Bir Sağlık Yüksekokulunda Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Ve Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi

Transkript

1 186 Bir Sağlık Yüksekokulunda Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Ve Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi Filiz Kantek, Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu, Antalya,Türkiye, Nezaket Öztürk, Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu, Antalya,Türkiye, Nurdan Gezer, Adnan Menderes Üniversitesi Aydın Sağlık Yüksekokulu, Aydın, Türkiye, Özet Sağlık çalışanlarının üst düzeyde eleştirel düşünme ve problem çözme becerisine sahip olması, hizmet kalitesini yükseltmede önemli bir faktördür. Bu çalışmanın amacı, Sağlık Yüksekokulundaki öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerini incelemektir. Çalışma örneklemini Nisan- Mayıs 2009 tarihinde Sağlık Yüksekokulunda öğrenim gören toplam 257 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak, Kişisel Bilgi Formu, Kalifornia Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği ve Problem Çözme Envanteri kullanılmıştır. Çalışmada, öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerinin düşük, problem çözme becerilerinin orta düzeyde olduğu, hemşirelik ve ebelik bölümü öğrencileri arasında fark olmadığı saptanmıştır. Ayrıca, problem çözme becerisi ile eleştirel düşünme ve sınıf arasında ilişki olduğu, yaş ile eleştirel düşünme ve problem çözme becerisi arasında ilişki olmadığı bulunmuştur. Eğitimcilerin öğrencilerin problem çözme ve eleştirel düşünme becerilerini artıcı stratejiler geliştirmesi önerilebilir. Anahtar Kelimeler: Eleştirel düşünme, problem çözme, hemşirelik, ebelik, üniversite öğrencileri GİRİŞ Eleştirel düşünme ve problem çözme becerileri eğitim sürecinin önemli çıktısıdır. Eğitim sürecinde, öğrencilerin temel bir dünya görüşü kazanabilmesi ve bakış açısını genişletebilmesi için eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirmesi beklenmektedir. Problem çözme becerisi, kişiyi çözüme götürecek bilgilerin kazanılması ve kullanıma hazır olacak şekilde birleştirilerek, bir sorunun çözümünü uygulayabilme düzeyidir (Ulupınar, 1997). Eleştirel düşünme ise, problem hakkında karar vermeden önce, problemin iyice anlaşılması için var olan bilginin yorumlanıp değerlendirilmesi süreci olarak tanımlanmaktadır (Özer, 2002). Eleştirel düşünme, problem çözme, karar verme, çıkarımda bulunma, farklı düşünme, değerlendirici düşünme ve mantık kavramlarından oluşmaktadır (Drennan 2010). Yaygın olarak, eleştirel düşünme becerisi yüksek olan bireylerin, aynı zamanda etkili birer problem çözücü olduğu kabul edilmektedir (Özdemir, 2005). Sağlık çalışanları kompleks sağlık sorunu olan hasta ve ailelerinin gereksinimlerini karşılamak ve bakımla ilgili rasyonel kararlar vermek için eleştirel düşünme ve problem çözme becerisine sahip olmalıdır (Oerman ve ark., 2000). Sağlık çalışanlarının hizmet sunumunda bu becerilerini etkin bir şekilde kullanmaları güvenli ve etkili bakım sağlamada, hizmet kalitesini yükseltmede önemli bir faktördür (Oerman ve ark., 2000; Özer, 2002; Çiçek ve Akbayrak 2004; Zaybak ve Khorshıd, 2006). Literatür incelendiğinde, eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerinin çeşitli eğitim ortamlarında ayrı ayrı kavramlar olarak incelendiği (Kaya 1997, Dil 2001, Öztürk ve Ulusoy 2006, Can ve ark., 2009), fakat iki kavram arasındaki ilişkiyi açıklayan çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Bu çalışma bir Sağlık Yüksekokulu lisans programında öğrenim gören ebelik ve hemşirelik öğrencilerinin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerini incelemek ve onların yaş ve sınıf değişkenleri ile ilişkisini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir.

2 187 METHOD Evren ve Örneklem Çalışma Türkiye nin batısında bir Sağlık Yüksekokulunda eğitim gören 121 ebelik ve 136 hemşirelik olmak üzere 257 öğrenciyi kapsamaktadır. Öğrencilerin yaş ortalaması 20.99±1.64 (min=18, max=32), %52.9 u hemşirelik bölümü öğrencisi, %91.1 i kadın, %35.4 ü 1. sınıf, %98.1 i bekar, %50.2 si düz lise mezunuydu. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Kalifornia Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği (KEDEÖ) ve Problem Çözme Envanteri kullanılmıştır. Kişisel bilgi formu öğrencilerin bölüm, sınıf, yaş, cinsiyet, medeni durum, çalışma durumu, mezun olduğu lise değişkenlerini içeren yedi sorudan oluşmaktadır. Kalifornia Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği (KEDEÖ); Facione PA, Facione NC ve Giancarlo tarafından 1998 yılında geliştirilmiştir. Türkçe geçerlik-güvenirlik çalışması Kökdemir (2003) tarafından yapılmış ve iç tutarlılık katsayısı.88 olarak belirlenmiştir. Bizim çalışmamızda α değeri.815 bulunmuştur. KEDEÖ, 51 maddeden oluşan maddeden oluşan 1-6 arası puanlanan likert tipi bir ölçektir. Puanlama sonucunda 240 ın altında puan alanların düşük, arasında puan alanların orta ve 300 ün üzerinde puan alanların ise yüksek eleştirel düşünme beceri düzeyine sahip oldukları kabul edilir. Problem Çözme Envanteri; Heppner ve Petersen tarafından geliştirilen ve Taylan (1990) tarafından Türkçe ye uyarlanmış ve güvenilirlik çalışması sonucunda α katsayısı.86 bulunmuştur (Can ve ark., 2009). Bizim çalışmamızda α değer.887 bulunmuştur. Envanter 35 maddeden oluşan 1-6 arası puanlanan likert tipi bir ölçektir. Envanterden arası puan alınabilir. Envanterden alınan toplam puanların yüksekliği, bireyin problem çözme becerileri konusunda kendini yetersiz olarak algıladığını gösterir. Veri Toplama Süreci Öncelikle çalışmanın yapıldığı okul yönetiminden araştırma için yazılı izin alınmıştır. Çalışma verileri Nisan-Mayıs 2009 tarihleri arasında okula devam eden ve araştırmaya katılmaya gönüllü öğrencilerden elde edilmiştir. Anketler araştırmacılar tarafından sınıf ortamında öğrencilere dağıtılmış ve toplanmıştır. Anket uygulamasından önce öğrencilere araştırmanın amacı ve katılımın gönüllü olduğu hakkında bilgi verilmiştir. Anketleri doldurarak geri veren öğrencilerin çalışmaya katılmaya onay verdiği varsayılmıştır. Toplam 257 anket öğrencilere dağıtılmış bunların tamamı geri alınmıştır. Geri alınan 257 ankete istatistiksel analiz uygulanmıştır. Analiz Veriler frekans ve yüzde dağılımı, t testi, pearson ve spearman korelasyon analiz yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. BULGULAR Bölümlere göre eleştirel düşünme ve problem çözme ölçek puanlarının dağılımı Tablo 1 de görülmektedir. Eleştirel düşünme ölçek puan ortalamasının hemşirelik bölümünde , ebelik bölümünde olduğu, problem çözme ölçek puan ortalaması hemşirelik bölümünde 94.55, ebelik bölümünde olduğu belirlendi. Ayrıca eleştirel düşünme ve problem çözme ölçek puanları açısından bölümler arasında fark olmadığı saptanmıştır (p>.05).

3 188 Tablo 1. Bölümlere Göre Eleştirel Düşünme ve Problem Çözme Puanlarının Dağılımı (n=257) Total (n=257) Hemşirelik (n=136) Ebelik (n=121) X SS X SS X SS t p Eleştirel Düşünme Problem Çözme Tablo 2 de eleştirel düşünme, problem çözme, sınıf ve yaş ilişkisi görülmektedir. Problem çözme ölçek puanı ile eleştirel düşünme ölçek puanı arasında negatif (r=.-477, p=.000), problem çözme ölçek puanı ile sınıf arasında pozitif ilişki olduğu (r=.154, p=.013), yaş ile ilişki olmadığı belirlenmiştir (p>.05). Eleştirel düşünme ölçek puanı ile yaş ve sınıf arasında ilişki olmadığı saptanmıştır (p>.05). Tablo 2. Eleştirel Düşünme, Problem Çözme, Sınıf ve Yaş İlişkisi (n=257) Eleştirel Düşünme Problem Çözme r p r p Eleştirel Düşünme **.000 Problem Çözme -.477** Yaş Sınıf *.013 ** 0.01 level * 0.05 level Tartışma Eleştirel düşünme ve problem çözme kaliteli sağlık hizmeti sunumunda sağlık çalışanlarının sahip olması gereken önemli becerilerdir. Bu çalışmada bir sağlık yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme beceri düzeyleri incelenmiş ve onların yaş ve sınıf değişkenleri ile ilişkisi araştırılmıştır. Çalışmada öğrencilerin eleştirel düşünme düzeylerinin düşük ve problem çözme düzeylerinin orta olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin eleştirel düşünme düzeylerini inceleyen birçok çalışmada da benzer bulgulara ulaşılmıştır (Öztürk ve Ulusoy 2006; Şenturan ve Alpar, 2008; Bulut ve ark., 2009). Farklı olarak, Dil (2001) in 92 hemşirelik öğrencisini kapsayan çalışmasında öğrencilerin eleştirel düşünme düzeylerinin orta düzeyde olduğu saptanmıştır. Ayrıca, Walsh ve Hardy (1999) akademik branş (İngilizce, Psikoloji, Hemşirelik, Tarih, Eğitim, İşletme) ve cinsiyet değişkenleri ile eleştirel düşünme arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmada, uygulamalı bölümlerin (hemşirelik, psikoloji, eğitim) eleştirel düşünme düzeylerinin daha düşük olduğunu saptamıştır. Öğrencilerin problem çözme düzeylerinin orta düzeyde olduğu sonucu, konuya ilişkin önceki çalışma bulguları ile de benzerlik göstermektedir. Örneğin; Yılmaz ve ark. (2009) nın bir sağlık yüksekokulunda 335 öğrenci ile yaptığı çalışmada, öğrencilerin problem çözme becerilerinin orta düzeyde olduğu bulunmuştur. Ayrıca, Durmaz ve ark. (2007) ve Can ve ark. (2009) sağlık yüksekokulu öğrencilerinin problem çözme düzeylerinin yüksek olmadığını saptamıştır. Çalışmada öğrencilerin eleştirel düşünme düzeylerinin düşük, problem çözme becerilerinin orta düzeyde olmasının, öğrencilerin geçmiş ve mevcut eğitim süreçlerinin onların eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirme konusundaki yetersizliğinin bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Çalışmada problem çözme, eleştirel düşünme, yaş ve sınıf değişkenleri arasındaki ilişki araştırıldığında, problem çözme ölçek puanı ile sınıf arasında pozitif (r=.154, p=.013), eleştirel düşünme ölçek puanı ile negatif bir ilişki (r=.-477, p=.000) olduğu saptanmıştır. Problem çözme ölçeğin özelliği nedeniyle (ortalamaların düşmesi problem çözme becerisinin arttığını gösterir) bu bulgu öğrencilerin sınıf düzeyleri arttıkça problem çözme beceri düzeylerinin azaldığı, eleştirel düşünme becerileri arttıkça, problem çözme beceri düzeylerinin de arttığını göstermektedir. Önceki çalışmalarda,

4 189 Yılmaz ve ark. (2009) problem çözme becerisi ile öğrencilerin sınıfları arasında anlamlı bir fark olduğunu saptamıştır (p<0.05). Yurttaş ve Yetkin (2003) birinci sınıf öğrencilerinin problem çözme becerilerinin 4.sınıf öğrencilere göre yüksek olduğunu belirlemiştir. Birçok araştırmacı üniversite eğitiminin eleştirel düşünme beceri gelişimini yeterince desteklemediği ve konunun üzerinde önemle durulması gerektiğini ifade etmektedir (Kaya, 1997; Dil, 2001). Çalışma sonuçlarımız bu görüşü desteklemektedir. Öğrencilerin problem çözme ve eleştirel düşünme becerileri arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar sınırlı olmakla birlikte, mevcut çalışmaların farklı sonuçlar ortaya koyduğu görülmektedir. Gürleyük (2008) ün çalışmasında problem çözme ile eleştirel düşünme becerileri arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, Tümkaya ve ark. (2009) nın çalışmasında problem çözme ile eleştirel düşünme arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Literatürde eleştirel düşünme becerisinin, problem çözme becerisine temelini oluşturduğu ve eleştirel düşünme becerisi yüksek olan bireylerin aynı zamanda etkili birer problem çözücü olacağı ifade edilmektedir (Dil 2001, Özdemir 2005, Can ve ark., ). Bu nedenle çalışmada öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri arttıkça, problem çözme becerilerinin de arttığı bulgusu, literatür ile uyumlu beklendik bir sonuç olarak yorumlanabilir. Sonuç ve öneriler Bu çalışma öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerine ilişkin önemli bilgiler sağlamıştır.. Çalışmanın yapıldığı öğrenci grubunun eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesine ihtiyaç olduğu, bununla birlikte, problem çözme becerisi ile sınıf düzeyi ve eleştirel düşünme becerisi arasında ilişki olduğu saptanmıştır. Bu sonuçlar ışığında, eğitimcilerin ve okul yöneticilerinin müfredat programlarını gözden geçirmeleri ve öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerini artırıcı girişimler planlamaları önerilebilir. Ayrıca, gelecek çalışmalarda konunun daha büyük bir örneklemde tekrarlanmasının ve deneysel yöntemler kullanılarak incelenmesinin, hem bu iki kavram arasındaki ilişkiyi açıklamada daha fazla kanıt sağlayacağı, hem de eğitimciler ve okul yöneticilerinin bu becerileri artırma girişimleri için yararlı bilgiler sağlayacağı düşünülmektedir. Kaynaklar Bulut, S., Ertem, G. ve Sevil, Ü. (2009). Hemşirelik Öğrencinin Eleştirel Düşünme Düzeylerinin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2(2), Can, H., Öner, Ö.İ., Çelebi, E. (2009). Üniversite Öğrencilerinde Eğitimin Sorun Çözme Becerisine Etkisinin İncelenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 4(10), Çiçek, H.S. ve Albayrak, N. (2004). Hemşireler ile diğer bayan sağlık çalışanlarının problem çözme becerileri arasındaki farkın incelenmesi. Hemşirelik Forumu 7(2): Dil, S. (2001). Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara: Yüksek Lisans Tezi. Drennan, J. (2010). Critical thinking as an outcome of a Master s degree in Nursing programme. Journal of Advanced Nursing, 66(2), Durmaz, Ş., Kaçar, Z., Can, S., Koca, R. ve Yeşilova, D. (Danışman: Gülbu Tortumluoğlu) (2007) Çanakkale Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri (PÇB) ve Etkileyen Bazı Faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi,10 (4), Gürleyük, G.C. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının çeşitli değişkenler açısından eleştirel düşünme eğilimleri, problem çözme becerileri ve akademik başarı düzeylerinin incelenmesi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Zonguldak: Yüksek Lisans Tezi. Kaya, H. (1997). Üniversite öğrencilerinde eleştirel akıl yürütme gücü. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul: Doktora Tezi.

5 190 Oermann, M., Truesdall, S. & Ziolkowski L. (2000). Strategy to assess, develop and evaluate critical thinking. The Journal of Continuing Education in Nursing, 31(4). Özdemir, S.M. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi , Özer, N. (2002). Kritik Düşünme. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5 (2), Öztürk, N. ve Ulusoy, H. (2006). Hemşirelik Öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri ve eleştirel düşünmeyi etkileyen faktörler. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Sivas: Yüksek Lisans Tezi. Şenturan. L. ve Alpar, Ş.E. (2008). Hemşirelik Öğrencilerinde Eleştirel Düşünme. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12(1), Tümkaya, S., Aybek. B. ve Aldağ H. (2009). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi, EJER, (Yaz) Sayı 36. Ulupınar, S. (1997). Hemşirelik Eğitiminin Öğrencilerin Sorun Çözme Becerilerine Etkisi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul: Doktora Tezi. Walsh, C. M. & Hardy, R. C. (1999). Dispositional differences in critical thinking related to gender and academic major. Journal of Nursing Education, 38 (4), Yılmaz, E., Karaca, F. ve Yılmaz E. (2009). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Problem Çözme Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12 (1), Yurttaş, A. ve Yetkin, A. (2003). Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin empatik becerileri ile problem çözme becerilerinin karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(1), Zaybak, A. ve Khorshıd, L. (2006). Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Düzeylerinin İncelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 22 (2),