Parasal Birlikve Avrupa ParaSistemi. Çalışma Biçimine İlişkin Olarak...

Transkript

1 14 Parasal Birlikve Avrupa ParaSistemi ÜNİTE Bu Ünitede... Parasal birliğin anlamı ve etkilerini kısaca inceledikten sonra dünyada bu aşamaya ulaşmış en önemli ekonomik grup olan Avrupa Birliği'nde tarihsel süreç içersinde Para Sistemi'nde yaşanan gelişmeler ele alınacaktır. Konu ile Türkiye'nin ilişkisi de kısaca değerlendirilecektir. Çalışma Biçimine İlişkin Olarak... Ünite 11 ve Ünite 13'ün bu Ünite ile birlikte çalışmasında yarar vardır. Ayrıca Avrupa Birliği'nin genel anlamda ele alındığı Ünite 8'i Üniteyi bitirdikten sonra bir kere daha okursanız çok daha iyi kavrayabilirsiniz. Son olarak, her zamanki gibi ara ve değerlendirme sorularını yanıtlamaya çalışmanızı öneririz

2 PARA BİRLİĞİ KAVRAMI Para birliğinin gerçekleştirilmesinde döviz kuru birliğinin sağlanmış olması birinci şarttır. Birlik içindeki milli paralar daralan ve giderek ortadan kalkan bir bant içinde sabit bir pariteyle birbirine bağlanır. Para birliğinin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için birlik içinde tam bir konvertibilitenin sağlanmış olması gerekir. Ayrıca sermaye hareketlerine konan kısıtlamaların da kaldırılması şarttır. Tam konvertibilite olmadan birlik içinde ortak döviz rezervleri fonu ve borç tasfiye sisteminin işlemesi mümkün değildir. Burada sözü geçen konvertibilite, IMF Anasözleşmesi'ne göre bir üye ülkenin milli parasını elinde bulunduran başka bir üye ülkenin, bu parayı verip karşılığında SDR veya diğer bir para almak istemesi durumunda, parayı çıkaran üye ülkenin kendi parasını herhangi bir kısıtlamaya tabi olmaksızın değiştirmeyi taahhüt etmesidir. Ayrıca, döviz kuru kısıtlamaları olmamalıdır. Bilançoları dengesiz olan üyelerin bu dengesizlikleri giderebilmeleri için izlemiş oldukları para ve maliye politikaları arasında mutlaka bir koordinasyonun sağlanmış olması gerekir. Birlik içinde üye ülkelerden döviz rezervlerinin tamamının ortak bir rezerv fonunda toplanması, para birliği için şarttır. Bu fon, merkez bankası, emrine tahsis edilerek birliğe üye ülkelerin karşılaşabilecekleri geçici nitelikteki ödemeler bilançosu açıkları kapatılmış olur. Merkez bankası, birliğe üye ülkeler arasındaki kurların sabit tutulabilmesi için döviz piyasasına müdahale eder ve birlik parasının diğer paralara karşı serbestçe dalgalanmısını sağlar. Birlikte tek bir merkez bankası ve bu bankanın çıkaracağı tek bir ortak para birimi olacağı için, izlenecek para politikası ile ilgili kararlar bu bankaca alınır. Ülke merkez bankaları, birlik merkez bankasının şubeleri olarak faaliyet gösterir. Para politikası, yanında maliye politikasında da uyum sağlanır.para birliğinde ülkeler, kendi milli paraları arasındaki kurların dalgalanma marjını ortadan kaldırarak sabit kur sistemini uygular, buna karşılık birlik dışındaki paralara karşı milli paralarını dalgalanmaya bırakırlar. Para birliğinin gerçekleşebilmesi için gerekli şartlar nelerdir? PARA BİRLİĞİNE KATILMANIN FAYDA VE MALİYETİ Birliğe Katılmanın Faydaları Birliğe katılmanın sağlayacağı faydaları şu şekilde özetlemek mümkündür. Birliğe katılma ile birlikte döviz rezervlerinde tasarruf sağlanır. Çünkü birliğe katılan ülkelerin rezervleri ortak bir fonda toplanır. Böylece, her üyenin tek başına ihtiyaç duyacağı rezervden daha az rezerve ihtiyaç doğar. Üyelerinden birinin dış dengesizlikle karşılaşması durumunda, ortak rezerv bu açığı kapatmak için kullanılır. Bu işlem sonucunda diğer birlik üyeleri dış açık ile karşılaşan ülkeye borç vermiş sayılır. Böylece, tek tek ülkelerin karşılayacaklarından daha fazla mikterda dış açık finanse edilebilir. Birlik, döviz kuru birliği içinde belirsizliği ortadan kaldırır. Sermaye hareketlerinde mobilizasyonu sağlar, mali birleşmenin gerçekleştirilmesine imkan tanır. Tek bir para birimin uygulamaya konulmasıyla kambiyo işlemlerine gerek kalmaz. Böylece, önemli bir kaynak tasarrufu sağlana

3 ? rak, döviz işlemleriyle ilgili kişi ve kurumların zaman ve emeğinden tasarruf edilmiş olur. Para birliğinde, tek bir paranın kabul edilmesi ile birlik üyelerinin döviz kurlarında meydana gelen değişmeleri izlemek zorunluluğu ortadan kalkar. Ayrıca, birlik dışından birliğe gelecek turistler döviz değiştirme külfet ve maliyetinden kurtulur. Enformasyon maliyeti azalır. Tek bir paranın geçerli olması, paranını değişim aracı, hesap birimi ve tasarruf aracı olma fonksiyonlarının daha sağlıklı bir şekilde yerine getirilmesine yol açarak, bütün bu işlemlerden tasarruf sağlar. Birlik içinde izlenecek ortak para politikası sonucunda para biriminin istikrarı daha kolay sağlanır. Para istikrarı, paraya likitide özelliğini verir. Eğer ekonomide fiyat istikrarsızlığı varsa, paranın para olma niteliği ortadan kalkar ve ekonominin istikrar içinde büyümesi engellenir, sermayenin ülke dışına kaçmasına yol açılır. Para birlliğine katılmasının faydaları nelerdir? Birliğe Katılmanın Maliyeti Para birliğine katılmanın maliyeti birlik içinde sabit kur sisteminin uygulanması dolayısıyla ortaya çıkar. Ülke para birliğine katılmakla, bağımsız bir döviz kuru politikası izleyemez. Her ülke, iç denge kadar dış dengeyi sağlamak zorundadır. Bağımsız bir ülke, para, kredi, maliye ve döviz kuru politikaları ile istenilen üretim ve istihdam seviyesine göre dış dengeyi ayarlayabilir. Para birliğine katılan ülke, giderek para, kredi, faiz politikalarındaki bağımsızlığını kaybeder. Birlik içinde ortaklaşa kabul edilen para politikası ve para artış hızı, ülke için "en uygun" (optimal) olmayabilir. Dolayısıyla, birlik içinde bazı üyelerin istemedikleri halde yüksek bir enflasyon hızına veya tersine işsizlik oranına katlanmaları gerekebilir. Böylece, en uygun kaynak kullanımı gerçekleşemez ve ortaya reel bir kayıp çıkar. Birliğe katılan üye eğer küçük ve dışa açık bir ekonomik yapıya sahip ise,daha çok "egzojen" (dışsal) faktörler tarafından yönlendirilir. Küçük ve dışa açık ekonomilerde, para politikası üzerindeki egemenlikten vazgeçmek, önemli bir kayıp doğurmaz. Bu tür ekonomilerde enflasyonist ve deflasyonist ile dış dengesizliği gidermenin maliyeti daha düşüktür. Buna karşılık dışa kapalı ülkelerde para politikası ekonominin reel sektörünü etkilemede daha önemli bir ekonomi politikası aracıdır. Para birliğine katılmanın maliyeti nedir? ROMA ANTLAŞMASI'NDA PARA BİRLİĞİ Avrupa Ekonomik Topluluğunu kuran Roma Antlaşması, Avrupa'da bir ekonomik bütünleşmeyi öngörmüştür. Antlaşma'nın önsözünde Avrupa ulusları arasında daha yakın bir birlikten söz edilmektedir. Roma Antlaşması'nda parasal konulardaki hükümler oldukça dağınık bir şekilde düzenlenmiştir. Antlaşma'da ortak makro ekonomi politikaları ile para birliğinin sağlanması hakkında açık bir hüküm yoktur. Topluluk içinde bir para birliğinin oluşturulma gereğinin ortaya çıkmamasında, uluslararası para bunalımlarının büyük etkisi olumuştur. Kuruluşundan itibaren 10 yıl içinde kendi arasında gümrük birliğini gerçekleştiren, üretim faktörlerinin serbest dolaşımını sağlayan, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda önemli başarılar elde eden Topluluk, para birliğini sağlama konusunda 1978 yılında kadar önemli bir ilerleme gösterememiştir. Bu olumsuz gelişimde,

4 Topluluk üyeleri arasında 1966 yılında itibaren görülen farklı ekonomik gelişme ile enflasyon hızlarındaki oransızlığın önemi büyüktür. Roma Antlaşması'nda parasal konularda kesin hükümlerin bulunmayışı, nedeniyle Topluluk içinde parasal konularda işbirliğine gitmek ve bunda başarıya ulaşmak gerçekten çok zor olmuştur. Roma Anlaşması'nda para birliği nasıl değerlendirilmiştir? AVRUPA PARA SİSTEMİNİN KURULMA HAZIRLIKLARI Avrupa Konseyi'nin 12 Aralık 1968 tarihinde yapmış olduğu toplantıda, ekonomik politikaların yakınlaştırılması ile Topluluk içinde parasal birlik kurulması konusunda görüş birliğine varılmıştır. 12 Şubat 1969 tarihinde, Fransız iktisatçısı ve zamanın Başbakanı Prof. Raymond Barre tarafından bir rapor hazırlanmıştır.? Barre Raporu Barre Raporu'nda doların uluslararası para sistemindeki rolünü azaltmak amacıyla resmi pariteler etrafındaki dalgalanma marjının kaldırılması (tek bir para birimine geçiş) öngörülmüştür. Rapor, daha çok Fransa'nın görüşlerini yansıtmakta ve paracılar olarak adlandırılan görüşe ağırlık vermektedir. Paracılar, sabit döviz kurlarında istikrar sağlamak amacıyla sermaye hareketlerinin kontrolünü savunmaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse, bu görüşe göre, Avrupa'da ekonomik ve parasal birliğin gerçekleşmesinde en önemli faktör parasal araçlardır. Parasal birliği gerçekleştirirken önce döviz kuru birliği kurulmalı, döviz rezervleri ortak bir fonda toplanmalı, daha sonra ekonomi ve maliye politikalarında birlik sağlanmalıdır. Fransa ve Belçika'nın görüşlerini temsil eden iktisatcılar ekonomik birleşmenin ve ekonomi politikalarında koordinasyonu sağlamanın, para birliğinden sonra gerçekleştirilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Buna karşılık Almanya ve Hollanda'nın temsil ettiği iktisatçılar (Schiller Raporu) döviz kuru birliği kurulmadan önce ekonomi politikalarında bir koordinasyon sağlanması gereği üzerinde durmuşlardır. Çünkü, Topluluk içinde ekonomi politikaları arasında bir koordinasyon sağlandığında, herhangi bir baskı olmadan para birliğine daha kolay geçmek mümkün olacaktır. Bunun sonucunda bilançosu fazla veren ülkeler, açık verenleri finanse etme yükümlülüğünden kurtulacaklardır. Ayrıca bu iktisatçılar, dış dengeyi sağlamada sermaye haretlerinin mümkün olan en kısa sürede serbestleştirilmesinden yanadırlar. Barre Raporu ve Schiller Raporu'nda parasal birlikle ilgili hangi görüşler yer almıştır? Warner Raporu Fransa Cumhurbaşkanı George Pompidou, 1-2 Aralık 1969'da La Haye'de Topluluk Devlet Başkanlarının katıldığı Zirve'de, Avrupa'da bir para birliğinin kurulması için çağrıda bulunmuştur. Bu çağrı üzerine, Barre Raporu esas alınarak yeni bir çalışmaya başlanmıştır. 6 Mart 1970 tarihinde Komisyon, Lüksemburg Başbakanı ve Maliye bakanı Pierre Werner'in başkanlığında bir Komite oluşturmuştur. Werner, kendi adıyla anılan Raporunu, Barre Raporlarından da yararlanarak hazırlamıştır

5 Warner Raporu'nun temel ilkeleri şunlardır: Topluluk içinde tek bir para birimi oluşturmak veya milli paralar arasındaki dalgalanmaya engel olacak şekilde bir döviz kuru birliği sağlamak ve tam konvertibiliteye geçmek, Topluluk içi ve uluslararası para politikasını yürütecek bir merkez bankası kurmak ve ortak bri rezerv fonu yaratmak, Avrupa Parlamentosuna karşı sorumlu olacak ve uygulanacak ekonomi politikalarını belirleyecek yeni bir organ oluşturmak. Komisyon, Werner Raporu'nda bazı değişiklikler yapmıştır. Rapodaki önerilerin büyük bir kısmı ise, 22 Mart 1971 tarihinde Konsey tarafından onaylanmış ve yıllarını kapsayan birinci dönemde alınacak önlemler konusunda anlaşmaya varılmıştır. Topluluk merkez bankaları, Konsey'in almış olduğu karar ışığında (15 Haziran 1971) döviz kurlarındaki dalgalanma marjiını, % 0.75 'den %0.60 'a indirmişlerdir. Ayrıca, orta vadeli (2-5 yıl) mali yardım sisteminin kurulması karalaştırılmıştır. Fakat Mayıs ayı başında ortaya çıkan uluslararası para bunalımı sonucunda, 15 Haziran 'deabaşlatılmasına karar verilen döviz kuru marjlarının daraltılması uygulaması ileri bir tarihe ertelenmiştir. Warner Raporu'nun temel ilkeleri nelerdi? Uygulama nasıl oldu? Avrupa Para Yılanı Werner Planı'nın Avrupa'da kabul edildiği günlerde dünya para sistemi büyük bir buhran içinde idi. 15 Ağustos 1971'de dolar altın ilişkisi son bulmuş, Aralık 1971 ve Şubat 1973'de dolar iki defa devalüe edilmişti. Dolar bunalımının yol açtığı bu gelişmeler karşısında Topluluk ülkeleri, Avrupa Para Yılanı (Tüneldeki Yılan) Sistemi ile Topluluk içinde döviz kurlarını istikrara kavuşturmaya çalışmışlardır. Bu arada Smithsonian Anlaşması ile milli paraların dolara göre toplam dalgalanma marjı % 4.5 olarak belirlenirken, milli paraların kendi aralarındaki toplam dalgalanma marjı %9'a yükselmiştir. Böyle bir fark, AT için çok sakıncalı durumlar yaratabilecek niteliktedir. AT, üyeleri için tarımsal ve sınai mallarda tek bir fiyat oluşturmak amacındadır. Eğer, Avrupa paralarının birbirlerine göre kurları toplam olarak % 9 değişirse, Topluluk içinde tek bir fiyat oluşumu sağlanamayacak ve Toplulukta ekonomik bütünleşme gerçekleştirilemeyecektir. AT ülkeleri bu %9'luk marjı geniş bulmuşlardır. Bunun üzerine Topluluk ülkeleri Mart-Nisan 1972 tarihindeki arasında "Brüksel ve Basel Anlaşmalarını" imzalayarak milli paralar arasındaki dalgalanma marjını azaltmak ve kurları sabitleştirmek amacıyla paralarını, dolara karşı belli bir aralık içinde ortak dalgalanmaya bırakmışlardır. 24 Nisan 1972 tarihinde Basel Anlaşması uyarınca topluluk merkez bankaları AT içindeki paralar arasındaki toplam dalgalanma marjının 21 Mrat Konsey Kararları gereğince % ± 2.25'i aşmaması gerektiğine, aksi bir durum olursa gereli önlemlerin alınmasına karar vermiştir. Böylece Yılan uygulamasına geçilmiştir. Bu önlemler arasında en önemli noktalardan biri, dalgalanmalara karşılık gerekli müdahalerin Topluluk paralarıyla yapılmasının kabul edilmesidir. Buradaki amaç, müdahale parası olarak doların önemini azaltmak ve Topluluk dışındaki bir ülkenin parasının müdahale aracı olark kullanılmasını önlemektir. Batı Avrupa ülkelerinin bu uygulamasına Avrupa Para Yılanı veya Tüneldeki Yılan (The Snake in The Tunnel) denir. Avrupa Para Yılanı'nın ortaya çıkışına yol açan gelişmeler nelerdir?

6 Avrupa Para Yılanına, AT'na gireceği düşünülen İngiltere, İrlanda ve Danimarka 1 Mayıs 1972'de, Norveç ise 23 Mayıs 1972'de katılmıştır. İngiltereve İrlanda, 23 Haziran'da sterline duyulan güvensizlik dolayısıyla ortaya çıkan rezerv kayıplarına dayanamayarak tünelden ayrılmış ve paralarını dalgalanmaya bırakmışlardır. Danimarka tünelden 27 Haziran'da çekilmiş, fakat dolar bandını korumaya devam etmiş, 10 Ekim'de Yılana tekrar dönmüştür. İtalya, 22 Ocak 1973'de, Fransız örneğinden esinlenerek çift döviz borsası yaratarak bir mali liret ve bir de ticari liret piyasası oluşturmuştur. Böylece İtalya, ülkeden sermaye çıkışını güçleştirmek için mali liretin değerinin düşmesine izin verirken ticari liretin Avrupa Para Yılanı içinde kalmasını sağlamaya çalışmıştır. Onun için ticari liretin Yılan içinde desteklenmesine devam edilmiştir. Uluslararası döviz piyasalarında ortaya çıkan dalgalanmalar üzerine, Şubat tarihinde Avrupa ve Japon döviz piyasaları kapatılmış, 14 Şubat'ta ABD doları % 10 oranında devalüe edilmiştir. Doların değerinde meydana gelan düşmeler sonucunda Almanya'ya önemli miktarda dolar akmaya başlamıştır. Bunun üzerine 2-14 Mart tarihleri arasında dünyada bütün döviz borsaları kapanmıştır. Bu gelişmeler karşısında AT Bakanlar Konseyi, 12 Mart 1973'de Brüksel'de toplanarak bazı kararlar almışlardır. Bu kararlar sonucunda, AT ülkelerinin altısı için sabit parite ve dar marjlar ilkesi benimsenmiş, Smithsonian Anlaşması'nın doların desteklenmesi konusunda Topluluğa getirdiği yükümlülükler kaldırılmıştır Mart ayıdan sonra Avrupa Para Yılanı, ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak genişletilmiş aralık uygulamasından çıkmış, 1976 yılına kadar ortak dalgalanmaya, bu tarihten sonra ise gözetimli dalgalanmaya dönüşmüştür. Avrupa Para Yılanı, AT ülkelerinin 1979 yılından Avrupa Para Sistemine geçmelerine kadarki dönemde üye ülkelerin ödemeler bilançosu sorunlarına köklü çözümler getirememiştir. Bu dönemde Hollanda florini ile Belçika frangı bir, İsveç kronu iki, Norveç kronu üç defa devalüe, Hollanda florini ile Norveç kronu bir, Alman markı ise dört defa revalüe edilmiştir. Ayrıca Yılan, özellikle 1978 den sonra Alman markı, Danimarka kronu, Hollanda florini ve Belçika-Lüksemburg frangları ile işlemiş, bir "mini yılan" uygulamasına dönüşmüştür. Diğer bir deyişle Yılan, bir mark bölgesi durumuna gelmiştir. 24 Nisan 1972'de yürürlüğe giren Yılan uygulaması da başarılı olamamıştır. İngiltere, Fransa ve İtalya gibi güçlü topluluk ülkeleri, ortaya çıkan baskılara dayanamayarak zaman zaman uygulamadan ayrılmışlardır. Döviz kurları arasındaki dalgalanma marjlarını daraltma yolunda Toplulukta ikinci önemli girişim olan Yılan uygulamasından üç üye ülke ayrılmış, dördüncü ülke ise büyük tavizlere bağlı olarak sistemde kalabilmiştir. Bununla beraber Yılan uygulaması, Avrupa Para Sisteminin 1979 yılında kurulmasına kadar geçen süre içinde Sistem için iyi bir deneyim olmuştur. Bu uygulama, üye ülkelerin ekonomik yapılarında, politik tercihlerinde ve hedeflerinde önemli farklılıklar bulunan, birbirinden değişik sebepler ile Yılana katılan ülkelerin, dar bir band içinde döviz kurlarını belirlemelerinin pek mümkün olmadığını ortaya koyması açısından ilginçtir. Avrupa Para Yılanı uygulamasını kısaca anlatınız

7 AVRUPA PARA SİSTEMİ Kuruluşu 1978 yılına gelindiğinde doların değerinde meydana gelen düşüş hızlanmıştır. Ayrıca, ABD Başkanı Carter'in izlemiş olduğu politika karşısında Fransa Cumhurbaşkanı Giscard d'estaing ile Almanya Başbakanı Helmut Schmitd, Avrupa Para Sisteminin öncelikle kurulması konusunda fikir birliğine varmışlardır. Bunun üzerine 6-7 Temmuz 1978 tarihleri arasında Bremen de toplanan Avrupa zirvesinde Avrupa'da parasal birliği gerçekleştirecek bir plan görüşülerek kabul edilmiş ve Bremen Raporu'nun ekinde Avrupa Para Sisteminin anahatları belirlenmiştir. Buna göre; Avrupa Para Sisteminin ilk yıllarında Yılana katılmayan ülkeler, merkezi kurlar etrafından daha geniş bir dalgalanma marjını kabul edebilecekler, döviz piyasalarına müdahale üye ülkelerinin paralarıyla gerçekleştirilecek, merkezi kurların değiştirilmesi karşışıklı anlaşmalar ile mümkün olacaktır. Avrupa Para Birimi ECU, sistemin esasını oluşturacaktır. Avrupa Para sistemine katılan ülkeler, diğer ülkelere karşı uyguladıklarıdöviz politikalarında işbirliği sağlayacaklardır. Dolara karşı müdahalelerde de birlikte hareket edilebilecektir. 13 Mart 1979'de Avrupa Para Sisteminin (APS) esasını oluşturan tasarı kabul edilmiştir. APS'nin Toplulukta parasal istikrarın sağlanmasındaki başarısı, AT'nun parçalanmasına yol açabilecek bir gidişi tersine çevirmiş ve birleşme sürecini hızlandırmıştır. Avrupa Para Sistemi tasarısı ne zaman ve hangi şartlarla kabul edilmiştir? APS, AB'ne üye olmayan Avrupa ülkelerinin katılımına açıktır. Bu sebeple Norveç Hükümeti kronu, 22 Ekim 1990'da % ± 2.25'lik dalgalanma marjı ile ECU'ye bağlamıştır. İsveç Merkez Bankası Başkanı, İsveç'in APS'ne 1992'den önce katılmayacağını açıklamasına rağmen İsveç kronu da, 17 Mayıs 1991 tarihinden itibaren ECU'ya bağlanmıştır. Topluluklara sonradan katılan Yunanistan, İspanya ve Portekiz, tıpkı İngiltere gibi merkez bankaları Avrupa Para Sistemi Anlaşmasını imzaladıkları zaman, Sistem'e üye olmuşlardır. Sistem'in temel taşı olan döviz kuru mekanizmasına İspanya 20 haziran 1989'da, İngiltere 8 Ekim 1990'da, Portekiz ise Nisan 1992'de katılmışlardır. Döviz kuru mekanizmasına yeni katılmaları sebebiyle sterlin, esküdo ve pesetaya ± % 6'lık bir dalgalanma marjı tanınmıştır. Mekanizma dışında kalan Yunanistan'ın para birimi ECU'ye dahildir. APS'ne dahil olan merkez bankaları, ABD doları ve altın rezervlerinin % 20'sini Avrupa Parasal İşbirliği Fonu tarafından ihraç edilen ECU ile değiştirmişlerdir. APS'ne üye olan olan ve üye olmayan ülkelerden Sisteme katılanlara örnek veriniz. Esasları Avrupa Para Sistemi'nin temel amacı, AT içinde parasal istikrarı gerçekleştirmek ve istikrarlı bir Avrupa Para Bölgesi yaratmaktır. Uzun dönemli amaçları ise şunlardır: İstikrar içinde büyüme ve tam istihdamı sağlama, Topluluk bölgeleri hayat seviyeleri arasında farklılıkları asgariye indirme, Topluluk üyesi ülkelerin para politikaları arasında işbirliğini temin etme

8 Avrupa Para Sistemi esası, sabit fakat ayarlanabilir döviz kurlarıdır. Sistem içindeki her ülkenin milli parasının merkezi kuru (esas kur) ECU cinsinden ifade edilmiştir. Ülkelerin milli paraları bu merkezi kurlar etrafında ± %2.25 (sterlin, esküdo ve peseta için % ± 6) dalgalanabilmektedir. İspanya ve Portekiz'de enflasyon oranları yüksek olduğu için bu iki yeni ülke için marj yüksek tutulmuştur. ± % 2.25'lik merkezi kurlardan istisnai olarak diğer bir sapma hakkı, daha önce İtalya'ya verilmiştir. Döviz kuru mekanizması yürürlüğe konduğu zaman İtalyan lireti için de ± % 2.25'lik marj uygulanmaya başlanmıştır. Sistemin diğer temel özellikleri aşağıda belirtilmiştir: Sistem, Topluluk dışı ülkelere açıktır. Parasal işlemler ECU'ye dayanmaktadır. Birliğe üye her ülkenin özel durumu dikkate alınmaktadır. Üye ülkelerin merkez bankalarındaki döviz rezervlerinin bir bölümü ortak kullanıma ayrılmış, böylece önemli ölçüde mali imkan yaratılmıştır. Ödemeler bilançosu fazla veren üyelerin de sistem içinde sorumlulukları vardır. Sistem, Avrupa Para Yılanı kadar sıkı kurallara bağlanmıştır. Avrupa Para Sistemi'nin temel özellikleri ve amaçları nelerdir? Avrupa Para Birimi (ECU) ECU nedir? Tanımı ve Kapsamı Avrupa para birimi ECU, Avrupa paralarından meydana gelen bir sepete dayanan ve Topluluk para otoriteleri tarafından "ödeme aracı" ve "hesap birimi" (nümerer) olarak kabul edilen resmi ve suni bir para birimidir. Hesap birimi olmasının yanında ödeme aracı özelliğini de taşır. Bu niteliğiyle bir "rezerv para" durumundadır. ECU, Birlik içinde bütün faaliyetlerde standart bir hesap birimi olarak kullanılmaktadır. Fonksiyonları Her milli paranın döviz kurunda meydana gelecek "sapma eşiği" nin hesaplanmasında "göstege" (referans birimi) olarak yer alır. AB para otoriteleri arasında "ödeme aracı" ve "rezerv" birimi olup, SDR'ye benzer. APS'nin işleyişinde temel "hesap birimi" dir. ECU'nun fonksiyonları nedir?

9 ECU Sepeti ECU sepeti, Birlik üyesi 12 ülkelerin paralarının sabit tutarlarının (sabit miktarlarının), toplamından oluşur ve her üyenin ağırlık katsayısına göre belirlenir. Katsayılar ülkenin GSMH'sı, Birlik içindeki ticaret hacmi ile kısa vadeli parasal destekleme sistemindeki paylarına bağlıdır. Sabit tutarlar, zaman içinde değişebilir. 17 Eylül 1984 tarihinde Yunan drahmisinin ECU sepetine katılması ile tutarlar yeniden ayarlanmıştır. İspanya ve Portekiz'in 1 Ocak 1986'da AT'na tam üye olması sonucunda peseta ve esküdo, 1989 yılında ECU'nun revizyonu sırasında ECU'ye dahil edilmiştir. Ülke paralarının sepet içindeki ağırlıkları zaman içinde değişebilir itibarıyla ECU sepeti içinde en ağırlıklı beş para sırasıyla % 30.5, % 19.4, % 12.7, % 9.5 ve % 9.4 ağırlıklarıyla Alman markı, Fransız frangı, İngiliz sterlini, İtalyan lireti ve Hollanda florini'dir. En az ağırlıklı para ise % 0.3 ile Lüksemburg frankı'dır. ECU sepeti nedir? Sepet içinde en ağırlıklı paralar hangileridir? Yaratılması ECU, Birlik üyesi ülkelerin sahip oldukları altın rezervlerinin %20'si ile brüt dolar rezervlerinin %20 'sinin Avrupa Parasal İşbirliği Fonu'na (APİF) aktarılması sonucunda yaratılmaktadır. Birlik üyesi ülkelerin altın ve dolar rezervlerindeki değşiklikler ile piyasadaki altın ve döviz fiyatlarındaki oynamalar, yaratılan ECU miktarına etki eder. Dolayısıyla ECU miktarandaki oynamalar, yaratılan ECU miktarına etki eder. Dolayısıyla ECU miktarındaki değişmeler, APİF'na yatırılan dolar ve altınlar ile bunların ECU cinsinden fiyatlarında meydana gelen gelişmelere bağlıdır. ECU'yi yaratma yetkisi " Nisan 1973 tarihli Yönetmelik ile kurulmuş olan Avrupa Parasal İşbirliği Fonu'na verilmiştir.. ECU nasıl yaratılmaktadır? APİF'nun görevleri şunlardır; Merkez Bankalarının emrine ayırdıkları döviz ve altın rezervlerinin karşılığında ECU çıkarmak, Kısa vadeli finansman kredilerini yönetmek, Kullanılabilir kredi miktarını arttırmak, Bankaların, diğer bankalar karşısındaki hesap durumlarını, borç ve alacaklarını her ay belirleyip ödemelerini sağlamak. APİF'nun görevleri nelerdir? Kullanımı ECU, Avrupa Kalkınma Fonu, Avrupa Yatırım Bankası ve Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu gibi Avrupa kuruluşlarınca kullanılmıştır. Ayrıca AB ülkelerinde uluslararası tahvil ihracı, ECU ile yapılmıştır. Konsey, 1 Ocak 1981 tarihnde yayınladığı bir Tüzük ile, ECU'nun bütün topluluk faaliyetlerinde kullanabileceğini kararlaştırmıştır. ECU'ler Topluluk üyesi ülkelerin döviz piyasalarındaki müdahale işlemleri sonucu ortaya çıkan alacakların tasfiyesi veya ödemeler bilanço

10 su açıklarının finansmanında kullanılmıştır. ECU aynen SDR gibi kaydi bir para olduğu için bütün bu işlemler İşbirliği Fonu'nun kayıtlarında görünmüştür. ECU ile döviz bozdurma dışında belli başlı bir ticari para birimi ile yapılacak herşey gerçekleştirilebilir. Tahvil piyasası açısından ECU, ABD doları, Yen, DM, İsviçre frangı ve İngiliz sterlininin ardından önemli bir para birimi olarak yer almıştır. ECU nerelerde kullanılmıştır? Döviz Kuru Mekanizması Avrupa Para Sistemi'nin üç önemli temelinden biri, döviz kuru mekanizmasıdır. Bu Mekanizma'ya Yunanistan üye değildir. Bu devletin döviz kuru mekanizmasına katılmaması, temelde ekonomik yapısının diğer üye ülkelere göre oldukça zayıf olmasındandır. Mekanizmaya dahil olan 11 ülkenin döviz kurlarındaki dalgalanmaların sınırlarını belirleyen iki kriter söz konusudur. Diğer bir deyişle mekanizmada iki tür "dalgalanma marjı" vardır. Bunlar; zorunlu müdahle sınırları ve sapma eşiği'dir. Şimdi, bu dalgalanmaları görelim. APS'nin döviz kuru mekanizmasında kaç tür dalgalanma marji vardır? Sisteme dahil her AT üyesi ülkenin parasının ECU ile gösterilen ve belli bir süre değişmez kabul edilen bir karşılığı yani "merkezî kuru" vardır. Bu kurlara dayanarak her bir üye ülke parası ile diğer üye ülke paraları arasında Bretton Woods sisteminde olduğu gibi ikili merkezi kurlar (çapraz kur) belirlenir. Bir paranın değerinin ABD dolarına göre ECU sepetine giren paralardan daha hızlı artması (azalması) dolayısıyla ortaya çıkan istikrarsızlıklardan sorumlu tutulabilmesi için sapma eşiklerinin bilinmesi gerekir. Avrupa para sistemi'nde, başlangıçta sisteme dahil olan her para için öngörülen ± %2.25 oranındaki maksimum dalgalanma marjının % 75'ine yani dalgalanma sınırının ±%1.7'sine eşit bir sapma eşiği belirlenmiştir. Dolayısıyla, sistem içindeki ülkelerin paralarında meydana gelebilecek dalgalanmaların, diğer paraların dalgalanmalarının ortalamasından belli oranda sapma göstermesi durumunda bir tehlike söz konusudur. Diğer bir deyişle sapma, bir çeşit "alarm çanı" görevini yapmaktadır. Sapma eşiği şu formüle göre hesaplanır : Eşik=(1- İlgili Ülke Parasının Sepet İçindeki Ağırlığı) x (0.75) x (± %2.25 veya ± % 6 veya ± % 15). Eğer milli bir para ECU'ye oranla kendi sapma eşiğini aşarsa, eşiği aşan ülkenin yetkili otoriteleri izleyecekleri para ve maliye politikaları ile bu durumu düzelteceklerdir. Diğer bir deyişle, bu sınıra ulaşınca ilgili ülkenin otoriteleri müdahalede bulunacaklardır. Bunun için, müdahaleyi yapan ülke parasından en fazla sapma gösteren para yerine, çeşitli paralar kullanılır. Para politikası önlemleri merkezi kurların değiştirilmesi ve diğer ekonomi politikası önlemleri ile de desteklenir. ECU'nun değeri, bir para sepetine bağlandığı için tıpkı SDR'de olduğu gibi kapsadığı paralara oranla daha istikrarlı olmuştur. Çünkü, ECU'yü oluşturan paralarda meydana gelecek bir dalgalanma, ECU'ye ancak bu paranın ECU içindeki ağırlığına göre yansıyacaktar. Diğer bir deyişle ECU içinde daha fazla ağırlığa sahip olan ülkelerin paralarındaki değer değişmeleri ECU değerini, sepet içinde daha düşük payı olan paraların değerlerinde meydana gelen değişmelerden daha fazla etkiler. Bu duruma kısmen engel olmak için, ECU içinde ağırlığı olan ülkelerin eşikleri daha dar tutulmuştur

11 Bir ülkenin parası sapma eşiğine geldiği zaman Merkez Bankaları Guvernörler Komitesi, Para Komitesi, Ekonomi Politikası Komitesi ile Bakanlar Konseyi gerekli önlemleri almak zorundadır. Eğer müdahale gerekirse, bu sisteme üye olan ülkelerin paralarıyla gerçekleştirilir. Sapma eşiği nasıl belirlenir? Eşiğin fonksiyonları nelerdir? AVRUPA BİRLİĞİNDE EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK Ekonomik ve Parasal Birliğin Aşamaları AB'de ekonomik ve parasal birliğe üç aşamada ulaşılacaktır. Bu aşamalar Şekil 14.1.'de özetlenmiştir.? Birinci Aşama Bu aşamada, Topluluk üyelerinin tamamı Avrupa Para Sistemi'nin mekanizmasına dahil olmuş, Yunanistan bu mekanizmaya girmemiştir. AT içinde sermaye hareketleri serbestleştirilmiştir. 1 Temmuz 1990 tarihinde başlamış ve 31 Aralık 1993 tarihinde sona ermiştir. Bu aşama boyunca üye ülke paraları arasında sabit kurların belirlenmesini mümkün hale getirmek ve tek para birimi oluşturmak için, üye ülkeler uyum programları hazırlamışlardır. Buna göre; ikinci aşamaya geçiş tarihi olan tarihine kadar her üye devlet ; Kendi aralarında ve üye ülkeler ile üçüncü ülkeler arasında sermaye hareketlerine ilişkin tüm kısıtlamaları kaldıracak, Fiyat istikrarını sağlayacak, Kamu maliyesini sağlamlaştıracak, Merkez Bankalarını bağımsızlaştıracakdı. AB'de ekonomik ve parasal birliğin ilk aşamasında nelerin gerçekleştirilmesi bekleniyordu? İkinci Aşama tarihinde başlamasına karar verilen ikinci aşamada bir "Avrupa Para Enstitüsü" (APE) kurulması ve Parasal Birliğin tamamlanması ile birlikte bu kurumun Avrupa Merkez Bankası'na (AMB) dönüşerek özerk bir şekilde Topluluk para politikasını yönlendirmesi öngörülmektedir. Avrupa Para Enstitüsü, 1994 yılında Frankfurt'ta resmen açılmıştır. Avrupa Merkez Bankası ve üye ülke merkez Bankaları, topluluk organlarından ya da kendi ülkelerinin hükümetlerinden hiçbir şekilde talimat alamayacaktır. İkinci aşama, üye ülkeler arasında birleşme çabalarının sürdürüleceği ve arttırılacağı bir "geçiş dönemi" olacaktır. İkinci aşamanın özellikleri nelerdir?

12 Üçüncü Aşama Üçüncü aşamaya, 1 Ocak 1999'da geçilmiştir yılına kadar üçüncü aşamaya geçiş için gerekli kriterleri yerine getimeyen ülkeler, gerekli performansa ulaştıklarında bu aşamaya geçen ülkelere katılabileceklerdir. En az her 2 yılda bir veya tek paraya geçiş için gerekli şartları yerine getirmemiş olan bir ülkenin talebi üzerine, Komisyon ve Avrupa Merkez Bankası durumu inceleyecektir. Ekonomik ve Parasal Birliğe yeni bir üyenin kabülü, Konsey'in nitelikli çoğunlukla alacağı karara bağlı olacaktır. İngiltere Birliğe istediği zaman katılacaktır. Antlaşmadan maufiyet hükmü sadece İngiltere için geçerli kılınmış ve Antlaşma metni içinde değil, ek bir Protokol'de düzenlenmiştir. Üçüncü aşamaya geçiş için gerekli ekonomik yakınlaşma şartları aşağıda özetlenmiştir ; Birliğe üye ülkelerin 12 aylık enflasyon ortalaması, AB'de en düşük enflasyon oranına sahip 3 ülkenin enflasyon ortalamasından en çok 1.5 puan fazla olabilecektir, Üye ülkelerde devlet borçları GSİYH'nın % 60'ını geçemeyecektir, Bütçe açığı GSYİH'nın % 3'ünden fazla olmayacaktır, Herhangi bir üye ülkede uzun vadeli faiz oranları 12 aylık dönem itibariyle en iyi performans gösteren 3 üyenin faiz oranından en fazla % 2 fazla olabilecektir, Son 2 yıl itibariyle üye ülke parasının diğer bir üye ülke parası karşısında devalüe edilmemesi gerekmektedir. Böylece, tüm Topluluk üyelerinin yıllardan beri disiplinli maliye ve para politikaları uygulayarak uzun vadeli fiyat istikrarını sağlamış olan Almanya'nın standartlarına uyum sağlamaları amaçlanmaktadır. Üye ülkeler maliye ve para politikalarını belirlerken, Topluluk normlarına uyum sağlama hedefini gözetmek durumunda kalacaklardır. Üye ülkelere yukarıda sayılan şartları yerine getiremedikleri takdirde, 4 yaptırımdan biri veya hepsi uygulanabilecektir. Bu yaptırımlar şunlardır; Üye ülke bonolarının sağlıksız olduğu yolunda bir bildiri yayımlanması, Avrupa Yatırım Bankası'nın ilgili üye ülkeye borç vermemesi, AB'ne faizsiz bir depozito yatırılması zorunluluğu, Para cezası. AB'de ekonomik ve parasal birliğe ulaşmada üçüncü aşamaya geçiş için gerekli şartlar ve bu şartlar yerine getirilemediği taktirde uygulanabilecek yaptırımlar nelerdir?

13 1 Temmuz 1990 Üye ülke ekonomik performanslarının yakınlaştırılması 1 Ocak 1994 Avrupa Para Enstütüsü'nün Frankfurt'ta kurulması 2 Mayıs 1998 * APB'ye katılacak ülkelerin açıklanması * Üye Ülke paralarının birbirlerine ikili dönüşüm oranlarının sabitlenmesi 1 Ocak 2002 EURO kağıt ve madeni paraların tedavüle çıkması Kasım 1993 Maastricht Antlaşmasının yürürlüğe girmesi AB'nin kurulması 1 Ocak 1999 * APB'ye üye ülke paralarının EURO karşısındaki kurlarının sabitlenmesi *EURO'nun kaydi olarak kullanılmaya başlaması *TARGET sisteminin devreye girmesi 1 Temmuz 2002 APB'ye dahil paraların yasal statülerinin sona ermesi, sadece EURO kullanımının başlaması 1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama Şekil Avrupa Para Birliği'nin Üç Aşaması

14 AVRUPA PARASI : EURO Avrupa Parası, Euro, 1 Ocak 1999'dan itibaren AB'de Parasal Birliğe katılan 11 üye ülkenin (İngiltere, Danirmarka, İsveç ve Yunanistan hariç) geçerli parası haline gelmiştir. Euro'ya geçiş, geri dönülemez bir olaydır yılı ortasına kadar geçecek süre, "geçiş dönemi" olacaktır. Bu dönemde gerçek ve tüzel kişiler hesaplarını Euro cinsinden tutmaya başlayacaklardır. Euro, bir para birimi olarak 100'e bölünecektir Milli paralar Euro'nın ondalık almayan alt bölümleri haline gelecek ve 31 Aralık 2001 tarihine kadar öyle kalacaklardır. (Tablo ) Bu dönem boyunca fiyatları milli paralar cinsinden hesaplamak ve ödemeleri milli paralarla yapmak mümkün olacaktır. 1 Ocak 1999'dan önce milli paralar cinsinden yapılan sözleşmeler, taraflar değiştirmeyi arzu etmedikleri sürece dönem sonuna kadar aynen kalacaktır. Bu aşamada, vatandaşların ve firmaların, milli paraları kullanmaya devam etmeleri beklenmektedir. Euro, 1993 yılında yürürlüğe giren Maasricht Antlaşması sonrasında AB üyesi ülkelerin yasal olarak tek parası olmuştur. Fakat o tarihte ismi henüz konmamış idi Aralık 1995 tarihinde Madrid'te yapılan AB Zirvesi'nde üye ülkeler, AB ülkeleri tek parasının adının "Euro" olmasını kabul etmişlerdir. Maastricht Antlaşması'nda öngörülen şartları yerine getiren ülkelerin, 1 Ocak 1999'da Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği'nin üçüncü aşamasına geçmesine karar verilmiştir. 1 Ocak 2002'de ise Euro banknot ve bozuklukları piyasaya çıkarılacaktır. Euro'ların üzerinde de milli semboller bulunacaktır. Mesela Almanya için banknotun bir yüzü Euro, diğer yüzü ise bir Alman sembolü taşıyacaktır. Bu farklılıklar, Euro'nun tüm katılımcı ülkelerde tedavülde olmasını etkilemeyecektir. 1 Temmuz 2002 tarihinde ise, Euro'ya geçiş tamamlanacaktır. Böylece Euro, tamamen milli para birimlerinin yerini alacaktır. EURO'nun tamamen milli para birimlerinin yerini alması süreci nasıl gerçekleşecektir? Euro'nun kullanıma girmesiyle, bazı avantajlar ortaya çıkacaktır. Avrupa Birliği'nde 2000'li yılların başında tek para birimine geçişle, AB içinde seyahat eden kişilerin döviz kurlarındaki farklılıklardan kaynaklanan maddi zarara uğramalarınının önüne geçilecektir. AB içinde komisyon ücretleri ortadan kalkacak, ödeme ve havale işlem ücretlerine son verilecektir. Mal ve hizmetlerin satış fiyatları 11 AB ülkesinde aynı olacak ( Euro cinsinden), böylece fiyatlar konusundaki belirsizlikler ortadan kalkacaktır. Euro'nun kullanıma girmesiyle Avrupa'da artık tüm fiyatlar bu para birimi cinsinden ifade edilecektir. Böylece kur farklılıklarının gizlediği gerçek fiyatlar ortaya çıkacaktır. Hangi malın nerede pahalı, nerede ucuz olduğu bilinecek, Avrupa pazarı fiyat şeffaflığına bürünecektir. Tek para birimi AB içinde istikrar yaratacak, bu ise büyüme ve istihdamı arttıracaktır. Faiz oranlarındaki belirsizlikler ortadan kalkacak, milli hükümetler birbirlerinin ekonomi politikaları üzerinde daha fazla etkiye sahip olacaklardır. Döviz işlemlerinde basitlik ve işlem maliyetlerinde önemli bir düşüş sağlanacak, ticaret canlanacaktır. Böylece yatırımlar teşvik edilecektir. Euro ile beraber dünyada ticaret, rezerv ve değerlendirme birimi olarak kullanılan başlıca paraların sayısı üçe çıkacaktır (dolar, yen, euro). Euro ile birlikte AB sınırları içinde dünyanın en büyük devlet tahvil piyasası oluşacaktır. AB üyesi olsun olmasın, Avrupalı ülkelerin Eurobond adı altında tahvil ihraç ettikleri piyasa, Euro ile işlem yapmaya başlayacaktır. AB üyesi ülkeler devlet borçlarını Euro'ya cevirecekleri için piyasa

15 derinlik kazanacaktır. Hisse senetleri Euro ile fiyatlanacağından bu uygulama, Avrupa sermaye piyasalarını entegre edecektir. Böylece en etkin finansman yöntemi ve en düşük finansman maliyeti elde etme konusunda yatırımcılara önemli avantajlar sağlanacaktır. Euro, AB'de tek pazarın tamamlanmasında son aşamadır. Tablo14.1. Milli Paraların Euro Karşısındaki Sabit Kurları.? 1 EURO = ALMAN MARKI 1 EURO = AVUSTURYA ŞİLİNİ 1 EURO = BELÇİKA FRANGI 1 EURO = FIN MARKASI 1 EURO = FRANSIZ FRANGI 1 EURO = HOLLANDA FLORİNİ 1 EURO = İRLANDA LİRASI 1 EURO = İSPANYOL PEZETASI 1 EURO = İTALYAN LİRETİ 1 EURO = LÜKSEMBURG FRANGI 1 EURO = PORTEKİZ ESKÜDOSU Euro'nun kullanıma girmesiyle ortaya çıkacak avantajlar neler olabilir? Milli Paraların AB İçinde Birbirine Çevrilmesi AB ülkelerinin milli paralarının birbirine nasıl çevrildiğini bir örnek yardımıyla açıklayalım: Örnek 1000 Alman markını (DEM) Hollanda Florinine (NLG) çeviriniz. Euro Kurlarına göre; 1 EURO = DEM'dir. Basit Orantı Kurarsak; 1 EURO = DEM ise,? = 1000 DEM? = 1000 x 1 1,95583 = 511,292 Euro bulunur. Euro Kurlarına göre; Basit Orantı Kurarsak; O Halde 1 EURO = NLG'dir. 1 EURO = NLG ise, EURO =?? = 511,292 x DEM = 1126,74 NLG' dir. = 1126,74 NLG bulunur. AB ülkelerinin milli paralarının birbirine nasıl çevrildiğini bir örnek yardımıyla açıklayınız

16 TÜRKİYE AÇISINDAN AB İLE PARASAL BİRLiK VE EURO? Parasal Birliğin Değerlendirmesi Türkiye ekonomisinin 1990 yılından sonraki performansı değerlendirildiğinde, AB'nin makro ekonomik yaklaşım kriterlerine uyumu açısından en olumsuz durum, enflasyon ve faiz oranlarındadır. Kamu açıkları açısından Türkiye'nin performansı biraz daha iyidir. Türkiye, AB Antlaşması'ndaki üç kriter (enflasyon, faiz oranı ve döviz kuru istikrarı) açısından birliğin şartlarına uyum gösterememiştir. Burada esas önemli olan kriter, enflasyondur. Çünkü diğer kriterler, buna bağlıdır. Türkiye'de son yıllardaki enflasyınun en önemli sebebi, büyük kamu açıklarının finansmanından kaynaklanan faiz ödemeleri ile döviz kurlarındaki artışlardır. Bu sebeple kamu en kısa sürede açıklarını azaltmalı ve bu açıkların iç borçlanma yoluyla finansmanından vazgeçmelidir. Bunun için vergi gelirleri artırılmalı, kamu borç stoklarının büyümesi sınırlandırılmalı ve borç vadeleri uzatılmalıdır. Döviz kurunun istikrarının sağlanmasında, Türkiye'nin dışarıdan Avrupa Para Sistemi'nin Döviz Kuru Mekanizmasına dahil olması önerilebilir. Fakat üye ülkelerin milli paralarının tam konvertibl olmasının gerekliliği ve TL'nin, uluslararası ödemelerde kullanılan ve dış piyasalarda aranılan para olma özelliğine henüz kavuşamamış olması nedeniyle TL tam konvertibl bir para değildir. Türkiye'de 1994 yılında Merkez Bankası çevreleri, döviz kurunun belirlenmesinde, Avrupa Para Sisteminde olduğu gibi MB'ca her ay belirlenecek bir bandın içinde döviz kurunun serbestçe dalgalanması sistemine geçilebileceğini açıklamışlardır. Bandın alt ve üst sınırları MB tarafından her ay bilerlenecek, aylık bant dövizde istikrarın sağlanmasına yönelik bir uygulama olacaktır. Bu sistem, 1980'li yıllarda Arjantin, Şili, Kolombiya ve İsrail'de belli süre uygulanmış, başarılı olamayınca kısa bir süre sonra terkedilmiştir. Kısmi başarı, hiper-enflasyon yaşayan İsrail ve Kolombiya'da elde edilebilmiştir. Sistemin başarısı, ekonomideki temel makro dengelerin bozulmasına yol açacak ekonomik politikaların uygulanmamasına bağlıdır. Türkiye'de tüm makro dengeler bozuk ve izlenen makro ekonomi politikaları enflasyonu körükleyici bir nitelikte olduğu sürece, bu uygulamadan olumlu sonuç almak mümkün olamayacaktır. AB'daki parasal birliği Türkiye açısından değerlendiniz. Euro'nun Değerlendirmesi Türkiye, Euro'nun kullanılmaya başlanmasıyla bundan birinci derecede etkilenecek bir ülkedir. Türkiye, dış ticaretinin yüzde 50'sini AB ülkeleriyle yapmaktadır. 94 milyar dolarlık dış borcun yüzde 40'ı Avrupa paraları cinsindendir.. Merkez Bankası rezevlerinin yüzde 60'ı AB ülkeleri paralarından oluşmaktadır. Türkiye, AB ülkeleriyle 'da Gümrük Birliği'ni gerçekleştirmiştir. Euro kullanımıyla birlikte Türkiye'de şirket birleşmeleri artacak, otomotiv, bankacılık, sigortacılık alanlarında görülen birleşmeler hızlanacaktır. Tek paraya geçilince tahminen 65 milyar doları bulan çeşitli harcamalar için para ödenmeyecektir. Bu, şirketlerin maliyetlerini düşürecektir. Fiyatların Euro cinsinden ifade edilmesiyle, karşılaştırmalar kolaylaşacaktır. Bu durum, Türk şirketlerin fiyatları daha sağlıklı görmelerine yol açacak, piyasalarda "şeffaflaşma" artacaktır

17 Döviz kuru belirsizliği azalacak, daha önce herbir AB ülkesinin parasına karşı kur riski varken, şimdi sadece Euro için risk olacaktır. Bunun sonrasında pozisyon tutmak daha kolaylaşacaktır. İthalata ikame mallar üreten yerli sanayide, iç piyasada rekabet aratabilecektir. Güçlü Euro, Türkiye'nin ihracat gelirlerini olumlu yönde etkilerken, ithalat giderlerini arttıracağından ekonomiye olumsuz etkisi olacaktır. Zayıf Euro'da ise, bu etki tersine dönecektir. Euro'nun aşırı güçlenmesi, Türkiye'nin dış mali yükümlülükleri içinde Euro'nun payını çoğaltacaktır. Dış borçların yüzde 45'nin Avrupa paralarından oluştuğu düşünülürse, bunun artması, ağırlığın Euro'ya geçmesi anlamına gelecektir. Euro'nun kullanımının Türk Ekonomisi üzerindeki muhtemel etkileri nelerdir? Özet Para birliği, döviz kurlarında birliğin sağlanmasını, sermaye hareketlerine konan tüm kısıtlamaların kaldırılmasını, üye ülkeler arasında konvertibilitenin gerçekleştirilmesini, konvertibilitenin korunacağı konusunda tam bir güvencenin sağlanmasını gerektirir. Para birliği'ne katılmanın faydaları arasında döviz rezervlerinde tasarruf, birlik içinde belirsizliğin ortadan kalkması, sermaye hareketlerinde mobilizasyon, kambiyo işlemlerinin ortadan kalkması sayılabilir. Para birliğine katılmasının maliyeti, birlik içinde sabit kur sisteminin uygulanması dolayısıyla orataya çıkar. Ülke, para birliğine katılmakta, bağımsız bir döviz kuru politikası izleyemez. Avrupa Birliği'ni kuran Roma Antlaşması'nda parasal konularda kesin hükümler bulunmamakta idi. Fakat buna rağmen Avrupa Birliği üyeleri Birlik içinde bir Avrupa Para Sistemi kurulması için çalışmalara başlamışlardır. Bu çerçevede Barre ve Werner Raporları hazırlanmıştır. Avrupa Para Yılanı veya Tüneldeki Yılan, Avrupa Para Sistemi Kurulmadan önceki uygulamalardır. Avrupa Para Sisteminin esasları, 1978 Bremen Avrupa Zirvesi'nde kabul edilen Bremen Raporu'nun ekinde belirlenmiş ve sistem resmen 13 Mart 1979'de yürürlüğe girmiştir. Avrupa Para Sistemi'nin temel amacı, Avrupa Toplulugu içinde parasal istikrarı gerçekleştimek ve istikrarlı bir Avrupa Para Bölgesi yaratmaktır. Sistem, sabit fakat ayarlanabilir döviz kurlarına dayanmıştır. Avrupa Para Sistemi Avrupa Para Birimi (ECU), döviz kuru mekanizması ve kredi mekanizması (parasal destek) olarak üç temel üzerinde inşa edilmiştir. Günümüzde EURO'nun esasını oluşturan ECU, Avrupa paralarından meydana gelen bir sepete dayanan ve Topluluk para otoriteleri tarafından "ödeme aracı" ve "hesap birimi" olarak kabul edilen resmi ve suni bir para birimi olarak geçmişte görev yapmıştır Maastricht Antlaşması ile, Avrupa Topluluğu (o zamanki ismi) ülkelerinde Tek Para Birimi ile sembolleşen Avrupa Para Biriliği'nin üç aşamada Ekonomik ve Parasal Birliğe ulaşması öngörülmüştür

18 Ekonomik ve Parasal Birliğin üç aşamasından ilki, 1 Temmuz 1990 tarihde başlamış ve 31 Aralık 1993'de son bulmuştur. İkinci aşama, 1 Ocak 1993'te başlamıştır. Bu aşamada, bir Avrupa Para Enstitüsü'nün kurulması ve bunun daha sonra Avrupa Merkez Bankasına dönüştürülmesi öngörülmüştür. Üçüncü aşamaya, 1 Ocak 1999'da geçilmiştir. Bu aşamaya geçiş için 15 AB üyesi ülkenin "ekonomik yakınlaşma" kriterlerini yerine getirmesi gereklidir. Bu kriterler, 5 adettir. 1 Ocak 1999'da Avrupa Para Birliği'ne katılan AB üyesi ülkeler, paralarının Avrupa Parası olan EURO karşısındakı kurlarını sabitlemişlerdir. Bu tarihten sonra EURO, kaydi olarak üyelere kullanılmaya başlamıştır. 1 Ocak 2002 tarihde EURO kağıt ve madeni paraları tedavüle çıkacaktır. 1 Temmuz 2002'de ise, APB'ne dahil milli paraların yasal statüleri sona erecek ve AB ülkelerinde sadece EURO kullanılmaya başlanacaktır. EURO'nun tam olarak kullanıma girmesiyle, AB içinde seyahat eden kişilerin döviz kurlarındaki farklılıklardan kaynaklanan maddi zararları ortadan kalkarak, komisyonlar sıfırlanacak, ödeme ve havale işlem ücretleri olmayacak, mal ve hizmetlerinin satış fiyatları tüm AB ülkelerinde aynı olacak, böylece fiyatlar konusundaki belirsizlikler giderilecektir. Kur farklılıkların gizlediği gerçek fiyat ortaya çıkacak, hangi malın nerede pahalı, nedere ucuz olduğu bilinecek ve Avrupa pazarı fiyat şeffaflığına bürünecektir. Milli paraların Euro karşısındaki sabit kurları bilindiği için basit orantı kurularak kolayca birbirlerine çevrilmesi mümkündür. Türkiye açısından parasal birliğin avantajlarından tam olarak yararlanılmasını enflasyon, faiz oranı ve döviz kuru istikrarı gibi sorunlar engellemektedir. Türk ekonomisinin AB ile birinci derecede olan ilişkisi nedeniyle Euro kullanımı Türkiye ekonomisini fazlasıyla etkileyecektir. Sorular 1. Üye ülkelerin döviz rezervlerinin tamamının ortak bir rezerv fonunda toplanması, birliği için şarttır. a. Döviz, b. Ekonomi, c. Para, d. Maliye, e. EURO. 2. Avrupa Toplulukları ülkelerinin paraları arasındaki toplam dalgalanma marjının ± % 2.25'i aşmamasi gerektiği, aksi bir durum olursa gerekli önlemlerin alınması uygulamasına denir. a. Amerika Yılanı, b. Avrupa Yılanı, c. Avrupa Para Yılanı, d. Avrupa Para Sistemi, e. Avrupa Para Birliği

19 3. Avrupa Para Sisteminin esası döviz kurlarıdır. a. Sabit fakat ayarlanabilir, b. Sabit, c. Ayarlanabilir, d. Değişken, e. Esnek. 4. tarihinde Avrupa Para Birliği'ne katılan AB üyesi ülke, paralarının Avrupa Parası olan karşısındaki kurlarını sabitlemişlerdir. I. 1 Ocak 1999, II. 11, III. EURO, IV. ECU, V. 1 Ocak 2000 a. I + II + IV b. I + II + III c. V + II + III d. V + II + IV e. I + II + V 5. EURO, aşağıda belirtilen hangi tarihte tam olarak yürürlüğe girecektir? a. 1 Ocak 2010, b. 1 Temmuz 2002, c. 1 Ocak 2005, d. 1 Temmuz 2010, e. 1 Temmuz