hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi Hakemli Dergi

Transkript

1

2 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi Hakemli Dergi 2011/3 Özel Sayı 6 ayda bir yayımlanır. Yaygın süreli yayın Ücretsizdir Sahibi A. Fahri ÖZTEN Genel Yayın Yönetmeni Timur Bilinç BATUR Yazı İşleri Müdürü Ertuğrul CANDAŞ Editör Prof. Dr. Dursun Zafer ŞEKER Yayın Kurulu Prof. Dr. Çetin CÖMERT Doç. Dr. Hülya DEMİR Nihal ERDOĞAN Prof. Dr. Mahmut Onur KARSLIOĞLU Prof. Dr. Haluk KONAK Doç. Dr. Çetin MEKİK Saadet ÖZTEN Bu Sayıdaki Hakemler Yrd. Doç. Dr. Hakan AKÇIN Yrd. Doç. Dr. Halil AKINCI Prof. Dr. Reha Metin ALKAN Yrd. Doç. Dr. Füsun BALIK ŞANLI Doç. Dr. Bülent BAYRAM Prof. Dr. Sebahattin BEKTAŞ Prof. Dr. Cemal BIYIK Prof. Dr. Öztuğ BİLDİRİCİ Prof. Dr. Çetin CÖMERT Prof. Dr. Rahmi Nurhan ÇELİK Yrd. Doç. Dr. Ebru ÇOLAK Doç. Dr. Hülya DEMİR Yrd. Doç. Dr. Ahmet Özgür DOĞRU Yrd. Doç. Dr. Zaide DURAN Doç. Dr. S. Savaş DURDURAN Yrd. Doç. Dr. Ayça ERDEM Prof. Dr. Hüseyin ERKAN Prof. Dr. Cem GAZİOĞLU Doç. Dr. Engin GÜLAL Doç. Dr. Şinasi KAYA Prof. Dr. Fatmagül KILIÇ Prof. Dr. Şenol Hakan KUTOĞLU Prof. Dr. Sıtkı KÜLÜR Doç. Dr. Hakan MARAŞ Yrd. Doç. Dr. Selim Murat ÇEPNİ Prof. Dr. Nebiye MUSAOĞLU Yrd. Doç. Dr. Derya ÖZTÜRK Doç. Dr. Elif SERTEL Prof. Dr. Dursun Zafer ŞEKER Prof. Dr. Ergin TARI Prof. Dr. Necla ULUĞTEKİN Prof. Dr. Mualla YALÇINKAYA Prof. Dr. Ferruh YILDIZ İÇİNDEKİLER Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi... 4 Faik Ahmet SESLİ, Halil AKINCI, Halit FAZLA Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği Ozan ARSLAN, Murat S.ÇEPNİ, Nilay ETİLER Belediyede Yapılan CBS Çalışmalarından Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik Haritaların Sunumu Eylem KAYA, M. Erkan UÇANER, Sinem GÖKYOKUŞ Aktif Yeşil Alanların Coğrafi Bilgi Sistemi Platformunda İrdelenmesi: Konya Selçuklu Örneği Nurullah OSMANLI, Gülşah AKDEMİR Tarihi Kentlere Yönelik Web CBS Uygulaması; Safranbolu Örneği Deniz ARCA, Çağlar BAYIK, Hayrettin ACAR, Mehmet ALKAN, Dursun Zafer ŞEKER Farklı Disiplinlerle Mekansal İletişim: Epidemiyolojik Haritalar Ahmet Özgür DOĞRU, Necla ULUĞTEKİN, Nihal Rezzan GÖKALP, Seval ALKOY, Filiz BEKTAŞ BALÇIK, Çiğdem GÖKSEL, Seval SÖZEN İstanbul Teknik Ünirsitesi Ayazağa Yerleşkesi 3 Boyutlu Kampüs Bilgi Sistemi Tasarımı Süleyman Sefa BİLGİLİOĞLU, Egemen ERDEM, Emin Can FIÇICI, Dursun Zafer ŞEKER Heyelan Duyarlılık Haritalarının Hazırlanmasında Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı Pemra KUMTEPE, Yıldız NURLU, Türkan CENGİZ, Emine SÜTÇÜ Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Ve Uzaktan Algılama (UA) Kullanılarak Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) Verilerinin Analizi İle Pamuk Ve Mısır Primlerinin Ödenmesi (Şanlıurfa-Harran İlçesi Örneği) Murat AYDOĞDU, Harun Tolga AKÇAR, Mehmet Ali ÇULLU Mekansal Ağ Analiz Yöntemleri İle Optimum Toplu Ulaşım (Minibüs, Otobüs) Politikalarına Dayalı Güzergah Belirlenmesi; Konya Örneği Emra SERT, Nurullah OSMANLI, Rezzan ERUÇ Trafik Kazalarının Analizi İçin Web Tabanlı CBS:Konya Örneği Savaş DURDURAN, Fatih SARI, Ali ERDİ, Cevdet ALKAYA Yapı Projelerinin Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Çözümler A. Emre CENGİZ, Yücel GÜNEY İğneada Arazi Örtüsü Kullanımı Değişiminin Uzaktan Algılama Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Belirlenmesi Filiz BEKTAŞ BALÇIK, A. Gonca BOZKAYA, Çiğdem GÖKSEL, A. Özgür DOĞRU, N. Necla ULUĞTEKİN, Seval SÖZEN İstanbul Boğazı nda Transit Gemilerin Kullandığı Seyir Rotalarının Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla İncelenmesi İyileştirilmesi Melih BAŞARANER, Mehmet ALİ YÜCEL, Çağlar ÖZMEN TMMOB Harita Kadastro Mühendisleri Odası Hakemli Dergisi Örneğinde Sosyal Ağ Analizi (SNA) Hülya DEMİR, Fatih TAKTAK, Kayhan ALADOĞAN Ulusal Konumsal Veri Altyapısı İçin Semantik Veri Tanımlama Gülten KARA, Çetin CÖMERT Tekirdağ İli Bağ Alanlarının Mekânsal Dağılımının Topografik Parametreler ile Olan İlişkisinin CBS Kullanarak Belirlenmesi Elif SERTEL, Emre ÖZELKAN, Mehmet SAĞLAM, Arzu GÜNDÜZ, Dursun Zafer ŞEKER, Selçuk ALBUT, Yılmaz BOZ Madencilik Çevre Etkilerinin İnternet Tabanlı CBS İle Zamansal Analizi Hakan AKÇIN, Alaaddin ÇAKIR Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Altyapısına Servis Edilecek Mükerrer Üretimi Söz Konusu Olan Mekânsal Verilere Yönelik İhtiyaçların Belirlenmesi Önceliklendirilmesi Hande BİLİR, Emin BANK Etkinlikler Takvimi Dergi İlkeleri Yazım Kuralları Harita Kadastro Mühendisleri Odası Sümer 1 Sokak No: 12/ Kızılay/ANKARA Tel: Faks: GSM: e-posta: hkmo@hkmo.org.tr - Web:

3 Mizanpaj Tasarım TMMOB Harita Kadastro Mühendisleri Odası Yayın Kurulu Teknik Hazırlık Baskı Hermes Ofset Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde No: 105 İskitler / ANKARA Tel: Faks hermes@hermesofset.com Ankara

4 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi 2011/3 Özel Sayı ÖNSÖZ Türk Mühendis Mimar Odaları Birliği tarafından düzenlenen sekretaryası Odamızca gerçekleştirilen, Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongre dizisinin 3 üncüsü 31 Ekim 4 Kasım 2011 tarihleri arasında Antalya da, Antalya Kongre Merkezi nde gerçekleştirilmiştir yılından bu güne dek iki yıl aralıklarla gerçekleştirdiğimiz CBS Kongreleri, Harita Bilimsel Teknik Kurultayları ndan sonra sektörümüzde ulusal uluslararası düzeyde görev yapmakta olan meslektaşlarımızın deneyim birikimlerini paylaştıkları bir ortam olma özelliğini kazanmıştır. Bu durum, mevcut yöntemler ile geliştirilen yeni uygulamaları, yeni yöntem kavramları, bilim teknolojideki gelişmeleri disiplinlerarası gerçekleştirilen ortak çalışmaları içermektedir. CBS Kongreleri nin temel amaçlarından birisi de sektör paydaşları arasındaki iletişimin güçlendirilmesine önemli katkı sağlamaktır. Odamız iletişim yoluyla paylaşımı arttırmayı en temel amaç sorumluluk olarak kabul etmiştir. Mesleki sosyal konulu basılı eserlerin meslektaşlarımıza ulaştırılmasında büyük çaba gösteren Odamız bileşenleri, süreli yayınları olan Harita Bülteni hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi ile de belirli aralıklarla tüm üyelerimize, gerçekleştirilen etkinlikleri, sosyal/kültürel, bilimsel/teknolojik gelişmeleri ülkemizde ya da dünyada yapılan araştırmaların duyurulmasını sağlamaktadır. CBS Yürütme Kurulu, daha önce benzerlerinin gerçekleştirildiği gibi CD ile kongre katılımcılarına ulaştırılan bildirilerden, kongre süresince yapılan değerlendirmeler sonrasında seçilen bildirilerin yer alacağı özel sayı basılmasını Oda Yönetim Kuruluna önermiş bu öneri olumlu karşılanmıştır. Bu kapsamda CBS konusundaki her türden gelişmeyi meslektaşlarımıza duyurmayı amaçlayan 3. CBS Kongresi nde sunulan 68 sözlü 22 poster sunum olmak üzere toplam 90 bildiri arasından farklı uzmanlık alanlarından jüri üyelerinin, bildirilerin sunulması sırasında yaptıkları değerlendirmeler dikkate alınarak 20 tanesi ön değerlendirmeyi geçmiştir. Bu bildiriler arasında 3. CBS Kongresi nde En iyi Genç Sunum ödülünü paylaşan bildiriler En İyi Poster Sunum ödüllerinde birinci ikinci sırada seçilen bildiriler de yer almıştır. Seçilen bildiriler, hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi nin yayın prensiplerini de göz önünde bulunduran yeni bir hakem değerlendirme sürecinden geçtikten sonra toplam 19 adet bildiri bu özel sayının içeriğini oluşturmak üzere seçilmiştir. CBS uygulamaları, ortak bir platformda çalışma, üretme ürünleri paylaşma olanağı sağlamanın yanı sıra, bu çalışmalar sırasında disiplinler arası iletişimi de destekleyen güçlendiren ortak çalışmalardır. Bu nedenle Kongremizin sloganı Ortak Aklın Adresi ana teması da Birlikte Üretmek, Yönetmek Paylaşmak İçin olarak belirlenmiştir. Bu tema slogana uygun olarak seçilmiş çalışmaların yayınlandığı bu özel sayının, ortak aklın adresi olarak CBS bilincini geliştirmesini diler öncelikle HKMO Genel Merkez Yönetim Kurulu na, 3. CBS Kongresi nde görev yapan bütün Kongre Yürütme Kurulu üyesi arkadaşlarıma, bu özel Sayı da yer alan makalelerin yazarlarına hakemlerine, kongre süresince desteklerini sürekli gördüğümüz odamızın Ankara Merkez Antalya Şubesi çalışanlarına, hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi Yayın Kurulu üyelerine hem 3. CBS Kongresi ne hem de bu özel sayıya gösterdiğiniz ilgi için siz okuyucularımıza en içten duygularımla teşekkür ederim. Prof. Dr. Dursun Zafer Şeker / İstanbul -3-

5 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi 2011/3 Özel Sayı Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi Faik Ahmet SESLİ 1, Halil AKINCI 2, Halit FAZLA 3 Özet Vakıflar menkul ya da gayrimenkulden oluşan birer mülk topluluğudur. Vakıflar idaresindeki taşınmazların fazla oluşu, taşınmaz bilgilerine erişim taşınmazlar üzerindeki değişimlerin takip edilmesinde karşılaşılan güçlükler nedeniyle vakıf taşınmazlarının yönetiminde sorunlar yaşanmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM), kurum bünyesindeki ihtiyaçlara cevap recek şekilde tasarlanan Vakıflar Coğrafi Bilgi Sistemini 2008 yılında hayata geçirmiştir. Ancak, VGM nin geliştirmiş olduğu sistemin kullanımı sırasında bazı eksiklikler problemlerle karşılaşılmaktadır. Bu da en başta rilerin zamanında güncellenememesine sebep olmaktadır. Bu çalışmada, mevcut sistemdeki sorunlar dikkate alınarak, Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü nün mülklerinin takibinin sağlanması, envanterlerinin çıkarılması, taşınmazların etkin bir biçimde yönetilebilmesi için CBS tabanlı bir Vakıf Bilgi Sistemi tasarlanmış geliştirilmiştir. Anahtar Sözcükler CBS, taşınmaz yönetimi, vakıf bilgi sistemi Abstract Designing and Implementation of the Foundation In formation System of the Samsun Province Foundations are communities constituted from movable or real estate properties. Starting the works of building the Geographical Information System (GIS) that is designed in a way to meet the needs within the body of the institution under the strategy of e-gornment, General Directorate for Foundations accomplished the Geographical Information System for Foundations in The information system is comprised of two parts, which are called Infoanalystpro Spatial Analysis Program and WebGIS. Hower, some deficiencies and problems are encountered during the use of the information system built by the General Directorate for Foundations in practice. This causes the disability to update the data in time. In this study, taking the problems in the present system into account, a GIS-based Foundation Information System was designed and deloped for the purpose of following the properties of Samsun Regional Directorate for Foundations, taking the inntory and administrating the real estate efficiently. Key Words GIS, real estate management, foundation information system 1. Giriş Toplumsal dayanışma yardım anlayışını ifade eden vakıf müessesesi, 1048 yılından bu güne kadar Anadolu topraklarında yardım etmek isteyen ile yardıma ihtiyacı olanlar arasında köprü vazifesi gören önemli bir kurum olmuştur. Vakıf, fiil ehliyetine sahip kişilerin hiçbir tesir altında kalmadan hür iradeleri ile kendilerine ait menkul gayrimenkul mallarını, ekonomik değerlerini, emeklerini, kendilerine göre kutsal gördükleri bir gaye için ebediyen bağışlamalarıdır. Vakıflar, menkul ya da gayrimenkulden oluşan birer mülk topluluğudur. Vakıfların varlığı, temelde gayrimenkule dayanmaktadır. Vakıflara konu edilen bütün hizmetlerin temelini taşınmaz mallar oluşturmaktadır (AKDENİZ, 2008). Yardım etmek isteyen kişi kendine ait bir taşınmazı (hayrat) doğrudan hayır işlerinde kullanılmak üzere ya da gelir getiren bir taşınmazı (akar) geliri ile hayır yapmak üzere vakfeder. Bu taşınmazlardan, akar vasıflı taşınmazların en iyi şekilde değerlendirilip yatırıma dönüştürülmesi, gelirleri ile hayrat vasıflı olan taşınmazlar eski eserlerin onarımı bakımının yapılarak geçmişten geleceğe aktarılması Vakıflar Genel Müdürlüğü nün en öncelikli amaçlarındandır. Vakıflar Genel Müdürlüğü idaresindeki taşınmazların sayısının çok olması, vasıflarının kullanım alanlarının çok çeşitli olması nedenleriyle; ¾ Taşınmaz envanterinin sağlıklı tutulamaması, ¾ Güncel taşınmaz bilgilerine hızlı erişim sağlanamaması, ¾ Taşınmazlar üzerindeki değişimlerin zamanında takip edilememesi, gibi güçlüklerle karşılaşılmakta, bu da taşınmaz yönetiminde çeşitli sorunlara sebep olmaktadır. Bu sebeple vakıf mülklerinin; ¾ Envanterinin çıkarılması analizinin yapılabilmesi, ¾ Etkin rimli bir şekilde değerlendirilerek gelirlerinin arttırılması, ¾ Gelecek nesillere eksiksiz korunmuş şekilde aktarılması ¾ Amaçlarına uygun olarak sonsuza dek yaşatılması için Vakıf Bilgi Sistemi ne ihtiyaç duyulmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü, e-devlet stratejisi altında, kurum bünyesindeki ihtiyaçlara cevap recek şekilde tasarlanan Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) kurma çalışmalarına başlayarak, Vakıflar Coğrafi Bilgi Sistemini 2008 yılında tamamlamıştır. 1 Yrd. Doç. Dr., OMÜ, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Samsun. 2 Yrd. Doç. Dr., AÇÜ, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Artvin. 3 Harita Mühendisi, Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Samsun. -4-

6 hkm 2011/3 Özel Sayı SESLİ F. A., AKINCI H., FAZLA H., Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi Tamamlanan bilgi sisteminde; Türkiye deki tüm vakıf mülklerinin tespiti, mülklerle ilgili harita, kadastro, imar, mevcut durum, kira bilgilerinin toplanması, mülk envanterinin yönetilmesi yaşatılması için gerekli bilgi sistemi yazılımlarının geliştirilmesi işlemleri gerçekleştirilmiştir (AKDENİZ, 2008). Kurulan bilgi sistemi Infoanalystpro Konumsal Analiz Programı WebGIS olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Infoanalystpro Konumsal Analiz Programı; vakıf taşınmazları ile ilgili konumsal rilerin depolandığı, analiz sorgulamalarının yapılabildiği parsel tabanlı bir programdır. Sayısal konumsal riler, 3 o UTM projeksiyonunda ITRF 96 datumunda sisteme aktarılmıştır. Böylece herhangi bir vakıf taşınmazı ülke koordinat sisteminde sayısal ortamda oluşturulup il, ilçe, mahalle, ada, parsel gibi öznitelik bilgileri girildikten sonra, oluşturulan bir ID ile birlikte internet üzerinden WebGIS uygulamasında da görülebilmektedir (ÇORUHLU DEMİR, 2009). WebGIS, vakıf taşınmazlarına ait sözel rilerin girilmesine olanak sağlayan internet tabanlı sorgulamaların yapılabildiği bir web uygulamasıdır. Infoanalystpro programında, arzu edilen koordinat sisteminde sayısal formda oluşturulan bazı öznitelik bilgileri girilen vakıf taşınmazlarının diğer öznitelik bilgileri, internet tabanlı WebGIS yazılımı ile girilerek, taşınmazlara ilişkin görüntüleme, sorgulama analiz işlemleri web ortamında da gerçekleştirilebilmektedir. Ayrıca taşınmazların imar, kadastro, hâlihazır krokileri ile fotoğrafları taranarak raster olarak web ortamına girilmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü nün ihtiyaçları doğrultusundan geliştirilen bilgi sisteminin kullanımı sırasında bazı eksiklikler problemlerle karşılaşılmaktadır (FAZLA, 2011). Bu eksiklik problemler aşağıdaki şekilde sıralanabilir; ¾ Infoanalystpro kullanışlı bir program olarak tasarlanmamıştır. Bu program ile bölgelerdeki kullanıcılar ağdan Genel Müdürlükteki ana sunucuya ulaşarak, işlemleri bu sunucu üzerinden gerçekleştirdiği için sistem yavaş çalışmaktadır. Kimi zaman küçük bir parselin köşe koordinatlarının girişi bile 1-2 saati alabilmektedir. Bu da rilerin zamanında güncellenememesine sebep olmaktadır. ¾ Öznitelik bilgilerinin büyük çoğunluğuna grafik bilgi ekranı olan Infoanalystpro programında erişilememektedir. Öznitelikleri görüntüleyebilmek için ayrıca WebGIS yazılımının çalıştırılması gerekmektedir. Bu da bütünlüğü bozmaktadır. ¾ Infoanalystpro programında sadece vakıf parselleri ile hâlihazır planlar sayısal olarak görüntülenebilmekte, imar planları kadastro krokileri sayısal olarak görüntülenememektedir. Taşınmazların imar planları kadastro krokileri sadece WebGIS ortamında raster olarak görüntülenebilmektedir. Bu çalışmada, mevcut sistemin eksiklikleri dikkate alınarak, Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü nün mülklerinin takibinin sağlanması, envanterinin çıkarılması, vakıf taşınmazları ile ilgili tüm bilgilerin bir araya toplanarak entegrasyonunun sağlanması, taşınmazlara ait rilere kolay hızlı bir şekilde erişimin sağlanması, taşınmazların etkin bir biçimde yönetilebilmesi için CBS tabanlı bir Vakıf Bilgi Sistemi tasarlanmış geliştirilmiştir. 2. Materyal Yöntem Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 5737 sayılı Kanun Vakıflar Meclisinin 28/05/2008 tarih 339 sayılı kararı ile yürürlüğe konulan merkez taşra teşkilatı görev, çalışma, usul esasları hakkındaki yönetmeliğe göre kurulmuş olup, Vakıflar Genel Müdürlüğü ne bağlı bir idaredir. Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü, bölge sınırları içindeki vakıfları denetlemek, idaresi altındaki vakıflara ait vakfiye şartlarının yerine getirilmesine ilişkin işleri yürütmek, mallarını ekonomik bir şekilde işletmek, mimari tarihi değere sahip vakıf eski eserleri muhafaza imar etmek, vakfa ait müesseseleri gayelerine göre yaşatmakla sorumludur. Samsun, Sinop, Ordu illeri sorumluluk alanına girmektedir. Ekim 2010 itibariyle Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü nün sorumluluk alanı olan Samsun, Ordu, Sinop illerinde 845 adet mazbut akar (Cumhuriyet öncesinde kurulan ancak; Vakfiyesi gereği yönetecek kişi kalmadığından, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yaşatılan, yönetilen temsil edilen vakfın amaç faaliyetlerinin yerine getirilebilmesi için gelir getirici şekilde değerlendirilmesi zorunlu olan taşınır taşınmazlardır.), 177 adet mazbut hayrat (Cumhuriyet öncesinde kurulan ancak;vakfiyesi gereği yönetecek kişi kalmadığından, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yaşatılan, yönetilen, temsil edilen doğrudan toplumun istifadesine bedelsiz olarak mal ya hizmetler sunan vakıflar olarak tanımlanır.), 10 adet mülhak akar (Cumhuriyet öncesi kurulmuş vakfedenin soyundan gelenler tarafından yönetilmesi şart edilmiş olan vakfın amaç faaliyetlerinin yerine getirilebilmesi için gelir getirici şekilde değerlendirilmesi zorunlu olan taşınır taşınmazlardır.) olmak üzere toplam 1032 adet taşınmaz bulunmaktadır. Samsun il ilçelerinde ise toplam 809 adet mazbut akar, 98 adet mazbut hayrat, 10 adet mülhak akar olmak üzere toplam 917 taşınmaz bulunmaktadır (FAZLA, 2011). Bu çalışmada, Samsun merkez ilçelerine bağlı mahalle köylerde bulunan toplam 201 adet (170 mazbut akar, 21 mazbut hayrat, 10 mülhak akar, vakıf taşınmazına ait konumsalkonumsal olmayan riler kullanılmıştır (Şekil 1). 3. Yapılan Çalışmalar Samsun Vakıf Bilgi Sistemi tarafından kullanılacak olan konumsal ritabanının tasarlanması kurulması aşamasında aşağıdaki işlem adımları gerçekleştirilmiştir. Şekil 1: Çalışma alanı haritası (Fazla, 2011). -5-

7 SESLİ F. A., AKINCI H., FAZLA H., Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi hkm 2011/3 Özel Sayı 3.1. Gereksinim Analizi Bir ritabanının tasarımı yapılırken gerçekleştirilmesi gereken ilk işlem, gereksinimlerin toplanması analiz edilmesidir. Bu işlem, kısaca gereksinim analizi olarak adlandırılmaktadır. Bu aşamada, ritabanı tasarımcısı, ritabanının olası kullanıcı kitlesi ile görüşerek ritabanında bulunması gereken rileri rilerin tiplerini belirlemektedir. Çalışmanın gereksinim analizi aşamasında, Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü nde faaliyetlerinde konumsal riye ihtiyaç duyan Yatırım Emlak Şube Müdürlüğü ile Sanat Eserleri Yapı İşleri Şube Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen işlemler incelenmiştir. Her bir faaliyetin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan konumsal konumsal olmayan riler ile bu rileri sağlayan kurum ya birimler tespit edilmiştir. Böylelikle, kurulması düşünülen konumsal ritabanında bulunması gereken ri elemanları tespit edilmiştir. Tablo 1 de, Yatırım Emlak Şube Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerden birinin ri gereksinimi örnek olarak gösterilmiştir Veritabanı Tasarımı Geleneksel ritabanı tasarımı, kavramsal düzeyden fiziksel düzeye doğrudur (ELMASRI NAVATHE, 2000). Kavramsal ri modelleri, yüksek düzeyli ri modelleri olarak bilinirler. Gerçeğin yüksek bir düzeyde, herhangi bir yazılım ya da donanımdan bağımsız olarak tanımlanması için bir dizi kavram kurallar içerirler. Kavramsal bir ri modelinin anlatım gücü, içerdiği kavramlarla sınırlıdır. Kavram zenginliği arttıkça gerçeğin olduğuna ya da algılandığına en yakın bir biçimde tanımlanması olasılığı da artacaktır (CÖMERT, 1997). Çalışmanın bu aşamasında, gereksinim analizi sonucunda üretilen analiz raporu doğrultusunda yüksek düzeyli bir modeli olan Varlık-İlişki ri modeli kullanılarak ritabanı için kavramsal bir tasarım yapılmış kavramsal şema üretilmiştir (Şekil 2) Verilerin Toplanması Veritabanının Kurulması Sistemin gereksinim analizi sonucunda belirlenen ri gereksinimi şu şekilde karşılanmıştır. Samsun merkez ilçelerinde bulunan Vakıflar Genel Müdürlüğü idaresindeki vakıf taşınmazlarına ilişkin envanter listesi vakıf taşınmazlarının arazide çekilen fotoğrafları Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü nden temin edilmiştir. Samsun merkez ilçelerine ait imar planları halihazır haritalar, Samsun Büyük Şehir Belediyesi ilgili ilçe belediyelerinden sayısal olarak (.ncz formatında) temin edilmiştir. Samsun merkez ilçe köylere ait kadastro krokileri ile vakıf taşınmazları civarında bulunan poligon noktaları Kadastro Müdürlüğünden temin edilmiştir. Kurumlardan analog ortamda elde edilen kadastro haritaları, imar planları halihazır haritalar ArcGIS yazılımı kullanılarak sayısallaştırılmıştır. Sayısal grafik riler, format dönüşümleri yapıldıktan topolojik hataları giderildikten sonra ArcGIS yazılımında oluşturulan Kişisel Coğrafi Veri Tabanına (Personal GeoDatabase) yüklenmiştir. Detaylara ait öznitelik rileri, ilgili kurumlardan toplandıktan sonra ritabanı tasarımına uygun olarak coğrafi ritabanına elle girilmiştir. Tasarlanan sistemde yer alan temalarla ilgili katmanlar, grafik öznitelik rileri Tablo 2 3 de gösterilmiştir Sorgulama Raporlama Gereksinim analizine paralel olarak gerçekleştirilen fonksiyonel analiz aşamasında, Yatırım Emlak Şube Müdürlüğü ile Sanat Eserleri Yapı İşleri Şube Müdürlüğü nün faaliyetlerini gerçekleştirmek vakıf taşınmazlarını yönetmek için ihtiyaç duydukları sorgulamalar belirlenmiştir. Geliştirilen sistemde, taşınmaz envanter listesinin oluşturulması, konut alanında kalan parsellerin listelenmesi, eski eser vasıflı taşınmazların görüntülenmesi, arsa vasıflı taşınmazların görüntülenmesi, işgalli taşınmaz listesinin oluşturulması, imar planında yolda kalan parsellerin listelenmesi, imar planında parkta kalan parsellerin listelenmesi, ada parsel numarası rilen bir taşınmazın grafik öznitelik rilerine ulaşılması, Vakıf ID numarası girilen bir taşınmazın kiracı bilgilerine ulaşılması, kiracısı bilinen bir taşınmazın tapu bilgilerine ulaşılması son olarak herhangi bir vakfa ait taşınmazların listesinin alınması ile ilgili sorgulamalar gerçekleştirilmiş ilgili raporlar üretilmiştir. Şekil 3 4 de bazı sorgulama örnekleri gösterilmiştir. Tablo 1: Taşınmaz envanterinin çıkarılması kütük kayıtlarının tutulması işlemi ile ilgili riler sağlayıcıları FAALİYET Taşınmaz malların envanterini çıkarmak, kütük kayıtlarını tutmak SORUMLU BİRİM Gerekli Veri Sunucu Veri Formatı Taşınmazların tapu kaydı Tapu Sicil Müdürlükleri Metin Takyidatlı tapu kaydı Tapu Sicil Müdürlükleri Metin Koruma kurulu kararı Kültür Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Metin Üretilen Veri İstemci Veri Formatı Taşınmaz Envanteri Yatırım Emlak Şube Müdürlüğü Sanat Eserleri Yapı İşleri Şube Müdürlüğü Yatırım Emlak Şube Müdürlüğü Grafik Metin -6-

8 hkm 2011/3 Özel Sayı SESLİ F. A., AKINCI H., FAZLA H., Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi Şekil 2: Tasarlanan ritabanının Varlık-İlişki ri modelindeki şeması ekil 2: Tasarlanan ritaban n n Varl k- li ki ri modelindeki ekil 2: Tasarlanan ritaban n n Varl k- li ki ri modelindeki emas emas ekil Şekil ekil 3: 3: galli 3: İşgalli galli ta nmazlar n taşınmazların ta nmazlar n sorgulanmas sorgulanması sorgulanmas listelenmesi listelenmesi Şekil ekil 4: ekil Kiracı 4: Kirac 4: bilgilerinin Kirac bilgilerinin bilgilerinin görüntülenmesi görüntülenmesi görüntülenmesi Tablo Tablo 2: Tasarlanan 2: Tasarlanan sistemin sistemin içerdi i içerdi i temalar temalar kullan lan kullan lan ktörel ktörel riler riler Tablo 2: Tasarlanan sistemin içerdiği temalar kullanılan ktörel riler Tema Tema Sistemde Sistemde Kullan lan Kullan lan Veriler Veriler Tema Kadastro Sistemde Kullanılan Veriler Kadastro Ada Ada parsel parsel s n rlar s n rlar ile ile numaralar numaralar Kadastro dari dari S n rlar S n rlar Ada parsel sınırları Köy Köy ile numaraları mahalle mahalle s n rlar s n rlar İdari Sınırlar Halihaz r Köy mahalle sınırları Halihaz r haritalar haritalar Yap lar, Yap lar, bina bina s n rlar, s n rlar, cadde cadde - sokak - sokak isimleri isimleri Halihazır haritalar mar plan Yapılar, bina sınırları, Yol cadde geni likleri, - sokak isimleri mar plan Yol geni likleri, imar imar adalar, adalar, yap la ma yap la ma artlar artlar İmar planı Yol genişlikleri, imar adaları, yapılaşma şartları Yer Yer kontrol kontrol noktas noktas Poligon Poligon numaralar numaralar koordinatlar koordinatlar Yer kontrol noktası Poligon numaraları koordinatları -7-

9 SESLİ F. A., AKINCI H., FAZLA H., Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi hkm 2011/3 Özel Sayı Tablo 3: Sistemde yer alan ri katmanları öznitelik rileri Tema Coğrafi Nesne Nesne Türü Katman Adı Tablo Adı Öznitelikler İdari Sınırlar Mahalle Köy Alan İdari Sınırlar İdari Sınırlar Obje ID, Mahalle adı, Köy adı, Mahalle alanı, Köy alanı Kadastro Vakıf Parseli Alan Vakıf_Parsel Halihazır Harita Vakıf Binası Alan Vakıf Bina Vakıf Parsel Vakıf Parsel-Vakıf İlişki Vakıf Kat Mülkiyeti Kat Mülkiyeti-Vakıf İlişki Vakıf Bina Bağımsız Bölüm İmar planı İmar Adaları Alan Vakıf İmar Vakıf İmar 4. Sonuç Öneriler Vakıflar Genel Müdürlüğü nün idare temsil ettiği vakıf taşınmazları, Selçuklu Osmanlı döneminden günümüze kadar atalarımızın hayır hasenat gayesiyle vakfettikleri taşınmazlardan oluşmaktadır. Bu nedenle, söz konusu taşınmazları en iyi şekilde idare etmek, gelirlerini artırmak, eski eser niteliğinde olan taşınmazların gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak Vakıflar Genel Müdürlüğü nün en önemli görevidir. Vakıf taşınmazlarının yönetim denetiminin daha hızlı kolay gerçekleştirilebilmesi için Vakıf Bilgi Sistemi ne ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada, Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü nün mülklerinin takibinin sağlanması, envanterlerinin çıkarılması, taşınmazların etkin rimli bir biçimde yönetilebilmesi için CBS tabanlı bir Vakıf Bilgi Sistemi tasarlanmış geliştirilmiştir. Geliştirilen sistemle; İl, İlçe, Mahalle, Cadde/Sokak, Köy, Mevki, Tapu Kütük No, Tapu Sayfa No, Vakıf ID, Parsel ID, Pafta, Ada, Parsel, Alan, Cinsi, Vakıf Kütük No, Vakıf Sayfa No, Vakıf Sıra No, Kullanım Durumu, Kullanım Şekli, Kiracısı, Kiracı Telefonu, Terkin, İmar Fonksiyon Alt Türü, İmar Fonksiyonu, İnşaat Nizamı Yoğunluk, TAKS, KAKS, Emsal Vakıf ID, Vakfın Adı, Vakıf Türü, Vakıf Nevi, Hisse, Edinme Tarihi, Yevmiye, Edinme Sebebi, Şerh/Beyan Açıklama Vakfın Adı, Kuruluş Tarihi, Cilt/Sayfa/ Sıra, Kurulduğu Yer Vakıf ID, Parsel ID, Tapu Kütük No, Tapu Sayfa No, Kat No, Bağımsız Bölüm No, Bağımsız Bölüm Niteliği, Proje Tarihi, Proje No, Arsa Payı, Vakıf Kütük No, Vakıf Sayfa No, Vakıf Sıra No, Kullanım Durumu, Kullanım Şekli, Kiracısı, Kiracı Telefonu, Terkin Vakıf ID, Vakfın Adı, Vakıf Türü, Vakıf Nevi, Hisse, Edinme Tarihi, Yevmiye, Edinme Sebebi, Şerh/Beyan Açıklama Vakıf ID, Parsel ID, Bina ID, Bina No, Bina Cinsi, Eski Eser, Koruma Kurulu Karar Sayısı Koruma Kurulu Karar Tarihi Bağımsız Bölüm ID, Bina ID, Kat No, Bağımsız Bölüm No, Kullanım Durumu, Kullanım Şekli, Kiracısı, Kiracı Telefonu İmar ID, İmar Fonksiyon Türü, İmar Fonksiyonu, TAKS, KAKS, H Max, Emsal, İnşaat Nizamı, Yoğunluk, Açıklama ¾ Vakıf taşınmazları ile ilgili güncel doğru rilere ulaşılması, ¾ Hız, zaman, emek, maliyet kazancı personel tasarrufu ile rim artışı, ¾ Hizmet kalitesinin iyileştirilmesi, ¾ Yönetimsel kararlarının hızlı doğru bir şekilde alınması sağlanmıştır. Ayrıca, vakıf taşınmazları, çok farklı yerlerde çok sayıda olduğu için, yeterli kontrol denetimlerin yapılamaması nedeniyle zaman zaman vatandaşlar tarafından işgal edilebilmektedir. Geliştirilen Vakıf Bilgi Sistemi, vatandaşların işgal edebileceği taşınmazların tespit edilmesi, işgale karşı denetimlerin yapılması önlemlerin alınmasında da etkin olarak kullanılacaktır. Vakıf taşınmazları, diğer tüm taşınmazlarda olduğu gibi, dinamik bir yapıya sahiptir. Alım, satım, ifraz tevhid gibi işlemler nedeniyle, taşınmazların grafik öznitelik rileri -8-

10 hkm 2011/3 Özel Sayı SESLİ F. A., AKINCI H., FAZLA H., Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi sürekli değişmektedir. Bu nedenle, geliştirilen sisteme ri girişi güncelleme çalışmaları süreklilik gerektirmektedir. Geliştirilen sistemin en önemli ri sağlayıcılarından olan Kadastro Müdürlüğü, Tapu Sicil Müdürlüğü Belediye gibi kurumlarla Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü arasında ri bilgi alışrişini sağlayacak bir yapılanma bulunmadığından, ihtiyaç duyulan riler kurumlardan geleneksel yöntemlerle toplanarak sisteme aktarılmaktadır. Söz konusu kurumlarla gerekli protokollerin yapılarak güncel rilerin paylaşımı konusunda bir yapılanmaya gidilmesi sistemin etkinliğini geliştirmeyecektir. Geleneksel yöntemlerle haftalık ya da aylık güncel ri paylaşımı çözüm değildir. Bu sorunun çözümü için ihtiyaç duyulan tek yapılanma, konumsal ri ile iş yapan bütün kurumlar arasında ri servis paylaşımına olanak sağlayan Konumsal Veri Altyapıları (KVA) dır. Bu nedenle, Vakıf Bilgi Sistemi örneğinde ihtiyacı gerekliliği bir kez daha ortaya çıkan KVA ların ülkemizde bir an önce hayata geçirilmesi başta Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü olmak üzere konumsal ri sunan tüm kurumların gerekli çalışmaları yaparak altyapılarını eş zamanlı olarak hazır hale getirmeleri gerekmektedir. Vakıf Bilgi Sisteminin, tecrübe sorumluluk bilincinde olan personel tarafından kullanılması korunması sistemin işlerliği sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, personel temini eğitim organizasyonları ile sistemin işlevsel tutulması gerekmektedir. Kaynaklar AKDENİZ M.: Kadastro İmar Uygulamalarında Vakıf Taşınmazlarının Yeri, II. Kadastro Kongresi, Mayıs 2008, DSİ Konferans Salonu, Ankara. CÖMERT Ç.: Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temelleri: Veri Modelleri Veri Yapıları, KTÜ Jeodezi Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Araştırma Raporları, 1997, Trabzon. ÇORUHLU Y. E., DEMİR O.: Türkiye de Sürdürülebilir Arazi Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sisteminin (CBS) Önemi: Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM) CBS Örneği, TMMOB Harita Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel Teknik Kurultayı, Mayıs 2009, Ankara. ELMASRI R., NAVATHE S.B.: Fundamentals of Database Systems, 2000, California, USA. FAZLA H.: Samsun İli Vakıf Bilgi Sisteminin Tasarlanması Gerçekleştirimi, OMÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011, Samsun. -9-

11 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi 2011/3 Özel Sayı Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği Ozan ARSLAN 1, Murat S.ÇEPNİ 1, Nilay ETİLER 2 Özet Dünyada gittikçe artan bir sağlık problemi olan ölü doğumlar, çeşitli değişen çevresel genetik parametrelere bağlı olarak yüksek oranlara ulaşmaktadır. Bu çalışmada Kocaeli ilinde belli bir yıla ait ölü doğum hızları ile dağılımlarının CBS ile konumsal analizinin yapılması hedeflenmiştir. CBS yazılımı ile ölü doğum hızlarına ilişkin rilerin ilçe bazında dağılımları, çalışma bölgesindeki coğrafik değişimi konumsal örüntüsü incelenmiş çevresel faktörler açısından yorumlanmıştır. İlçeler arasında ölü doğum hız oranları karşılaştırılarak riler arasındaki ilişkiler incelenmiş tematik haritalar yardımıyla gösterilmiştir. Ölü doğum hızları coğrafik dağılımının incelenmesinde CBS nin potansiyelinin değerlendirilmesi CBS bazlı makro düzeydeki analizler stratejik planlama için tanımlayıcı özelliklerin belirlenmesinde yararları ortaya konmuş bunun yanı sıra çalışma bölgesinden kaynaklanan bazı kısıtlamalar ele alınmış önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler Ölü doğum, coğrafi bilgi sistemi, halk sağlığı, konumsal ri, perinatal. Abstract Analysis and Interpretation of Mortality Rates with GIS: A Case Study Of Kocaeli Province The paper presents an analysis of perinatal mortality using GIS to determine the spatial patterns of infant deaths in Kocaeli province in Turkey. The study demonstrates the capability and utility of GIS to clarify the distribution of perinatal mortality rates. Since the city has a dense industrialization and health risky environment it is useful to instigate the infant death distributions in the region. Such risk factors contributing to spatial variation of infant mortality were examined in the region. County areas defined as having high rates are shown to be sensiti to the such risk factors. Our analysis showed that many complex demographical and socio-economic factors should be associated with infant mortality rates to identify the geographical patterns of mortality. Implementation within GIS of spatial tools suitable for fetal death data showed efficiency of GIS in perinatal mortality surillance. Key Words Infant mortality, Geographic Information Systems, public health, spatial data, perinatal. 1. Giriş Günümüz dünyasında gittikçe artan bir sağlık problemi olan ölü doğumlar, çeşitli değişen çevresel genetik parametrelere bağlı olarak yüksek oranlara ulaşmaktadır. Doğum sonrası ölüm hızları azalırken ölü doğum hızlarının artıyor olması ilginç bir durum olma özelliğini korurken, dünyada her yıl ortalama 3 milyonun üzerinde ölü doğum olduğu tahmin edilmektedir. Toplumsal ölçekte ölü doğum hızı, çocuk sağlığının göstergesi olmaktan çok ana sağlığının bir ölçütüdür. Perinatal dönemdeki ölümlerin nedenleri çok farklı olmakla birlikte toplumun sosyoekonomik durumu, sağlık hizmetlerine ulaşımı sağlık hizmetlerinin niteliğine bağlıdır toplumsal olarak ana sağlığı, doğum öncesi bakım doğum hizmetlerinin durumunu yansıtmaktadır (LITTLE WEINBERG 1993). Sağlık alanında toplanan istatistiksel riler bu rilere dayalı olarak yapılan analizler; toplumların sağlık düzeyinin saptanması, sağlık hizmetlerinin planlanması, önceliklerin belirlenmesi hizmetlerin başarılı olup olmadığının değerlendirilmesi için önemlidir. Yaşamın ilk yılında ölme olasılığı olarak tanımlanan bebek ölümlülüğü, toplumların sağlık düzeyini sosyal refahını karşılaştırmada ilk dikkat edilecek anahtar bir ölçüttür. Bir toplumun gelişmişlik düzeyi arttıkça, bebek ölüm hızı (BÖH) düşmekte, gelişmişlik düzeyi azaldıkça artmaktadır. Dünyada her yıl 4 milyonu ilk ay içinde olmak üzere, yedi milyon bebeğin bir yaşını dolduramadan öldüğü tahmin edilmektedir. Çocukluk dönemi ölümlülüğünün büyük ölçüde azaltılmasına rağmen, özellikle gelişmekte olan ülkelerde bebeklik dönemi ölüm oranları halen yüksek seyretmektedir. Beş yaş altı ölümlerin %40 ı neonatal (yenidoğan) dönemde meydana gelmektedir. Dünyada, bebeklik dönemi ölümlerinin yaklaşık üçte ikisi ilk ay içinde, bunların üçte ikisi ilk haftada, ilk haftadaki ölümlerin üçte ikisi de ilk 24 saatte ortaya çıkmaktadır. Ölü doğumların önlenmesi ile ilgili çalışmaların bebek ölümlerinin önlenmesi aktivitelerinin gerisinde kaldığı düşünülmektedir (LAWN vd. 2005, OKTAY vd. 2006). Belli bir zaman diliminde bin canlı doğumdan kaçının bir yaşına gelmeden öldüğünü ifade eden Bebek Ölüm Hızı (BÖH), toplumun genel sağlığı özellikle de anne-çocuk sağlığı düzeyini gösteren en önemli ölçütlerden biridir. Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması (TNSA) nın 2003 yılı sonuçlarına göre Türkiye genelinde BÖH binde 28.7 olarak saptanmıştır. Kadınların %4 ünün ölü doğum yapmış olduğu her 100 gebelikten 1 inin ölü doğumla sonuçlandığı tespit edilmiştir (TNSA 2004). Dünya Sağlık Raporu nda (WHO 1999) Türkiye de bebek ölüm hızının beklenenden daha fazla olduğu bildirilmiştir. Gelişmekte olan çeşitli ülkelerde be- 1 KOÜ Müh. Fak. Harita Müh. Böl., 2 KOÜ Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı ABD -10-

12 hkm 2011/3 Özel Sayı ARSLAN O., ÇEPNİ M. S., ETİLER N., Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği bek ölüm hızının binde 16.8 ile 99.7 arasında değiştiği bildirilmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde bebek ölüm nedenleri düzeyleri hakkında yeterli epidemiyolojik bilgi olmamasına rağmen bu ülkelerde meydana gelen bebek ölümlerinin yaklaşık % ından neonatal ölümlerin sorumlu olduğu dünyada tüm neonatal ölümlerin % 98 inin gelişmekte olan ülkelerde meydana geldiği tahmin edilmektedir (RANDALL WILSON 2002, MOSS vd. 2002). Türkiye de yapılan çeşitli çalışmalarda en önemli bebek ölüm nedenlerinin antepartum ölü doğumlar, prema-türite, öldürücü konjenital malformasyonlar, doğum travması enfeksiyonlar olduğu bildirilmiştir. Türkiye genelinde ise 0 yaş grubu için başlıca ölüm nedenlerinin pnömoni, ishaller, solunum yolu enfeksiyonları olduğu bildirilmiştir. Geri kalmış gelişmekte olan ülkelerde yapılan çeşitli çalışmalarda başlıca bebek ölüm nedenleri düşük doğum ağırlıklı preterm bebekler, enfeksiyonlar, doğum asfiksisi, immatürite, hipotermi, hyalin membran hastalığı konjenital malformasyonlar olarak sıralanmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri diğer bazı gelişmiş ülkelerde yapılan çeşitli çalışmalarda ise başlıca bebek ölüm nedenlerinin konjenital anomaliler, prematür doğumlar, düşük doğum ağırlığı ile ilişkili hastalıklar ani bebek ölümü sendromu olduğu rapor edilmiştir. Bebek ölüm düzeyi bebek ölüm nedenlerinin bilinmesi ölümlerin azaltılması için alınması gerekli tedbirlerin ortaya konması açısından son derece önemlidir (TAŞDELEN vd. 1995, FORAN vd. 2002, ERDEM 2003). Ölü doğumlar, gebeliğin 22. haftasından sonra meydana gelen intrauterin ölümlerdir (WHO 2001). Türkiye genelinde ölü doğumlar 100 gebelikten 1.5 olarak bildirilmektedir (TNSA 1998). Ölü doğum hızı Türkiye genelinde 18.0 Marmara Bölgesi nde ise 14.7 olarak bildirilmiştir. Ölü doğum nedenleri olarak doğumsal malfor-masyonlar, intrauterin gelişme geriliği gibi nedenler ön sıralarda gelmektedir. Bir toplumda perinatal ölümlerin azaltılabilmesi için doğum öncesi bakım doğum hizmetlerinin iyileştirilmesi gerekir. Kocaeli de gebe başına düşen doğum öncesi bakım sayısı 3.3 tür. İl genelinde evde kendi kendine doğum %1.43 olmakla birlikte, bazı bölgelerde %48 e kadar çıkmaktadır (KOCAELİ SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ, 2002). Kocaeli ili, sanayiden kaynaklanan çevre kirliliğinin yoğun yaşandığı illerden biridir. Özellikle İzmit, Derince, Körfez, Gebze Dilovası nda bu kirlilik daha fazladır. Çevreden kaynaklanan bu sanayi kirliliğinin anne karnındaki fetüse olumsuz etkileri olması sonucu doğumsal anomali bunun sonucunda da ölü doğumların erken neonatal ölümlerin artışı beklenebilir. Ancak bu konuda elde kapsamlı bilgi ri bulunmamaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) halk sağlığı epidemiyoloji ile ilgili birçok araştırmada, planlama, yönetim karar alma süreçlerinde etkin biçimde kullanılmakta; sağlık sorunlarının bölgesel değişimini çevresel faktörleri inceleme, sağlık servislerinin kullanımı, vakaların coğrafik dağılımının incelenmesi haritalanması ile uygulamalarda yaygın biçimde kullanılmaktadır. Sağlık vakalarının konumsal dağılım örüntüsü CBS ile dinamik olarak modellenip haritalanabilir. Bebek ölümleri araştırmalarında CBS nin rolü uzun süreden beri incelenmekte çalışmalar yapılmaktadır. Bu teknoloji ile; bebek ölüm oranlarının konumsal analizi çalışmalarında (RUSHTON LOLONIS 1996), kirletici (hava, su vb.) kaynaklar bebek ölümleri arasındaki ilişki (GILBOA vd. 2005) konusunda sosyo-ekonomik durum ile ölümler arasındaki ilişki konusunda çalışmalar yapılmıştır. Ölü doğumların nedenleri, risk faktörleri, düşük sosyoekonomik durum önleme stratejileri konusunda araştırmalara rastlanmaktadır (GOLDENBERG vd. 2004, WHO 2006, MCCLURE EM vd. 2009, LAWN vd. 2009). Riskli anne yaşı anneye bağlı risk faktörleri perinatal ölüm hızları arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalara da rastlanmaktadır (FORSSAS 1999, BELL vd. 2004). Bu çalışmada Kocaeli ilinde belli bir yıla ait ölü doğum hızları ile dağılımlarının CBS ile konumsal analizinin yapılması hedeflenmiştir. Kocaeli ili, sanayiden kaynaklanan çevre kirliliğinin yoğun yaşandığı illerden biri olması özellikle İzmit, Derince, Körfez, Gebze Dilovası ilçelerinde bu kirliliğin daha belirgin biçimde göze çarpması nedeniyle çalışma açısından ilgi çekici olacağı düşünülmüştür. Çevreden kaynaklanan sanayi kirliliğinin anne karnındaki fetüse olumsuz etkileri olması sonucu doğumsal anomali bunun sonucunda da ölü doğumların erken neonatal ölümlerin artışı beklenebilir. Bu nedenle ölü doğum hızlarının coğrafik analiz yorumlanmasında CBS den yararlanılması öngörülmüştür. CBS yazılımı ile ölü doğum hızlarına ilişkin rilerin ilçe bazında dağılımları, çalışma bölgesindeki coğrafik değişimi konumsal örüntüsü incelenmiş çevresel faktörler açısından yorumlanmıştır. 2. Yöntem 2.1 Çalışma Alanı Kocaeli ( E, N) 1960 lı yıllardan beri hızlı bir nüfus artışı düzensiz kentleşme ile birlikte yoğun bir sanayileşme yaşayan bir kentimizdir. Buna paralel olarak hava, su toprakta ciddi çevre sorunlarını da beraberinde getirmektedir lı yılların ortalarından itibaren bazı önlemler alınmış olsa da kirlilik düzeyi hala yüksek seviyede olup ciddi sağlık problemleri doğurmaktadır. Çok yoğun trafik arterleri, üç lastik fabrikası, otomotiv endüstrisi, kağıt fabrikası, petrokimyasal endüstri petrol rafinerisi çevre kirliliğini oluşturan sağlığı tehdit eden temel kirletici kaynakları oluşturmaktadır. Kirlilik düzeyi hakkındaki bilgimiz ise sınırlıdır. 2.2 Tanımlar Dünya Sağlık Örgütü nün temel görevlerinden birisi de sağlık istatistiklerinin derlenmesinde koordinasyonu sağlamaktır. Aşağıdaki tanımlar bu kuruluşun standartlarla ilgili raporlarından alınmıştır. Ölü Doğum: Tamamlanmış 22 hafta ya 154. günden itibaren canlı doğumla sonlanmayan gebelik ölü doğum olarak tanımlanmıştır. Düşük Doğum Ağırlığı (DDA): Doğum ağırlığı 2500 gram ın altında olanlardır. Prematüre doğum: Gebeliğin 37 hafta (ya da 259 gün) tamamlanmadan önce sona ermesidir. Bebek ölümü: Canlı doğup 1 yaşını doldurmadan meydana gelen ölümler bebek ölümü olarak kabul edilmiştir. Bebek -11-

13 hkm 2012/.. Say.. Arslan di.., Ölü Do umlar n CBS ile Analizi Yorumlanmas : Kocaeli li Örne i hkm 2012/.. Say.. Arslan di.., Ölü Do umlar n CBS ile Analizi Yorumlanmas : Kocaeli li Örne i ARSLAN O., ÇEPNİ M. S., ETİLER N., Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği hkm 2011/3 Özel Sayı hkm 2012/.. Say.. Arslan di.., Ölü Do umlar n CBS ile Analizi Yorumlanmas : Kocaeli li Örne i ekil 1: Epidemiyolojik zaman peryodlar (LAWN vd. 2009) ekil Şekil 1: Epidemiyolojik zaman peryodlar peryodları (LAWN vd. 2009) Bebek ölümü: Canl do up 1 ya n doldurmadan meydana k s tl l n (varsa) ortaya koymak hedeflenmi tir. Kocaeli Bebek ölümlüğü, gelen ölümler ölümü: erken Canl bebek yeni do up ölümü doğan 1 olarak (erken ya n kabul doldurmadan neonatal) edilmi tir dönemi meydana. Bebek (0-6 k s tl l n c) ili ölü haritas doğum ktörel (varsa) araştırmalarında ortaya formatta koymak ilçeleri CBS nin hedeflenmi tir. kapsayacak potansiyelini ekilde Kocaeli düzenlenmi kısıtlılığını gelen gün), ölümlü ü, geç ölümler yeni erken bebek doğan yeni (geç ölümü do an neonatal) olarak (erken kabul dönemi neonatal) edilmi tir (7-27 dönemi gün),. Bebek yeni (0-6 ili haritas (varsa) ktörel ayl k ortaya formatta bazda koymak ölü ilçeleri do um hedeflenmiştir. kapsayacak rileri öznitelik ekilde Kocaeli düzenlenmi tablolar halinde ili ölümlü ü, ekil doğan gün), 1: geç Epidemiyolojik sonrası yeni erken (postneonatal) do an yeni zaman (geç do an neonatal) peryodlar (erken neonatal) dönemi dönemi (LAWN ( (7-27 vd. dönemi 2009) gün) gün), (0-6 olmak yeni do an ayl k bütünle tirilerek bazda ölü do um sa l k rileri izlem co rafik öznitelik ritaban olu turulmu tur. tablolar haritası ktörel formatta ilçeleri kapsayacak şekilde düzenlenmiş aylık bazda ölü doğum rileri öznitelik tablola- gün), üzere geç üçe sonras yeni do an ayrılmaktadır. (postneonatal) (geç neonatal) Perinatal dönemi dönemi dönem, ( (7-27 hamileliğin gün) gün), olmak yeni tamamlanmış üzere halinde bütünle tirilerek ekil 2 de sa l k olu turulan izlem co rafik co rafik ritaban k s tl l n taban na ri- Bebek do an ölümü: üçe sonras ayr lmaktad r. Canl (postneonatal) do up 22 haftasında Perinatal 1 ya n dönemi doldurmadan (154 gün, doğum dönem, ( ağırlığının hamileli in gün) meydana olmak normaldmamlanm ölümler üçe ayr lmaktad r. ta- olu turulmu tur. ili kin (varsa) genel ortaya ekil bir koymak görünüm 2 de olu turulan hedeflenmi tir. rilmi tir. co rafik Veritaban Kocaeli ritaban na ili üzere gelen 500 gr 22 bebek olduğu haftas nda ölümü Perinatal olarak zaman) (154 kabul başlayıp gün, dönem, doğum do um edilmi tir hamileli in sonrası a rl n n. Bebek tamamlanm ölümlü ü, rı halinde 7 gün olu turmada haritas ili kin bütünleştirilerek ktörel genel sorgulama formatta bir görünüm sağlık ilçeleri izlem analizlerde kapsayacak rilmi tir. coğrafik ArcGIS ekilde Veritaban ritabanı düzenlenmi oluşturulmuştur. 9.3 içinde normalde sona 500 erken 22 eren gr haftas nda yeni dönem oldu u do an olarak zaman) (154 (erken alınmıştır. ba lay p gün, neonatal) do um Perinatal do um dönemi a rl n n sonras (0-6 dönem 7 olu turmada (ESRI, Redlands, ayl k Şekil sorgulama CA, bazda 2 de USA) ölü oluşturulan yaz l m ndan do um analizlerde rileri coğrafik yararlan lm t r. öznitelik ArcGIS ritabanına tablolar ilişkin 9.3 normalde gün), yaşamın içinde geç yeni 500 doğum sona gr do an öncesi eren oldu u (geç dönem zaman) neonatal) geç dönemi, olarak ba lay p al nm t r. dönemi do um (7-27 doğum anı, Perinatal sonras gün), yennem do an içinde hemen doğum sonu dönemini kapsar (Şekil 1). Ölü doğum hızı, peri- dö- 7 (ESRI, Ölü do umlar halinde genel Redlands, bir bütünle tirilerek görünüm için CA, USA) rilmiştir. yaz l m ndan sa l k Veritabanı y l peryodunda izlem yararlan lm t r. co rafik oluşturmada ritaban sorgulama canl gün ya am n sonras sona do um eren (postneonatal) dönem öncesi geç olarak dönemi dönemi, al nm t r. ( do um Perinatal gün) an, olmak hemen dönem üzere Ölü do um do umlar olu turulmu tur. kayd için analizlerde ile buna ekil ili kin 2 de ArcGIS y l riler olu turulan peryodunda 9.3 (ESRI, (do um co rafik a rl, 25 Redlands, 523 canl ritaban na CA, anne do um ya am n üçe sonu ayr lmaktad r. do um dönemini öncesi kapsar Perinatal geç ( ekil dönemi, dönem, 1). do um Ölü hamileli in do um an, hemen h z, tamamlanm natal do um ya, USA) cinsiyet, kayd ili kin yazılımından ile genel do um buna ili kin bir peryodu, görünüm yararlanılmıştır. riler perinatal rilmi tir. (do um Ölü a rl, ölüm Veritaban doğumlar say s, anne do um perinatal mortalite sonu mortalite 22 dönemini hızı haftas nda h z (PNMH) kapsar (PNMH) (154 ( ekil erken gün, erken 1). yenidoğan do um Ölü yenido an do um a rl n n ölüm ölüm h z, hızı ya, olu turmada için intrauterin cinsiyet, ölümler, yılı do um sorgulama peryodunda erken peryodu, fötal ölüm 25 analizlerde perinatal 523 say s, canlı geç ölüm doğum ArcGIS fötal say s, kaydı ölüm 9.3 perinatal normalde aşağıdaki h z a a daki mortalite şekilde 500 gr ekilde hesaplanır. oldu u h z hesaplan r. (PNMH) zaman) ba lay p erken do um yenido an sonras ölüm 7 intrauterin (ESRI, ile say s, buna Redlands, neonatal ilişkin ölümler, riler ölüm CA, erken (doğum USA) say s fötal yaz l m ndan vb.) ağırlığı, ölüm ritaban na say s, anne yararlan lm t r. geç yaşı, fötal girilmi tir. cinsiyet, ölüm h z gün a a daki içinde sona ekilde eren dönem hesaplan r. olarak al nm t r. Perinatal dönem ya am n do um öncesi Ölü do um geç say s dönemi, do um an, hemen Canl do um erken len riler fötal do umlardan kayd ölüm mortalite ile sayısı, buna 203 say s, Ölü doğum Canl do umlar do umlardan neonatal peryodu, için ölüm perinatal say s adet ölüm vb.) bebek y l sayısı, peryodunda ritaban na kaybedilmi tir. intrauterin 25 girilmi tir. 523 ölümler, Belirti- canl oranlar n n ili kin geç adet fötal bebek riler ölüm konumsal kaybedilmi tir. (do um sayısı, örüntüsünü neonatal a rl, Belirtilen ya, sayısı n mlamak ölüm anne ta- do um Ölü do um sonu h z = dönemini Ölü kapsar do um say s ( ekil 1). Ölü do um x 1000 h z, riler cinsiyet, vb.) üzere ritabanına mortalite do um çok çe itli oranlar n n girilmiştir. peryodu, analizde konumsal Canlı perinatal farkl doğumlardan örüntüsünü ölüm amaçla say s, kullan ld. bebek Böylesi 203 tan mlamak intrauterin Ölü perinatal do um mortalite h z = Toplam h z do um (PNMH) say s (ölü erken + canl yenido an x 1000 do um) ölüm adet üzere ölümler, kaybedilmiştir. bir çok çal mada erken çe itli fötal Belirtilen analizde kar la lan ölüm riler say s, farkl temel mortalite geç amaçla problem fötal kullan ld. say s, kolay oranlarının konumsal örüntüsünü tanımlamak üzere çok çeşitli ölüm aç k h z a a daki Toplam ekilde do um hesaplan r. say s (ölü + canl do um) Böylesi neonatal eri ilebilir bir ölüm çal mada bir say s ulusal kar la lan vb.) sa l k ritaban na ritaban n n temel problem girilmi tir. olmay aç k Ölü do um say s +Erken neonatal ölüm say s ( lk7günde) Canl PNMH= x 1000 analizde ndan kolay do umlardan ( eri ilebilir ya farklı s n rl 203 bir amaçla olu undan) ulusal adet bebek sa l k kullanıldı. kaynaklanmaktad r. kaybedilmi tir. ritaban n n olmay - Belirtilen Ölü do um say s +Erken neonatal ölüm say s ( lk7günde) Böylesi bir çalışmada 2009 PNMH= Ölü do um say s Toplam do um say s (ölü + canl do um) x 1000 ndan karşılaşılan y l riler için ( toplam ya mortalite s n rl temel 330 problem perinatal oranlar n n olu undan) açık ölüm konumsal kaynaklanmaktad r. kolay gerçekle mi tir; örüntüsünü erişilebilir bir bunlardan 2009 tan mlamak Ölü do um h z = 1000 ulusal Toplam do um say s (ölü + canl do um) y l için sağlık 241 toplam adeti üzere ritabanının (%73) 330 çok perinatal çe itli intrauterine analizde ölüm olmayışından peryotda, gerçekle mi tir; farkl ( ya 89 amaçla sınırlı adeti bunlardan ld. oluşundan) kaynaklanmaktadır yılı için toplam 330 perinatal ise kulla- Toplam do um say s (ölü + canl do um) erken Bebek Ölüm H z (BÖH), bir bölgede bir takvim y l nda 241 yenido an Böylesi adeti bir (%73) (ilk çal mada hafta) intrauterine dönemde kar la lan peryotda, gerçekle mi tir. temel 89 problem adeti Veritaban nda kolay yenido an ise aç k erken Bebek Hızı bir bölgede bir takvim yılında canlı canl do up, Ölüm Ölü do um H z say s +Erken (BÖH), günlükken bir neonatal bölgede ölen ölüm bebek say s bir ( lk7günde) takvim say s n n y l nda ayn depolanan eri ilebilir (ilk hafta) perinatal bir ulusal dönemde ölüm sa l k gerçekle mi tir. ritaban n n intrauterin mortalite olmay - Veritaban nda ndan oranlar ( depolanan canl doğup, günlükken ölen bebek sayısının aynı bölge ölüm gerçekleşmiştir; bunlardan 241 adeti (%73) intrauterine PNMH= bölge do up, takvim y l nda günlükken meydana ölen gelen bebek canl say s n n do um x 1000 say s na bölünmesi ayn Tablo ya s n rl 1 de perinatal rilmi tir. olu undan) ölüm kaynaklanmaktad r. intrauterin mortalite 2009 bölge takvim yılında meydana gelen canlı doğum sayısına bölünmesi bölünmesi ile elde edilir. ile elde edilir. dan gerçekleşmiştir. 241 adeti (%73) Veritabanında intrauterine depolanan peryotda, perinatal 89 adeti ölüm ise er- peryotda, 89 adeti ise erken yenidoğan (ilk hafta) dönemde takvim Toplam ile y l nda elde do um edilir. meydana say s (ölü gelen + canl canl do um) do um say s na oranlar y l için Tablo toplam 1 de 330 rilmi tir. perinatal ölüm gerçekle mi tir; bunlar- Bebek Ölüm H z (BÖH), bir bölgede bir takvim y l nda ken intrauterin yenido an mortalite (ilk hafta) oranları dönemde Tablo 1 de gerçekle mi tir. rilmiştir. Veritaban nda Bu tablodan depolanan Dilovası, perinatal Başiskele ölüm intrauterin Karamürsel mortalite ilçeleri- 2.3 Ölü Do umlar Veritaban 2.3 canl Ölü do up, Do umlar Doğumlar günlükken Veritaban Veritabanı ölen bebek say s n n ayn bölge Türkiye de takvim bebek y l nda ölüm meydana h z (BÖH) gelen oran, canl sosyal, do um ekonomik say s na bölünmesi demografik oranlar nin yüksek Tablo mortalite 1 de rilmi tir. oranlarına sahip olduğu görülmektedir. Türkiye de bebek ile özelliklere elde ölüm edilir. h z hızı göre (BÖH) farkl la ma oran, oranı, sosyal, göstermektedir. ekonomik BÖH, demografik demografik k rsalda özelliklere özelliklere baz bölgelerde göre göre farkl la ma farklılaşma daha yüksektir. göstermektedir. göstermektedir. Türkiye BÖH, 2.3 BÖH, Nüfus k rsalda Ölü kırsalda Do umlar Sa l k Ara t rmas baz bölgelerde bazı Veritaban bölgelerde (TNSA) daha daha 2003 e yüksektir. yüksektir. göre Türkiye Türkiye annenin Nüfus Nüfus ö renim düzeyi, Sa l k Ara t rmas Sağlık Araştırması do um say s (TNSA) (TNSA) gebelik 2003 e 2003 e aral göre göre da annenin annenin bebek ö renim Türkiye de öğrenim ölümlülü ü düzeyi, bebek düzeyi, ile ili kilidir. do um ölüm h z say s doğum sayısı Önceki (BÖH) gebelik gebelik bölümde oran, sosyal, aral aralığı belirtildi i ekonomik da bebek da bebek gibi ölümlülü ü ölümlülüğü Kocaeli demografik ilinde ile özelliklere ile ölü ili kilidir. ilişkilidir. do umlar n Önceki göre farkl la ma Önceki analiz bölümde bölümde yorumlanmas nda göstermektedir. belirtildi i gibi Kocaeli BÖH, belirtildiği gibi Kocaeli CBS teknolojisinden k rsalda ilinde ölü baz do umlar n ilinde ölü doğumların yararlan lm t r. bölgelerde analiz daha analiz Analizde yüksektir. yorumlanmas nda yorumlanmasında kullan lan Türkiye CBS Nüfus riler teknolojisinden Kocaeli Sa l k l Ara t rmas Sa l k yararlan lm t r. Müdürlü ü nden (TNSA) 2003 e Analizde temin göre edilmi tir. kullan lan annenin riler ö renim CBS teknolojisinden yararlanılmıştır. Analizde kullanılan Co rafik Kocaeli düzeyi, analizlerin l do um Sa l k ilçe Müdürlü ü nden say s baz nda yap lmas n n gebelik temin aral uygun edilmi tir. da bebek olduölümlülü ü riler Kocaeli İl Sağlık Müdürlüğü nden temin edilmiştir. u Co rafik görülmü analizlerin ile ili kilidir. 12 ilçeye ilçe baz nda Önceki (Dilovas, yap lmas n n bölümde Ba iskele, belirtildi i uygun Gebze, oldu- gibi Derince, u Kocaeli görülmü Coğrafik Çay rova, ilinde analizlerin ölü 12 Karamürsel, do umlar n ilçeye ilçe (Dilovas, Dar ca, bazında analiz Ba iskele, zmit, yapılmasının yorumlanmas nda Körfez, Gebze, Gölcük, uygun Derince, CBS olduğu Kand ra teknolojisinden Çay rova, görülmüş Kartepe) Karamürsel, 12 yararlan lm t r. ait ilçeye ölü Dar ca, do um (Dilovası, zmit, fi lerinde Analizde Başiskele, Körfez, kaydedilen kullan lan Gölcük, Gebze, Kand ra riler Derince, riler Kocaeli kullan lm t r. Çayırova, Kartepe) l Sa l k Karamürsel, ait Çal mada Müdürlü ü nden ölü do um Darıca, temel fi lerinde İzmit, olarak temin Körfez, edilmi tir. kaydedilen ölü do um Gölcük, analizlerinde Co rafik Kandıra kullan lm t r. analizlerin CBS nin Kartepe) ilçe Çal mada ekil 2: Ölü do umlar co rafik ritaban genel görünümü riler potansiyelini baz nda ait ölü doğum yap lmas n n temel ara t rmak olarak fişlerinde uygun ölü amac yla; kaydedilen a) görülmü ilçeler riler aras ndaki kullanılmıştır. CBS nin 12 ilçeye farkl l klar do um oldu- ekil 2: Ölü do umlar co rafik ritaban genel görünümü analizlerinde u potansiyelini Çalışmada (Dilovas, de erlendirip temel Ba iskele, ara t rmak olarak haritalamak, Gebze, ölü amac yla; doğum Derince, analizlerinde b) Bu tablodan Dilovas, Ba iskele Karamürsel ilçelerinin a) ilçeler ölü Çay rova, do um aras ndaki CBS nin oranlar n n Karamürsel, farkl l klar potansiyelini co rafik Dar ca, de erlendirip de i imini zmit, araştırmak Körfez, incelemek haritalamak, amacıyla; Gölcük, Bu yüksek tablodan mortalite Dilovas, oranlar na Ba iskele sahip oldu u Karamürsel görülmektedir. ilçelerinin b) Kand ra a) c) ölü ilçeler ölü do um do um arasındaki Kartepe) oranlar n n ara t rmalar nda farklılıkları ait ölü co rafik do um değerlendirip CBS nin de i imini fi lerinde potansiyelini incelemek haritalamak, kaydedilen yüksek mortalite oranlar na sahip oldu u görülmektedir. c) riler ölü kullan lm t r. do um ara t rmalar nda Çal mada CBS nin temel olarak potansiyelini ölü do um Şekil b) ölü doğum oranlarının coğrafik değişimini incelemek ekil 2: Ölü 2: Ölü doğumlar do umlar coğrafik co rafik ritabanı ritaban genel genel görünümü görünümü analizlerinde CBS nin potansiyelini ara t rmak amac yla; a) ilçeler aras ndaki farkl l klar de erlendirip haritalamak, Bu tablodan Dilovas, Ba iskele Karamürsel ilçelerinin b) ölü do um oranlar n n co rafik de i imini incelemek yüksek mortalite oranlar na sahip oldu u görülmektedir. c) ölü do um ara t rmalar nda CBS nin potansiyelini -12-

14 hkm 2011/3 Özel Sayı ARSLAN O., ÇEPNİ M. S., ETİLER N., Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği Bu sonuçlardan Dilovası ilçesi ciddi çevre problemlerinden etkilenmesi yoğun kirlilik oranlarına sahip bir yerleşim olması nedeniyle şaşırtıcı değildir: Dilovası ilçesi, yakın geçmişte önce kanserden ölüm oranın yüksek olması ile daha sonra anne sütü yeni doğan kakasında ağır metallerin saptandığı araştırma sonuçlarıyla gündeme gelmiştir. İlçe ile ilgili çalışmaları derleyerek kamuoyuna sunan Türk Tabipler Birliği Dilovası Raporu na (URL-1) göre; ilçedeki her üç ölümden birinin nedeni kanserdir ilçede yaşam süresine bağlı olarak kanserden ölüm oranı artmaktadır. Bu oranlar ülke dünya ortalamasının üç katına yakındır. Türkiye genelindeki 500 dev fabrikanın 50 ye yakınını barındıran Dilovası ilçesi arazisinin %40 ı sanayi yerleşimidir. Dilovası nda aşırı yoğun denetimsiz, ağırlıkla kirletici sektörlerden oluşan sanayileşme, bölgenin topoğrafik özellikleri trafik emisyonu ile birleşince tam bir çevre felaketine yol açmaktadır. Öte yandan ülkemizde sanayileşmenin sağlık üzerine etkilerini inceleyen çalışma sayısı yok denecek kadar azdır. Bunun önemli bir nedeni sanayi-sağlık ilişkisini ortaya koymanın yöntemsel zorlukları ise; bir diğer nedeni de araştırma sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılmasından rahatsız olan çevrelerin yarattığı güçlüklerdir. Çalışmada elde edilen bulguların çevresel sorunları ya da riskleri ortaya koyması, beraberinde tepkileri, baskıları hatta engelleme girişimlerini de getirebilmektedir (Ayrıntılı bilgi için bkz. URL-1). Bu konuda gözleme dayalı bilimsel bilgi bulguların paylaşılması tartışılması konusunda kamuoyunun da duyarlı olması gerekir. Tablo 1: Kocaeli ili mortalite oranları (2009) İLÇELER Fötal ölüm (1000 de) Perinatal ölümler (her 1000 doğumda) Bebek ölüm hızı (her 1000 doğumda) Dilovası Başiskele Karamürsel Gebze Çayırova Derince Kandıra Darıca Gölcük İzmit Körfez Kartepe Ortalama İlçelerde mortalite değerlerinin gruplandırılaması yerel konumsal otokorelasyon derecesini belirleme analiz grafik çizimleri çalışıldığında; Kandıra ilçesi (yerel konumsal korelasyon indeksine göre istatistiksel olarak anlamlı bulunduğundan) göze çarpmaktadır (Şekil 5). Bu ilçede aslında listelerde tanımlı mortalite oranları diğer ilçelere nazaran yüksek olmamasına karşın; canlı doğumlar ile perinatal ölüm oranı, ilçeler arasındaki konumsal ilişki göz önüne alındığında konumsal kümelendirme (clustering) signifikans haritalarında belirgin biçimde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle Kandıra ilçesinde ölü doğum hızı ile ilgili sağlık parametrelerinin araştırılmasına ihtiyaç vardır. Şekil 5: İlçe bazında canlı doğumlara göre perinatal ölümlerin konumsal olarak ağırlıklandırılmış oranlarının dağılımı Başiskele Gebze ilçelerinde intrauterine (rahim boşluğu) mortalite oranları da yüksek bulunmuştur. Karamürsel ilçesi, perinatal ölüm oranı ortalama değerlere sahipken intrauterine ölüm seviyesi yüksek olması nedeniyle ilginç bir konuma sahiptir. Bu ilçenin herhangi bir çevre ya endüstriyel kirlilik sorunu yaşamamasına karşın yüksek mortalite oranına sahip olması araştırılması gereken bir durumdur. Perinatal intrauterine ölüm oranları için ilçe bazında karşılaştırmalı olarak gösteren harita Şekil 3 de gösterilmektedir. Erken fetal, geç fetal yenidoğan dönemlerine göre mortalite oranları incelendiğinde yine Karamürsel ilçesi dikkat çekmektedir (Şekil 4). Gebze ilçesinde doğumun ilk haftasında gerçekleşen ölümlerin diğerlerine nazaran yüksek oluşu dikkat çekmektedir. Buna karşın Kandıra ilçesinin yenidoğan mortalite oranının düşüklüğü göze çarpmaktadır. Başiskele Dilovası ilçeleri ise geç fötal ölüm değerlerinin yüksekliği ile dikkat çekmektedir. Fetal ölümlerin yüksek olduğu ilçeler dikkate alındığında, çalışma bölgesinde fetal ölümlerle riskli anne yaşı (20 yaşından az ya 35 ten büyük) arasında doğrusal bir ilişki olmadığı belirlenmiştir. Diğer taraftan riler arasında konumsal bağımlılık ilişkilerinin incelenmesi (konumsal otokorelasyon), ilçeler arasındaki coğrafik değişimin anlaşılması açısından yararlı olabilmektedir (ANSELIN 2005). 3. Tartışma Sonuç Bu çalışmada Kocaeli ilinde belli bir yıla ait ölü doğum hızları ile dağılımlarının CBS ile konumsal analizi yapılmıştır. CBS yazılımı ile ölü doğum hızlarına ilişkin rilerin ilçe bazında dağılımları, çalışma bölgesindeki coğrafik değişimi konumsal örüntüsü incelenmiş çevresel faktörler açısından da yorumlanmıştır. İlçeler arasında ölü doğum hız oranları karşılaştırılarak riler arasındaki ilişkiler incelenmiş tematik haritalar yardımıyla gösterilmiştir. 28 haftayı sınır alarak hesaplanan perinatal ölüm hızı Türkiye genelinde TNSA ya göre 2003 yılında 24, 2008 de ise 19 olarak saptanmıştır. -13-

15 hkm 2012/.. Say.. Arslan di.., Ölü Do umlar n CBS ile Analizi Yorumlanmas : Kocaeli li Örne i hkm 2012/.. Say.. Arslan di.., Ölü Do umlar n CBS ile Analizi Yorumlanmas : Kocaeli li Örne i ARSLAN O., ÇEPNİ M. S., ETİLER N., Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği hkm 2011/3 Özel Sayı Şekil ekil 3: 3: İlçe lçe bazında baz nda perinatal intrauterin mortalite oranları oranlar arasındaki aras ndaki ilişki ili ki ekil 3: lçe baz nda perinatal intrauterin mortalite oranlar aras ndaki ili ki ekil 4: lçe baz nda erken, geç fetal yenido an mortalite oranlar n n kar la t r lmas Şekil ekil 4: 4: İlçe lçe bazında baz nda erken, geç geç fetal yenidoğan yenido an mortalite oranlarının oranlar n n karşılaştırılması kar la t r lmas -14-

16 hkm 2011/3 Özel Sayı ARSLAN O., ÇEPNİ M. S., ETİLER N., Ölü Doğumların CBS ile Analizi Yorumlanması : Kocaeli İli Örneği Türkiye genelinde 100 doğumun 1.1 i ölüdoğum olarak gerçekleşirken, Kocaeli de bu rakam 0.9 dur. Ancak ilçelere göre duruma bakıldığında yine 3 ilçenin (Dilovası, Başiskele Karamürsel) dikkat çektiği, ölüdoğum oranının il genelinin üzerinde olduğu görülmektedir. Dilovası, yoğun sanayi tesislerinin yarattığı kirlilik nedeniyle çeşitli araştırmaların konusu olmanın yanısıra Türkiye nin doğusundan göç alan, sosyoekonomik durumu düşük bir bölgedir. Bu durum Dilovası nda tüm sağlık göstergelerinin olumsuzluğu ile sonuçlanmıştır. Dolayısıyla Dilovası nda perinatal ölüm hızının yüksek bulunması şaşırtıcı değildir; buna karşın tüm doğumlar arasında ölü doğumların yüksek olması dikkate değer bir bulgudur. Bu çalışmada, analizi yapılan risk faktörleri açısından üst sıralarda olmamasına karşın ölü doğum oranlarının yüksek çıkması; bu ilçede kanser ölümlerinin de yüksekliğinin sebebi olarak gösterilen tehlikeli boyutlardaki çevresel kirliliğe işaret etmektedir. Diğer dikkat çeken ilçeler Karamürsel Başiskele arasında Başiskele Dilovası kadar yoğun olmayan sanayi tesislerinin yanısıra kentsel yerleşim alanları içermektedir. Karamürsel ise çok az sayıda sanayi tesisi olan bir sahil yerleşimidir. Bu iki ilçe de, İzmit Körfezinin güneyinde yer almakta, kuzey-batıdan güneydoğuya esen hakim rüzgarların etkisiyle körfezin kuzeyindeki sanayiden kaynaklanan hava kirliliğine maruz kalmaktadır. Bu noktada Başiskele Karamürsel arasında yer alan aynı hakim rüzgarların etkisinde olan Gölcük te perinatal ölüm hızlarının düşük olması dikkat çekicidir. Dünya genelinde perinatal ölümlerin yaklaşık yarısı stillbirth (ölü doğum) iken, gelişmiş ülkelerde bu oran stillbirth lehine artmakta %63 e çıkmaktadır (WHO 2006). Bizim çalışmamızda, ölü doğumların perinatal ölümlerin %73 ünü oluşturduğu saptanmıştır. Ölü doğumlar arasında da geç fetal ölümlerin (>28 hf) erken fetal ölümlere göre daha fazla olduğu dikkat çekmiştir. Buna benzer bir bulgu 2002 yılında yine Kocaeli ilinde yapılan başka bir kayıt araştırmasında da hastaneler yapılan doğumlar arasındaki ölüdoğumların yaklaşık %70 inin 28. haftadan büyük olduğu bulunmuştur. Bu benzer bir sağlık araştırmasında karşılaşılan temel problem açık kolay erişilebilir bir ulusal sağlık ritabanının olmayışından kaynaklanmaktadır. Sağlık ile ilgili rilerin yanı sıra bulguların yorumlanması amacıyla bölgeye ilişkin çevre kirlilik değerleri ile sosyo-ekonomik rilerin de kullanılması gerekir. Diğer bir zorluk bahsedilen bu rilerin ilgili kurum kuruluşlardan elde edilmesinde yaşanan (ri paylaşımı ile ilgili) zorluklardır. Benzer halk sağlığı araştırmalarında rilerin adrese dayalı olarak toplanması analizlerinin bu doğrultuda yürütülmesi gerekir ancak ülkemizde otomatik adres kodlama/ standardizasyon konusunda bazı çalışmalar olmasına rağmen, bu nitelikte rilerin düzenli olarak saklandığı ritabanı sistemlerine erişim henüz kolay değildir. Kaynaklar ANSELIN L.: Exploring Spatial Data with GeoDa: A Workbook, Spatial Analysis Laboratory Department of Geography, Unirsity of Illinois, 2005, Urbana, IL BELL R., GLINIANAIA S. V., RANKIN J., WRIGHT C., PEARCE M. S., PARKER L.: Changing patterns of perinatal death, : a retrospecti cohort study, Arch. Dis. Child Fetal Neonatal Ed. 89 (2004), ERDEM G.: Perinatal mortality in Turkey. Paediatric & Perinatal Epidemiology, vol.17(2003), FORAN A., DEMPSEY E., WATTERS A., GORMALLY S. M.: Irish neonatal mortality-12 years on. Ir.Med. Journal, vol 95 (2002), FORSSAS E., GISSLER M., SHVONEN M., HEMMIKI E.: Maternal predictors of perinatal mortality: the role of birthweight, International Journal of Epidemiology. 28 (1999), GILBOA SM, MENDOLA P, OLSHAN AF, LANGLOIS PH, SAVITZ DA, LOOMIS D.: Relation between Ambient Air Quality and Selected Birth Defects, Sen County Study, Texas, , American Journal Epidemiology, vol. 162(2005), GOLDENBERG R.L., KIRBY R., CULHANE J. F.: Stillbirth: a review. J. Maternal-Fetal and Neonatal Med. Vol:16, (2004), KOCAELI SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ (2002) Kocaeli İli Sağlık İstatistikleri, 2002, Kocaeli LAWN J., SHIBUYA K., STEIN C.: No cry at birth. Global estimates of intrapartum stillbirths and intrapartum related neonatal deaths, Bulletin of the World Health Organization, 83(2005), LAWN J. E., YAKOOB M. Y., HAWS R. A., SOOMRO T., DARM- STADT G. L., BHUTTA Z. A.: 3.2 million stillbirths: epidemiology and orview of the evidence review, BMC Pregnancy and Childbirth.vol:9(suppl 2), 2009, S2. LITTLE R. E., WEINBERG C. R.: Risk factors for antepartum and intrapartum Stillbirth. American Journal of Epidemiology. Vol:137 (1993); MCCLURE E. M., SALEEM S., PASHA O., GOLDENBERG R. L.: Stillbirth in deloping countries: a review of causes, risk factors and prention strategies, J Maternal-Fetal and Neonatal Med. ; 22, 3(2009), MOSS W., DARMSTADT G. L., MARSH D. R.: Research priorities for the reduction of perinatal and neonatal morbidity and mortality in deloping country communities. J Perinatol; 22(2002), OKYAY P., ATASOYLU G., METEOĞLU D., DEMIRÖZ H., ÇOBANOĞLU M., BESER E.: Aydin İlinde 2004 Yılı Bebek Ölümleri Ve Ölü Doğumlar: Bildirim Sorunları, Tanımlayıcı Özellikleri Ve Nedenleri, Adnan Menderes Ünirsitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 7, 2(2006), RANDALL B., WILSON A.: Regional infant and child mortality Review Committee, The 2001 annual report of the Regional Infant and Child Mortality Review Committee. S D J Med ; 55(2002), RUSHTON G., LOLONIS P.: Exploratory spatial analysis of birth defect rates in an urban area, Statistics in Medicine, vol. 15 ( 1996), TASDELEN E., AKSOY F., ARVAS A.: Causes of fetal and neonatal death. Turk J. Pediatr., vol: 37 (1995), TNSA (1998). Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması. Macro International. 1999, Ankara. TNSA (2003). Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması, Ön Rapor. Ankara, Haziran WHO (The World Health Report 1999): Making a Difference.WHO Publications, Geneva,1999, 13. WHO (2006): Neonatal and Perinatal Mortality: country, regional and global estimates, World Health Organisation Press. Geneva. WHO (2001) Definitions and Indicators in Family Planning, Maternal&Child Health and Reproducti Health. Reproducti, Maternal and Child Health European Regional Office. World Health Organisation. URL-1.: (erişim tarihi) -15-

17 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon Arazi Yönetimi Dergisi 2011/3 Özel Sayı Belediyede Yapılan CBS Çalışmalarından Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik Haritaların Sunumu Eylem KAYA 1, M. Erkan UÇANER 1, Sinem GÖKYOKUŞ 1 Özet Sürekli gelişen teknolojiyi daha iyi hizmet sunmakta, karar destek mekanizmalarında, rgilendirme, planlama, alt-üst yapı çalışmalarında belediyenin görev alanına giren her türlü konuda yardımcı olmak amacıyla Altındağ Kent Bilgi Sistemi (ALBİS) Projesine 2010 yılı içerisinde başlanmıştır halen devam etmektedir. Bu çalışmaların sonucunda, 2 Boyutlu 3 Boyutlu, çeşitli tematik haritalar üretilmiştir. Bunlardan bazıları; yıllara göre ruhsat alınan parsellere, belediyenin istek/şikayet birimine gelen şikayetlerin sayılarına, Belediyeye ait parsellere, bina türlerine göre tematik haritalardır. Bildiride genel olarak Altındağ Belediyesinde yapılan Kent Bilgi Sistemi çalışmalarından bahsedilmektedir. Yapılan analiz sorgulamalar ile üretilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu çeşitli tematik haritalardan örnekler rilmektedir. Anahtar Sözcükler Kent Bilgi Sistemi, Yerel yönetimler, Harita üretimi, 3B, Tematik Harita Abstract Presentation of 2 Dimensional and 3 Dimensional Thematic Maps Produced Within the Geographical Information Systems Studies in Municipality Altindag Urban Information System (abbreviated ALBİS in Turkish) Project was started in 2010 and still continuing. The aim was using evolving technology in providing better service, decision-support mechanisms, taxation, planning, infrastructure studies and to help any issue within the purview of the municipality. As a result of these studies, 2 dimensional and 3 dimensional various thematic maps were produced. Some of these are; building permits or the years, municipality s request / complaint unit, the number of complaints receid, parcels owned by the municipality, according to the types of structure thematic maps. The statement referred to the work of the Urban Information System in the Municipality of Altindag in general. Produced 2 dimensional and 3 dimensional thematic maps, analysis, and a variety of inquiries are gin as examples in the paper. Key Words Urban Information System, Local Administrations, Mapping, 3D, Thematic Map 1. Giriş Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yerel yönetimlerden bakanlıklara birçok kurumda tarımdan turizme birçok alanda kullanılmaktadır. Yerel yönetimlerde Coğrafi Bilgi Sistemleri, daha iyi hizmet sunmakta, karar destek mekanizmalarında, rgilendirme, planlama, alt-üst yapı çalışmalarında belediyenin görev alanına giren her türlü konuda yardımcı araç olarak kullanılmaktadır. Altındağ Belediyesinde 2010 yılında başlayan Altındağ Kent Bilgi Sistemi (ALBİS) Projesi; Yönetim Bilgi Sistemi Coğrafi Bilgi Sistemi kısımlarından oluşmaktadır. CBS çalışmaları halen devam etmektedir. Proje ile çalışanların işinin kolaylaştırılması, hızlı kolay bir şekilde sorgulama analiz yapılabilmesi, elde edilen rilerin görsel etkileyici bir şekilde sunulması, rgi kayıp kaçaklarının engellenmesi, üst yönetime karar rmede yardımcı olması amaçlanmaktadır. Ayrıca internetten vatandaşların kullanabileceği basit arayüzü olan, 2 Boyutlu 3 Boyutlu Kent Rehberi, İmar Durumu Sorgulama uygulamaları ile vatandaşlara, belediyeye gelmeden gayrimenkulleri hakkında bilgi alma, önemli yerleri (hastane, okul, lokanta vb.) adresleri sorgulama imkanı sağlanmaktadır. Bu sayede vatandaş memnuniyetini arttırmak amaçlanmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin en önemli yeteneklerinden bir tanesi rilerin sorgulanması, analiz edilmesi sunulmasıdır. Altındağ Belediyesinde yapılan CBS çalışmalarında mahalle, yol, bina, kapı numarası, ada, parsel gibi grafik rilerle ilgili birçok sözel ri eşleştirilmiştir. Parsel objesi ile tapu imar rileri eşleştirilmiştir. Ayrıca Yönetim Bilgi Sistemine bağlantı kurularak iskan ruhsat gibi parsele ilişkin diğer bilgilere de erişilmektedir. Aynı şekilde bina risi de İçişleri Bakanlığı nın Adres Kayıt Sistemi (AKS) rileri ile ilişkilidir. Ayrıca adrese ilişkin birçok ry, bina katmanı ile ilişkilendirilmiştir. Tüm bu rilerden faydalanılarak çeşitli sorgulamalar yapılmakta, sonuç olarak tablosal bilgi alınmaktadır. Bunun yanında daha etkili görsel bir sunum olan 2 Boyutlu 3 Boyutlu tematik haritalar da üretilmektedir. 2. Uygulama Altındağ Belediyesinde grafik ri düzenlemelerinde Net- CAD 5.0 yazılımı kullanılmaktadır. CBS çalışmalarında ise MapInfo 10.0 yazılımı kullanılmaktadır. MapInfo yazılımındaki tematik harita hazırlama özelliği ile çeşitli tematik haritalar hazırlanmıştır. Ayrıca 3 Boyutlu riler tematik haritalar SpacEyes3D Builder programı kullanılarak hazırlanmıştır. Bunlardan bazıları: 1 Altındağ Belediyesi, Bilgi İşlem Merkezi, Ankara -16-

18 hkm 2011/3 Özel Sayı KAYA E., UÇANER M. E., GÖKYOKUŞ S., Belediyede Yapılan CBS Çalışmalarından Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik Haritaların Sunumu KAYA E., UÇANER M.E., GÖKYOKU S., Belediyede Yap lan CBS Çal malar ndan Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik 2.1 Haritalar n Parsele Sunumu İlişkin Tematik Haritalar ¾ Bağımsız bölüm sayısına göre binalar hkm 2012/1 Özel Say ¾ Özel işyeri bulunan binalar ¾ Malik Malik isimlerine isimlerine göre parseller göre parseller ¾ Özel işyeri Kat adedine sayısına göre göre binalar ¾ Tamamı Tamam Altındağ Alt nda Belediyesi nin Belediyesi nin mülkiyetinde mülkiyetinde bulunan ¾ Yapı cinsine Ba ms z (betonarme, bölüm say s na ahşap göre vb.) göre binalar binalar parseller bulunan parseller ¾ İkamet Özel eden i yeri kişi sayısına bulunan göre binalar binalar ¾ Altındağ Alt nda Belediyesi nin Belediyesi nin hissedar olduğu hissedar parsellerin oldu u hisse ¾ Asansörlü Özel binalar i yeri say s na göre binalar oranına parsellerin göre gösterilmesi hisse oran na göre gösterilmesi ¾ Yakıt durumuna Yap cinsine göre (betonarme, binalar ah ap vb.) göre binalar ¾ İnşaat n aat ruhsatı ruhsat alınmış al nm parseller parseller ¾ Altındağ kamet Belediyesi eden ki i nin say s na Kadınlar göre Eğitim binalar Kültür Mer- ¾ Yapı kullanma Yap kullanma izin belgesi izin (iskan) belgesi alınmış (iskan) parseller al nm kezlerine Asansörlü (KEKM) binalar üye sayısına göre binalar ¾ Hissedar parseller sayısına göre parseller ¾ Altındağ Yak t Belediyesi durumuna nin göre Gençlik binalar Merkezlerine (GM) üye ¾ Kullanım Hissedar fonksiyonuna say s na göre (konut, parseller ticaret, park vb.) göre sayısına Alt nda göre binalar Belediyesi nin Kad nlar E itim parseller Kullan m fonksiyonuna (konut, ticaret, park vb.) ¾ Altındağ Kültür Belediyesi Merkezlerine nin istek (KEKM) şikayet üye birimi say s na olan göre Al- ¾ İmar Planında göre parseller izin rilen kat adedine göre parseller tın Masa binalar birimine gelen şikayet sayısına göre binalar ¾ İmar Planında mar Plan nda izin rilen izin maksimum rilen kat yüksekliğe adedine göre ¾ Altındağ Alt nda Belediyesi Belediyesi nin sosyal nin yardım Gençlik birimi Merkezlerine olan Altıparseller parseller nay biriminden (GM) üye alınan say s na yardım göre sayısına binalar göre binalar ¾ Emlak mar rgisi Plan nda rayiç değerine izin rilen göre maksimum parseller yüksekli e ¾ Cadde/Sokak Alt nda isimlerine Belediyesi göre nin binalar istek ikayet birimi ¾ Emlak göre rgisi parseller beyan türüne (bina, arsa, arazi) göre par- olan Alt n Masa birimine gelen ikayet say s na ¾ Emlak rgisi rayiç değerine göre binalar seller Emlak rgisi rayiç de erine göre parseller göre binalar ¾ Vergi borcu ödeme oranına göre binalar ¾ Parsele Emlak ilişkin rgisi diğer beyan bilgilerle türüne üretilebilecek (bina, arsa, tematik arazi) göre ha- Alt nda Belediyesi nin sosyal yard m birimi olan ¾ Bina/adresle ilişkili diğer bilgilerle üretilen tematik haparseller Alt nay biriminden al nan yard m say s na göre ritalar. Parsele ili kin di er bilgilerle üretilebilecek ritalar. binalar tematik haritalar. Cadde/Sokak isimlerine göre binalar 2.2 Binaya İlişkin Tematik Haritalar Emlak rgisi rayiç de erine göre binalar ¾ 2.2 Türlerine Binaya (apartman, li kin Tematik gecekondu, Haritalar site, özel işyeri, kamu Vergi borcu ödeme oran na göre binalar Bina/adresle ili kili di er bilgilerle üretilen işyeri, Türlerine tarihi eser (apartman, vb.) göre binalar gecekondu, site, özel i yeri, tematik haritalar. ¾ Kat adedine kamu i yeri, göre binalar tarihi eser vb.) göre binalar Şekil 1: Malik isimlerine göre parseller haritası ekil 1: Malik isimlerine göre parseller haritas -17-

19 KAYA E., UÇANER M. E., GÖKYOKUŞ S., Belediyede Yapılan CBS Çalışmalarından Elde Edilen 2 Boyutlu 3 hkm Boyutlu 2012/1 Tematik Özel Haritaların Say E., M.E., Sunumu KAYA E., UÇANER M.E., GÖKYOKU hkm S., 2011/3 Özel S., Sayı hkm Belediyede Yap lan CBS Çal malar ndan Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik Haritalar n Sunumu hkm 2012/1 Özel Özel Say Say KAYA E., E., UÇANER M.E., GÖKYOKU S., S., Belediyede Yap lan CBS CBS Çal malar ndan Elde Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik Haritalar n Sunumu hkm 2012/1 Özel Say Belediyede Yap lan CBS Çal malar ndan Elde Edilen 2 Boyutlu 3 Boyutlu Tematik Haritalar n Sunumu Şekil 2: Altındağ Belediyesi ekil nin 2: hissedarı Alt nda olduğu Belediyesi parsellerin nin hissedar oranına oldu u göre parsellerin haritasıhisse oran na göre haritas ekil 2: 2: Alt nda Alt nda Belediyesi Belediyesi nin nin hissedar hissedar oldu u oldu u parsellerin parsellerin hisse hisse oran na oran na göre haritas göre haritas Şekil 3: Türlerine göre binalar haritası ekil 3: 3: Türlerine göre binalar haritas ekil 3: Türlerine göre binalar haritas Şekil 4: ekil Türlerine 4: 4: Türlerine göre 3 Boyutlu göre 3 Boyutlu bina gösterimleri bina gösterimleri ekil 4: Türlerine göre 3 Boyutlu bina gösterimleri Şekil 5: Yüksekliğine ekil ekil 5: 5: Yüksekli ine göre bina gösterimi göre göre bina bina gösterimi ekil 5: Yüksekli ine göre bina gösterimi -18-

20 KAYA E., UÇANER M.E., GÖKYOKU KAYA E., S., UÇANER Belediyede M. E., Yap lan GÖKYOKUŞ CBS Çal malar ndan S., Belediyede Yapılan Elde CBS Edilen Çalışmalarından 2 Boyutlu Elde 3 Edilen Boyutlu 2 Boyutlu Tematik Haritalar n hkm 2011/3 Sunumu Özel Sayı 3 Boyutlu Tematik hkm 2012/1 Haritaların Özel Sunumu Say ekil 3 4 te binalar türlerine göre renklendirilmi tir. Şekil 4 te binalar türlerine göre renklendirilmiştir. Gecekondu, apartman, site, eski Ankara evi, tescilli yapı, özel Gecekondu, apartman, site, eski Ankara evi, tescilli yap, özel i yeri, kamu i yeri in aat olarak s n fland r lan binalar harita üzerine gösterilmektedir. Üçüncü boyutla birlikte işyeri, kamu işyeri inşaat olarak sınıflandırılan binalar sunulan harita üzerine bina türleri gösterilmektedir. gösterimi ile Üçüncü gecekondular n, boyutla birlikte i yerleri- sunulan bina türleri gösterimi ile gecekonduların, işyerlerinin nin tescilli yap lar n nerelerde oldu unu göstererek bölgenin yap s n n anla lmas n sa lamaktad r. tescilli yapıların nerelerde olduğunu göstererek bölgenin yapısının anlaşılmasını sağlamaktadır. ekil 5 te bina yükseklik bilgisine göre 3 Boyutlu tematik harita olu turulmu tur. ekil 4 5 teki tematik Şekil 5 te bina yükseklik bilgisine göre 3 Boyutlu tematik harita haritalar SpacEyes3D oluşturulmuştur. Builder Şekil program nda 4 5 teki haz rlanm t r. tematik haritalar SpacEyes3D Builder programında hazırlanmıştır. ekil Şekil 6: Üye olunan KEKM ad na adına göre binalar haritas haritası ekil Şekil 6 da da üye üye olunan KEKM adına ad na göre göre tematik tematik harita harita bulunmaktadır. Binada Binada bulunan bulunan KEKM KEKM üyelerinin üyelerinin çoğunluğu ço un- bulunmaktad r. lu u hangi hangi KEKM ne KEKM ne üye ise üye ona ise göre ona renklendirme göre renklendirme yapılmıştır. yap lm t r. Bu tematik Bu harita tematik ile bir harita KEKM ne ile bir KEKM ne kayıtlı üyelerin kay tl dağılımı üyelerin da l m hangi bölgelerde talebin oldu u görülebilir. hangi bölgelerde talebin olduğu görülebilir. Ayrıca harita, Ayr ca harita, yeni yap lacak KEKM nin yer seçimine karar yeni yapılacak KEKM nin yer seçimine karar rmede de rmede de yard mc olmaktad r. yardımcı olmaktadır. 3. Sonuç 3. Sonuç CBS bilgi, ileti im teknolojilerinin geli imi neticesinde günümüzde CBS bilgi, mekansal iletişim bilgiye teknolojilerinin dayal uygulamalar gelişimi neticesinde günümüzde Belediyede mekansal yap lan bilgiye CBS dayalı çal malar uygulamalar sonucun- hızla h zla artmaktad r. da artmaktadır. elde edilen Belediyede bilgilerin yapılan tematik CBS haritalarla çalışmaları sunumu sonucunda elde edilen kullan lmaktad r. bilgilerin tematik Özellikle haritalarla ilçe sunumu ya mahalle çeşitli çe itli amaçlarla baz nda amaçlarla rilecek kullanılmaktadır. planlama Özellikle kararlar nda, ilçe kentsel ya mahalle dönü üm bazında rilecek planlama çal malar nda, mevcut durum kararlarında, analizinde kentsel üst dönüşüm yönetime çalışmalarında, mevcut durum analizinde üst yönetime karar karar rme noktas nda görsel bir araç olarak kullan lmaktad r. Analiz sorgulamalar sonucunda tablosal riler yerine rme noktasında iyi tan mlanm görsel tematik bir araç haritalar n olarak kullanılmaktadır. kullan lmas rilen Analiz bilginin sorgulamalar daha kolay sonucunda anla lmas n tablosal riler sa lamaktad r. yerine iyi Örne in tanımlanmış belediyeye tematik haritaların ait gayrimenkullerin kullanılması tablosal rilen bilginin olarak karar daha kolay ricilere anlaşılmasını sunulmas sağlamaktadır. yerine tematik Örneğin harita belediyeye olarak sunulmas ait gayrimenkullerin daha etkilidir. tablosal olarak karar ricilere sunulması Tematik yerine tematik harita ile harita belediyeye olarak sunulması ait gayrimenkullerin daha etkilidir. konumu, Tematik ekli, harita büyüklü ü, ile belediyeye niteli i ait vb. gayrimenkullerin bilgiler görsel olarak konumu, şekli, büyüklüğü, Tematik niteliği haritada vb. bilgiler rilen görsel bilgi, olarak 3 boyutlu ril- rilmektedir. gösterimle mektedir. Tematik birle erek haritada daha rilen zengin bilgi, bir gösterim 3 boyutlu sa lanmaktad r. gösterimle birleşerek daha zengin bir gösterim sağlanmaktadır. Bu amaçla çal malarda üretilen, çe itli konulardaki tematik haritalar pdf jpeg say sal formatlar nda belediye bünyesinde ilgili birimlerle yöneticilerle payla lmaktad r. Bu amaçla CBS çalışmalarda ya CAD yaz l m üretilen, kullanmayan çeşitli konulardaki belediye tematik haritalar yöneticiler pdf üretilen jpeg tematik sayısal formatlarında haritalara bu saye- bele- personeli de diye kolayca bünyesinde ula abilmekte, ilgili birimlerle yap lan CBS yöneticilerle çal malar paylaşılmaktadır. CBS faydaya dönü mektedir. Ayr ca ya CAD 2 Boyutlu yazılımı Kent kullanmayan Rehberi Uygulamas belediye ile de en çok ihtiyaç duyulan konularda tematik harita haz rlama imkan sunulmaktad r. personeli yöneticiler üretilen tematik haritalara bu sayede kolayca ulaşabilmekte, yapılan CBS çalışmaları faydaya dönüşmektedir. Bu uygulamalar (2 boyutlu kent rehberi) Ayrıca 2 Boyutlu Kent Rehberi (3 Uygulaması boyutlu kent ile rehberi) de en çok adreslerinde ihtiyaç duyulan test konularda olarak sunulmaktad r. tematik harita hazırlama Mevcut pdf imkanı sunulmaktadır. jpeg format ndaki tematik haritalara Bu uygulamalar adresinden eri ilebilir. (2 boyutlu kent rehberi) (3 boyutlu Kaynaklar kent rehberi) adreslerinde test olarak sunulmaktadır. Mevcut pdf jpeg formatındaki tematik haritalara BAL, M.A.: Kent Bilgi Sistemlerinin Üç Boyutlu Görselle tirilmesi Ümitköy-Çayyolu Örne i, Yüksek Lisans Tezi, altindag.bel.tr/haritalar adresinden erişilebilir. Gazi Ünirsitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (2007), Ankara. Kaynaklar GÜNGÖR, H.C.: Co rafi Bilgi Sistemi Yard m yla Kanser Haritalar Üretimi Konya Örne i, Yüksek Lisans Tezi, BAL Selçuk M. A.: Ünirsitesi, Kent Bilgi Fen Sistemlerinin Bilimleri Enstitüsü, Üç Boyutlu (2006), Konya. Görselleştirilmesi Ümitköy-Çayyolu Örneği, Yüksek Lisans Tezi, KONYA.BEL.TR: Gazi Ünirsitesi, Konya Fen Kent Bilimleri Bilgi Enstitüsü, Sistemi, (2007), Ankara GÜNGÖR H.C.: Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla Kanser Haritaları Üretimi SpacEyes Konya Örneği, 3D Builder, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk SPACEYES.COM: Ünirsitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (2006), Konya. sp3dbuilder.pdf, KONYA.BEL.TR: Konya Kent Bilgi Sistemi, sayfadetay.php?sayfaid=22, SPACEYES.COM: SpacEyes 3D Builder, com/images/stories/docs/product_sheet_sp3dbuilder.pdf,