hukuku borçlar kpss 2013 ÖSYM tarzında özgün sorular ve açıklamaları

Transkript

1 kpss 2013 borçlar hukuku mustafa dinçdemir 098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu'na uygun hazırlanmıştır. Akıcı Ayrıntılı Güncel Konu anlatımları Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik bilgiler ÖSYM tarzında özgün sorular ve açıklamaları

2 Mustafa DİNÇDEMİR BORÇLAR HUKUKU ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı Dizgi-Grafik Tasarım: A. Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU 098 sayılı Yeni Türk Borçlar Kanunu 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanunun getirdiği değişiklikler ve yeni düzenlemeler göz önünde tutularak elinizdeki kitap KPSS, Adli ve İdari hakimlik ve Savcılığı Sınavları ve diğer kurum sınavlarından sizlere yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Borçlar Hukuku, günlük hayattaki borç ilişkilerimizi düzenlediğinden, her zaman karşılaştığımız olaylarla ilgili olan; bu nedenle somutlaştırılarak öğrenilmesi daha zevkli ve kolay bir hukuk dalıdır. Bu amaçla kitabı hazırlarken, özellikle örneklerle açıklamaya ve sınavlarda gelmiş örnek olayların nasıl yorumlanacağına dair dikkat ve ipuçlarıyla anlatımı tercih ettim. Yalın anlatımı nedeniyle konuların anlaşılmasının daha rahat olacağı ve çalışırken sıkıcı olmayacağını düşünüyorum. KPSS, Adli ve İdari Hakim ve Savcılık Sınavları, Sayıştay ve diğer kurum sınavlarının sorularını bölüm sonlarında çözümleriyle birlikte bulabilirsiniz. Ayrıca her bölüm sonunda özgün cevaplı testler konunun tamamen özümsenmesinde yardımcı olacaktır. Kitapla ilgili tüm eleştiri, önerileri ve takdirlerinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizlere ulaştırmanız kitabın ümit ettiğimiz amacına ulaşması açısından bizim için önemlidir. Kitabın hazırlanmasında hiç üşenmeden tüm dizgi işlerini büyük bir anlayışla tamamlayan başta Ahmet Resul Kaymakçı ve tüm dizgi ve proje bölümü çalışanlarına, eleştiri ve dostluğunu esirgemeyen sevgili Özgür Demirci ye ve yine kitaba koyduğu katkılar nedeniyle sevgili Kadir ALGIN a, hayatımın en büyük şansı olan ve kitabın hazırlanmasında tüm huysuzluğuma katlanan sevgili eşim ve kızıma, yayınevinin her türlü imkanını bana açan Sayın Suat Düz başta olmak üzere tüm PEGEM ailesine, hayatımın her alanında desteğini esirgemeyen anne ve babama ve Ank(g)ara şivesinin tüm g leriyle anlattığım dersleri dinleyen öğrencilerime teşekkürlerimi sunarım. Mustafa Dinçdemir

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Borçlar Hukukuna Giriş Borçlar Hukuku ve Borç Kavramı...1 Edimin Türleri...3 Borç İlişkisine Hakim Olan İlkeler...5 Borç İlişkisinden Doğan Haklar...9 Borç İlişkisinden Doğan Yükümlülükler...12 Eksik Borçlar...13 Çıkmış Sorular...15 Çözümler...17 Cevaplı Test BÖLÜM Borç İlişkisinin Kaynakları Hukuki İşlemler Hukuki İşlemler...21 Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri...25 A. Sözleşmenin kurulması...25 Tarafların Uyuşması...25 Öneri...2 Önerinin Bağlayıcılığı...28 Ölüm veya Ehliyetsizliğin Öneriye Etkisi...29 Kabul...31 Öneri ve Kabulün Geri Alınması...32 Sözleşmenin Kurulma ve Hüküm ve Sonuç İfade Etme Anı...32 İlan yoluyla ödül sözü verme...33 Sözleşmelerin Geçersizlik Halleri...33 Yokluk...33 Butlan...34 Muvazaanın Hükümleri...40 Muvazaa ve Diğer İrade ile İrade Beyanı Arasında Bilerek Yaratılan Uyuşmazlık Halleri...42 İrade Sakatlığı (İrade Bozukluğu) Halleri...45 Yanılma (Hata)...45 Yanılmada dürüstlük kuralları...48 Aldatma (Hile)...49 Korkutma (İkrah)...51 Aşırı Yararlanma (Gabin)...52 Aşırı Yararlanmanın Sonuçları...53 Genel İşlem Koşulları...53 Temsil...54

5 PEGEM AKADEMİ vi Temsil Türleri...55 Temsil Yetkisinin sona ermesi...59 Çıkmış Sorular...2 Çözümler...80 Cevaplı Test...88 Borç İlişkisinin Kaynakları 3. BÖLÜM Haksız Fiil Haksız Fiilin Unsurları...93 Hukuka Aykırı Fiil...93 Kusur...9 Zarar...97 Ceza Hakimi ile Hukuk Hakimi Arasındaki İlişki İlliyet Bağı Kusursuz Sorumluluk Halleri Munzam (Aşkın - Ek) Kusur Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Borç İlişkisinin Kaynakları Sebepsiz Zenginleşme Genel Olarak Sebepsiz Zenginleşmenin Unsurları Haklı Bir Sebebin Bulunmaması Zenginleşme...13 Bir Başkasının Mal Varlığından veya Emeğinden Zenginleşme İlliyet Bağı Sebepsiz Zenginleşmenin Olmayacağı Durumlar Sebepsiz Zenginleşme Davası Sebepsiz Zenginleşenin İade Yükümü Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test...152

6 vii PEGEM AKADEMİ 5. BÖLÜM Borçların İfası İfa Kavramı İfa Konusu Kısmi İfa Bölünemeyen Edimlerde İfa İfa Yeri İfa Zamanı Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde İfa...10 Ödemezlik Def i...11 Para Borçların İfa...11 Alacaklının Temerrüdü (Direnimi)...12 Borcun İfa Edilmemesi...15 Genel Olarak...15 İfanın İmkânsızlığı...15 Borcun Gereği Gibi İfa Edilmemesi...1 Borçlunun Temerrüdü (Borçlunun Direnimi)...17 Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Borç İlişkisinde Özel Durumlar Alacağın Devri (Temliki) Borcun Üstlenilmesi (Nakli) Müteselsil Sorumluluk...20 A. Müteselsil Borçluluk...20 B. Müteselsil Alacaklılık Şarta Bağlı Borçlar Bağlanma Parası, Cayma Parası,Ceza Koşulu Üçüncü Kişi Yararına Sözleşme...21 Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt...21 Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test...231

7 PEGEM AKADEMİ viii 7. BÖLÜM Borcun Sona Ermesi Genel Olarak Borcun Sona Erme Sebepleri İfa İbra Yenileme (Tecdit)...23 Alacaklı ve Borçlu Sıfatının Birleşmesi Kusursuz İfa İmkansızlığı Takas Zaman Aşımı Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test...25

8 BORÇLAR HUKUKU Borçlar Hukukuna Giriş Borç İlişkisinin Kaynakları Hukuki İşlemler Borç İlişkisinin Kaynakları Haksız Fiil Borç İlişkisinin Kaynakları Sebepsiz Zenginleşme Borçların İfası Borç İlişkisinde Özel Durumlar Borcun Sona Ermesi Çıkmış Soru Ağacı İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmaktır. Victor Hugo

9 1. BÖLÜM BORÇLAR HUKUKUNA GİRİŞ Borçlar Hukuku ve Borç Kavramı Borçlar hukuku, borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Daha açık ifadeyle borçlar hukukunun konusunu, borç ilişkisi nin doğumu, hükümleri, türleri ve sona ermesi oluşturur. Bu açıdan günlük hayatımızda yer alan sinema bileti almamız, elbise diktirmemiz, otobüse binmemiz, birine kefil olmamız, dershaneye kayıt yaptırmamız hep borçlar hukukunun konusunu oluşturur. Borç kavramı genel itibariyle geniş anlamda borç ve dar anlamda borç olarak iki şekilde düzenlenir. Geniş anlamda borç kavramı aslında borç ilişkisini nitelendirir. Geniş anlamda borç, en az iki kimse arasında bir şeyi yapmak, vermek veya yapmamak şeklinde ortaya çıkan ilişkiyi ifade eder. Bu anlamda borç ilişkisinin üç ana unsuru vardır. Bunlar, alacaklı, borçlu ve alacaklının talep edeceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranışı ifade eden edimdir (borcun konusu). Alacaklı borç ilişkisinin aktif sujesidir (tarafı). Yani alacaklı borç ilişkisinde alacağını takip edecek, talep edecek kişidir. Borçlu ise borç ilişkisinin pasif sujesidir. Borçlu, borcun konusu olan edimi yerine getirme yükümlüsüdür. Ancak borç ilişkisinin takip eden değil, takip edilen tarafıdır. Her borç ilişkisinin bir borçlusu, bir de alacaklısı mevcut olmalıdır. Ancak birden çok borçlu veya alacaklı da olabilir. Örneğin, iki arkadaşın bir evi kiralamak için ev sahibiyle kira sözleşmesi yapmaları halinde kira bedelinin ödenmesi konusunda borçlu taraf birden çoktur. Ayrıca borç ilişkisi içerisinde bir kişi hem borçlu hem de alacaklı olabilir. A, saatini 50 ye B ye satmak için B ile sözleşme yapmıştır. Bu halde borcun konusu olan saatin teslimi konusunda borçlu konumundadır. Ancak aynı sözleşme çerçevesinde borcun konusunu oluşturan 50 nin teslimi konusunda A alacaklı konumundadır. Aynı ilişki B açısından incelendiğinde de benzer bir sonuç ortaya çıkmaktadır. B aynı sözleşmeden dolayı 50 yi verme konusunda ilişkinin borçlusu konumundayken saatin teslimi konusunda alacaklı konumundadır.

10 PEGEM AKADEMİ 2 Borç ilişkisinin bir diğer unsuru olan edim ise aralarındaki borç ilişkisinden dolayı alacaklı nın borçludan isteyebilme hakkına sahip olduğu, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü bulunduğu bir davranış biçi midir. Her borç ilişkisinde mutlaka edim olmalıdır. Edim, karşımıza bir şeyi vermek, bir şeyi yapmak veya yapmamak bir şeye katlanmak şeklinde çıkabilir. A pantolonunu B ye satmışsa A nın pantolonu B ye teslim etme borcu veya B nin parayı A ya teslim etme borcu edimin verme şeklinde ortaya çıkması örneğidir. Terzi A nın 50 karşılığında B ye pantolon dikme konusunda B ile anlaşması halinde A nın pantolon dikme borcu yapma şeklinde ortaya çıkan edime örnek iken, B nin pantolonun bedelini teslim etme borcu verme şeklinde karşımıza çıkan edim örneğidir. A nın kolektif şirket ortağı olarak şirketiyle aynı alanda faaliyette bulunmayacağına dair olan rekabet yasağı ise A nın yapmama şeklinde karşımıza çıkan edim örneğidir. Edimin konusunun ahlâka, kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı olmaması, aynı zaman da objektif anlamda imkânsız bulunmaması da şarttır (TBK m. 27/1). Buna göre konusu hukuka ve ahlaka aykırı olan bir borç ilişkisi doğmaz. Yine konusu baştan imkansız olan bir borç ilişkisi de doğmaz. A nın 50 karşılığında B den esrar satın aldığına dair A ile B arasında yapılan sözleşme, esrar satışının hukuka aykırı olması nedeniyle geçerli olmayacaktır. Dolayısıyla bu sözleşmeden dolayı A nın B ye 50 verme ve B nin A ya esrar verme borcu doğmayacaktır. Yine A nın ölmüş olan Fırtına isimli atını B ye satmak için B ile sözleşme yapması halinde, atın sözleşme yapıldığı anda ölü olması nedeniyle yapılan sözleşme sözleşme konusu edimin baştan imkansız olması nedeniyle geçersiz olacaktır. Bu nedenle A nın B ye Fırtına isimli atı, B nin de A ya atın bedelini verme yükü doğmayacaktır. Edimin konusunun belirli olması, hiç değilse başlangıçta belli değilse bile belirlenebilir ol ması gerekir. Edimin belirli olmasının temel sebebi; alacaklının borç ilişkisi nedeniyle talep edebileceklerinin, borçlunun da yerine getireceğinin ne olması gerektiğini bilmesidir. Ancak edim, başlangıçta belirlenmeyip sonradan belirlenebilir. Başlangıçta belirlenmemiş olan edimi sonradan belirleme yetkisi, sözleşmeyle taraflardan birine veya bir üçüncü

11 3 PEGEM AKADEMİ kişiye tanınmış olabilir. Ancak taraflar veya üçüncü kişi edimi belirlerken hakkaniyetli şekilde ve dürüstlük kuralına uygun davranmalıdır. Aksi halde karşı taraf buna itiraz edebilir ve edimi bu halde belirleyen hakim olabilir. Terzi A, B ye bedel karşılığı kaliteli ipek bir kumaştan elbise dikmek konusunda anlaşma yapmıştır. Yine taraflar ortaya çıkan elbisenin bedelinin tekstilci C tarafından belirlenmesi konusunda anlaşmışlardır. Bu halde C, elbise için fahiş bir bedel belirlemişse B bu duruma itiraz edebilir ve uyuşmazlığı hakim belirleyebileceği bir bedelle çözebilir. Alacaklının borç ilişkisinden doğan alacak hakkını karşı taraftan isteme hakkına talep hakkı denir. Alacak hakkı ve talep hakkı her halde aynı anda doğmaz. Örneğin, A, saatini B ye iki gün sonra ödünç olarak vermek için B ile sözleşme yapmıştır. Bu halde B nin saat üzerinde sözleşmeden doğan alacak hakkı sözleşme yapıldığı an doğmuştur ancak talep hakkı borcun muaccel olacağı (yerine getirme zamanının dolduğu) iki gün sonra doğacaktır. Alacaklının talebine karşılık borçlunun borcunu yerine getirmemesi halinde alacaklının alacağını mahkeme aracılığı ile istemesi ise dava hakkı olarak nitelendirilir. Edimin Türleri Edim, bir şeyi vermek veya yapmak şeklinde ortaya çıkıyorsa olumlu (müspet) edim; bir şey yapmamak veya katlanmak şeklinde karşımıza çıkıyorsa olumsuz (menfi) edim şeklinde nitelendirilir. A, B nin portresini yapma konusunda bir borç altına girmişse (yapma) veya A, arkadaşı B den 500 borç almışsa (verme) müspet edim söz konusudur. A çalıştığı işletmede işletmeyle rekabet etmeyeceği anlaşması yapmışsa menfi edim söz konusudur. Yine A, evini 1 yıllığına kiralamak için kiracı K ile sözleşme yapmıştır. Bu halde A nın kiracı K nin evde oturmasına süre boyunca katlanma borcu da katlanma yükümü olduğundan menfi edimdir. Borçlunun bizzat yerine getirmekle yükümlü olduğu edim şahsi(kişisel) edim iken bizzat borçlunun yerine getirmekle yükümlü olmadığı edim ise maddi edimdir.