Yrd. Doç. Dr. Altan Fahri GÜLERCİ Afyon Kocatepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. Altan Fahri GÜLERCİ Afyon Kocatepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Meslek Yüksekokulları ve İktisadi İdari Bilimler Fakülteleri İçin BORÇLAR HUKUKU

2 İÇİNDEKİLER TAKDİM...VII İÇİNDEKİLER...IX Birinci Bölüm BORÇLAR HUKUKU ILE KASTEDILEN TAM OLARAK NEDIR? 1. BORÇLAR HUKUKUNUN TANIMI, KONUSU VE BORÇLAR HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELER...1 I. Borçlar Hukuku nun Tanımı ve Konusu... 1 II. Borçlar Hukukunun Kaynakları...5 A. Borçlar Hukukunun Yazılı Kaynakları...5 B. Borçlar Hukukunun Yazılı Olmayan Kaynakları...7 C. Hâkimin Yarattığı Hukuk...8 D. Mahkeme Kararları ve Doktrin...8 III. Borç ve Sorumluluk Kavramları...8 A. Borçlunun Sorumluluğunun Kaynakları... 9 B. Borçlunun Sorumluluğunun Sınırları Sınırsız Malvarlığı Sorumluluğunun Anlamı...11

3 X 2. Sınırlı Malvarlığı Sorumluluğunun Anlamı...11 a. Konu Bakımından Sınırlı Malvarlığı Sorumluluğu...12 b. Miktar Bakımından Sınırlı Malvarlığı Sorumluluğu...12 IV. Borçlar Hukuku na Hâkim Olan İlkeler...13 A. İrade Serbestîsi İlkesi...13 B. Nisbilik İlkesi...14 C. Kusur Sorumluluğu İlkesi BORÇ VE BORÇ İLİŞKİSİ KAVRAMLARI...16 I. Borç ve Borç İlişkisi...16 A. Kavram...16 B. Borç İlişkisinin Unsurları Alacaklı ve Borçlu Edim (Borcun Konusu)...19 II. Edim Çeşitleri...20 A. Şahsi Edim- Maddi Edim...20 B. Olumlu Edim- Olumsuz Edim...21 C. Ani Edim- Sürekli Edim- Dönemli Edim...23 D. Bölünebilir Edim- Bölünemez Edim BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN HAKLAR...24 I. Borç İlişkisinden Doğan Asli Haklar...25 II. Borç İlişkisinden Doğan Fer i Haklar...26 III. Borç İlişkisinden Doğan Tali Haklar...28 A. Yenilik Doğuran Haklar...28 B. Def i Hakları Geciktirici Def iler Kesin Def iler Def i Kavramının İtiraz Kavramı İle Karşılaştırılması BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLER...34

4 I. Asli Edim Yükümlülükleri...35 II. Yan Edim Yükümlülükleri...35 III. Yan Yükümler EKSİK BORÇ İLİŞKİLERİ...38 I. Doğuştan Eksik Borçlar...39 A. Kumar ve Bahisten Doğan Borçlar...39 B. Evlenme Tellallığından (Simsarlığından) Doğan Borçlar C. Ahlaki Görevlerden Doğan Borçlar D. Nişanlanmadan Doğan Borç II. Sonradan Eksik Borçlar...41 A. Zamanaşımına Uğramış Borçlar...41 XI İkinci Bölüm HUKUKI İŞLEMLER VE SÖZLEŞMELERE GIRIŞ 1. HUKUKİ OLAY VE HUKUKİ FİİL KAVRAMI...43 I. Hukuki Olay Kavramı II. Hukuki Fiil (Davranış) Kavramı...45 A. Hukuka Aykırı İnsan Davranışları...45 B. Hukuka Uygun İnsan Davranışları Bilgi ve Tasavvur Açıklamaları Duygusal Açıklamalar İrade Açıklamaları...47 a. Maddi Fiiller...47 b. Hukuki İşlem Benzerleri...48 c. Hukuki İşlemler HUKUKİ İŞLEMLER...49 I. Kavram...49 II. Hukuki İşlemlerin Sınıflandırılması...49

5 XII A. Kurulması İçin Gerekli İrade Beyanı Sayısına Göre Hukuki İşlemler Tek Taraflı İrade Beyanı İle Sonuç Doğuran Hukuki İşlemler İki Taraflı İrade Beyanı İle Sonuç Doğuran Hukuki İşlemler İkiden Fazla İrade Beyanı İle Sonuç Doğuran Hukuki İşlemler...51 B. Malvarlığı Üzerindeki Etkilerine Göre Hukuki İşlemler Malvarlığında Azalmaya Neden Olanlar Malvarlığının Çoğalmasını Sağlayanlar (Kazandırıcı İşlemler)...54 C. Sebebe Bağlı Olup Olmamalarına Göre Hukuki İşlemler...55 D. Etkilerini Göstereceği Zamana Göre Hukuki İşlemler...56 E. Yöneltilmesinin Gerekli Olup Olmadığına Göre Hukuki İşlemler HUKUKİ İŞLEMLERİN SAKATLANMASI...57 I. Kavram...57 II. Hukuki İşlemlerde Yokluk...57 III. Hukuki İşlemlerde Hükümsüzlük...59 A. Genel Olarak Geçersizlik (Hükümsüzlük)...59 B. Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük) Mutlak Butlan Kavramı ve Butlan Halleri Mutlak Butlanın Temel Özellikleri...60 C. Kısmi Butlan...61 D. İptal Edilebilirlik...62 E. Askıda Geçersizlik (Tek Taraflı Bağlamazlık) SÖZLEŞME KAVRAMINA GİRİŞ...63 I. Sözleşme Kavramı...64 II. Sözleşmelerin Sınıflandırılması...65

6 XIII A. Tek Tarafa Borç Yükleyen- İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler...65 B. Kanunda Düzenlenmiş Olup Olmamalarına Göre Sözleşmeler...67 C. İvazlı Olup Olmamalarına Göre Sözleşmeler...69 Üçüncü Bölüm SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLIŞKILERI 1. SÖZLEŞMENİN KURULMASI...71 I. Öneri...71 II. Önerinin Bağlayıcılığı...74 A. Süreli Önerilerde...74 B. Süresiz Önerilerde Hazırlar Arasındaki Öneriler Bakımından Hazır Olmayanlar Arasındaki Öneriler Bakımından...77 III. Önerinin Geri Alınması...77 IV. Kabul Açıklaması...78 A. Kavram...78 B. Susmanın Kabul Anlamına Gelip Gelmediği..79 C. Ismarlanmamış Şeyin Gönderilmesi...79 V. Sözleşmenin Kurulduğu ve Hüküm ve Sonuçlarını Doğurduğu An...80 VI. İlan Yoluyla Ödül Sözü Verme SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI...83 I. Kavram...83 II. Kapsamı...84 A. Sözleşme Yapıp Yapmama Özgürlüğü...84 B. Sözleşmenin Karşı Tarafını Seçme Özgürlüğü.84

7 XIV C. Sözleşmenin Şeklini ve Tipini Seçme Özgürlüğü...85 III. Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları...86 A. Sözleşmenin Konusu Bakımından Sözleşmenin Konusunun Emredici Hukuk Kurallarına, Kamu Düzenine, Genel Ahlaka ve Kişilik Haklarına Aykırı Olması Sözleşmenin Konusunun Baştan İtibaren Objektif Olarak İmkânsız Olması...87 B. Zayıf Tarafın Korunması Bakımından Güçlünün Zayıfa Şartlarını Empoze Etmesi: Genel İşlem Şartları Kavramı Zayıf Tarafı Koruyucu Hükümler...90 a. Yazılmamış Sayılma...90 b. Aleyhe Yorum İlkesi SÖZLEŞMELERDE İRADE İLE BEYAN ARASINDA MEYDANA GELEN UYGUNSUZLUK HALLERİ...92 I. Latife Beyanı ve Zihni Kayıt...92 II. İradenin Sakatlanması...94 A. Hata (Yanılma) Kavram Beyan (Açıklama) Hatası ve Saik Hatası Ayrımı Esaslı Hata-Esaslı Olmayan Hata Ayrımı Esaslı Açıklama Hataları Esaslı Saik Hatası Vasıtanın Hatası Hatanın Hüküm ve Sonuçları a. Sözleşmeyi İptal Hakkı b. Karşı Tarafın Zararını Giderme B. Hile (Aldatma)

8 XV C. Tehdit (İkrah-Korkutma) D. İrade Sakatlığı Hallerinde İptal Hakkının Özellikleri III. Muvazaa (Danışık) A. Kavram B. Muvazaanın Türleri Mutlak Muvazaa: Nisbi Muvazaa: C. Muvazaanın Sonuçları D. Muvazaada İspat IV. Özel Bir Durum: Gabin (Aşırı Yararlanma) A. Gabin Kavramı B. Gabinin Şartları Karşılıklı Edimler Arasında Açık Bir Oransızlık Olmalıdır Bu oransızlık diğer tarafın içinde bulunduğu bazı özel durumlardan yararlanılarak oluşmuş olmalıdır C. Gabinin Sonuçları D. Gabinden Doğan Hakları Kullanma Süresi HUKUKİ İŞLEM VE SÖZLEŞMELERDE ŞEKİL I. Genel Olarak II. Şekil Kavramıyla İlgili Ayrımlar A. Şekille Güdülen Amaca Göre Geçerlilik Şekli İspat Şekli B. Şeklin Kaynağının Neresi Olduğuna Göre Kanuni Şekil İradi Şekil C. Hangi Yöntemle Yapıldığına Göre Sözlü (Merasimli) Şekil a. Evlenme Sözleşmesi

9 XVI b. Olağanüstü Vasiyetname Yazılı Şekil (Written Form) a. Adi Yazılı Şekil aa. Adi Yazılı Şekle Tabi Bazı İşlemler.126 bb. Adi Yazılı Şeklin Unsurları aaa. Güvenli Elektronik İmza bbb. Görme Engellilerin ve İmza Atamayan Kişilerin Durumu. 129 ccc. Beyaza İmza ddd. Yazılı Şekle Tabi Sözleşmelerde Değişiklik Yapılması b. Resmi Yazılı Şekil III. Şekle Aykırılığın Müeyyidesi TEMSİL I. Temsil Kavramı II. Vekil ile Temsilci Arasındaki Fark III. Temsilin Çeşitleri A. Temsil Yetkisinin Kaynağının Neresi Olduğuna Göre Temsil B. Temsilcinin Hangi Sıfatla İşlem Yaptığına Göre Temsil Dolaylı (Vasıtalı) Temsil Doğrudan (Vasıtasız) Temsil C. Temsilin Temelinde Bir Yetkilendirme Olup Olmamasına Göre Temsil IV. Temsilde İlişkiler Sarmalı A. Temsil Olunan ve Temsilci Arasındaki İlişki Temsil Yetkisinde Şekil ve İspat Temsil Yetkisinin Kapsamı, Sınırlandırılması ve Özel Temsil Yetkisi Gerektiren İşlemler B. Temsilci ile Üçüncü Kişi Arasındaki İlişki

10 XVII C. Temsil Olunan ile Üçüncü Kişi Arasındaki İlişki V. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi A. Temsilcinin Azledilmesi B. Temsilcinin İstifa Etmesi C. Ölüm, Gaiplik, Fiil Ehliyetinin Kaybı, İflas Hallerinin Temsil Yetkisine Etkisi D. Sürenin Sona Ermesi E. Temsil Yetkisinin Konusuz Kalması VI. Yetkisiz Temsil Dördüncü Bölüm HAKSIZ FIILDEN DOĞAN BORÇ İLIŞKILERI 1. HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU KUSUR ESASINA DAYALI HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU I. Kavram II. Şartları A. Hukuka Aykırı Fiil (Davranış, Hareket) Hukuka Aykırılık Kavramı Ahlaka Aykırılık Kavramı Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller a. Meşru Müdafaa b. Zaruret Hali c. Kendi hakkını korumak için kuvvet kullanma d. Kamu Gücünden Doğan Yetkinin Kullanılması e. Özel Hukuktan Doğan Bir Yetkinin Kullanılması

11 XVIII f. Zarar Görenin Rızası g. Kamu yararı h. Üstün nitelikte özel yarar B. Zarar Kavram Zarar Türleri a. Malvarlığı Zararı- Şahısvarlığı Zararı.162 b. Maddi Zarar- Manevi Zarar c. Doğrudan zarar- dolaylı zarar-yansıma Zarar C. Kusur D. İlliyet Bağı KUSURDAN BAĞIMSIZ SORUMLULUK I. Kusursuz Sorumluluk Kavramı A. Dikkat ve Özen B. Hakkaniyet C. Tehlike İlkesi II. Kusurdan Bağımsız Sorumluluk Halleri A. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu B. Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmayan Kişilerin Hakkaniyet Gereği Kusursuz Sorumluluğu C. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu Tanımı ve Şartları Zararın Bir Taşınmaza Verilmesi Durumu Örnekler D. Ev Başkanının Kusursuz Sorumluluğu E. Bina ve Yapı Eseri Sahibinin Kusursuz Sorumluluğu F. Taşınmaz Sahibinin Kusursuz Sorumluluğu. 180 G. Genel Tehlike Sorumluluğu HAKSIZ FİİLİN SONUÇLARI...181

12 XIX I. Maddi Tazminat II. Manevi Tazminat A. Kavram B. Örnekler III. Zamanaşımı Beşinci Bölüm SEBEPSIZ ZENGINLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLIŞKILERI 1. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAVRAMI I. Kavram II. Sebepsiz Zenginleşmenin Şartları A. Bir Tarafın Malvarlığında Zenginleşme Meydana Gelmelidir B. Zenginleşmenin Kaynağı Bir Başkasının Malvarlığı ya da Emeği Olmalıdır C. İlliyet Bağı Bulunmalıdır D. Ortada Zenginleşmeyi Haklı Gösterecek Bir Sebep Bulunmamalıdır III. Sebepsiz Zenginleşme Davası A. Sebepsiz Zenginleşme Teşkil Eden Haller Hukuki Sebebin Geçersiz Olduğu Durumlar Hukuki Sebebin Gerçekleşmediği Durumlar Borç Olmayan Bir Şeyin Ödenmesi B. Hangi Hallerde Sebepsiz Zenginleşme Davası Açamayız? Mülkiyet Davasında Sözleşme Dayanan Davalarda Eksik Borçların İfasında...195

13 XX 4. Hukuka veya Ahlaka Aykırı Bir Sonucun Gerçekleşmesi Amacıyla Verilenlerin İadesinde C. Sebepsiz Zenginleşmenin Sonuçları Altıncı Bölüm BORÇ İLIŞKILERINDE ÖZEL BAZI DURUMLAR 1. MÜTESELSİL BORÇLULUK I. Kavram II. Müteselsil Borçluluk Durumları A. Kanundan Doğan Müteselsil Borçluluk B. Taraf İradeleriyle Doğan Müteselsil Borçluluk III. Müteselsil Borçlu Olmanın Başlıca Sonuçları KOŞULA (ŞARTA) BAĞLANMIŞ BORÇ İLİŞKİLERİ I. Koşul Kavramı II. Koşulun Türleri A. Geciktirici Koşul B. Bozucu Koşul C. Koşulla İlgili Diğer Ayrımlar III. Koşul Kavramının Özellikleri BAĞLANMA PARASI VE CAYMA PARASI CEZAİ ŞART I. Kavram II. Türleri A. Seçimlik cezai şart B. İfaya eklenen cezai şart C. Dönme Cezası (İfa Yerine Cezai Şart) III. Cezai Şartın Hükümleri...217

14 XXI A. Cezai Şartın Genel Hükümleri B. Aşırı Yüksek Cezai Şartın İndirilmesi ALACAĞIN TEMLİKİ (DEVRİ) I. Alacağın Temliki Kavramı II. Alacağın Temlikinin Şartları III. Alacağın Temlikinin Özellikleri ve Sonuçları IV. Alacağı Temlik Edenin Sorumluluğu A. Eğer Temlik İvazlı İse B. Eğer Temlik İvazsız İse BORCUN ÜSTLENİLMESİ I. Kavram II. Borcun Üstlenilmesinin Sonuçları III. Bir Malvarlığı ya da İşletmenin Devralınması BORCA KATILMA, SÖZLEŞMENİN DEVRİ VE SÖZLEŞMEYE KATILMA KAVRAMLARI Yedinci Bölüm BORÇLARIN İFA EDILMESI 1. İFA KAVRAMI I. İfa Kavramı ve İfanın Tarafları A. Borcun Bizzat Borçlu Tarafından İfa Edilmesi Gerekir B. Borcun Üçüncü Kişi Tarafından İfa Edilmesi Mümkündür C. Borcun İfa Edileceği Kişiler II. İfanın Konusu- Edim A. İfa Yerine Geçen Edim B. İfa Amacıyla Yapılan Edim III. İfanın Tarzı A. Kısmi İfada B. Bölünemeyen Edimlerde

15 XXII C. Parça Borcu ve Cins Borcunda D. Sınırlı Cins Borçlarında E. Seçimlik Borçlarda IV. Para Borçlarının İfası A. Kavram B. Para Borçlarında Faiz C. Faiz Oranı Anapara Faiz Miktarı Temerrüt Faiz Miktarı V. İfa Yeri A. Para Borçlarında İfa Yeri B. Parça Borçlarında İfa Yeri C. Diğer Borçlarda İfa Yeri VI. İfa Zamanı A. Genel Olarak İfa Zamanı ve Önemi B. Borcun Vadeye Bağlanması C. Borcun Vadeden Önce İfa Edilmesi D. İfa Zamanının Sözleşme İle Belirlenmesi E. İfa Zamanının İşin Niteliğinden Çıkarılması.253 F. İfa Zamanını Bizzat Kanunun Belirlemesi G. İfa Zamanının Hesaplanması VII. İfanın İspatı VIII. Borcun İfa Edilememesi Sekizinci Bölüm BORCUN İFA EDILMESINE ENGEL OLAN HALLER 1. KUSURLU İMKÂNSIZLIK I. Kavram II. Türleri

16 XXIII A. Sözleşmenin Kurulmasından Önceki İmkânsızlık (Başlangıçtaki İmkânsızlık) B. Sözleşmenin Kurulmasından Sonraki Kusursuz İmkânsızlık C. Sözleşmenin Kurulmasından Sonraki Kusurlu İmkânsızlık GEREĞİ GİBİ İFA ETMEME BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ I. Kavram II. Borçlunun Temerrüdünün Şartları A. Borcun İfası Hala Mümkün Olmalıdır: B. Borç Muaccel Olmalıdır C. Alacaklı Borçluya İhtarda Bulunmalıdır: III. Temerrüdün Genel Sonuçları A. Aynen İfa Talebi (Specific Performance) B. Gecikme Tazminatı Talebi Genel Olarak Şartları C. Kazadan Sorumluluk IV. Temerrüdün Para Borçlarındaki Sonuçları V. Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Temerrüt A. Genel Olarak B. Şartları C. Alacaklının Elindeki İmkânlar Dokuzuncu Bölüm BORCUN SONA ERME NEDENLERI 1. BORCUN SONA ERME NEDENLERİ I. İfa

17 XXIV II. İbra III. Tecdit (Yenileme) IV. Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Aynı Kişide Birleşmesi V. Kusursuz İmkânsızlık VI. Aşırı İfa Güçleşmesi VII. Takas VIII. Zamanaşımı A. Genel Olarak Zamanaşımı Kavramı ve Hak Düşürücü Sürelerden Farkı B. Zamanaşımı Süreleri Genel Olarak Sürelerin İşlemeye Başlaması Zamanaşımından Feragat Zamanaşımı Süreleri C. Zamanaşımının Durması D. Zamanaşımının Kesilmesi E. Zamanaşımının Sonuçları F. Ek Süre İmkânı YARARLANILAN KAYNAKLAR