YUKARIBO AZ KÖYLÜLER NDE KALS F K PLEVRAL PLAK SIKLI I

Transkript

1 Solunum 2003 Vol: 5 Say : 1 Sayfa: -29 YUARIBO AZ ÖYLÜLER NDE ALS F PLEVRAL PLA SILI I Sibel ÖZURT*, Göksel ITER*, Sevin BAfiER*, Seren ARPAZ**, Murat HACIO LU*, Fatma F fiec *, U ur ÖTÜR***, H. Arif ÇIMRIN****. * Pamukkale Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, DEN ZL. ** Nazilli Verem Savafl Dispanseri, DEN ZL. *** Dokuz Eylül Üniversitesi Maden Mühendisli i Fakültesi, ZM R. **** Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, ZM R. ÖZET Gö üs Hastal klar lini imize müracaat eden bayan hastada bilateral kalsifik plevral plaklar n (PP) görülmesi üzerine yaflad Tavas-Yukar bo az köyünde plevra-pulmoner hastal k ve çevresel fibröz mineral s kl n araflt rmay amaçlad k. öyde yaflayanlardan 10 yafl ve üzerinde olanlar çal flmaya al nd. Demografik özellikler, solunumsal yak nmalar sorgulayan anket uyguland ve olgular n mikrofilmleri temin edildi. Çal flmaya 139 kifli kat ld, bunlardan 21 i çocuk (%15), 118 i eriflkin (%85) idi. 64 (%54) kad n, 54 (%46) erkek eriflkinde yafl ortalamas 57.21±15.85 y ld. Olgular n özgeçmifllerinde; tüberküloz, OAH ve atopi oranlar s ras yla %3.6, %4.3 ve %7.9 olarak tespit edildi. Soygeçmifllerinde; olgular n %22.3 ünün akci er kanser öyküsü vard ve bu nedenle erkek ebeveyn ölümü %10.1 oran ndayd. Olgularda öksürük, balgam ç karma, nefes darl, h r lt l solunum ve parmak çomaklaflmas s ras yla %, %15, %32, % ve %3.5 olarak bulundu. Olgular n köyde yaflad klar süre ortalama 43.46±18.71 y ld. Radyogram elde edilebilen 107 olgunun grafileri ILO s n flamas na göre de erlendirildi inde; sekiz olguda (%7.5) PP saptand. Bu olgular n yafl ortalamalar (70.37±6.13 y l), normal grafiye sahip olanlar nkinden (36.90±18.20 y l) anlaml derecede daha büyüktü (p<0.001). PP saptanma oran aç s ndan, kad n erkek cinsiyetleri aras nda fark bulunmad (6/59 karfl 2/48; p=0.29). öyden al nan toprak ve tafl örneklerinin mineralojik analizinde dolomit, kalsit, feldispat, kuvars, klorit ve montmorillonit içerdi i saptand. Verilerimiz çevresel fibröz mineral maruziyetinin Yukar bo az köyü için de geçerli oldu unu düflündürmektedir. Dolomitin PP ye neden olabilece i ile ilgili araflt rmalar n yap lmas n n uygun olaca kanaatindeyiz. Anahtar elimeler: Plevral kalsifikasyon, çevresel, dolomit, kalsit, asbest. (Solunum 2003:5:-29) SUMMARY THE FREQUENCY OF CALCIFIC PLEURAL PLAQUE IN YUARIBO AZ VILLAGERS Upon detection of bilateral pleural plaques (CPP) in a female patient evaluated in the outpatient clinic of our Chest Diseases Department, we planned to investigate the prevalence of pleuropulmonary disease and the presence of fibrous mineral in Yukar bo az Village where our patient resided in. The villagers older than 10 years of age were enrolled in the study. Questionnaires were administered and descriptive statistics pertaining to demographic characteristics and respiratory symptoms were obtained. Chest microfilms were provided. 139 villagers, 21 ( 15%) children and 118 (85%) adults were recruited in the study. Of the adults 64 (54%) were female and 54 (46%) were male, the mean age being 57.21±15.85 years. The personal medical history of the villagers revealed tuberculosis, chronic obstructive pulmonary disease(copd) and atopy with the frequencies of 3.6%, 4.3%, and 7.9% respectively. Their family history showed 22.3%of them having cancers and the rate of male parent death being 10.1%. The frequencies of cough, sputum expectoration, dyspnea, wheezing and finger clubbing were %, 15%,32%,% and 3.5% respectively. The mean time of years the villagers resided n the village was 43.46± years. When chest microfilms of the 107 villagers were evaluated according to the ILO classification, CPP was detected in 8(7.5%), their mean age being 70.37± The cases Yaz flma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Sibel Özkurt. Pamukkale Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal - DEN ZL Tel: (08) / Fax: (08) e-posta: hotmail.com

2 S ÖZURT ve ark. with CPP were significantly older than those without CPP, (p<0.001). There was no significant difference between female and male genders regarding the rate of CPP detection.the minerologic analysis of soil and stone taken from the village showed dolomite, calcite, feldspat, quartz, chlorite and montmorillinite. Our data validates that Yukar bo az village is exposed to enviromental fibrous material therefore further studies investigating the relationship between dolomite and CPP development should be planned. ey words: Pleural Calcification, environmental, dolomite, calcite, asbestos. (Solunum 2003:5:-29) G R fi Asbest mineraline maruziyet mesleksel olabilece i gibi, çevresel yolla da olabilir. Dünyada, çevresel yolla asbestin hastal klara sebep oldu u ülkeler; sveç ve Finlandiya gibi kuzey ülkeleri, Bulgaristan, Yunanistan, Pakistan, br s ve ülkemizdir. Türkiye de onya, Diyarbak r, Sivas, Burdur, Çank r, Yozgat, Eskiflehir, Ankara ve Denizli nin k rsal yörelerinde çevresel kökenli asbestle ilgili hastal klar n bulundu u gösterilmifltir (1). Bu yörelerde Ak, Gök, Höllük veya Ceren topra olarak bilinen asbestli topra n duvarlara kireç yerine badana gibi sürülmesi, çat topra olarak damlara serilmesi, bebeklerde pudra gibi kullan lmas sonunda köylüler çocukluklar ndan itibaren asbest solumak durumunda kalmaktad rlar (1). Türkiye de daha önce birçok çal flmada çevresel fibröz minerallere ba l endemik kalsifik plevral plak (PP) gözlenen yerleflim birimleri ve bölgeler tan mlanm flt r (2-6). Bunlardan biri Nazilli Verem Savafl Dispanserinin Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal ile ortaklafla yapt klar çal flmad r. Denizli li Tavas lçesi Horasanl öyü nde %12,9 oran nda PP saptand bildirilmifltir (7). Biz de Gö üs Hastal klar lini imize müracaat eden bir bayan hastada bilateral PP lar n tespit edilmesi üzerine yaflad Tavas-Yukar bo az köyünde plevrapulmoner hastal k ve çevresel fibröz mineral s kl n araflt rmay amaçlad k. akci er kanser varl da kaydedildi. öylülerin çocukluk döneminde yaflad klar evlerin s va ve badanalar ak toprak ile yap lm fl oldu u, ayr ca pekmez kaynatmak için gerekli olan ak topra n Horasanl köyü yak n ndan getirildi i ö renildi. Grafiler International Labour Office (ILO) k lavuzuna göre de erlendirildi (8). ki ayr yerden al nan toprak örnekleri Dokuz Eylül Üniversitesi Maden Mühendisli i Fakültesi nde X-ray difraktometre (XRD) cihaz nda incelendi, difraktometrede yap lan analizde toz metodu kullan ld. XRD yöntemi asbest ve benzeri fibröz mineralleri saptama aç s ndan oldukça sensitif bir yöntem olarak de erlendirilmektedir. Sonuçlar n istatiksel de erlendirmesi SPSS paket istatistik program nda ki-kare testi kullan larak yap ld. BULGULAR 200 kifliden 139 na (%69.5) ulafl labildi. Olgular n 21 i çocuk (%15), 118 i eriflkin (%85) idi. %54 ü kad n, %46 s erkek olan eriflkinlerde yafl ortalamas 57.21±15.85 y l olup, olgular n köyde yaflad klar süre ortalamas da 43.46±18.71 y ld. Solunum sistemini sorgulayan anket sonuçlar na göre en s k görülen semptomlar nefes darl (%32), öksürük (%), h r lt l solunum (%) ve balgam (%15) idi. Olgularda semptom da l m Tablo I de gösterilmifltir. Tablo I: Olgularda semptom da l m. GEREÇ VE YÖNTEMLER Semptom Olgu Say s % öyde yaflayan 10 yafl üzeri 200 kifliden 139 u çal flmaya al nd. Demografik özellikler, solunumsal yak nmalar sorgulayan anket uyguland ve olgular n mikrofilmleri temin edildi. Uygulanan ankette öksürük, balgam, nefes darl, h r lt l solunum gibi solunumsal semptomlar sorguland, parmak çomaklaflmas olup olmad de erlendirildi. Tüberküloz, OAH gibi hastal k öyküsü yan s ra olgular n soy geçmiflinde 26 Öksürük Balgam Nefes Darl H r lt l Solunum Parmak Çomaklaflmas (n:139)

3 Yukar bo az köylülerinde kalsifik plevral plak s kl Çal flmaya al nan köylülerden 29 kifli (%22) sigara içmekteydi (ortalama 30.03±.34 paket-y l), 15 kifli (%10) sigaray b rakm flt (ortalama 34.26±36.54 pakety l), 74 kifli (%68) hiç sigara içmemiflti. Radyogram elde edilebilen olgular n (107/139) grafileri ILO s n flamas na göre de erlendirildi inde, sekiz olguda (%7.5) kalsifik plevral plak saptand. Bu olgular n demografik, klinik ve radyolojik özellikleri Tablo II de verilmifltir. Tablo II de 1 no lu olgunun mikrofilmi Resim 1 de gösterilmifltir. Tablo II: PP sahip olgular n demografik, klinik ve radyolojik özellikleri. Olgu 1* Yafl Cins Tbc öyküsü 83 Sigara Yaflad yer Yak nmalar Oksürük, balgam Akci er mikrofilimi Her iki hemitoraksta yayg n kalsifik plaklar alsifik plevral plakl olgular n 70.37±6.13 y l olarak bulunan yafl ortalamalar, normal grafiye sahip olanlar nkinden (36.90±18.20 y l) anlaml derecede daha büyüktü (p<0.001). alsifik plevral plak saptanma oran aç s ndan, kad n erkek cinsiyetleri aras nda fark bulunmad (6/59 karfl 2/48; p=0.29). PP lar n s kl kla bilateral, üst ve orta zonlarda ve diafragmatik plevray tutma e iliminde oldu u görüldü. Olgular n özgeçmifllerinde 5 kiflide (%3.6) tüberküloz, 6 kiflide (%4.3) OAH ve 11 kiflide (%7.9) atopi tespit edildi. Soy geçmifllerinde 31 kiflide (%22.3) akci er kanser öyküsü vard ve bu nedene ba l erkek ebeveyn ölümü %10.1 oran ndayd. Al nan toprak örneklerinin X-ray difraktometre analizinde; dolomit, kalsit, feldispat, kuvars, klorit ve montmorillonit içerdi i bulundu Nefes darl Sol hemitoraksta 7-8 cm lik kalsifik plak Her iki hemitoraksta orta zonda 6-7 cm lik kalsifik plak Sa orta zonda 3 cm büyüklü ünde plevral plak Sa orta zonda 3-4 cm lik kalsifik plak TARTIfiMA Türkiye de daha önce de PP s kl aç s ndan yap lm fl de iflik çal flmalar bulunmaktad r (Tablo III). ki çal flmada %24-%42.3 gibi yüksek oranlarda PP bildirilmifl olsa da di er çal flmalar n oranlar %3.8- %14.6 aras nda de iflmektedir Sol plevrada 1 cm kal nl kta gö üs duvar n n yar s ndan fazlas n kaplayan PP Tablo III: PP ile ilgili çal flmalar n karfl laflt r lmas E 110 pakety l Nefes darl, öksürük, balgam Sa plevrada 1 cm kal nl kta gö üs duvar n n yar s ndan fazlas n kaplayan PP Yerleflim yeri Mihall çç k-eskiflehir Çal flmac Çekilen grafi (n) 3880 PP (%) E 150 pakety l Öksürük Sa hemitoraksda lateralde diffüz plevral kal nlaflma Hac hasan-ilgaz-çank r Bedirili-Yeflilova-Burdur Gürp nar-fiabanözü-çank r : Yukar bo az öyü Sar kaya-çekerek-yozgat Artvinli M ve ark (2) *1 No lu olgunun mikrofilmi Resim 1 de gösterilmifltir. Eskihisar-Ere li-onya Edige-Elmada -Ankara eyf A ve ark (4) Çermik-Diyarbak r Yaz c o lu S ve ark (11) Horasanl -Tavas Arpaz S ve ark (7) Resim 1: Tablo III deki 1 no lu olgunun mikrofilmi. 27 Arpaz ve ark. (7) Denizli ili Tavas lçesi ne ba l Horasanl öyü nde 381 kifliyi kapsayan çal flmalar nda %12.9 oran nda PP a rastlam fllar ve ev içi, köy içi ve çevresinden al nan de iflik tafl ve toprak örneklerinin analizlerinde fibröz minerallerden talk ve serpentin tespit etmifllerdir. Biz de Horasanl öyü ne komflu olan Yukar bo az öyünde (fiekil 1) yapt m z çal flmada PP s kl n %7.5 oran nda tespit ettik. arakoca ve ark. (9) da Türkiye de asbest ve fibröz zeolite çevresel maruziyet sebebiyle oluflan plevral

4 S ÖZURT ve ark. plak s kl n Yukar bo az öyü için %7.6 olarak bildirmifllerdir. AYAPINARI AINCILAR YEfi LÖY DEN ZOLU AVDA YAHfi LER ARAH SAR IZILCABÖLÜ GÜZELÖY EBEC ÇALIÖY ZOFULAR Ç FTL ÖY ALTINOVA MEET SOLMAZ EÇEL LER GAR PÖY MIRA ULUENT BAHARLAR AYACA ÇA IRAN fiekil 1: Denizli li Tavas lçesi Haritas. PINARLAR IZILCA HORASANLI OVACI AYDO DU BÜYÜONA GÜMÜfiDERE Y. BO AZ ÖYÜ DER NUYU DEREA ZI OZLAR ALPA AYAR BARLI TEEÖY TAVAS BAHÇEÖY YORGA BALICA Daha önceki y llarda Yukar bo az öyü nde evlerin büyük k sm n n ak toprak ile s val oldu u, yurt d fl iflçili inin yayg nlaflmas sonras gelir düzeyinin yükselmesi ile eski evlerin y k larak yerlerine betonerme ve boyal evlerin yap ld ö renildi. leri yafllarda PP saptanmas n n daha önceki maruziyetlere ba l olabilece i kan s na vard k. Çal flmam zda PP rastlanan köylülerin yafl ortalamalar 70.37±6.13 y l idi ve bu bulunan yafl ortalamalar, normal grafiye sahip olanlar nkinden (36.90±18.20 y l) anlaml derecede daha büyüktü (p<0.001). leri yafllarda PP saptanmas n n çocukluk ve gençlik y llar nda karfl lafl lan fibröz mineral maruziyetine ba l olabilece i düflünüldü. Arpaz ve arkadafllar (7) PP lar daha çok kad nlarda saptam fllar bunu da evlerin s vanmas, yerlerin süpürülmesi ve pekmez yap lmas gibi toz ile temasl ifllerde daha çok bayanlar n çal fl yor olmas na ba lam fllard r. Biz çal flmam zda PP s kl n kad n ve erkekler aras nda farkl tespit etmedik. Çal flmam zda toprak örneklerinde; dolomit, kalsit, feldispat, kuvars, klorit ve montmorillonit gibi minerallere rastlad k. Dolomit tremolite asbest içerebilmektedir. Selden ve arkadafllar (10), 137 dolomit iflçisinde; dolomit, tremolite asbest maruziyeti 28 ve dolomitin solunumsal etkilerini de erlendirmifller ve akci er grafilerini temin etmifller, iki olguda PP ve bir olguda pnömokonyozis tespit etmifllerdir. Dolomit toz konsantrasyonunu tremolite asbeste göre daha yüksek oranda saptam fllard r Fakat plaklar n tremolite asbeste ba l olabilece i tam olarak ortaya konamam flt r. Dolomit madeni ve de irmeni gerçekten tremolite asbestin düflük dozlar n içerebilir, fakat bu maruziyet solunumsal semptomlar n, akci er fonksiyonlar n n veya maruz kalan iflçilerde pnömokonyozisin güçlü bir belirleyicisi de ildir (10). Bu bilginin fl alt nda toz örneklerimizde dolomit rastlanmas da PP varl n n nedeni olabilir. Elde edilen veriler ülkemizde var oldu u bilinen çevresel asbest ve benzeri fibröz mineral maruziyetinin ve buna ba l solunum sistemi etkilenmesinin Yukar bo az öyü için de geçerli olabilece ini düflündürmektedir. Çünkü Arpaz ve ark. (7) Yukar bo az öyü ne komflu Horasanl köyünde çevresel fibröz mineral varl n göstermifllerdir. Yine arakoca ve ark. (9) da Yukar bo az öyü için PP s kl n belirtip buras için de çevresel fibröz mineral varl na de inmifllerdir. Co rafik olarak Horasanl ve Yukar bo az öyleri birbirine yak n olup, ayn ekolojik yap ya sahiptirler. Horasanl öyü toprak örneklerinde serpentin ve talk gibi fibröz minerallerin bulunmas Yukar bo az köyü çevresinde de çevresel fibröz mineral varl n destekleyebilir. Yukar bo az köyü içi ve çevresinden ald m z toprak ve kaya örneklerinde tremolit asbest içerebilen dolomite rastlanmas bize PP oluflumu aç s ndan bir fikir verebilir. Yukar bo az köylülerinin dede ve nineleri eski y llarda evlerinin badana ve s vas için gerekli topra, flimdikiler nas l pekmez yap m için Horasanl dan karfl l yorlarsa yine o çevreden temin etmifl olabilirler. Bu ba lamda bulundu umuz yer aç s ndan yöremizde de çevresel fibröz mineral maruziyetinin söz konusu olabilece ini düflünüyoruz. Özellikle araflt rmalar n tremolite asbest içerdi i bilinen dolomit ile ilgili olarak yap lmas n n uygun olaca kanaatindeyiz. AYNALAR 1. Bar fl Y, arakoca Y, Demir U. Çevresel ve mesleksel akci er hastal klar. In: Bar fl, ed. Solunum Hastal klar. 3rd ed. Atlas itapç l k, Ankara 1998; Bar fl Y. Asbestos and Erionit Related Chest Diseases. 1st ed. Ankara Semih Ofset Matbaac l k, Bar fl Y, Bilir N, Artvinli M, fiahin AA, alyoncu F, Sebastien F. An Epidemiological study in an Anatolian village enviromentally exposed to tremolite asbestos. Br J Ind Med

5 Yukar bo az köylülerinde kalsifik plevral plak s kl 1988;45: eyf A, ibaro lu E, Erdo an Y, Y lmaz Ü. Çevresel Asbestozisin etkin oldu u yeni bir yöre: Edige. Solunum Hastal klar Dergisi 1994;5: Seven A, Seyfikli Z, Topçu S, Sümer H, Güzelimda ÖF. Sivas linde bir köyde çevresel asbestin etkilerinin araflt r lmas. zmir Gö üs Hastanesi Dergisi 2000;14: Özesmi M, Demir R, Topçu OF, Göktepeli A. Ere li öyü (P narbafl /ayseri) halk nda plevral kalsifikasyon s kl ve sebebi. Tüberküloz ve Toraks 1990;38: Arpaz S, Sevinç C, Uçan ES, ve ark. Horasanl öylülerinde çevresel maruziyete ba l plevral kalsifikasyon s kl. Solunum Hastal klar 1999;10: International Labour Office. Guidelines for the use of ILO international classification of radiographs of pneumoconioses. Genova 1980; arakoca Y, Emri S, Cang r A, Bar fl Y. Environmental pleural plaques due to asbestos and fibrous zeolite exposure in Turkey. Indoor Built Environment 1997;6: Selden AI, Berg NP, Lundgren EA, ve ark. Exposure to tremolite asbestos and respiratory health in Swedish dolomit workers. Occup Environ Med 2001;58: Yaz c o lu S. Pleural calcification associated with exposure to chryslite asbestos in southeast Turkey. Chest 1976,70: