"Problemli Gazların İmhası ve Enerjiye Dönüşümü"

Transkript

1 BİOGAZ TEKNOLOJİLERİNDEKİ GELİŞMELER VE TÜRKİYEDEKİ UYGULAMALARI ADNAN GÜLDAL PRO2 ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ "Problemli Gazların İmhası ve Enerjiye Dönüşümü" Bilindiği gibi, enerjinin üretilmesinde ve tüketilmesinde teknolojik tüm olanaklara rağmen çevre her zaman için negatif olarak etkilenmektedir. Genellikle enerji üretiminde sınırlı olan doğal enerji kaynaklan kullanıldığından, maliyetinin pahalı olmasından dolayı alternatif enerjiye yönelmemiz gerekir. Çevre koruma ile ilgili teknoloji ve ekipmanın maliyeti oldukça yüksektir. Enerji ve Çevre kavramlarını her zaman bir bütün olarak ele almalıyız. Doğal enerji kaynakları dışında, istenmeyen, çevreyi olumsuz yönde etkileyen problemli gaz çeşitleri vardır. Avrupa'da bu tür gazların çevreye zarar vermesini engellemek için yakılarak imha etme yoluna gidilmiştir. Bu gazlar, son yıllarda başta Almanya olmak üzere bir çok Avrupa ülkesinde enerji üretmek amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. "Deponi Gazı" Piyasa Araştırması Almanya ve Avrupa Pazarı Deponi Gazı (Çöp Gazı) Kullanımı Pazar Raporu 1) Genel Ev artıklarının çöplüklerde toplanması ile bu çöp birikintilerinden zamanla metan gazı çıkmaya başlar. Bu gaz için Almanca dilinde depolama gazı anlamına gelen deponigaz tabiri kullanılır. Bu gaz, çöp birikintilerinin yakınında yaşayan insan, hayvan ve bitkilerin yaşamında kısıtlayıcı ve negatif bir rol oynar. Metan gazı intişan, bu gazın insan yaşamına yaptığı olumsuz etkiler ve ozon tabakasındaki deliğin meydana gelmesinde oynadığı rol açısından sık sık ön plana çıkan bir konu olmaktadır. 103

2 Dünya üzerinde çöplüklerden çıkan metan gazı miktarının senede 50 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu miktar, pirinç tarlaları ile hayvancılık ve tüketim sektöründe açığa çıkan toplam metan gazı miktarının %10'unu teşkil eder. Bu sebepten çöplüklerin, hem çevre koruma açısından, hem de bu gazdan yararlanmada göz önüne alınarak gazdan arındırılmaları gerekmektedir. Deponi gazı diye tabir ettiğimiz metan gazı herhangi bir gaz motorunu çalıştırmak için kullanılabilir. Böylelikle, çöp gazını meşale gibi yakmak yerine, bundan elektrik ve ısı elde etmek mümkündür. 2) Çöp Gazı Kullanımı îçin Pazar Hacmi Bundan yaklaşık 15 sene önce ilk deponi gazı motoru elektrik enerjisi üretiminde kullanıldı. Almanya'da bugün 600 deponi gazı moturu çalışmaktadır. Almanya'daki pazar, geçen senelerde sürekli olarak büyümüştür. Kurulan tesis sayısı son üç senede iki misline ulaşmıştır. Almanya'da, henüz gazından faydalanılmayan ve yeterli derecede gaza sahip 400 çöplük bulunmaktadır. Ancak en geniş pazar potansiyeli Batı Avrupalı komşu ülkeler olan Belçika, Fransa, İspanya, İtalya ve Büyük Britanya'da bulunmaktadır. Bu ülkelerdeki deponi gazı kullanım tekniği, ancak bir kaç yıldan beri bilinmekte ve uygulanmakta olduğundan, Almanya'nın bu konuda ihtisas sahibi olmuş firmaları için bu ülkelerde, Almanya'dakinden kat kat büyük bir pazar payı mevcuttur. Almanya'daki pazar yaklaşık 5 sene içinde doyuma ulaşacaktır. Batı Avrupa komşu ülkelerindeki Pazar ise en erken sene içinde doyuma ulaşacaktır. Doğu Avrupalı komşu ülkeler için bir Pazar tahmininde bulunmak mümkün değildir. Zira, bu ülkelerdeki çevre teknolojisi henüz gelişmişin çok altındadır. 3) Yasal Belirlemeler ile Pazarın Etkilenmesi Almanya'da öngörülen pazar doyumu geniş ölçüde yasal belirlemelerden etkilenmiştir (mesela Meskun Yerler Teknik Çöp Talimatnamesi TASI gibi). Bu talimatname, gaz çıkaran ev çöplerinin depolanmasını ve biriktirilmesini hem kısıtlamış hem de azaltmıştır. 104

3 Avrupa'nın diğer üye ülkeleri için böyle bir kısıtlama mevcut değildir, çünkü uyum çerçevesi dahilinde, şimdiye kadar alışılagelen çöp depolama şeklinin daha 20 yıl kadar sürdürülebileceği tespit edilmiştir. Çöp gazından üretilen elektrik enerjisinin kullanımı tarihinden beri Almanya Federe bölgelerinde bireysel olarak yasal kurallara göre yapılmaktadır. Bu cazip, elektrik enerjisi kullanım talimatı sayesinde deponi gazından elektrik enerjisi üretim tesisleri, ekonomik yönden çok ilgi çekici tesisler olarak kalmaya devam edeceklerdir yılından beri Belçika'da da devlet tarafindan milli destek verilen, çöp gazından üretilmiş elektrik enerjisi kullanımı başlamış bulunmaktadır. Çevre bilincinin artması ile diğer Avrupa ülkelerinde de rejeneratif enerji kullanımını destekleyen zorlayıcı yasal tespit ve sübvansiyonların yapılması beklenmektedir. 4) Rekabet Ortamı Deponi Gazı kullanımı için gerekli teknik, iki ana bölümden meydana gelir: - Gazdan arındırma tesisi (Kuyu, Kompresör, Meşale, Analiz) Faydalanma tesisi (Gaz Motoru Tesisi Trafo İstasyonu, Bağlantı) Aşağıdaki firmalar yalnızca gazdan arındırma tesisleriyle meşgul olurlar: - Firma LAMBDA GmbH, Wuppertal, Senelik satışı yaklaşık 20 milyon DM - Firma Umat GmbH, Hanau, Senelik satışı yaklaşık 10 milyon DM - Firma Hofstetter Deutschland GmbH. Senelik satışı yaklaşık 8 milyon DM Aşağıdaki firmalar yalnızca gazdan faydalanma tesisleriyle meşgul olurlar: - Firma G.A.S. Energietechnik GmbH, Krefeld, senelik satışı yaklaşık 4D milyon DM. Firma Jenbacher, Mannheim, Senelik satışı yaklaşık 20 milyon DM (deponi gazı alanında) Aşağıdaki firmalar her iki grupla da iştigal ederler: - Firma Haase Energietechnik GmbH. Neumünster, senelik satışı yaklaşık 60 milyon DM Firma pro2 Anlagentechnik GmbH, senelik satışı 1998"de yaklaşık 5 milyon DM. 105

4 Bu pazar bölümünde başka firmalar da genel iş bitirici müesseseler olarak daha büyük projelerde çalışmaktadırlar, ancak bunlar da işin yapılması için yukarıda adı geçen firmalara teklif götürürler. 5) Diğer Kullanım Alanları Deponi gazı faydalanma tesislerinin tanımlanan teknolojisi az bir değişiklikle enerji ve çevre tekniğinin aşağıdaki alanlarında da kullanılabilir: - Doğalgaz-Blok Isıtma Santrallan (genişleyen pazar: bu konuya ait yayınlara bakınız, mesela ASUE) - Durulama gazı kullanımı (genişleyen pazar) - Biyogaz kullanımı (genişleyen pazar) - Grizu gazı kullanımı (yeni, büyük potansiyele sahip henüz açılmamış pazar) - Odun gazı kullanımı (Teknoloji henüz tecrübe safhasında, bu sebepten rizikosu büyük) Yukarıda belirtilen firmaların bir kısım bu pazarların muhtelif alanlarında çalışmaktadır. 6) Özet ve Görünüş Rejeneratif gazların kullanımı ve bunların arasında bulunan çöp gazının kullanımı yavaş yavaş enerji politikasının ortalarında yer almaya başlamıştır. Son yıllarda bu konuda bir çok toplantılar (konferanslar, seminerler, günler vs.) yapılmıştır. Fraunhofer Enstitüsü de bunlardan biridir. Aachen Meslek Teknik Okulu'nda 1998/1999 için ilk defe deponi gazından faydalanma konusu üzerine bir ders verilmiştir. Elektrik enerjisi kullanım ve faydalanma talimatının temelinde deponi gazından faydalanma tesisleri yatırımlarının 2 veya 4 sene sonra kendilerini amortize etmeleri yatmaktadır, böylelikle müessese açısından, böyle bir tesisin yapımına mali açıdan sigortalanmış gözüyle bakılabilir. Yeni eyaletlerin telafi ihtiyaçları sebebiyle gelecek senelerde Almanya'da satış hacmi sabit olacaktır. Artan çevre bilinci nedeniyle Avrupalı komşu devletler ek satış imkanları sağlayacaktır. 106

5 Deponi Gazı ve Türkiye Çöplüklerin patlaması, çöplük patlamalan sonucu insanların ölümü dünyada pek nadir duyulan olaylardandır yılının Nisan ayında Ümraniye çöplüğünün patlaması sonucu 4O'a yakın insanımızın ölümü üzerinden 6 yıl geçti. Bugün dönüp geriye baktığımız zaman, patlayan, kendi içinden yanıp söndürülemeyen, kendi haline bırakılmış çöp örneklerinin hala varlığını koruduğunu görmekteyiz. Ne yazık ki geçen altı yıla rağmen örnek alınabilecek bir çöplük ve tesis görememenin üzüntüsü içindeyim. Politikacılar ve basın 1993 yılında Ümraniye Hekimoğlu çöplüğünün patlamasından ardından uzun bir süre atıp tutmuş, özellikle de siyasetçilerin bir çoğu bu olayı seçim malzemesi olarak kullanmaktan çekinmemiş ve seçim propagandalarını çöplüklerde başlatmışlardı. Bugün geriye dönüp baktığımız zaman siyasetçilerin bu konuyla ilgilenmediklerini, basının da artık nadiren konuyla ilgili ufak tefek haberler yaptığını görüyoruz. Türkiye'de nüfusu elli bini geçen yerleşim birimlerinde kendi haline bırakılan çöplükler patlamaya hazır birer bomba olarak, günden güne, sağlığımızı ve çevremizi daha fazla tehlikeye sokmaktadır. Siyasetçilerin ve basının konuyla ilgilenmeleri için herhalde bir kaç çöplüğün daha patlayarak, onlarca insanımızın ölmesi gerekiyor. Türkiye'deki belediyeler finansman zorluklan içinde olmasına rağmen bu konuyla ilgili olarak harcanan paralar Avrupa standartlarının çok üstündedir. Fakat, şu ana kadar yapılan tesisler teknoloji açısından Avrupa'nın oldukça gerisindedir. Yıllar önce Arıtma tesislerinde yapılan hataların tekrar çöp sektöründe tekrarlanmaması için Çevre Bakanlığı'nın bir isim bakanlığından çıkartılıp yaptırım, kontrol ve denetim gücü olan bir birim haline gelmesi gerekir.! Avrupa firmaları, Türkiye'de standartların olmamasından dolayı kendi eskimiş teknolojilerini, hatta eskimiş tesislerini pazarkyabilmek için Türkiye'yi çok iyi bir piyasa olarak görmektedirler. Bu durumu yapılan tesislerde açık bir şekilde görmekteyiz. Ne yazık ki böyle tesisleri emniyetsiz olduklan kanıtlansa bile kapatacak veya denetleyecek bir yetkili kurum yoktur. 107

6 Şu an yaşadığımız İstanbul şehrinin çöplüklerinin içinde bulunduğu duruma baktığımız aman hiç de iç açıcı bir tabloyla karşılaşmamaktayız. İstanbul Türkiye'nin aynası olarak görüldüğü için İstanbul'da yapılan tüm projeler diğer şehirlere örnek olmaktadır. İstanbul'da bugüne kadar uygulanan projelerin çok aşırı derecelerde yüksek olarak finanse edilmiş olması ve bir çok projenin doğru dürüst sonuçlandırılamamış, bitin işlerinde işletilmemesi, Türkiye'deki Deponi gazı sektörünün önünü tıkamış ve tıkamaya devam etmektedir. Deponi gazında her şeye ilk olarak çevre açısından bakmalıyız. Çünkü her şeyden önce kontrol altına alıp, çevreye zarar vermeyecek bir hale getirmiş olmamış lazım, bu aşamadan sonra gazı ekonomik olarak kullanma yönüne gidebiliriz. Fakat Türkiye'de olaya, ticari amaçla yaklaşıldığı için ilk amaç gazdan elektrik üretip para kazanmak, yurt dışında ise ilk önce çevreyi korumak, ondan sonra da üretilecek olan enerjiyi satıp yapılmış olan yatırımları finansmanına katkıda bulunmaktır. 108