İslami Finansta Para ve Sermaye Piyasası İşlemleri

Transkript

1 BORSA İSTANBUL MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ ULUSLARARASI TARİHİ, TEORİSİ VE PRATİĞİYLE İSLAM İKTİSADI VE FİNANSI KONFERANSI (TÜRKİYE ÖRNEĞİ) , Raffles Hotel İstanbul, Zorlu Center İslami Finansta Para ve Sermaye Piyasası İşlemleri (Tarihsel Gelişim ve Mevcut Durum) Prof. Dr. Servet BAYINDIR İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam İktisadı ve Finansı ABD Başkanı

2 AKIŞ İslami Finansal Ürünlere Genel Bakış Finansal Piyasalara Genel Bakış İslami Para ve Sermaye Piyasası Ürünleri DOS: DESİYAB Ortaklık Sertifikaları (1975). GOS: Gelir Ortaklığı Senetleri (1984). KOB: Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (1984). GES: Gelire Endeksli Senetler, (2009). TEVERRUK: Commodity Murabaha SUKUK: Kira Sertifikaları (2010) BKS: Bireysel Katılım Sertifikası

3 İSLAMİ FİNANSAL ÜRÜNLERE GENEL BAKIŞ İSLAMİ FİNANSAL ÜRÜNLER Klasik Ürünler Çağdaş Ürünler

4 KLASİK FAİZSİZ FİNANSAL ÜRÜNLER ÜRÜNLER KLASİK ÜRÜNLER Murâbaha Mudârebe Müşâreke İcâre Selem İstısna vb.

5 ÇAĞDAŞ FAİZSİZ FİNANSAL ÜRÜNLER ÜRÜNLER GOS KOB Banka Murâbahası Leasing Müşâreke-i Mutenakısa Teverruk GES Sukuk BKS

6 FİNANSAL PİYASALAR Sermaye Piyasaları Para Piyasaları

7 PARA VE SERMAYE PİYASASI ÜRÜNÜ KAVRAMI Finansal Piyasa: Menkul kıymetlerin değiştirildiği ortama finansal piyasa denir. A. Para Piyasası: Vadesi bir yıl veya daha az olan finansal sözleşmelerin yapıldığı piyasalardır. Bu piyasada varlık transferi için başvurulan yöntem ve araçlara Para piyasası işlemleri/para piyasası araçları denir. B. Sermaye Piyasası: Vadesi bir yıldan uzun sözleşmelerin yapıldığı piyasalardır. başvurulan yöntem ve araçlara Sermaye piyasası işlemleri/ Sermaye piyasası araçları denir. Not: Bu ayrım kesin değildir. Her iki piyasa ve ürün arasında geçişler daima vardır.

8 İSLAMİ PARA VE FAİZSİZ SERMAYE FİNANSAL PİYASASI ÜRÜNLER ÜRÜNLERİ GOS KOB GES Teverruk Sukuk BKS Vb.

9 1) DESİYAB ORTAKLIK SERTİFİKALARI (DOS) FAİZSİZ FİNANSAL ÜRÜNLER DOS DESİYAB

10 DOS 1. DESİYAB Ortaklık Sertifikaları (DOS) 1975 te çıkarılan 13 sayılı KHK ile kurulmuştur. Görev tasarrufu teşvik edip fon sağlamak, yatırımcı ve işletmeci teşebbüslerin kurulmasına öncülük etmek ve sermayelerine iştirak etmek.. halkın kalkınma gayretlerini desteklemek suretiyle yerine getirilecektir. 10

11 DOS 1. DESİYAB Ortaklık Sertifikaları (DOS) (devam) Kaynakları biri öz diğeri yabancı olmak üzere ikiye ayrılır. Öz kaynaklar; sermaye, ihtiyatlar, provizyon ve karşılıklardan; Yabancı kaynaklar; TL ve döviz üzerinden çıkarılacak tahviller, Hazine ve Merkez Bankası nca açılabilecek krediler ve verilebilecek avanslar, yerli ve yabancı kuruluşlardan (gerektiğinde Hazine kefaleti ile) sağlanacak krediler, kanun ve Bakanlar Kurulu kararıyla Banka ya sağlanacak kaynaklar ile kâr ortaklığı esasına göre yurt içinde TL ve yurtdışında döviz olarak Banka ya yatırılanlar dahil her çeşit mevduattan oluşur. Banka 1976 yılı itibariyle 54 ü İşçi Şirketi olmak üzere, toplam 201 adet şirketle ortaklık ve finansman ilişkisine girmiştir tarih ve 329 sayılı KHK ile bankanın adı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 11

12 DOS 1. DESİYAB Ortaklık Sertifikaları (DOS) (Devam) Kanundaki sermayenin bir kısmının kâr ortaklığı esasına göre toplanacağı ve yatırımcı ve işletmeci teşebbüslerin sermayelerine iştirak edileceği ne ilişkin düzenlemeler yer alır. Bu DESİYAB ın faizsiz banka olduğu kanaatlerine yol açmıştır. Kanunda Bankanın yurt içi ve yurt ışındaki tasarrufçulara hitaben DESİYAB Ortaklık Sertifikaları (DOS) çıkaracağı yer alır. 3. madde f bendi ne göre banka ortaklık sertifikalarına anapara garantisi, Yurt dışında çalışanların hisselerine %12 kâr garantisi vermektedir. DOS larla toplanan sermayenin hem faizli kredi hem de kâr ortaklığına dayalı olarak değerlendirilmesi uygulamayı fıkhi açıdan sorunlu kılar. 12

13 2) GELİR ORTAKLIĞI SENETLERİ (GOS) 13

14 2. Gelir Ortaklığı Senetleri (GOS) GOS Gelir Ortaklığı Senetleri (GOS) 1984 yılında çıkarılmıştır. Kamu İktisadî Kuruluşlarına ait altyapı tesislerinin gelirlerine hakiki ve hükmî şahısların ortak olması için çıkarılan senetlere GOS denir. Alt yapı tesislerinden kasıt Köprü, baraj, elektrik santrali, karayolu, demiryolu, telekominükasyon sistemleri ile sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları ve benzerleri dir. Kanuna göre GOS lardan sağlanan gelirler ilgili kuruluşların bütçeleri dışında kurulacak Kamu Ortaklığı Fonu nda toplanacak ve GOS ihraç etmiş altyapı tesislerinin işletme, bakım, onarım, idame ve benzeri masrafları bu fondan karşılanacaktır. 14

15 2. Gelir Ortaklığı Senetleri (GOS) GOS Bu fondan GOS lar için her yıl gelir dağıtılacak, Gerekli hallerde piyasaya arz edilmiş bulunan GOS ların satın alınmasında yine bu fondan yararlanılacaktır. GOS lara dayanak varlıkların mülkiyeti devlete aittir (md.11). GOS lar hissede maliklik sonucu doğuracak gerçek bir satış içermez. Köprü gelirlerine dayalı GOS lar 984 te, Baraj gelirlerine dayalı GOS lar 1985 te piyasaya sürüldü. Devlet GOS un gelirinin son dilimi ile birlikte anaparayı da öder. 15

16 GOS 2. Gelir Ortaklığı Senetleri (GOS) (Devam) Devlet GOS sahiplerine belli miktardaki kârla birlikte anapara garantisi verir. GOS ları Bey' bi'l-vefâ yahut Maslahat ilkesi gereği caiz görenler olmuştur. GOS lara ilişkin düzenlemelerde hukuki olarak "gelir ortaklığı" ibaresi geçmesine rağmen, bunlar gerçekte değişken faizli tahvilden oluşmaktadır. GOS larla belli oranda anapara garantili getiri vadedilmektedir. GOS lar daha çok borç senedi olan değişken faizli tahvile benzemektedirler. Bu sebeple GOS lar faizli enstrümanlardandır. 16

17 3) KAR VE ZARAR ORTAKLIĞI BELGESİ (KOB) 17

18 KOB 3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KOB) 1984 te Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanuna dayanır. Daha sonra SPK nın yayımladığı tebliğle KOB uygulaması hayata geçmiştir. SPK nın KOB a ilişkin en son düzenlemesi 2003 te yayımladığı "Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerinin Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ" ile gerçekleşmiştir. Tebliğe göre, işletmeler kâr ve zarara ortak olmak üzere, tüm faaliyetlerinin gerektirdiği finansman ihtiyaçlarını karşılamak için "Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi" adı altında menkul kıymet ihraç edebilirler. KOB ların üzerine, sahibinin kâra ve zarara katılacağı ve bu belgelere kâr garantisi verilemeyeceğinin açıkça yazılması zorunludur. KOB larda en kısa vade bir ay, en uzun vade yedi yıldır. Vade sonunda kârla birlikte KOB bedelleri yatırımcısına/sahibine defaten ödenir. 18

19 KOB 3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KOB)(Devam) KOB lar fıkhi açıdan, ne tam bir hisse senedi ne de faizli borç senedidir. İşletmeye finansman sağlanırken şirkette ortaklık yahut yönetiminde söz hakkına sahip olunamamaktadır. Finansman belirli vade ile gerçekleşmektedir. Anapara ve sabit getiri garantisi yoktur. Sertifikanın temsil ettiği değer oranında ortaya çıkacak muhtemel kâra ortaklığı ve süre sonunda (şayet zarar etmemişse) ana para iadesini içermektedir. Bu ürün mudarabaya dayalı çağdaş mudaraba sertifikalarından ibarettir. KOB ihraç eden işletme mudarip yatırımcılar ise sermayedardır. Sözleşme sınırlı mudaraba akdine dayanır. Bu ürün Mudaraba Sertifikası olarak değerlendirilebilir. Bu yönüyle fıkha uygundur. 19

20 4) GELİRE ENDEKSLİ SENTLER (GES) T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI GELİRE ENDEKSLİ SENETLER GES TANITIM KILAVUZU

21 GES lerin Mahiyeti A. Tanımı: (GES), getirileri Kamu İktisadi Teşebbüslerinden (KİT) elde edilen ve Bütçe ye aktarılan hâsılatlara dayanan kıymetli evrak niteliğine haiz finansal araçlardır. B. İhraç Amacı: 1. Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin çeşitlendirilmesi 2) Yatırımcı tabanının genişletilmesi, 3) Getirisi Devlet gelirleriyle ilişkilendirilen yeni bir yatırım aracının oluşturulması, 4) Yurtiçi tasarrufların artırılması.

22 GES lerin Gelir Kaynakları 1) Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), Kamu adına petrol arama, sondaj, üretim, vb. işler. 2) Devlet Malzeme Ofisi Genel Müd. (DMOGM) Devlet kuruluşlarının kırtasiye ve büro malzemesi, motorlu taşıtlar vb. ihtiyaçlarının temini. 3) Devlet Hava Meyd. İşl. Gen. Müd. (DHMİ ) Hava taşımacılığı, havaalanlarının işletilmesi, meydan yer hizmetlerinin sunulması, 4) Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü (KEGM) Denizlerimizde seyreden Türk ve yabancı bayraklı gemilerin seyir güvenliğine yardımcı olmak; gemi kurtarma hizmetleri yapmak.

23 GES lerin Mahiyeti Garantiler: 1) Anapara Garantisi, 2) Asgari Getiri Oranı Garantisi GES ler asgari getiri garantisine sahiptir. TL cinsi GES ler her bir kupon döneminde öngörülen azami kupon ödemesinin %90 ı garantilidir. USD cinsi GES ler her bir kupon döneminde öngörülen azami kupon ödemesinin %95 i garantilidir. 3) Azami Ödeme (Getiri) Limiti Kaynak Kuruluşlardan öngörülenin üzerinde tahsilat gerçekleşmesi durumunda, ödeme miktarının öngörülenin üzerine çıkmaması için kupon ödemelerinde azami sınır uygulanır.

24 GES E ÖRNEK Hazine Müsteşarlığı nın ilanında tarihli IV. Tertip GES ihracı ile ilgili olarak şu bilgi verilmektedir: Bu kapsamda, her bir kupon döneminde asgari gelir payı getiri garantili ve azami gelir payı getiri limitini haiz olan IV. Tertip GES lerin anapara ve kupon ödeme dönemleri ve her ödeme için belirlenen azami ve asgari getiri sınırı aşağıda yer almaktadır. Kupon Azami Kupon %90'lık Asgari Kupon Tarihi Ödeme Miktarı Ödeme Miktarı ,20 3, ,29 3, ,29 3, ,51 4,06 Dönem Getirisi 4,32% 3,89% Yıllık Basit 8,64% 7,77% Yıllık Bileşik 8,82% 7,92%

25 GES UYGULAMASI YATIRIMCI X Miktar para HAZİNE X Miktar Para ve Y Miktar Getiriyi Temsilen GES Vade Sonunda GES ler Geri Verilir X Miktar Anapara + Y Miktar Kupon Ödemesi Not: 1) İşlem Ticaret Değil; Mallar aynı ve Risk yok 2) İşlem Karz-ı Hasen Değil; Miktarlar farklı 3) İşlem Ortaklık Değil: Risk Yok 4) İşlem Faiz Sözleşmesi olup getiri Faizdir

26 GES UYGULAMASININ FIKHİ DURUMU GES lerin fıkhi durumu hakkındaki görüşler: Hayrettin Karaman 2009 yılında yazdığı iki yazı ile Osmanlı dönemindeki iltizam usulüne kıyasla GES lerin caiz olduğunu ileri sürmüştür. 19 Şubat 2012 de ise GES lerin faizli borç senedi olduğuna dair bir yazı yayımlamış ve GES lere yatım yapmanın haram olduğunu ileri sürmüştür. Bizce GES ler 2009 da da faizli idi bugün de faizlidir. Çünkü hem an para hem de asgari ve azami oranlı olsa da- getiri garantisi vardır. Bu da işlemi menfaat sağlayan Karz kapsamına sokar.

27 5) TEVERRUK

28 TEVERRUK Sözlük Anlamı: Teverruk (التورق) sözlükte hayr, mal, kum rengi ve gümüş anlamına gelen ر - ق و- kökünden türemiştir. Gümüş anlamıyla kullanıldığında ورق kelimesi ile sözlükte daha çok darbedilmiş gümüş paralar kastedilir. Terim anlamı: Nakit elde etmek için, bir malı vadeli olarak satın alıp teslim aldıktan sonra, onu satıcıdan başkasına daha ucuza peşin olarak satma işlemine denir.

29 TEVERRUK ÇEŞİTLERİ TEVERRUK Bireysel Teverruk (Fıkhi Teverruk) Kurumsal Teverruk (Banka Teverruku) Normal Teverruk Ters Teverruk

30 BİREYSEL (FIKHİ) TEVERRUK UYGULAMASI TL Vadeli TL Peşin 2 1) Nakde sıkışan kişi bir çıkış yolu olarak galeriden arabayı vadeli olarak 50 bin e satın alıyor 2) Arabayı pazarda daha ucuza (45.000) peşin satıp nakit ihtiyacını gideriyor. 3) Galericiye olan borcunu taksitler halinde ödüyor. 30

31 KURUMSAL TEVERRUK

32 KURUMSAL TEVERRUK 1) Organize Teverruk: Satıcı ile nakit talebinde bulunan kişinin anlaşmalı olarak oluşturdukları bir düzen, sistem içerisinde gerçekleştirilen teverruk işlemidir ki bunda satıcı da aktif olarak yer alır. Buna Banka teverruku adı da verilir. 2) Ters Teverruk: Mevduat sahibinin parasını belli bir vade ile faizsiz ve fakat risk ve getiri garantili olarak bankaya yatırmasını temin için uygulanan teverruk çeşidi. Amaç eldeki fazla nakdi gelir karşılığında bankaya yatırmaktır.

33 Broker A ORGANİZE TEVERRUK UYGULAMASI Banka Broker A ya TL değerinde metal sparişi verir. 2 Broker A Metali Bakaya Teslim Eder 5 3 Broker A LME den Metali talep eder 4 Broker LME den Metali alır 8 Broker B Metali LME de satar Broker B 7 6 Banka Metali Vadeli olarak müşteriye satar Müşteri Bankaya başvurur 1 LME 9 Broker B Bedeli Teslim Alır 33

34 KURUMSAL TEVERRUKUN FIKHİ DURUMU Organize teverruk hemen tüm çağdaş fakihlere göre caiz değildir. Fıkıh kurullarının hemen tümü de Organize Teverrukun caiz olmadığı noktasında kanaat bildirmişlerdir. İslam Fıkıh Akademisi, Dünya İslam Birliği (Rabıta), AAOIFI in fetva heyetleri bu görüştedir.

35 6) KİRA SERTİFİKALARI (SUKUK)

36 SUKUK UN TANIMI A. Sözlük anlamı: Sukuk (صكوك) Arapça Sakk: الصك kelimesinin çoğuludur. Türkçe karşılığı Menkul kıymet, İngilizce de Securitty dir. B. Terim anlamı: Sukuk bir alacak, mal yahut proje üzerinde ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlayan ve belli bir meblağı temsil eden mislî (standart) nitelikteki belgeye denir. Mevcut alacak, mal veya proje halindeki varlığın kıymetli evrak haline getirilerek yatırımcılara arz edilmesi işlemine ise التوريق,التصكيك (Arp. Menkul kıymetleştirme Securitization) denir. İng.

37 TARİHSEL ARKA PLAN A. Batıdaki Arka Plan: Batı da bu uygulama borç satımı temeline dayanır. Borcun satımı ilk çağlardan beri bilinmektedir; M.Ö. 1400'lü yıllarda hâmiline yazılı borç senetlerinin Sümer ve Âsur pazarlarında alınıp satıldığı bildirilir. Modern menkul kıymetleştirme yönteminin ilk örneği 1970'li yıllarda ABD'de ortaya çıkmıştır. Başlangıçta ipotekli konut satışlarından daha sonra otomobil satışları, finansal kiralama, faktoring ve kredi kartı kullanımından doğan alacaklar menkulleştirilip yatırımcılara arz edilmiştir. Avrupa'da ABD'ye göre daha geç, 1990'lı yıllarda başlamıştır.

38 TARİHSEL ARKA PLAN B. İslam Dünyasındaki Arka Plan: Ürdün hükümeti 1978'de mukârada (mudâraba) senetleri çıkardı. 1981'de Pakistan, 1983'te ise Malezya'da mudâraba sistemine dayalı senetler piyasaya sürüldü. İslâm dünyasında modern anlamdaki alternatif menkul kıymetleştirme ise ilk kez 1997 yılında, murâbaha alacaklarına dayalı olarak Malezya'da uygulandı. Bahreyn hükümeti 2001 yılında icâre senetlerini piyasaya sürerek bu konuda İslâm dünyasının öncülüğünü yaptı. Günümüzde Malezya, Pakistan ve İran başta olmak üzere hemen tüm Ortadoğu ve İslam ülkelerinde faizsiz temele dayandığı ileri sürülen menkul kıymetleştirme uygulamaları yapılmaktadır.

39 TARİHSEL ARKA PLAN B. İslam Dünyasındaki Arka Plan:(Türkiye) SPK 2010 yılı Mart ayında varlığa dayalı kira sertifikalarının (SUKUK) ihracına ilişkin ilk tebliğ yayımladı. Konuya ilişkin en son tebliğ 2013 te yayımlanan Kira Sertifikaları Tebliği (III, 61.1) oldu. Eylül 2012 ye kadar Kuveyttürk tarafından yurtdışı yatırımcıya yönelik iki Kira sertifikası ihracı yapıldı. İlki 2010 yılında 100 milyon USD, İkincisi, 2011 de 350 milyon USD değerinde olmuştur.

40 TARİHSEL ARKA PLAN B. İslam Dünyasındaki Arka Plan:(Türkiye) Türkiye de Hazine tarafından ilk SUKUK ihracı 2012 Eylül ayının ilk yarısında (5-17 Eylül) dolar cinsinden gerçekleştirildi. Hazinenin 5,5 yıl vadeli (26 Mart 2018 itfa tarihli) sukuk ihracına beklentinin yaklaşık 5 katı talep oldu ve toplam 1,5 milyar USD değerinde ihraç gerçekleştirildi. Hazinenin ikinci SUKUK ihracı 1 Ekim 2012 tarihinde TL cinsinden oldu ve toplam TL değerinde Kira sertifikası satıldı. Diğer kurumlar takip etti.

41 Türkiye de SUKUK İhracı Kurum İhraç Modeli Para Birimi Vade İhraç Tarihi Miktarı Kuveyt Türk İcare-Vekalet USD 5 30.Ekim Milyon USD Hazine İcare USD Eylül Milyar USD Hazine İcare TL 2 Ekim Milyar TL Hazine İcare TL Şubat Milyar TL Bankasya Murabaha USD Mart Milyon USD Türkiye Finans Murabaha USD 5 24.Nisan Milyon USD Albaraka Türk Murabaha USD Nisan Milyon USD Hazine İcare TL 2 21.Ağustos Milyar TL Hazine İcare USD 5 10.Ekim Milyar USD Kuveyt Türk İcare TL 1 Kasım Milyon TL Hazine İcare TL 2 Şubat Milyar TL Türkiye Finans Vekale USD 5 Nisan Milyon USD Kuveyt Türk İcare- USD 5 Haziran MilyonUSD Albaraka Türk Vekale-Murabaha USD 5 Ağust Milyon USD Türkiye Finans - MYR 5 Temmuz Miyon MYR 41 Kaynak: Şensoy, Necdet, Mıd Term Revıew Of 10y Framework And Strategıes, The 6 th International Conference on Islamic Finance, Sept, 2014, İstanbul

42 DAYANAK VARLIK BAKIMINDAN MENKUL KIYMETLEŞTİRME 1. Borç Satımına Dayalı Menkul Kıymetleştirme: İpotekli konut, araba ve faktoring işlemleri ile kredi kartından doğan borçlar temel alınarak yapılan menkul kıymetleştirme işlemine denir. Bu faizli borç satımı/alacağın temlikine dayanır;batı'da yaygındır. İlke olarak caiz değildir; çünkü faiz sözleşmesine dayanır. 2. Menfaat Satımına Dayalı Menkul Kıymetleştirme: Arazi, konut, uçak, gemi ve otomobil gibi kiralanmaya müsait uzun ömürlü mallar üzerindeki menfaat hakkına dayalı yapılan menkul kıymetleştirmedir. (İcareye dayalı Sukuk) Kurallarına uygun yapıldığında ilke olarak caizdir. 3. Mal Satımına Dayalı Menkul Kıymetleştirme: Bu yöntem fıkhın temel akitlerinden mudârabe, müşâreke, selem, istısnâ' ve murâbaha gibi sözleşmelere dayanır. Mevcut veya proje halindeki herhangi bir varlı bu akitlere dayalı olarak menkul kıymete dönüştürüp yatırımcılara arz edilir. Bu tür mal veya proje üzerinden gerçekleştirilen işleme mal satımına dayalı menkul kıymetleştirme denir. Kurallarına uygun yapıldığında ilke olarak caizdir.

43 (1) Sahipliğe Dayalı Sukuk, (İcare Temelli Sukuk) (2) Yönetim sözleşmesine Dayalı Sukuk (Vekalet Temelli Sukuk) (3) Alım-satıma Dayalı Sukuk, (Teverruk Temelli Sukuk) (4) Ortaklığa Dayalı Sukuk, (Mudarebe, Müşareke Temelli Sukuk) (5) Eser sözleşmesine Dayalı Sukuk (İstisna Temelli Sukuk) SPK 2013 TEBLİĞİNE GÖRE SUKUK ÇEŞİTLERİ (6) Karma (Hibrid) Sukuk.

44 2013 Yılı Tebliğine Göre Sukukun İtfası Tebliğde sertifikaların itfa şartları açıkça beyan edilmemiştir. İtfadan tek bir maddede doğrudan bahsedilir ki oda şöyledir: Kira sertifikaları, izahnamede veya halka arz edilmeksizin satış yapılması durumunda düzenlenen sözleşmelerde belirlenen esaslar çerçevesinde itfa edilir. İzahname ve sözleşmede itfaya ilişkin ne tür hükümlerin yer alacağı konusunda bir kayıt yoktur. Bu madde faizli veya faizsiz sukuk çıkarılabileceğine işarettir. Ancak Tebliğinde tümünden itfa kavramı ile anapara ve sözleşmede yer alan getirinin kastedildiği anlaşılmaktadır. Şu madde buna işaret etmektedir: Fon kullanıcıları veya üçüncü kişilerin VKŞ ye karşı olan ödeme yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi durumunda, dayanak varlık veya hakkın satılarak kira sertifikası sahiplerinin olası zararlarının tazmin edilmesi de dahil olmak üzere, yatırımcıların menfaatlerinin korunmasına yönelik VKŞ yönetim kurulu tarafından alınacak tedbirlerin sözleşmeler vasıtasıyla düzenlenmiş olması zorunludur.

45 VKŞ 5 Yıl dolunca VKŞ Gayrimenkulü ilk bedelle KK ya geri satar KK 1 m.$ değerli Gayrimenkulü 5 yıl sonra başta satılan fiyattan geri almak şartıyla VKŞ ne nakit bedel karşılığı devreder (Satar) Ana sermaye KK ya ödenir KK VKŞ Gayrimenkulü KK ya 5 yıl vade ile kiralar KK VKŞ ye kira öder Bankayı yetkilendirir Ana sermaye Kira ödemesi Kira geliri Ana para Ana para Yatırımcı ana sermayeyi yatırır Sukuk ihraç eder yatırımcıya sunar

46 SUKUK HAKKINDA İSLAM FIKIH AKADEMİSİ VE AAOIFI KARARLARI İslam Fıkıh Akademisi nin konuya ilişkin olarak Eylül 2012 tarihi kararında şöyle denir: 1) Mülkiyetin bütün şartlarıyla, tam olarak sertifika sahiplerine aktarılmadığı Sukuk işlemi caiz değildir. 2) Satılan bedelin aynısı yahut başlangıçta belirlenen bir bedel ile geri satın alma şartını/vadini içeren Sukuk uygulaması haramdır. AAOIFI nin 2003 yılında almış olduğu kararda ise şöyle denir: 1) Satılan bedelin aynısı ile geri alım garantisi verilen yahut kar garanti edilen sukuk uygulaması caiz değildir. (Kaynak: İslam Fıkıh Akademisinin Eylül 2012 tarihleri arasında Cezayir de yaptığı 20. toplantıda alınan kararlar; Karar no: 20/3)188. AAOIFI, Meayir, 2010, s. 243,244, Karar no: 7/8/1/5, ve 2/2/5.)

47 KİRA SERTİFİKALARININ FIKHİ AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ SUKUK uygulaması KK nın rehin gösterdiği gayrimenkul karşılığında piyasadan borç para toplamasından ibaret bir işlemdir. KK nın kira bedeli adı altında ödediği meblağ gerçekte yatırımcılara vaad edilip ödenen faizdir. Bu fıkıhta Beyu l-istiğlal diye adlandırılan ve fakihlerin büyük çoğunluğu tarafından faizli olduğu kabul edilen işlemin günümüze uyarlanmış şeklinden ibarettir. Dolaysıyla mevcut Sukuk uygulamarı fıkha aykırıdır.

48 ÇÖZÜM ÖNERİSİ SPK Yönetmeliğinde Aşağıdaki Değişiklikler Yapılmalıdır: 1- KK ile VKŞ arasındaki varlığın devri işlemi bütün yetki, sorumluluk ve sonuçlarıyla birlikte Satım veya Kiralama dan birine dayanmalı. 2- Varlık üzerindeki mülkiyetten (satım ise ayn ve menfaat; kiralama ise menfaat) doğan hak ve sorumlulukların VKŞ ye ait olacağı, 3- Kira süresince varlığın kullanıma hazır tutulma sorumluluğunun VKŞ ye ait olacağı, 4- Kira süresinin bitiminde VKŞ ve/veya KK nın talep etmesi durumunda (zorunlu olarak değil, talebe bağlı olarak) varlığın KK ya satılabileceği, 5- Gayrimenkulün fiyatının Kira süresi sonunda taraflar arasındaki pazarlık veya uzmanların belirleyeceği fiyattan geri satılacağı açıkça yer almalıdır. Ayrıca, VKŞ Sertifika sahiplerine, ellerindeki sertifikaların ikincil piyasadan ve piyasa fiyatı üzerinden geri satın alınacağı garantisi vermek suretiyle de işlemi gerçekleştirebilir.

49 7) BKS BİREYSEL KATILIM SERMAYESİ

50 BKS HM 13 Şubat 2013 te BKS Hakkında Yönetmelik yayımladı. Amaç: Başlangıç ve büyüme aşamasındaki girişim şirketlerine yatırımı teşvik, BKS Üç Taraflı Bir Yapıdan Oluşur: 1) Girişimci: Bir iş fikrine dayalı olarak kendi işini kurmak isteyen veya kuran gerçek veya tüzel kişiler. 2) Bireysel katılım yatırımcısı (BKY): Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübelerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişiler (melek yatırımcı olarak da adlandırılabilir), 3) Girişim şirketi: Bireysel katılım yatırımcılarının yatırım yapmak amacıyla sermaye koyarak ortak olduğu anonim şirket,

51 BKS Aşağıdaki şartlardan birini karşılayan gerçek kişiler BKY olabilir: 1.Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar: Başvurudan önceki son iki yılda yıllık gayrisafi gelirinin en az olan kişiler, Başvuru esnasında en az TL kişisel servete sahip kişiler, 2.Tecrübeli yatırımcılar: Banka, finansal kuruluşlarda veya girişim sermayesi şirketlerinde fon/portföy yöneticisi veya müdür olarak en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan kişiler, Başvurudan önceki son beş yıl içinde yıllık cirosu en az TL olan bir şirkette en az genel müdür yardımcısı olarak çalışan kişiler, Şirketin son iki yılda; yıllık net satışının TL den fazla olmaması, Şirketin çalışan sayısının elli veya daha az sayıda olması, Şirketin hisselerinin halka arz edilmemiş olması,

52 BKS BKS Ortaklık Yöntem ve Şartları BKY ve Girişimci Arasında İki Şekilde Ortaklık Kurulur: 1.Yeni kurulan şirkete sermaye taahhüt edilmesi yoluyla, 2.Mevcut kurulu şirkete sermaye artırımı yoluyla, Önemli Şart: BKY, girişim şirketine koyduğu sermaye karşılığında girişimciden borç doğurucu nitelikte bir belgeyi imzalamasını talep edemez, ipotek, rehin gibi teminatlar alamaz, temlik ve temettü garantisi talep edemez. Değerlendirme: Bu yönüyle BKS mudaraba temelli olup fıkha uygundur.

53 GENEL FAİZSİZ DEĞERLENDİRME FİNANSAL ÜRÜNLER GOS KOB GES Teverruk Sukuk BKS Vb.

54 SON DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Servet BAYINDIR