Rafet ÖZTÜRK. Üniteye Hazırlık

Transkript

1 Rafet ÖZTÜRK Bu kitap Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın 18/12/2009 tarih ve 261 sayılı Kurul Kararı ile öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl süre ile Ders Kitabı olarak kabul edilmiştir. Üniteye Hazırlık 1. Son yıllarda yapılmış olan en önemli buluş sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Günümüzde, hayatımızın vazgeçilemez teknolojisi sizce hangisidir? Sınıf arkadaşlarınızla tartışınız. 3. Teknolojik gelişmelerin varabileceği en son noktaları hayal ederek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 1

2 Bu kitabın her hakkı Yakın Çağ Yayınları Bilgi ve Eğitim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.'e aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayımlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtımı yapılamaz. ISBN Editör Dil Uzmanı Görsel Tasarımcı Program Geliştirme Uzmanı Ölçme Değerlendirme Uzmanı Rehberlik Uzmanı : Şükrü ÖZTÜRK : Jülide ALTAY : Alime Gülhan MÜFTÜOĞLU : R. Levent VEZNADAROĞLU : Ali AKIN : Nazlı KILIÇOĞLU Baskı ve Cilt tel.: (0-312) (pbx) belgeç: (0-312) e-posta: tuna@tunamatbaacilik.com.tr Baskı Yeri ve Yılı Ankara,

3 İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri toprak! diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY 3

4 ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asîl kanda, mevcuttur! 4

5 Mustafa Kemal ATATÜRK

6 İÇİNDEKİLER KİTABIMIZI TANIYALIM ÜNİTE BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI A. BAŞLANGIÇ Donanım Yazılım Bilişim Teknolojisi Bilgi ve İletişim Teknolojisi Ürünlerinin Tanıtımı Bilgisayar Çeşitleri Bilgisayarlar Arasındaki Farklılıklar Uçbirim (Giriş/Çıkış, I/O) Aygıtları Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Donanım Birimleri DEĞERLENDİRME SORULARI B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM Değişen Bir Dünya İyi Bir Çalışma Ortamı Sağlık ve Güvenlik DEĞERLENDİRME SORULARI...19 C. DONANIM Merkezî İşlem Birimi Giriş (Input) Araçları Çıkış (Output) Araçları...21 DEĞERLENDİRME SORULARI Ç. DEPOLAMA Hafıza Depolama Araçları Hafıza Çeşitleri Hafıza Ölçümü Bilgisayar Performansı...27 DEĞERLENDİRME SORULARI D. YAZILIM Yazılım Çeşitleri Sistem Geliştirme Kavramı DEĞERLENDİRME SORULARI E. BİLGİSAYAR AĞLARI Türleri Bilgisayarda Ağ Bağlantıları İnternet F. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK Güvenlik Bilgisayar Virüsleri Telif Hakkı Verilerin Kanunla Korunması...37 ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE BİLGİSAYARI KULLANMA VE YÖNETME A. BAŞLANGIÇ Bilgisayarda İlk Adım DEĞERLENDİRME SORULARI B. MASAÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI Simgelerle (İkonlarla) Çalışma Pencerelerle Çalışma C. BASİT DÜZENLEMELER YAPMA Metin Düzenleme...51 DEĞERLENDİRME SORULARI Ç. DOSYALARI DÜZENLEME Dizinler (Klasörler) ve Dosyalar Dosya İşlemleri Arama D. YazdırmA Yazıcı Yükleme Yazıcıdan Baskı Alabilme Varsayılan Yazıcıyı Değiştirme ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ Kelime İşlemciyle İlk Adımlar Temel Ayarları Yapma Belge Alışverişi DEĞERLENDİRME SORULARI B. TEMEL İŞLEMLER Metni Yerleştirme Metin Seçme Metin Düzenleme Arama ve Değiştirme...81 DEĞERLENDİRME SORULARI C. Biçimleme Metin Biçimleme DEĞERLENDİRME SORULARI

7 Ç. SAYFA BİÇİMLEME Biçimler Başlıklar ve Sayfa Altlıkları Yazım ve Dil Bilgisi Kontrolü Belge Yapısı DEĞERLENDİRME SORULARI D. YazdırmA Belgeyi Önizleme Temel Yazdırma Seçenekleri Belgeyi Yazdırma DEĞERLENDİRME SORULARI E. İLERİ ÖZELLİKLER Tablolar Resimler ve Şekiller Nesneleri Aktarma Adres, Mektup Birleştirme DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE ELEKTRONİK TABLOLAMA A. BAŞLANGIÇ Elektronik Tablolama Uygulamasıyla İlk Adımlar Temel Ayarları Yapma Belge Alışverişi DEĞERLENDİRME SORULARI B. TEMEL İŞLEMLER Veri Yerleştirme Veri Seçimi Kopyalama, Taşıma ve Silme Arama ve Değiştirme Satır ve Sütunlar Veri Sıralama DEĞERLENDİRME SORULARI C. FORMÜLLER ve FONKSİYONLAR Aritmetik ve Mantık Formülleri Fonksiyonlarla Çalışma DEĞERLENDİRME SORULARI Ç. BiçimlemE Hücredeki Sayıları Biçimleme Hücredeki Metinleri Biçimleme Hücreleri Biçimleme Yazım Kontrolü Belge Yapısı Yazdırma DEĞERLENDİRME SORULARI D. İLERİ özellikler Nesne Aktarma Grafikler DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE VERİ TABANI UYGULAMALARI A. BAŞLANGIÇ Veri Tabanıyla İlk Adımlar Temel Ayarları Yapma DEĞERLENDİRME SORULARI B. BİR VERİ TABANI YARATMA Temel İşlemler Anahtarları Tanımlama Tablo Tasarımı Veri Tabanını Güncelleme DEĞERLENDİRME SORULARI C. FORMLARIN KULLANIMI Form Oluşturma Form Görüntüsünü Değiştirme DEĞERLENDİRME SORULARI Ç. BİLGİYE ERİŞİM Temel İşlemler Sorguyu Arıtma Seçme ve Sınıflandırma DEĞERLENDİRME SORULARI D. RAPORLAMA Seçilmiş Verileri Belirli Bir Sırayla Ekranda ve Raporlarda Gösterme Raporu Değiştirme Sayfa Başlıkları ve Altlıkları Oluşturma Verileri Gruplama DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE SUNU PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ Sunu Uygulamasıyla İlk Adımlar Temel Ayarları Yapma Belge Alışverişi DEĞERLENDİRME SORULARI

8 8 B. TEMEL İŞLEMLER Sunu Oluşturma Metni Taşıma, Kopyalama, Silme Görüntüleri Kopyalama, Taşıma ve Silme Slaytları Kopyalama, Taşıma ve Silme DEĞERLENDİRME SORULARI C. BiçimlemE Metin Biçimleme Metin Kutularını Değiştirme DEĞERLENDİRME SORULARI Ç. GRAFİK ve ŞEMALAR Çizilmiş Nesneler Şemalar Şekiller ve Diğer Nesneler DEĞERLENDİRME SORULARI D. YAZDIRMA ve DAĞITMA Slayt Yapısı Dağıtıma Hazırlama Yazdırma DEĞERLENDİRME SORULARI E. SLAYT Gösteri Efektlerİ Animasyon Efektleri Ekleme Slayt Geçiş Efektleri Ekleme DEĞERLENDİRME SORULARI F. BİR SLAYT GÖSTERİSİ GÖRÜNTÜLEME Herhangi Bir Slaytla Slayt Gösterisine Başlama Slaytları Gizleme DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE SONU DEĞERLEDİRME SORULARI ÜNİTE İNTERNET VE İLETİŞİM A. BAŞLANGIÇ İnternet le İlk Adım Temel Ayarları Yapma DEĞERLENDİRME SORULARI B. Web de DOLAŞMA Belirtilen Adresi (URL:Uniform Resource Locator) Açma Link Açma ve Önceki Sayfaya Geri Dönme Ana Sayfaya Dönme DEĞERLENDİRME SORULARI C. Web de ARAMA Arama Motoru Kullanma Yazdırma DEĞERLENDİRME SORULARI Ç. Yer İŞARETLERİ (BOOKMARK) Yer İşaretleri Oluşturma Yer İşaretleri Oluşturulmuş Sayfayı Açma Web Sayfasına Yer İşaretleri Koyma DEĞERLENDİRME SORULARI D. BaşlangıÇ Elektronik Postayla İlk Adımlar Temel Ayarları Yapma DEĞERLENDİRME SORULARI E. İletileR İleti Gönderme Kopyalama, Taşıma, Silme İletiyi Okuma İletiye Cevap Verme DEĞERLENDİRME SORULARI F. İletinin İletilmesİ Adres Defteri Birden Çok Adrese İleti Yollama DEĞERLENDİRME SORULARI G. İleti YÖNETİMİ İleti Arama Yeni Posta Klasörü Oluşturma İleti Silme İletileri Yeni Bir Posta Klasörüne Taşıma İletileri İsim, Konu ve Tarihine Göre Sıralama ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAP ANAHTARI SÖZLÜK KAYNAKÇA

9 KİTABIMIZI TANIYALIM Bu renk her ünitede farklılık göstermektedir. Ünite isminin yazılı olduğu bölümdür. Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları 1. ÜNİTE BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI Üniteye başlamadan önce bu soruları cevaplayarak bir ön bilgi sahibi olabilirsiniz. Üniteye Hazırlık 1. Son yıllarda yapılmış olan en önemli buluş sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Günümüzde, hayatımızın vazgeçilemez teknolojisi sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla sınıfta tartışınız. 3. Teknolojik gelişmelerin varabileceği en son noktaları hayal ederek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 11 Sayfa numarasının yazılı olduğu bölümdür. 9

10 Konuya Hazırlık Konuya Hazırlık Konu başlangıçlarındaki bu soruları cevaplayarak Konuya 1. Günlük Hazırlık hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? 1. Günlük hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? 2. Bilgisayarın farklı tıp ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız. 1. Günlük hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? 2. Bilgisayarın farklı tıp ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız. 2. Bilgisayarın farklı tıp ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız. konuya ön hazırlık yapmış olursunuz. Çalışma Etkinliği Çalışma Etkinliği Çalışma Etkinliği İnternet üzerinden bir araştırma yaparak bilgisayarın hangi iş kollarında ne oranda kullanıldığı İnternet hakkında üzerinden bilgi bir edininiz. araştırma yaparak bilgisayarın İnternet hangi üzerinden iş kollarında bir araştırma ne oranda yaparak kullanıldığı hakkında bilgi edininiz. nıldığı hakkında bilgi bilgisayarın hangi iş kollarında ne oranda kulla- edininiz. Konu içerisinde verilen bu etkinlikleri gerçekleştirerek konuyu en iyi şekilde kavrayabilirsiniz. DEĞERLENDİRME SORULARI DEĞERLENDİRME SORULARI DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağıdakilerden hangisidir? 1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağı- 1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağıdakilerden hangisidir? dakilerden hangisidir? A) A) RAM RAM B) Yazılım B) Yazılım C) İşlemci C) İşlemci Konu sonlarında yer alan A) RAM B) Yazılım C) İşlemci D) D) ROM ROM E) Hard E) Hard disk disk değerlendirme sorularını ce- D) ROM E) Hard disk vaplayarak konuyu daha iyi Aşağıdakilerden hangisi çıkış çıkış birimidir? A) A) Scanner B) Hoparlör 2. Aşağıdakilerden hangisi B) Hoparlör C) Kamera çıkış birimidir? C) Kamera pekiştirebilirsiniz. D) Mikrofon D) Mikrofon E) Oyun çubuğu A) Scanner E) Oyun çubuğu B) Hoparlör C) Kamera D) Mikrofon E) Oyun çubuğu 3. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimi değildir? 3. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimi değildir? A) Klavye B) Fare 3. Aşağıdakilerden hangisi C) Ekran giriş birimi değildir? A) Klavye B) Fare C) Ekran D) Yazıcı E) Mikrofon A) Klavye B) Fare C) Ekran D) Yazıcı E) Mikrofon D) Yazıcı E) Mikrofon 4. Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar 4. aşağıdakilerden Genellikle diğer hangisidir? bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar A) aşağıdakilerden Ana bilgisayar hangisidir? D) A) Dizüstü Ana bilgisayar B) Mini 4. bilgisayar Genellikle diğer bilgisayarlara C) Ağ bilgisayarı hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar aşağıdakilerden hangisidir? E) Kişisel B) Mini bilgisayar C) Ağ bilgisayarı D) Dizüstü bilgisayar A) Ana bilgisayar E) Kişisel bilgisayar B) Mini bilgisayar C) Ağ bilgisayarı Bilgi ve İletişim Teknolojisi D) Dizüstü bilgisayar E) Kişisel bilgisayar ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI A. Aşağıda verilen cümleleri uygun ifadelerle tamamlayınız. 1. Bilgilerin manyetik olarak kaydedildiği alana... denir Bilgisayarın tüm elektronik parçalarının takıldığı, fiberglastan yapılmış olan devreye...denir. 3. Çeşitli donanımlardan gelen bilgileri görüntüye dönüştürerek monitöre ileten aygıta...denir Bir bilgisayarda anakart üzerine takılan ve üzerinde bir soğutucu bulunan, bilgisayarın beyni olarak 10 adlandırılan parçaya...denir. Ünite sonlarında yer alan değerlendirme sorularını cevaplayarak ünitede eksik kalan noktalarınızı tespit edebilirsiniz. 5. İşlemcinin kullandığı geçici bellek ya da sistem belleğine...denir. 6. Komutların geçici bir süreyle tutulduğu daha sonra işlemciye sırasıyla gönderildiği belleğe denir. 7. Bir bilgisayarda klavye ve farenin takıldığı porta..... portu denir. 8. Scanner ve yazıcılar genelde portuna bağlanırlar. 9. Anakart üzerinde üretici firma tarafından yazılarak monte edilmiş birime.denir. 10. Günümüzde kullanılan en hızlı yazıcılar yazıcılardır. 11. Bilgisayar. ve olmak üzere temelde iki birime ayrılır. 12. Kendisine bağlı bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kurulmuş güçlü bilgisayarlara... denir. 13. Bilgisayar ekranları genelde ve.. olmak üzere temelde iki gruba ayrılır. 14. Bilgisayar kasası içerisinde yer alan ve bir ağa bağlanmak için kullanılan aygıta... denir. 15. Bilgisayarda hem CD hem de DVD yazmak için kullanılan birime... denir. 10 B. Aşağıdaki sorularda doğru yanıtı işaretleyiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi kaydedilebilen ancak silinemeyen CD ler için kullanılan kısaltmadır? A) CD-RW A) LCD C) CD-ROM D) CD-K E) CD-R

11 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları 1. ÜNİTE Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları Üniteye Hazırlık 1. Son yıllarda yapılmış olan en önemli buluş sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Günümüzde, hayatımızın vazgeçilemez teknolojisi sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla sınıfta tartışınız. 3. Teknolojik gelişmelerin varabileceği en son noktaları hayal ederek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 11

12 Bilgi ve İletişim Teknolojisi A. BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Günlük yaşantıda bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? 2. Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız. 1. Donanım Yazılım Bilişim Teknolojisi Bilgisayar, kendisine verilen bilgiler üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimlerine gönderen bir elektronik alettir (Resim 1.1). Bilgisayarı oluşturan birimler temelde iki gruba ayrılır. Bunlar donanım ve yazılım birimleridir. Donanım: Bilgisayarı oluşturan parçaların her birine donanım denir. Yazılım: Bilgisayar donanımının uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlayan ve programcılar tarafından yazılan kod parçalarıdır. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler son yıllarda baş döndürücü bir hızla ilerlemekte olup yeni çıkan her ürünü takip etmek mümkün olmamaktadır. Teknolojideki bu hızlı ilerleyiş bilgisayarı oluşturan yazılım ve donanım ürünlerinin de her geçen gün maliyetlerinin düşmesine sebep olmaktadır. 2. Bilgi ve İletişim Teknoloji Ürünlerinin Tanıtımı Bilişim teknolojisinde yaşanan gelişmeler sadece bilgisayar alanında değil, insan faktörünün olduğu her türlü iş kolunda kendini göstermektedir. Bu gelişmelere paralel olarak yeni iş kolları oluşmuş ve istihdam sayıları her geçen gün artmıştır. İnsanların hayatını kolaylaştıran bu gelişmelerin büyük bir bölümü 1980 li yılların sonrasında yaşanmıştır. Bilgisayar teknolojisiyle birlikte tıpta, eğitimde, mühendislikte, iletişimde, banka sektöründe ve daha birçok iş kolunda gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler günümüzde devam etmektedir. 3. Bilgisayar Çeşitleri Bilgisayarların kullanıldıkları alanlara ve iş ortamlarına göre boyut ve kapasiteleri farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara göre bilgisayarları şöyle sıralayabiliriz: a. Ana Bilgisayar: Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan çok güçlü bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar diğer bilgisayarlara hizmet vermelerinden dolayı kapasiteleri ve hızları çok büyük olan, diğer bir deyişle sunucu bilgisayarlardır (Resim 1.2). Resim 1.1: Bilgisayar Ek Bilgi Bilgisayarı oluşturan temel iki birim vardır: Bunlardan biricisi donanım, ikincisi ise yazılımdır. Resim 1.2: Ana bilgisayar 12

13 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları b. Mini Bilgisayar: PDA (Personel Dijital Assistant) olarak da adlandırılan mini bilgisayarlar, kullanıcının kendine ait işlemlerini yapabilecek kapasite ve hıza sahip olan bilgisayarlardır. Boyutları çok küçük olan bu mini bilgisayarlar normal bir bilgisayarın yaptığı işlemleri minimum seviyede yapabilmekte ve yapılan işlemleri kaydedebilmektedir (Resim 1.3). c. Ağ (Network) Bilgisayarı: Bir ağa bağlı olarak çalışan bilgisayarlara ağ bilgisayarı veya terminal bilgisayar denir (Resim 1.4). Resim 1.3: Mini bilgisayar Ağa bağlı bütün bilgisayarlar kendi kaynaklarını ortak olarak kullanabildikleri gibi dosya paylaşımı da yapabilirler. Resim 1.4: Ağ bilgisayarı ç. Kişisel Bilgisayar: Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan bilgisayar türüdür. PC (Personel Computer) olarak da ifade edilir (Resim 1.5). Genellikle evlerde kullanılmasının yanı sıra ofislerde ve iş ortamlarında da rahatlıkla kullanılmaktadır. Resim 1.5: Kişisel bilgisayar d. Dizüstü Bilgisayar: Bu tür bilgisayarlar boyutlarının küçüklüğü, taşınabilir olmaları ve belli bir süre itibarıyla enerjiye ihtiyaç duymamalarından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Kişisel bilgisayarların yapabildiği birçok işlemi yapabilmekte ve her geçen gün bu özellikleri artmaktadır (Resim 1.6). Resim 1.6: Dizüstü bilgisayar 4. Bilgisayarlar Arasındaki Farklılıklar Günümüzde kullanılan bilgisayarları birbirinden ayıran belli başlı özellikler vardır. Bu özelliklerin başlıcaları kapasite, hız ve maliyet olarak ifade edilebilir. Şimdi bu özellikleri inceleyelim: a. Kapasite: Bu özellik bilgisayarın byte (bayt) Ek Bilgi olarak saklayabileceği veri miktarını gösterir. Bilgisayarlar kullanıldıkları alanlara göre kapasiteleri Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sıfır (0) ve bakımından birbirinden farklılık göstermektedirler. bir (1) lerden meydana gelen bu Örneğin, bir şirketin ana bilgisayarının kapasitesi Tb bitlerin sekiz tanesinin bir araya (Terabyte) larla ifade edilirken evimizde kullandığımız gelmesiyle byte oluşur ve her karakter bir (1) byte tır. kişisel bilgisayarımızın kapasitesi Gb (Gigabyte) lar seviyesindedir. Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sekiz adet bitin bir araya gelmesiyle oluşan veri yapısına ise byte denir. 13

14 Bilgi ve İletişim Teknolojisi b. Hız: Bilgisayarın hızı denilince ilk akla gelen donanım elemanı işlemcinin hızıdır. Bir bilgisayarda hızı belirleyen faktör yalnızca işlemci değildir. Bununla beraber RAM in hızı, anakart veri yolunun hızı ve sabit diskin hızı da bilgisayarın hızını etkileyen faktörlerdendir. Hız birimi MHz (Megaherzt) olarak ifade edilir ve 1 saniyede yapılan işlem sayısını gösterir. c. Maliyet: Bilgisayarın maliyeti; kapasitesi, hızı ve boyutlarına göre farklılık göstermektedir. Bir bilgisayar alırken öncelikle bilgisayarı nerede, hangi amaç doğrultusunda ve ne tür programlarla kullanacağımıza karar vermeliyiz. Yapacağımız işe ve kullanacağımız programlara göre bilgisayarların maliyetleri değişiklik gösterir. ç. Genel Kullanıcıları: Bilgisayar tasarımları ve kapasiteleri yapılırken insanların ihtiyaçları göz önüne alınmış ve bununla birlikte farklı alanlarda, farklı boyut ve kapasiteye sahip bilgisayarlar ortaya çıkmıştır. Piyasa her iş ve amaca uygun bilgisayar bulmak mümkündür. Örneğin, evde veya okulda kullanmak için masaüstü bilgisayar ideal iken sürekli seyahat hâlinde olan kişiler için dizüstü bilgisayar çözüm olmaktadır. 5. Uçbirim (Giriş/Çıkış, I/O) Aygıtları a. Programlanabilir Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunan programlanabilir uçbirimlerdir. Akıllı uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan bağımsız işlem yapabilirler. b. Programlanamaz Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunmayan programlanamaz uçbirimlerdir. Akılsız uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan bağımsız işlem yapamazlar. 6. Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Donanım Birimleri a. Merkezî İşlem Birimi (CPU): Bir bilgisayarın en önemli donanım elemanı işlemcisidir. İşlemci bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimlerine gönderen elektronik bir alettir (Resim 1.7). Bilgisayarın hızı denilince aslında anlatılmak istenen şey işlemcinin hızıdır. İşlemciler son yıllarda hız olarak büyük boyutlara ulaşmışlardır. Saniyede milyarlarca işlem yapabilmektedirler. Resim 1.7: İşlemci b. Sabit Disk (Hard disk): Bilgisayarda yapılan işlemlerin depolanıp kaydedildiği, manyetik disklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş hafıza birimidir (Resim 1.8). Çeşitli boyut ve kapasiteye sahip sabit disk bulmak mümkündür. Günümüzde sabit disklerin kapasiteleri büyük oranlarda artmış, buna rağmen gelişen teknolojiyle birlikte maliyetleri çok düşmüştür. Çalışma Etkinliği İnternet üzerinden son yıllarda çıkan işlemci ve sabit diskler hakkında bilgi toplayınız. Resim 1.8: Sabit disk 14

15 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları c. Giriş Çıkış Birimleri: Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan ve girilen bu bilgilerin bilgisayar tarafından işlendikten sonra, tekrar dış ortama çıkarılması için kullanılan donanım elemanlarına giriş/çıkış birimleri denir. En çok kullanılan giriş birimleri klavye ve faredir. Çıkış birimi ise genellikle ekrandır. Aşağıdaki tabloda çok kullanılan giriş ve çıkış birimleri listelenmiştir. Giriş Birimleri Klavye Fare Scanner (Tarayıcı) Mikrofon Ekran (Dokunmatik) Kamera Optik okuyucu Hafıza kartları CD - DVD okuyucular Çıkış Birimleri Hoparlör Yazıcı Çizici Hafıza kartları Ekran CD - DVD yazıcılar Tablo 1.1: Giriş - çıkış birimleri ç. Hafıza Tipleri RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişilebilir Bellek): Bilgisayarın ana belleği olarak da ifade edilen RAM bir tür geçici bellektir (Resim 1.9). Bilgisayarın açılması esnasında işletim sistemi ve gerekli olan bazı uygulama programları dosyaları RAM belleğe yüklenir. Buradaki amaç işletim sisteminin RAM üzerinden hızlı bir şekilde çalışabilmesini sağlamak ve sabit diske erişimi minimuma indirmektir. Bu sayede sabit diske erişim azalacağından zamandan büyük tasarruf sağlanır. Bilgisayar kapatıldığı anda RAM deki bilgiler silinir. Resim 1.9: RAM ROM (Read Only Memory Sadece Okunabilir Bellek): Üretici firma tarafından üzerine yüklenmiş olan yazılım bulunur. Bu yazılımın kullanıcı tarafından değiştirilmesi mümkün değildir. O yüzden sadece okunabilir bellek adını almıştır. d. Taşınabilir Depolama Araçları: Bilgisayarlara harici olarak dışarıdan, genellikle USB bağlantı noktasından bağlanan araçlara taşınabilir depolama araçları denilmektedir. Kapasitelerine ve boyutlarına göre piyasada birçok veri taşıma aracı bulunur. Bunlar USB sabit diskler, hafıza kartları ve flash bellekler olarak ifade edilebilir. e. Çevresel Cihazlar: Bilgisayara dış ortamdan bağlanarak bilgisayar içerisine bilgi girilmesini ve bu bilginin tekrar işlendikten sonra dış ortama aktarılmasını sağlayan donanım elemanlarına çevresel cihazlar denir. Genellikle en çok kullanılan çevresel cihazlar klavye, fare, ekran, yazıcı, kamera ve hoparlör gibi çevresel donanım araçlarıdır. f. Günlük Yaşantıda Bilgisayarlar: Bilgisayarlar günlük hayatımızın vazgeçilmezleri arasındadır. Okulda, evde, iş yerinde, haberleşmede, ulaşımda, sağlıkta ve aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayarları görmek mümkündür. Gelecek, bilgi ve bilgisayar üzerine inşa edilen bir çağ olacaktır. 15

16 Bilgi ve İletişim Teknolojisi 1. Evdeki bilgisayarlar: Bilgisayarın ilk defa piyasaya çıktığı yıllarda, ev kullanıcıları için bu cihaza sahip olmak çok büyük bir maliyet gerektiriyordu. Gelişen teknolojiyle birlikte birçok firmanın bilgisayar üretmeye başlaması buna paralel olarak da fiyatlarının büyük oranda düşmesi bu cihazların evlerimize girmesini sağlamıştır. 2. İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: Günümüzde her işletme bünyesinde bilgisayar kullanımını görmek mümkündür. Büyük veya küçük bütün işletmeler bilgisayarın avantajlarından faydalanmaya başlamışlardır. Eğitimde bilgisayar kullanımı son yıllarda daha da artmış, kurulan bilişim teknolojisi sınıfları vasıtasıyla toplumun her kesiminde bilgisayar kullanımı yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır (Resim 1.10). Resim 1.10: Okulda eğitim Çalışma Etkinliği İnternet üzerinden bir araştırma yaparak bilgisayarın hangi iş kollarında, ne oranda kullanıldığı hakkında bilgi edininiz. Değerlendirme Soruları 1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağıdakilerden hangisidir? A) RAM B) Yazılım C) İşlemci D) ROM E) Sabit disk 2. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir? A) Scanner B) Hoparlör C) Kamera D) Mikrofon E) Oyun çubuğu 3. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimi değildir? A) Klavye B) Fare C) Ekran D) Yazıcı E) Mikrofon 4. Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar aşağıdakilerden hangisidir? A) Ana bilgisayar B) Mini bilgisayar C) Ağ bilgisayarı D) Dizüstü bilgisayar E) Kişisel bilgisayar 16

17 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM Konuya Hazırlık 1. Ülkemizde bilgisayar okuryazarlığı hangi seviyededir? Araştırınız. 2. Bilgisayar kullanımı sırasında nelere dikkat edilmelidir? Araştırınız. 1. Değişen Bir Dünya Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler her alanda kendini hissettirmekte ve hayatın vazgeçilmezleri arasındaki yerini pekiştirmektedir. İlk üretildiği yıllarda kimse bilgisayarın bu kadar yaygın olarak kullanılacağını tahmin edemezdi. Günümüzde aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayar kullanılmaktadır ve insanların hayatlarını büyük oranda kolaylaştırmaktadır. Bilgisayar iletişim alanında da bir çığır açmıştır. İnternet üzerinden yapılan görüntülü ve sesli sohbetler, dosya transferleri ve elektronik ticaret sayesinde bulunduğumuz yerden tüm ortamlara ulaşabilmekteyiz. a. Bilgi Toplumu Kavramı: Gelişen teknolojiye paralel olarak iletişimde yaşanan gelişmeler dünyayı küçük bir köy hâline getirmiştir. Günümüzde dünyanın değişik bir yerinde meydana gelen olaylar anında bizlere ulaştırılmakta, görüntülü ve sesli olarak izleyebilmekteyiz. Yine çok uzaklardaki sevdiklerimizle görüntülü ve sesli olarak anlık haberleşme imkânlarına sahibiz. Bu tür gelişmeler ve bunların toplumun tamamına yayılmaya başlaması bilgi toplumunu meydana getirmiştir. b. Bilgi Otoyolu Kavramı: Bu kavram ülke içerisindeki iletişim hatları üzerinden geçen bilginin yoğunluğunu ve hızını ifade eder. Bu bilgiler görüntülü, sesli ve dosya transferleri şeklinde olabilir. Bir ülkenin bu iletim hatları ne kadar yoğun kullanılırsa ülke içerisindeki bilgi paylaşımı da o denli artmış olur. c. Elektronik Ticaret Kavramı: Günümüzde bilgiye ulaşmak ve bilgiyi paylaşmak o kadar kolay hâle gelmiştir ki bu kolaylıklar elektronik ticaret (e-ticaret) kavramını meydana getirmiştir (Resim 1.11). Elektronik ticaret sayesinde birçok ürüne kolaylıkla ulaşabilir, bunlar arasında karşılaştırma yapabilir ve istediğiniz herhangi bir ürünü satın alabilirsiniz. Bu durum alıcılar için çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi ürün satışı yapan şirketlerin de zaman, mekân ve insan gücünden tasarruf etmelerini sağlar. Aynı anda binlerce kişiye ulaşıp satış yaparlar. Bu da kazançlarının artmasını sağlar. Elektronik ticaretin yaygınlaşması birtakım sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu sorunların en önemlisi bilgi hırsızlığı yani kredi kartı bilgilerinin başka kişilerin eline geçmesidir. Ek Bilgi Resim 1.11: Elektronik ticaret İnternet üzerinden alışveriş yaparken kredi kartı güvenliğinize dikkat ediniz. Bilgisayarınızda güncel güvenlik programları kurulu olmasını sağlayınız. 17

18 Bilgi ve İletişim Teknolojisi 2. İyi Bir Çalışma Ortamı a. İyi Bir Çalışma Ortamının Faydaları: İyi bir çalışma ortamı, yapılan işin verimini artırır, çalışanı yormaz ve zaman açısından da tasarruf sağlar. Bu nedenle çalışma ortamı kişinin istekleri doğrultusunda hazırlanmalı, onu rahatsız edecek ve çalışmasını aksatacak yerleşim düzeninden kaçınılmalıdır. b. Bilgisayarda Çalışırken Çalışmaya Ara Vermenin Önemi: Sürekli çalışmak insanın dikkatini olumsuz etkiler. Bunu önlemek için belli zaman aralıklarında çalışmaya ara vererek insanın bedenini dinlendirmesi gerekir. Bu süre bilgisayar başında yapılan çalışmalar için saatlik bir sürede 5-15 dakikalık dinlenmeler şeklinde olabilir. Bu sayede beden ve ruh dinlenerek yeni bir çalışmaya hazırlanmış olur. c. Ekran: Çalışma ortamında insanı en çok rahatsız eden faktörlerden birisidir. Çünkü ekrandan yayılan ışınlar insanı olumsuz etkiler. Uzun süre ekran başında kalmak baş ve göz ağrısı yapar. Bunu önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir: Ekran ışığı çok fazla veya çok az olmamalıdır. Ekranla göz arasındaki uzaklık cm olmalıdır. Ekran yüzeyinin temizliğine dikkat edilmelidir. Bir saatlik kullanımdan sonra 5-15 dakikalık dinlenme süreleri verilmelidir. Ekrana ışığın direkt olarak gelmemesine dikkat edilmelidir. Ekranın çözünürlüğü gözü yormayacak düzeyde olmalıdır. ç. Koltuk: Bilgisayar başında çalışırken insanı rahatsız eden en önemli konulardan biri de bel ve boyun ağrılarıdır. Uygun şekilde oturmama veya uygun koltuğu kullanmamadan kaynaklanan bu tür sağlık sorunları ilerde ciddi rahatsızlıklara sebep olabilir. Bunu önlemek için yükseklik ve sırt ayarı yapılabilir bir koltuk kullanılmalı, koltuğun kol ve ayak desteği bulunmalı, kendi etrafında dönebilmelidir. d. Klavyeyi Yerleştirme: Klavye yerleşimi yapılırken de kol ve bileklerin rahatsız olmamasına dikkat edilmeli, mümkünse klavye altlığı kullanılarak bu tür rahatsızlıklar giderilmelidir. Uzun süre klavye kullanımı sonucu bilek, kol ve parmaklarda rahatsızlıklar meydana gelebilir. Belli aralıklarla dinlenme sağlanarak bu rahatsızlıklar giderilebilir. e. Yeterli Işık: Çalışma ortamında ışık miktarı çok fazla veya çok az olmamalıdır. Kişiyi rahatsız edecek ışık düzeyinden kaçınılmalı, ışığın direkt olarak göze temas etmesi engellenmelidir. Işığın ekrana yansımasını önleyici tedbirler alınmalı, gerektiğinde uygun perdeler kullanılmalıdır. f. Havalandırma: Çalışma ortamındaki havalandırma yeterli miktarda yapılmazsa ortamda oluşan karbon dioksit oranı artar. Bu da dikkatin azalmasına ve verimin düşmesine sebep olur. Bu yüzden çalışılan ortam belli dönemlerde havalandırılmalı, içerdeki oksijen oranının artması sağlanmalıdır. Ayrıca çalışma ortamı uygun sıcaklıkta olmalıdır. Ortamın çok soğuk olması üşümeyi artırıp verimi düşürebileceği gibi çok sıcak olması da terlemeyi artırarak aynı şekilde verimi düşürür. 3. Sağlık ve Güvenlik a. Elektrik Kablolarının Güvenilirliği: Bütün elektrikli aletler güç ihtiyaçlarını prizler vasıtasıyla kablo üzerinden temin ederler. Kablo üzerinden geçen akım insan için çok tehlikeli olmakla birlikte bazen ölümcül olaylara sebep olmaktadır. Bu sebeple kablo güvenliği birinci derecede önemlidir. Yandaki sayfada kablo güvenliği açısından önemli olan hususlar açıklanmıştır: 18

19 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları Elektrik kablolarının hasarlı, yırtılmış veya delik olmamasına dikkat edilmelidir. Elektrik kablolarının ve prizlerin topraklı olmasına dikkat edilmelidir. Genelde TSE standardı olan kablolar kullanılmalıdır. Mümkünse nemin olmadığı bir ortam tercih edilmelidir. Resim 1.12: Elektrik kablosu b. Güç Noktalarının (prizlerin) Fazla Yüklenmesini Önleme: Evimizde kullandığımız prizler belli bir güce kadar dayanma kapasitesine sahiptir. Dayanma gücünü aşacak şekilde prizlere fazla aygıt bağlanırsa prizlerde erimeler ve tesisat kablolarında yanmalar meydana gelebilir. Bu da çok büyük yangınların çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle evdeki prizlere çok fazla aygıtın bağlanmamasına dikkat edilmelidir. c. Hatalı Kullanıma Bağlı Ağrılar: Bilgisayar kullanımına bağlı olarak birtakım bedensel ağrılar oluşabilir. Bu ağrılar genellikle bel, boyun, ayak ve eklem ağrılarıdır. Bu ağrıları azaltmak için kullandığımız masa yüksekliğinin uygun seviyede olmasına dikkat etmeliyiz. Ayrıca sandalyemiz ortopedik olmalı, sırt ve kol desteği bulunmalıdır. Klavye düzeninin bilekleri yormayacak şekilde olmasına ve ekranın gözümüzle uygun açıda bulunmasına özen gösterilmelidir. ç. Hatalı Kullanıma Bağlı Göz Problemleri: Bilgisayar ekranı uzun kullanımlar sonucunda gözlerde ciddi sorunlar meydana getirmektedir. Bu sorunlar genelde gözde yanmalar, kaşıntı, bulanık görme, sulanma, kızarıklık şeklinde olmaktadır. Bu sorunları önlemek için uygun ekran ışığı ayarlanmalı ve ekran ile göz arasındaki mesafenin korunmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca belli aralıklarla gözler dinlendirilmelidir. d. Duruş Bozuklukları: İyi bir duruşta bel ve sırt bölgeleri koltuk tarafından tam olarak desteklenmeli, dirsekler bedene 90 lik bir açıda olmalı, ayaklar yere düz basmalı ve ekran göz seviyesinin altında bulunmalıdır (Resim 1.13). Değerlendirme Soruları Bel ve sırt desteği olmalı. Dirsek 90 derece olmalı. Monitörün üst kenarı göz seviyesinin hafifçe altında olmalı. OTURMA Uyluklar yere paralel olmalı. Ayak yere düz basmalı. Resim 1.13: Bilgisayar başında düzgün bir oturuş biçimi 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi iyi bir çalışma ortamı için gerekli olmayan bir özelliktir? A) Klavye yerleşimi B) Yeterli ışık C) Havalandırma D) Geniş alan E) Kullanılan ekran 2. Bilgisayar kullanımı sırasında oluşabilecek sağlık sorunları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Göz problemi B) Duruş bozukluğu C) İşitme problemi D) Bel ağrıları E) Boyun ağrıları 3. Bilgisayar başında bir saatlik çalışma sonrası ne kadar zamanlık dinlenme yeterli olur? A) 5-15 dk B) dk C) dk D) dk E) dk 4. Bilgisayar ekranının verdiği zararlarla ilgili bir araştırma yaparak bunu sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 19

20 Bilgi ve İletişim Teknolojisi C. DONANIM Konuya Hazırlık 1. Merkezî işlem biriminin iç yapısı hakkında bilgi edinerek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Ekranların çalışma sistemleri hakkında araştırma yaparak bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. Merkezî İşlem Birimi a. Merkezî İşlem Birimi Kavramı: Merkezî işlem birimi (CPU) bilgisayar içerisinde meydana gelen her türlü aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinden sorumlu olan elektronik bir aygıttır (Resim 1.14). Merkezî işlem birimi başlıca üç bölümden oluşur. Bu bölümler; aritmetik mantık birimi, kontrol birimi ve bellek birimidir. Her birimin kendine ait özel görevleri olmakla birlikte bu birimler birbirleri arasında bilgi akışı sağlar. b. Merkezî İşlem Birimi Hız Kavramı: Bilgisayarda hızı meydana getiren başlıca donanım elemanı merkezî işlem birimidir. Merkezî işlem biriminde hız, MHz olarak ifade edilir ve işlemcinin 1 saniyede yapabildiği iş sayısını gösterir. Örneğin, bir işlemci Resim 1.14: CPU 800 megahertzlik bir hıza sahipse saniyede 800 milyon işlem yapıyor demektir. Bilgisayarda yalnızca işlemcinin hızı baz alınarak sistemin hızının işlemcinin hızı olduğunu söylemek doğru olmaz. Çünkü sistemde çalışan diğer donanım elemanları da bilgisayarın hızını önemli ölçüde etkiler. c. Aritmetik Mantık Birimi: İşlemci içerisinde bulunan bu bölümün görevi, işlemciye gönderilen aritmetiksel ve mantıksal işlevleri yaparak istenen yere tekrar göndermektir. ç. Kontrol Birimi: İşlemci tarafından yapılan işlemlerin doğruluğunu kontrol eden bölümdür. Bu bölüm giriş-çıkış birimlerini denetleyerek hafıza ile ilgili işlemleri ve komutların yorumlanması görevlerini üstlenmiştir. d. Ön Bellek (Cache Memory) ve Hızlı Hafıza Erişimi: İşlemci hızı ile ana bellek (RAM) hızı birbirinden farklı özelliklere sahiptir. İşlemci genellikle ana bellekten daha hızlı işlem yapar. Ana bellekten işlemciye gönderilen bilgi işlemcinin hızına yetişemediği için işlemcinin ana belleği belli bir zaman beklemesi gerekir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için işlemcinin içerisine ön bellek birimleri yerleştirilir. Ön bellek ana bellekten daha hızlı çalışır ve işlemcinin boşta kalmasını önler. Genellikle işlemcide L1 ve L2 adıyla iki tane ön bellek birimi kullanılır. L1 ön bellek birimi işlemci üzerinde, L2 ise anakart üzerinde bulunur. Bu belleklerin boyutları 256 Kb ile 4 Mb arasında değişir. 2. Giriş (Input) Araçları Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan donanım elemanlarıdır. Bu donanımlar genelde en çok kullanılan giriş birimleri olup türleri yandaki sayfada verilmiştir: 20

21 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları a. Fare: Bilgisayar donanımları arasında en çok kullanılanı fare (mouse) dir. Farenin icat edilmesiyle birlikte çok büyük bir devrim yaşanmış ve bilgisayar kullanımı kolay hâle gelmiştir. Zaman içerisinde fareler gelişerek farklı özelliklere ve çalışma sistemlerine kavuşmuşlardır (Resim 1.15). b. Klavye: Üzerinde harf, rakam ve özel karakterler bulunan, bilgisayara veri girişini sağlayan elektronik bir donanım birimidir (Resim 1.16). Resim 1.15: Kablosuz fare Klavyeler standart klavyeler ve multimedya klavyeler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Multimedya klavyelerin üzerinde özel fonksiyona sahip tuşlar bulunur ve bu tuşlar sayesinde birçok işlem klavye üzerinden tek bir tuşa basılarak yapılır. Klavyeler harf dizilişlerine göre F ve Q olmak üzere iki gruptur. Genelde Türkçenin dil kurallarına göre düzenlenmiş olan klavye tipi F klavyedir. Q ise daha çok İngilizceye uygun olarak tasarlanmıştır. Resim 1.16: Klavye c. Tarayıcı (Scanner): Dış ortamda bulunan resimleri, yazıları, dokümanları, çizim ve grafikleri bilgisayar ortamına aktarmak için kullanılan giriş birimine tarayıcı denir (Resim 1.17). Resim 1.17: Tarayıcı ç. Dokunmatik Altlık (Touchpad): Genelde dizüstü bilgisayarlarda fare yerine kullanılan dokunmatik altlık, dokunuşları hissederek bunları ekran üzerinde bulunan imlece iletir ve imlecin hareketini sağlar (Resim 1.18). Resim 1.18: Dokunmatik altlık d. Oyun Çubuğu (Joystick): Bilgisayarda yüklü olan bazı oyunları gerçeğe yakın bir şekilde oynamak için kullanılan donanım elemanına oyun çubuğu denir (Resim 1.19). 3. Çıkış (Output) Araçları a. Ekran: Bilgisayarda oluşturulmuş görüntü dış ortama ekran sayesinde aktarılır. Ekranın görüntü kalitesi, üzerinde bulunan nokta sayısıyla ifade edilir. Bir ekranda ne kadar çok nokta (pixel) varsa görüntü kalitesi o kadar nettir. Ekran özellikleri belirtilirken genellikle ekranda bulunan Resim 1.19: Oyun çubuğu noktalar arasındaki mesafeler verilir. Bu mesafelerin küçük olması noktaların birbirine yaklaşmasını ve görüntü kalitesinin artmasını sağlar. Ekranlar için söylenecek diğer bir özellik de boyutlarıdır. Köşeden köşeye olan uzunluklar ekran boyutlarını verir ve inç (1 inç= 2.54 cm) olarak ifade edilir. 21

22 Bilgi ve İletişim Teknolojisi CRT (Cathode Ray Tube) ekran: Üzerinde bulunan bir elektron tabancası sayesinde ekranın ön yüzünde görüntü oluşmasını sağlayan ekran türüdür (Resim 1.20). Günümüzde artık çok yaygın olarak kullanılmamaktadır. Ek Bilgi Günümüzde iki tür ekran kullanılmaktadır. Bunlardan biri CRT türü ekran, diğeri ise LCD türü ekranlardır. Resim 1.20: CRT LCD (Liquid Crystal Display) ekran: Ekranın ön kısımlarında bulunan sıvı kristalin ışığı yansıtma mantığından hareketle yapılmış bir ekran türüdür (Resim 1.21). Hafif oluşu ve az yer kaplaması son zamanlarda ilgiyi bu ekranlara yöneltmiştir. Dezavantajları ise maliyetinin yüksek oluşu ve yoğun ışıkta görüntü kalitesinin düşmesidir. Resim 1.21: LCD ekran b. Yazıcı: Ekrandan sonra en çok kullanılan çıktı birimi yazıcıdır. Yazıcılar ekranda gördüğümüz şekil, yazı, grafik ve resim gibi nesnelerin kâğıda veya kâğıt benzeri bir maddeye basılması için kullanılır. Yazıcılar baskı teknolojilerine göre gruplandırılırlar. 1. Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazıcı türleri içinde en yaygın olarak kullanılanıdır (Resim 1.22). İğneli yazıcı olarak da bilinir. Nokta vuruşlu yazıcıların yazma kafası, bir matris şeklinde dizilmiş küçük iğnelerden oluşur. Resim 1.22: Nokta vuruşlu yazıcı 2. Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkep püskürtmeli yazıcılar da nokta matrisli yazıcılardandır (Resim 1.23). Ancak bu yazıcılar şerit kullanmazlar. Bunun yerine resmi ve karakterleri oluşturmak için vuruşsuz bir yöntem kullanırlar. Ek Bilgi Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan yazıcılar arasında lazer yazıcılar gelmektedir. Bunların dışında nokta vuruşlu ve mürekkepli yazıcılar da kullanılmaktadır. Resim 1.23: Mürekkep püskürtmeli yazıcı 3. Lazer yazıcılar: Lazer yazıcılar vuruşsuz bir yöntem kullanırlar (Resim 1.24). Lazer yazıcılarda kullanılan baskı yöntemi fotokopi makinesindekine benzer. Lazer yazıcılar satır satır yazmak yerine sayfa sayfa yazarlar. Lazer yazıcı bütün sayfayı bir kerede basmak için geniş bir bellek kullanır. Resim 1.24: Lazer yazıcı 22

23 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları c. Çizici (Plotter): Plotter kelimesi plot yani pafta kelimesinden gelir. Ülkemizde geniş formatlı yazıcı anlamına gelmektedir (Resim 1.25). Adından da anlaşılacağı gibi bilgisayar çıktılarını geniş formatta basabilirler. A1 boyutundan başlayarak A0 üzerine kadar baskı yapabilirler. 60 ebatında bir plotter bu sayede 150 cm genişliğine kadar döküm verebilmektedir. ç. Hoparlör: Bilgisayar ortamında oluşturulmuş veya dışarıdan bilgisayara aktarılmış sesin dış ortama aktarılması için kullanılan donanım elemanıdır (Resim 1.26). Farklı şekil, boyut ve güçlere sahip hoparlörler piyasada kolaylıkla bulunabilir. Resim 1.25: Çizici (plotter) d. Konuşma Sentezleyici (Speech Synthesizer): Bilgisayarda kayıtlı olan yazıların sese dönüştürülerek dış ortama aktarılmasını sağlayan yazılımlara konuşma sentezleyici veya speech synthesizer denir. Değerlendirme Soruları Resim 1.26: Hoparlör 1. Aşağıdakilerden hangisi merkezî işlem biriminin bölümlerinden biridir? A) Aritmetik mantık birimi B) Com1 C) Lpt D) LCD E) Com2 2. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar da kullanılan bir fare türü değildir? A) Optik fare B) Paralel fare C) Kablosuz fare D) Ps/2 fare E) Seri fare 3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazıcı değildir? A) Nokta vuruşlu B) Lazer C) İnkjet D) Scanner E) Mürekkep püskürtmeli 4. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir klavye türü değildir? A) S Klavye B) Q Klavye C) F Klavye D) Standart klavye E) Multimedya klavye 23

24 Bilgi ve İletişim Teknolojisi Ç. DEPOLAMA Konuya Hazırlık Bilgisayar ortamındaki bilgilerin kaydedilmesini sağlayan donanım elemanlarının neler olduğunu araştırınız. 1. Hafıza Depolama Araçları a. İç ve Dış Sabit Disk (Hard Disk): Bilgilerin bilgisayar ortamında kaybolmadan saklanması gerekmektedir. Bu bilgiler sabit disk denen ve üst üste konmuş disklerin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir donanım biriminde saklanır. Sabit diskler; iç sabit diskler ve dış sabit diskler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. İç sabit diskler, kasa içerisinde sabit olarak bulunan yani sökülmesi çok kolay olmayan disklerdir ve çalışmaları için anakarta bağlı olmaları gerekir (Resim 1.27). Resim 1.27: İç sabit disk Dış sabit diskler ise bilgisayara dışarıdan genellikle USB bağlantı noktasından bağlanan cihazlardır (Resim 1.28). Bu diskler taşınabilme özelliğine sahip oldukları için kolayca sökülüp farklı bir ortamdaki bilgisayara rahatlıkla bağlanabilirler. b. Zip Disk (Zipdisk): Başlangıçta 100 Mb olan kapasitesi, sonraki versiyonlarında önce 250 Mb a daha sonra 750 Mb a yükseltilmiştir. Şu anda kapasiteleri 2 Gb a kadar ulaşmıştır. Günümüzde zip diskler yerini Flash Diskler, CD ve DVD sistemlerine bırakmıştır. Resim 1.28: Dış sabit disk Ek Bilgi Zip diskler kapasitelerinin büyüklüğüne rağmen çok fazla yaygınlaşmamıştır. Günümüzde kullanımı yok denecek kadar azdır. c. Bellek Kartları (SD, CF, MMC, Memory Stick) SD kartlar (Resim 1.29): Geliştirilmiş kopya koruma sistemi sunmaktadır. Bu kopya koruma sistemi, yazma koruması ile karıştırılmamalıdır. Buradaki koruma sistemi telif haklarıyla ilgilidir. Örneğin, telif haklı bir müzik dosyasını sadece kendi bilgisayarınızda kopyalayabilirsiniz. SD kartların okuma hızları kapasiteleri ile doğru orantılı olarak artar. SD kartlar, Compact Flash tan daha küçüktür ve bu yüzden kullanım alanları zamanla genişlemiştir. Resim 1.29: SD Kart 24 Compact Flash: Compact Flash Kartlar özellikle dijital fotoğraf makinelerinde sıkça tercih edilen bir standarttır. Dijital SLR fotoğraf makinelerinde genellikle Compact Flash tercih edilir. Yüksek yazma hızları, bu kameralarda kullanımını yaygınlaştırmıştır. Yaygınlaşmasının bir diğer se- Resim 1.30: Compact Flash

25 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları bebi ise performansın Compact Flash üzerindeki kontrolcü ile artırılabilmesi ve ihtiyaçlara göre düzenlenebilmesidir. Compact Flash kartların üretim tarihleri, onların performansı hakkında bir fikir verebilir. MMC-standardı: Multimedia kartlar ebat olarak SD kartlar ile uyumludurlar. Genellikle SD hafıza kartı için uyarlanmış aygıtlar ile problemsiz çalışırlar (Resim 1.31). MS (memory stick): Bu bellek modelinin geniş bir kullanım alanı olmakla birlikte farklı yapı ve kapasitelerdeki tipleri de mevcuttur. Memory stick pro modeli daha çok kapasite ve hız istenen alanlarda, Memory stick mikro modeli ise yüksek hız ve kapasite istenmeyen alanlarda tercih edilmektedir (Resim 1.32). ç. Taşınabilir Bellek (USB Flash Disk): Flash bellekler, güç kesintisinde dahi içerdiği bilgileri kaybetmeyen ve tekrar tekrar yazılıp silinebilen bir bellek çeşididir (Resim 1.33). Flash belleklerin yapısı RAM lere, kullanımı sabit disklere benzer. Flash belleklerin yapısı mekanik değil elektroniktir. İçerisinde hareket eden bir parça yoktur. Bu özelliklerinden dolayı bu tarz bellekler solid-state yani durağan olarak adlandırılırlar. Resim 1.31: MMC kart Resim 1.32: Memory Stick kart d. CD-ROM, DVD-ROM: CD-ROM (Compact Disc Read-Only Memory) üzerindeki bilgiler silinip değiştirilememektedir (Resim 1.34). Ancak günümüzde defalarca (yaklaşık 3000 kez) yazılıp silinebilen CD-RW larda mevcuttur. CD-ROM sürücülerde müzik CD leri de dinlenebilir. Bir CD sürücü alırken veri transfer hızı büyük olanlar tercih edilmelidir. Günümüzde yaygın olarak 52 hızlı CD-ROM sürücüler satılmaktadır. Standart bir CD- ROM a 650 Mb veri depolanabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla 700 Mb veri depolanan CD-ROM lar da yaygınlaşmıştır. Resim 1.33: USB Flash Disk DVD (Digital Versatile Disc ya da Digital Video Disc) ilk önceleri Digital Video Disk anlamına geliyordu. Bunun temel nedeni, ilk uygulamaların video alanında ortaya çıkmış olmasıdır. Fakat bir süre sonra veri saklama uygulamalarının da önemli olduğu anlaşılmış ve DVD Digital Versatile Disk (Çok yönlü sayısal disk) anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Hızla ilerleyen bilgisayar sektöründe geliştirilen yazılımların giderek daha fazla kapasiteye ihtiyaç duymaları, DVD-ROM sürücülerinin ortaya çıkmasında en büyük etken olmuştur. Üstelik bunu 17 Gb a kadar çıkarmak mümkündür. Yani hareketli görüntülerden oluşan 481 dakikalık bir veri tek bir medyaya kaydedilebilir. Kapasitelerinin yanında hızları da CD-ROM larla kıyaslanamayacak kadar yüksektir. Resim 1.34: CD-ROM sürücü Resim 1.35: DVD-ROM sürücü 25