ZORUNLU KARAYOLU TAŞIMACILIK MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARI

Transkript

1 ZORUNLU KARAYOLU TAŞIMACILIK MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARI Ferhat BÜYÜKADA Avukat ANKARA, 2011

2 I- GİRİŞ İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar olan süreçte, en çok bilinen, en çok tercih edilen ve en basit biçimde gerçekleştirilebilen ulaşım biçiminin karayolu ile ulaşım olduğu bilinmektedir. Karayolu taşımacılığı, tarihsel gelişim süreci içerisinde; yaya ulaşımından, binek hayvanlarla ulaşıma ve oradan da modern çağda kullanılan motorlu taşıtlara kadar, sürekli bir gelişim çizgisi izlemiştir. Gelinen bu son noktada, karayolu ile ulaşımda kullanılan motorlu taşıtların, insanlara sağladığı çok büyük faydalar yanında, çoğu kez cismani zararlara sebep olabildiği görülmektedir. Ortaya çıkan bu olumsuz sonuçlar, bazen motorlu taşıtların bizatihi doğasında var olan tehlikelerden, bazen sürücü kusurlarından, bazen de ulaşımın gerçekleştirildiği zaman ve mekânla bağlantılı olarak çevresel veya doğal faktörlerden kaynaklanabilmektedir. Motorlu kara taşıtları ile gerçekleştirilen bu faaliyetler nedeniyle gerek motorlu taşıtta bulunanlar ve gerekse de üçüncü kişilerin, can ve/veya mal kaybına uğraması, bu zararlardan dolayı sorumluluğu da beraberinde getirmiştir. Motorlu taşıtların tehlikeli araçlar olması ve bu tehlikenin sıklılıkla üçüncü kişilerin can ve/veya mal zararlarına sebebiyet vermesi karşısında kanunkoyucu, tehlike sorumluluğu kavramını ve üçüncü kişilerin bu araçlar nedeniyle uğradığı zararlar bakımından işletenin kusursuz sorumluluğunun kabul etmiş, üçüncü kişilerin zararlarının işleten tarafından tazmin edilememesi riskine karşı da meydana gelebilecek bu zararların sigortalanmasını zorunlu kılmıştır. Üçüncü kişilerin zararlarının tazminini haksız fiil hükümleri ile düzenleyen kanunkoyucu, taşıt içindeki yolcuların uğradığı zararlar bakımından ise taşıma işini gerçekleştiren kişilerin akdi sorumluluğunun bulunduğunu kabul etmiştir. Ancak işletenin kusurlu olmadığı hallerde dahi, yolcuların uğradığı cismani zararların tazminin sağlanabilmesi için yolcuların sigortalanması zorunluluğu getirmiştir. Motorlu taşıtların sebep olduğu cismani zararların tazmini bakımından Türk sigorta hukukunda kabul edilen bu zorunlu sigortadan birincisi Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası, ikincisi ise bu çalışmanın konusunu teşkil eden Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası dır. Bu çalışma kapsamında öncelikle sorumluluk sigortası hakkında genel bir bilgi verilecek olup, daha sonra Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları detaylı biçimde incelenmeye çalışılacaktır. 1

3 II- SORUMLULUK SİGORTASI A. Tanım Genel bir tanım yapmak gerekirse, sigorta; ekonomik sonuçlar doğuran tesadüfî risklerin olumsuz sonuçlarının, sigortacı tarafından gerçekleştirilen bir organizasyon dâhilinde bir araya gelen risk taşıyıcıları arasında paylaşılması esasına dayanan bir hukuki müessesedir 1. Sigorta, sigorta ettirenin malvarlığında çeşitli risklerden kaynaklanabilecek olumsuz sonuçların, akdi bir ilişki çerçevesinde sigortacı tarafından üstlenilmesine hizmet etmektedir. Malvarlığı değerlerinin ve bu değerler bakımından söz konusu olabilecek risklerin çeşitliliği dikkate alındığında, doğaldır ki çok sayıda sigorta türünden bahsetmek mümkün olmaktadır. Sorumluluk sigortası da bu sigorta türlerinden biridir. Sorumluluk sigortaları; sigorta ettirenin, üçüncü kişilere karşı akdi veya kanuni borçlarından doğan sorumluluğunun, sigortacı tarafından teminat altına alınması ve bu borçlar nedeniyle üçüncü kişiler tarafından öne sürülebilecek tazmin taleplerinin sigortacı tarafından üstlenilmesi esasına dayanmaktadır 2. B. Sigorta Tasnifi İçindeki Yeri Sigorta, yukarıda da belirtildiği üzere, kapsam itibariyle çok geniş bir müessese olup doktrinde çeşitli kıstaslara göre tasnif edilmektedir. Doktrinde kabul edilen başlıca tasnifler bakımından, sorumluluk sigortalarının yerini şu şekilde ifade etmek mümkündür: 1. Aktifin sigortası Pasifin sigortası Sigorta gereksinimini doğuran risk, malvarlığının aktif kısmında yer alan değerlerdeki azalmalara ilişkin olabileceği gibi, malvarlığının pasif kısmında meydana gelebilecek artışlara ilişkin de olabilir. Sigorta hukukunda genel kabul gören bu tasnife göre, ilk halde aktifin sigortasından ikinci halde ise pasifin sigortasından bahsedilir. Bu bağlamda sorumluluk sigortaları, üçüncü kişiler tarafından ileri sürülebilecek olası tazmin taleplerini teminat altına alması itibariyle; malvarlığının aktif kısmındaki azalmalara değil, pasif kısmındaki artışlara ilişkindir. Bu nedenle sorumluluk sigortası pasifin sigortası başlığı altında değerlendirilmektedir. 1 CAN, Mertol: Türk Özel Sigorta Hukuku, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş Üçüncü Bası, İmaj Yayınevi, Ankara, 2009, s ŞENOCAK, Kemal: Mesleki Sorumluluk Sigortası (Özellikle Doktor, Avukat, Mimarın Mesleki Sorumluluk Sigortası), Turhan Kitabevi, Ankara, 2000, s

4 2. Zarar sigortası Meblağ sigortası Doktrinde kabul gören bir diğer ayrım ise, sigortacının edim şekline göre yapılan zarar sigortası - meblâğ sigortası ayrımıdır. Sigorta himayesinden istifade eden kişiye, risk gerçekleştiğinde sigorta sözleşmesinde öngörülen sigorta bedelinin ödenmesinin kararlaştırıldığı hallerde meblağ sigortası ndan bahsedilmektedir. Ancak sigorta sözleşmesinde, poliçede öngörülen sigorta bedelinin değil de, sigorta bedelinin sınırları içerisinde kalmak şartıyla sadece onun somut olarak uğramış olduğu zararı karşılayan paranın ödeneceğinin kararlaştırılması halinde zarar sigortası gündeme gelecektir. Sorumluluk sigortalarında, sigorta bedeli sınırları içinde kalmakla beraber sadece uğranılan zararın tazmini üstlenilmiş olduğundan, bir zarar sigortası olarak nitelendirilmektedir. Gerçekten, Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortasında; yolcunun ölümü halinde, poliçe tutarının tamamı değil, destekten yoksun kalanların hesaplanacak zarar tutarı kadar tazminat ödenir. Ayrıca, kalıcı sakatlıklarda ise, sakatlık oranı başlı başına yeterli olmayıp, tazminata ödenebilmesi için ayrıca yolcunun maddi bir zararının (iş gücü kaybı, kazanç kaybı) bulunması gerekmektedir. 3. Mal sigortası Malvarlığı sigortası Zarar sigortaları da, kendi içerisinde mal sigortası ve malvarlığı sigortası olmak üzere iki başlık altında değerlendirilmektedir. Mal sigortaları, sigortalının bir mal üzerindeki menfaatinin sigorta edildiği sigortalardır 3. Malvarlığı sigortasında ise, sigorta teminatı altında olan şey, salt bazı malvarlığı değerleri değil, bunlara ilişkin ekstra harcamaları ve gelir kayıplarını da kapsayacak biçimde malvarlığının tamamıdır 4. Sorumluluk sigortası, bu tasnifte malvarlığı sigortası olarak kabul edilir. Zira sorumluluk sigortası, sigortalının malvarlığını onun üçüncü kişiye verdiği zararlardan kanunen sorumlu olması dolayısıyla hâsıl olan mali yüklere karşı bir bütün olarak himaye etmektedir. 5 3 ŞENOCAK, s ŞENOCAK, s ŞENOCAK, s

5 III- ZORUNLU KARAYOLU TAŞIMACILIK MALİ SORUMLULUK SİGORTASI A. Sigortanın Konusu Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası; motorlu taşıtla seyahat eden yolcuların, kalkış noktasından varış noktasına kadar geçecek süre içerisinde meydana gelecek bir kaza sonucu uğrayabilecekleri bedeni zararlar nedeniyle taşıyıcının sorumluluğunun sigortacı tarafından, poliçede yazılı tutar dâhilinde üstlenildiği bir sigorta türüdür. Bu sigorta ile taşımacıların yolculara karşı sorumluluğu, sigortacı tarafından üstlenilmektedir. B. Yasal Dayanak 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu nun (KTK) 17. maddesinde: Şehirlerarası ve uluslararası yolcu taşımacıları; duraklamalar dahil olmak üzere yolcunun kalkış noktasından, varış noktasına kadar geçecek süre içinde meydana gelecek bir kaza nedeniyle yolcunun ölümü, yaralanması ya da eşyasının zarara uğramasından dolayı sorumludur. denildikten sonra 18. maddede: Taşımacılar, yolcuya gelebilecek bedeni zararlar için bu Kanunun 17 nci maddesinden doğan sorumluluklarını sigorta ettirmek zorundadır. hükmü getirilmiştir. Karayolu Taşıma Yönetmeliği nin 63. ve 64. maddelerinde Kanuna paralel düzenlemelere yer verilmiş olup, Yönetmeliğin 66. maddesinde: Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası yaptırmayan yetki belgesi sahipleri yolcu taşımacılığı yapamaz ve bunların taşıt belgesinde kayıtlı taşıtlarının trafiğe çıkışına izin verilmez. denilmek suretiyle, emredici hükme aykırılık halinde uygulanacak yaptırım düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin yanı sıra Hazine Müsteşarlığı nca, Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortalarında; sigorta teminatının kapsamı, sigorta şirketi ile sigorta ettiren/sigortalının görev ve yükümlülükleri, anlaşmazlık durumunda takip edilecek prosedürler gibi temel konulara ilişkin düzenlemeleri içeren Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlar ı hazırlanmış ve 19 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. C. Özellikleri 1. Sigortacının sorumluluğunun kapsamı Karayolu Taşımacılık Sigortası, bir sorumluluk sigortası türüdür. Bununla sigortacı, sigorta ettirenin (taşımacının) yolculara karşı sorumluluğunu, poliçedeki miktarla sınırlı olarak üstlenir. Bir sorumluluk sigortası olduğu içindir ki, taşımacının ve eylemlerinden sorumlu olduğu sürücü ve yardımcılarının bir kusuru yok ise, sigortacının tazmin yükümlülüğü doğmaz. 4

6 TTK md. 806/2, 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu md. 18/2, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu md. 86/1 e ve bunlara paralel olarak Genel Şartlar A.4 e göre; taşımacı (sigortalı), kendisinin veya eylemlerinden sorumlu tutulduğu kişilerin kusuru bulunmaksızın ve (poliçede kayıtlı) araçtaki bir bozukluk kazayı etkilemiş olmaksızın, kazanın bir mücbir sebepten veya zarar görenin (hak sahibinin) veya bir üçüncü kişinin ağır kusurundan ileri geldiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur. Taşımacının sorumluluktan kurtulabildiği bu hallerde, onun yolculara karşı sorumluluğunu üstlenmiş olan sigortacı da sorumluluktan kurtulmuş olacaktır. Sorumluluk sigortalarında, kural olarak üçüncü kişiler korunmakta iken, Karayolu Taşımacılık Sigortası, yalnızca sigortalının taşıdığı biletli yolculara karşı maddi sorumluluğunu karşılamak için yapılmaktadır. Daha açık bir deyişle, bu sigorta türünden (biletli yolcu olmayan) üçüncü kişiler yararlanamaz. Yararlanacak olanlar yalnızca, kaza sırasında taşıtta yolcu olarak bulunan kişiler veya onların hak sahipleridir. 2. Sigortacının sorumluluğunun başlaması Sigorta sözleşmelerinde sigorta ettirenin asli edim yükümlülüğünü primi ödeme borcu teşkil eder. Öyle ki TTK md. 1295/3 e göre sigortacının sorumluluğu, ancak primin (veya taksitle ödenmesi kararlaştırılmışsa ilk taksidinin) ödenmesi anında başlar. Genel Şartlar C.1 de, primin sigortalı tarafından ödeneceği belirtildikten sonra, bu bedelin tamamının sözleşme yapılır yapılmaz poliçenin teslimi karşılığında peşin olarak ödeneceği öngörülmüştür. Ayrıca, poliçenin teslimine rağmen primin ödenmemiş olması halinde de sigortacının sorumluluğunun başlamayacağını açıkça belirtmiştir. 3. İhbar külfeti TTK md ve 1291 de, sigorta ettirenin, gerek sözleşmenin kurulduğu anda ve gerekse de sözleşmenin devamı süresince ve gerekse rizikonun gerçek durumunu ve riziko ile ilgili önemli olayları sigortacıya bildirmekle mükellef kılınmıştır. Esasen TTK da mükellefiyet olarak ifade edilen bu durum hukuki niteliği itibariyle, sigorta ettiren bakımından bir mükellefiyet değil bir külfet olarak kabul edilmelidir. Zira süresi içinde gerekli ihbarın sigortacıya yapılmamış olması sigorta ettireni bir borç altına sokmaz, sadece hak kaybına uğramasına yol açar. Genel Şartlar C.2 de sigortalının sözleşme yapılırken ki ihbar külfeti, C.3 te ise sigorta süresi içindeki ihbar külfeti düzenlenmiştir. Bu hükme aykırılık, sigorta sözleşmesinin sigortacı tarafından feshine olanak tanıyabileceği gibi, üçüncü şahıslara tazminat ödenmiş veya ödenecek olması hallerinde sigortalıya rücu edilmesine de neden olabilir. 4. Sigortalının değişmesi faaliyetin sona ermesi Genel Şartlar C.4 e göre, sigortalının değişmesi halinde poliçeden doğan bütün hak 5

7 ve borçlar yeni sigortalıya geçer. Aynı maddeye göre, taşımacını yetki belgesinin iptali ya da taşıyıcının taşıma faaliyetini sona erdirmesi halinde; sigorta sözleşmesi kendiliğinden infisah edilmiş sayılacaktır. 5. Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası ile karşılaştırılması Türk sigorta mevzuatı bakımından, yolcular için yaptırılması zorunlu olan iki sigorta türü olarak mevcuttur. Bunlar, Karayolları Taşıma Sigortası ve Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası dır. Bu iki sigortanın farkları şöyle sıralanabilir: Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortasında sigortalılar yolcular ve taşıt personeli iken, Taşıma Sigortasında sigortalı taşımacı dır. Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortasında yolcularla birlikte sürücü ve öteki görevlilerin de can zararları güvence altına alınmış iken, Taşıma Sigortasından sadece biletli yolcular yararlanabilir. Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortasında taşımacının, sürücünün ve yardımcı kişilerin herhangi bir kusuru bulunmasa bile, sigorta tazminatı ödenir iken, Taşıma Sigortasında taşımacı, sürücü ve yardımcı kişiler kusursuz ise sigorta tazminatı ödenmez. Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortasında yolcu ölmüşse, mirasçılar poliçe tutarının tamamını alırlar; mirasçı olmayanlar bu sigortadan yararlanamazlar. Buna karşılık Taşıma Sigortasından yalnızca mirasçı olup olmamasına bakılmaksızın sadece destekten yoksun kalanlar yararlanabilirler. Ayrıca ödenecek tazminat, poliçe tutarının tamamı olmayıp, destekten yoksun kalanların uğradıkları zararla sınırlıdır. Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortasından karşılanan tazminat tutarı, ayrıca taşımacıdan ve sorumluluk sigortalarından dava yoluyla veya doğrudan istenebilecek tazminat tutarlarından indirilmez iken; Taşıma Sigortasından alınan tazminat tutarı, açılan bir davada hesaplanacak tazminat tutarından indirilir. Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası bir can sigortası türü olduğundan, ölüm veya yaralanma nedeniyle sigorta bedelini ödeyen sigortacının, zarardan sorumlu olanlara (tedavi giderleri dışında) rücu hakkı yoktur. Taşıma Sigortasında ise, tazminatı ödeyen sigortacı, kaza sorumlularına karşı rücu davası açabilir. IV- SİGORTANIN KAPSAMI A. Yararlanacak Kişiler Bakımından Genel Şartları A.1 e göre: Bu sigorta ile sigortacı, poliçede belirtilen motorlu taşıtta seyahat eden yolcuların, duraklamalar da dahil olmak üzere, kalkış noktasından varış noktasına kadar geçecek süre içinde meydana gelecek bir kaza sonucu bedeni zarara uğraması halinde, sigortalının 10/07/2003 tarih ve 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunundan doğan 6

8 sorumluluğunu, poliçede yazılı sigorta tutarlarına kadar temin eder. denilerek, bu sigortanın yalnızca yolcular için yapıldığını ifade etmiştir. Genel Şartlar da yer alan bu düzenleme, 4925 sayılı KTK md. 17 ve 18 ile Yönetmeliğin 63 ve 64. maddeleri ile paraleldir. Genel Şartlar A.2 de: taşıtı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında, taşıtta bulunan yolcu biletli kişiler olarak yolcu olarak tanımlanmıştır sayılı KTK md. 6 da: Yolcu taşımaları biletsiz ve taşıma sözleşmesiz yapılamaz. denilmiş ise de, yolcu sayılmak için bilet verilmiş olması şart değildir. Zira taşıma sözleşmesi şekle bağlı olmayıp, bilet yalnızca ispatta kolaylık sağlayan bir belgedir. Yolcuya bilet verilmemişse veya bilet kaybolmuşsa ya da taşıma ücreti elden alınmışsa, (örneğin yolculuk sırasında sürücü veya öteki görevlilerden biri ara duraklardan yolcu almışlarsa), bu gibi hallerde kaza sırasında otobüste yolcu olarak bulunulduğu diğer ispat vasıtalarıyla da ispatlanabilir. Bu halde, biletsiz olmalarına bakılmaksızın ücret ödeme koşulunun yerine getirildiğini kanıtlayanlar veya bunların hak sahipleri, Taşıma Sigortasından yararlanacaklardır. Yolcu sayılmak için ücret ödemiş olmak şart ise de, bunun üç istisnası vardır: Karayolu Taşıma Yönetmeliği md. 48/(h) ye göre: 6 yaşın altında olan çocuklar yolcu bileti düzenlenmeksizin kucakta seyahat edebilirler. Bu halde yolcu bileti düzenlenmiş ve ayrıca bir ücret ödenmemiş olmasına rağmen, kucakta seyahat eden çocuk da yolcu sayılacaktır. Karayolu Taşıma Yönetmeliği md. 48/(e) ye göre taşımacı, her seferde bir yolcuyu bilet keserek ücretsiz taşıyabilir. Bu bir hatır taşıması olsa da, taşımacının sorumluluğunu üstlenmiş olan sigortacı, Yönetmelik hükmü gereği, her seferde bir ücretsiz yolcu nun sigorta koruması altında olduğunu kabul etmek zorundadır. Ayrıca Karayolu Taşıma Yönetmeliği md. 48/(e) ye göre taşımacı, her seferde bu seyahatte görevli olmayan en fazla iki personelini de bilet keserek ücretsiz taşıyabilir. Bu hüküm gereği, sigortacı, görevli olmayan en fazla iki personeli de sigorta koruması altında kabul etmek zorundadır. B. Yer ve Zaman Bakımından 4925 sayılı KTK md. 17. ve Yönetmelik md. 63 te: Yolcu taşımacıları, duraklamalar dâhil olmak üzere yolcunun kalkış noktasından, varış noktasına kadar geçecek seyahat süresi içinde meydana gelecek bir kaza nedeniyle yolcunun ölümü, yaralanması ya da eşyasının zarara uğramasından dolayı sorumludurlar. denilmektedir. Bu düzenlemelere paralel olarak Genel Şartlar A.1 de: Bu sigorta ile sigortacı, poliçede belirtilen motorlu taşıtta seyahat eden yolcuların, duraklamalar da dâhil olmak üzere, kalkış noktasından varış noktasına kadar geçecek süre içinde meydana gelecek bir kaza sonucu bedeni zarara uğraması halinde, sigortalının 10/07/2003 tarih ve 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunundan doğan sorumluluğunu, poliçede yazılı sigorta tutarlarına kadar temin eder. denilmiştir. 7

9 Taşıma Sigortası nın yer ve zaman bakımından güvence kapsamını, şöyle ifade edebiliriz: Yolcu, biletini alıp terminale girdikten sonra taşımacının sorumluluğu başlayacak, dolayısıyla Taşıma Sigortası nın güvencesi altına girmiş olacaktır. Taşımacının sorumluluğu, yolcunun taşıta bindiği yerden, gideceği yerde taşıttan güvenli bir biçimde inmesine kadar sürecek olup; taşıtın kalkış yerindeki terminalde bekleme sırasında ve varış yerindeki terminalde iniş ve terminalden ayrılış sırasında, terminal dışındaki ara duraklarda, yolcu indirme ve bindirme yerlerinde yolcunun uğrayacağı zararlar sorumluluk kapsamında ve Taşıma Sigortasının güvencesi altında olacaktır. Yolculuk boyunca; duraklamalar, uğrak ve mola yerleri de taşımacının sorumluluğu kapsamında olup, belirtilen yerlerde doğacak zararlar Taşıma Sigortasından karşılanacaktır. Örneğin, yemek yenilen lokantada, yolculuğa ara verildiği dinlenme yerlerinde yolcunun başına gelebilecek kazalar da Taşıma Sigortası güvencesi kapsamında olacaktır. Somut örneklerle açıklamak gerekirse, örneğin yolculuk sırasında dışarıdan otobüse atılan bir taş sonucu yolcunun yaralanması veya otobüsün herhangi bir yerde durduğu sırada aşağıya inen yolcunun karşıdan gelen bir aracın çarpması sonucu ölmesi veya yaralanması gibi olaylarda taşımacı sorumlu olacağından, zarar gören yolcu Taşıma Sigortasından yararlanabilecektir. C. Zarar Doğuran Olaylar Bakımından Genel Şartlar A.2 ye göre kaza: Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı, ölüm, yaralanma ve maddi zararla sonuçlanmış olaylar veya duraklamalar da dâhil olmak üzere 4925 sayılı Kanuna göre taşımacının sorumluluğunu doğuran ve zarara neden olan olay olarak tanımlanmıştır. Genel Şartlar daki bu tanıma göre, Taşıma Sigortası kapsamına giren kazaları ve zararı doğuran olayları ikiye ayırabiliriz: 1. Trafik kazaları: Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı trafik kazaları sonucu yolcunun ölümü, yaralanması ve maddi zarara uğraması durumları Taşıma Sigortası kapsamında yer alan olaylardır. 2. Araç dışında ve yolculuk sırasında yolcunun uğradığı zararlar: Taşımacı, Yasa, Yönetmelik ve Genel Şartlardaki hükümlere göre, taşıtın kalkış noktasından varış noktasına kadar geçecek süre içinde, mola ve duraklamalar dâhil, meydana gelecek bir kaza sonucu yolcunun ölümü, yaralanması ya da eşyanın zarara uğramasından dolayı sorumludur. Bu şekilde uğranılan zararlara örnek olarak, şunlar sayılabilir: Otobüs dışında, mola ve duraklama yerlerinde taşımacının yolcuyu gözetip kollama ve tehlikelerden koruma yükümlülüğünü gerektiği gibi yerine getirmemesi nedeniyle uğranılan zararlar; Yolculuk sırasında yemek yemek, dinlenmek, ihtiyaçları gidermek için durulan (taşımacının seçtiği ve durmayı yeğlediği) lokanta, benzin istasyonu, dinlenme tesisleri gibi yerlerde, yolcunun uğradığı zararlar; 8

10 Terminallerde, bekleme ve duraklama yerlerinde gerekli sağlık ve güvenlik koşulları oluşturulmaması nedeniyle yolcunun üşümesi, hastalanması, herhangi bir biçimde zarara uğraması durumları da Taşıma Sigortası kapsamında olmak gerekir. D. Taşıtlar Bakımından Genel Şartlar A.6, Yönetmelik md. 11 ve 64 e göre Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası yapılması gereken taşıtlar şunlardır: Yetki belgesi kapsamında şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapan otomobiller, Şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapan (koltuk sayısı 8-14) minibüsler, Şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapan (koltuk sayısı 15-25) otobüsler, Şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapan (koltuk sayısı 26 ve daha fazla) otobüsler, V- ZARAR VE TAZMİNAT A. Hak Sahibinin Başvuru Hakkı ve Başvuru süresi KTK md. 21 ve Genel Şartlar B.1 e göre hak sahipleri, sorumluluk sigorta poliçesinde öngörülen teminat sınırları içinde doğrudan doğruya sigortacıya karşı talepte bulunabilirler. Genel Şartlar B.1 e göre sigortacı, poliçede belirtilen teminat limitleriyle sınırlı olmak kaydıyla hak sahipleri ile temasa geçerek anlaşma hakkına sahiptir. Ancak, sigortacının yazılı izni olmadıkça sigortalı, tazminat talebini kısmen veya tamamen kabule yetkili olmadığı gibi hak sahiplerine herhangi bir tazminat ödemesinde bulunamaz. Genel Şartlar B.1 e göre tazminata yol açan olay, sigortalı veya hak sahibi tarafından öğrenildiği tarihten itibaren otuz iş günü içinde; olay yurtdışında meydana gelmişse altmış iş günü içinde sigortacıya ihbar edilir. B. Rizikonun Gerçekleşmesi Halinde Sigortalının Yükümlülükleri KTK md. 22 de rizikonun gerçekleşmesi halinde sigortalının yükümlülüklerini genel çerçevede düzenlemiş olup, Genel Şartlar B.2 de bu yükümlülükler daha detaylı olarak açıklanmıştır. Buna göre sigortalı, rizikonun gerçekleşmesi halinde şu hususları yerine getirmekle yükümlüdür: Sigortalı Genel Şartlara göre, sorumluğunu gerektirecek bir olayı, haberdar olduğu andan itibaren otuz iş günü içinde; olay yurtdışında meydana gelmişse altmış iş günü içinde sigortacıya ihbar etmek 6, 6 Her ne kadar TTK md. 1292/1 de sigorta ettirenin, sigortanın kapsadığı rizikonun gerçekleştiğini haber aldığı tarihten itibaren beş gün içinde keyfiyeti sigortacıya bildirmekle yükümlü olduğu belirtilmiş ise de, Zorunlu 9

11 Sigortalı değilmişçesine gerekli kurtarma ve koruma önlemlerini almak ve bu amaçla sigortacı tarafından verilecek talimatlara uymak, Sigortacının talebi üzerine, olayın ve zararın nedeni ile hangi hal ve şartlar altında gerçekleştiğini ve sonuçlarını tespite, tazminat yükümlülüğü ve miktarı ile rücu hakkının kullanılmasına yararlı, elde edilmesi mümkün bilgi ve belgeleri gecikmeksizin vermek, Zarardan dolayı dava yolu ile veya başka yollarla bir tazminat talebi karşısında kaldığı veya aleyhine cezai kovuşturmaya geçildiği hallerde, durumdan sigortacıyı derhal haberdar etmek ve zarar ziyan talebine ve cezai kovuşturmaya ilişkin olarak almış olduğu ihbarname, davetiye ve benzeri tüm belgeleri derhal sigortacıya vermek, Sigorta konusu ile ilgili başka sigorta sözleşmeleri varsa, bunları sigortacıya bildirmek. Sigorta ettirenin bu yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde hangi yaptırımlarla karşılaşacağı konusunda Genel Şartlarda bir düzenleme getirilmemiştir. Sigorta ettirenin kusurlu davranışıyla bu yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde sigortacının, üçüncü kişi olan zarar görene daha fazla ödeme yapmış olması halinde, TTK md. 1301/2 uyarınca, yaptığı fazla ödeme oranında sigorta ettirene rücu edebileceği kabul edilebilir. C. Kazaya İlişkin Belgeler Sigortacı, rizikonun gerçekleşip geçekleşmediğinin, meydana gelen olayın sigorta poliçesinin kapsamında olup olmadığının ve ödenecek tazminatın, tazminatın kimlere ödeneceğinin vs. tespiti açısından bazı bilgi ve belgelere ihtiyaç duyacaktır. Sigortacı, TTK md e göre rücu hakkının olup olmadığını da bunlara göre belirleyecektir. Sigortacı tarafından talep edilecek bilgi ve belgeler, hak sahipleri tarafından tazminat başvurusu ile birlikte sigortacıya bildirilmelidir. Genel Şartlar B.3 e göre sigortacı, tazminatı ödemek için, kazayla ilgili olarak, hak sahibinden şu belgeleri isteyebilir. Alkol raporu ile yetkili kamu otoriteleri tarafından düzenlenen kaza tespit tutanağı veya bilirkişi raporunu, Olaya karışan başka araçlar varsa, trafik tescil belgelerinin, sürücü belgelerinin fotokopilerini, alkol raporunu, Başvuru ölüm nedeniyle yapılmışsa, ölüm raporu ve veraset ilamı ile ölenin mesleği ve gelir durumunu ve desteklik ilişkisini gösteren belgeleri, Olayın mahkemeye intikal etmiş olması halinde mahkeme kararını, Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigorta Poliçesi Genel Şartlarında bu süre, yurt içinde meydana gelen olaylar bakımından 30, yurt dışında meydana gelen olaylar bakımından ise 60 işgünü olarak tayin edilmiştir. 10

12 Başvuru, yaralanma nedeniyle yapılmışsa tedavi giderlerini gösteren belgeleri; başvuru, geçici veya daimi sakatlanma nedeniyle yapılıyorsa, tam teşekküllü hastaneden alınacak raporu. Genel şartlarda belirtilmemiş olmasına karşın sigortacı, bu belgelere ek olarak şunları da isteyebilecektir: Savcılık soruşturması sonucu düzenlenen iddianame veya takipsizlik kararı, Ceza davası açılmışsa duruşma tutanağı, Yolcu bileti, Vekille başvurularda özel yetki içeren vekâletname. Genel Şartlara göre sigortacı, olaya karışan diğer araçların trafik tescil belgelerinin, sürücü belgelerinin fotokopilerinin ve alkol raporlarının olmaması nedeniyle tazminat talebinde bulunan hak sahibine ödemede bulunmaktan kaçınamaz. D. Tazminat ve Giderlerin Ödenmesi Tazminat ve giderlerin ödenmesi, KTK md. 22 ve Genel Şartlar B.4 te düzenlenmiştir. Buna göre sigortacı, tazminatı kaza veya zarara ilişkin belgelerin eksiksiz olarak, şirketin merkez veya kuruluşlarına iletildiği tarihten itibaren sekiz iş günü içinde, poliçedeki teminat tutarları dâhilinde öder. Tazminatın bu süre içinde haklı neden olmaksızın ödenmemesi halinde, sigortacı temerrüde düşmüş olur ve ödenmemiş tazminat tutarına yasal temerrüt faizi uygulanır. Temerrüt faizi teminat limiti içinde yapılmış ödeme sayılmaz. Ayrıca bu sigorta ile ilgili olarak dava açılması halinde, sigorta poliçesinde yazılı limitlere kadar davanın takip ve idaresi sigortacıya ait olup, sigortalı sigortacının göstereceği avukata gereken vekâletnameyi vermek zorundadır. Sigortacı dava masrafları ile avukatlık ücretlerini öder. Şu kadar ki, hükmolunan tazminatın sigorta bedelinden fazla olması halinde, sigortacı bu masrafları sigorta bedelinin tazminata olan oranı dâhilinde öder. Sigortalı veya eylemlerinden sorumlu tutulduğu kimseler aleyhine cezai kovuşturmaya geçilmesi halinde, sanığın izni ile sigortacı da savunmaya iştirak eder. Bu takdirde, sigortacı yalnız seçtiği avukatın giderlerini öder. Cezai kovuşturmadan doğan tüm giderler ile muhtemel para cezaları sigorta teminatı dışındadır. E. Zarar Görenlerin Çokluğu Zarar görenlerin birden fazla olması halinde tazminatın ne suretle ödeneceği KTK md. 19 da ve buna paralel olarak Genel Şartlar B.5 te detaylı olarak açıklanmıştır. Buna göre: Hak sahiplerinin tazminat alacakları, sigorta sözleşmesinde belirtilen teminat tutarından fazla ise, hak sahiplerinden her birine ödenecek tazminat tutarı, teminat tutarının tazminat alacakları toplamına olan oranına göre indirime tabi tutulur. 11

13 Ayrıca, birden çok kişinin zarar gördüğü kazalarda, başka tazminat taleplerinin bulunduğunu bilmeksizin, hak sahiplerinden birine veya birkaçına, kendilerine düşecek olandan fazla ödemede bulunan iyiniyetli sigortacı, yaptığı ödeme çerçevesinde diğer hak sahiplerine karşı da borcundan kurtulmuş olur. F. Sigortacının Sigortalıya Rücu Hakkı Genel Şartlar B.7 ye uyarınca, ödemede bulunan sigortacı, sigorta sözleşmesine ve bu sözleşmeye ilişkin kanun hükümlerine göre, tazminatın kaldırılmasını veya azaltılmasını sağlayabileceği oranda sigortalıya rücu etme hakkına sahiptir. Genel Şartlarda bu hallerin başlıcaları sınırlı sayıda olmamak üzere sayılmıştır. Buna göre, tazminatı gerektiren olay; a) Sigorta ettirenin veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin kasti bir hareketi veya ağır kusuru sonucunda meydana gelmişse, b) 4925 sayılı KTK da yasaklanan hallerden, sigorta ettirenin bu kanun ve ilgili yönetmelikteki yükümlülüklerini yerine getirmemesinden doğmuşsa, c) Taşımacının yetki belgesinde kayıtlı olmayan taşıtlarla yapılan veya yetki belgesi olmadan yapılan taşımalar sonucu meydana gelmişse, d) Taşıtın, mevzuatın gerektirdiği teknik şartlara uygun olmamasından, nitelikli şoför ve hizmetli personeli olmadan sefere çıkarılmasından; güzergâh mesafesini dikkate alarak yeteri kadar sürücü bulundurulmamasından meydana gelmişse, e) İkram edilen yiyecek ve içecekler ile diğer maddelerin sağlık şartlarına uygunluğunun sağlanmaması, yolcuların sağlığının olumsuz etkilenmemesi hususunda taşımacının yükümlülüklerini yerine getirmemesinden doğmuşsa, f) Gerekli ilk tıbbi yardım malzeme ve ilaçların taşıtta bulundurulmaması veya bunlardan derhal istifade edilmesi imkânının sağlanmamış olmasından meydana gelmişse, g) 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ve ilgili diğer mevzuata göre, taşıtın, gerekli sürücü belgesine sahip kişiler tarafından sevk edilmemesi sonucunda olmuşsa, h) Sürücülerin uyuşturucu veya keyif verici maddeler almış olmasından veya alkollü içki almış olarak aracı güvenli sürme yeteneklerini kaybetmiş bulunmalarından meydan gelmişse; i) Yetkili makamlarca saptanan istiap haddinden fazla yolcu veya yük taşınmasından veya taşıtın işletilmesine ilişkin diğer yasaklanan hallerden doğmuşsa, j) Sigortalının veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin kusuru neticesinde aracın çalınması veya gasp edilmesi sonucunda meydana gelmişse, ve sigorta ettirenin rizikonun gerçekleşmesi halinde B.2. maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmemesi nedeniyle, artan zarar miktarı ile sınırlı olmak kaydıyla, zarar miktarında bir artış olmuşsa sigorta ettirene rücu edilir. 12

14 VI- ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER A. Tazminatın Ödenme Süresi Genel Şartlar B.4 e göre: Sigortacı, B.3. maddesindeki belgelerin eksiksiz olarak, şirketin merkez veya kuruluşlarına iletildiği tarihten itibaren sekiz iş günü içinde, poliçedeki teminat tutarları dahilinde öder. Tazminatın bu süre içinde haklı neden olmaksızın ödenmemesi halinde, sigortacı temerrüde düşmüş olur ve ödenmemiş tazminat tutarına yasal temerrüt faizi uygulanır. Temerrüt faizi teminat limiti içinde yapılmış ödeme sayılmaz. B. Faiz Genel Şartlar B.4 te, tazminatın süresi içinde haklı neden olmaksızın ödenmemesi halinde, sigortacının temerrüde düşmüş olacağı ve ödenmemiş tazminat tutarına yasal temerrüt faizi uygulanacağı belirtilmiş ise de; yolcu taşıma ve sigorta sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların ticari niteliği haiz olduğu göz önünde tutulduğunda, bunun ticari faiz (avans faizi) olarak anlaşılması gerekmektedir. C. Sigortacının Ödeyeceği Tazminatın Tutarı Hesaplanan tazminat tutarının poliçe limitini aşması halinde sigortacı, poliçedeki tutarın tamamını ödeyecektir. BK. md. 44/1 e göre, ölen veya bedensel zarara uğrayan kişinin kusuru varsa, kusur oranına göre indirim yapılabilir. Ancak yapılacak olan bu indirim, sigortacının sorumlu olduğu tazminat limiti üzerinden değil, zararın tamamı üzerinden yapılacaktır. Zararın tamamı üzerinden kusur indirimi yapılmasına halinde dahi, tazminat tutarı poliçe limitini aşıyorsa, bu halde sigortacı, poliçedeki tutarın tamamını ödemekle yükümlüdür. Zarar görenin kusuru yoksa ve sorumlular birden fazla ise, müşterek ve müteselsil sorumluluk gereği zarar gören, tazminatın tamamını dilediği sorumludan isteyebilecektir. Başka bir deyişle, sorumluların her biri zararın tamamını tazmin etmekle yükümlüdürler sayılı KTK md. 20 ve md. 36 nın yollamasıyla 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu md. 95 e göre Sigorta sözleşmesinden veya sigorta sözleşmesine ilişkin kanun hükümlerinden doğan ve tazminat yükümlülüğünün kaldırılması veya miktarının azaltılması sonucunu doğuran haller zarar görene karşı ileri sürülemez. D. Sigortacının Halefiyeti TTK md de düzenlenen halefiyet kuralının yansıması olarak, Genel Şartlar B.6 ya göre: Sigortacı, ödediği tazminat tutarınca, hukuken sigortalının yerine geçer. 13

15 Karayolu Taşıma Sigortalarında, Genel Şartlar B.7 de sayılan hallerden herhangi birinin varlığı halinde, sigortacının sigortalıya dahi rücu edebilme imkânı mevcuttur. E. Tazminatın Ödenmesinde Öncelikli Sigorta Genel Şartları B.8 e göre: Meydana gelen zarar öncelikle bu sigortadan karşılanır. Sigorta sözleşmesinin hiç yapılmamış olması, yapılmış fakat geçersiz hale gelmiş olması, süresinin bitmiş olması veya meydana gelen zararın bu sigorta teminatlarının üzerinde bulunması halinde teminatların üzerinde kalan kısım için; sırasıyla 13/10/1983 tarih ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre yapılması zorunlu olan mali sorumluluk sigortasına ve varsa ihtiyari mali sorumluluk sigortasına başvurulur sayılı KTK md. 19/3 te de, yolcuların zararlarının öncelikle Taşımacılık Sigortası ndan karşılanacağı, bu sorumluluk sigortası ile karşılanamayan zararlar için 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu na göre yapılması zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası na başvurulacağı hükmü yer almaktadır. Her iki sigorta türünün de yetersiz kalması durumunda, eğer motorlu araç işleten ayrıca KTK md. 100 de yer alan İsteğe Bağlı Sorumluluk Sigortası da yaptırmışsa, yolcu en son buna başvuracak ve bundan da yararlanabilecektir. F. Zamanaşımı 4925 sayılı KTK md. 24 e göre: Bu Kanuna göre yapılan sorumluluk sigortası sözleşmelerinden doğan her türlü tazminat davası, hak sahibinin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren iki yıl ve her halde zarara neden olan olay tarihinden itibaren on yıl sonra zamanaşımına uğrar. Ayrıca, Dava, cezayı gerektiren bir fiilden doğmakta ve Türk Ceza Kanununda bu fiil için daha uzun bir zamanaşımı süresi öngörülmekte ise tazminat davasında bu ceza zamanaşımı uygulanır. Genel Şartlar C.7 de de, kanuna paralel bir düzenleme mevcuttur. Buna göre: Sigorta sözleşmesinden doğan her türlü tazminat davası, hak sahibinin zararı ve tazminat yükümlülerini öğrendiği tarihten itibaren iki yıl ve herhalde zarara neden olay tarihinden itibaren on yıl sonra zaman aşımına girer. Dava, cezayı gerektiren bir fiilden oluşmuşsa ve Türk Ceza Kanununda bu fiil için daha uzun bir zaman aşımı süresi öngörülmekte ise tazminat davasında bu zaman aşımı dikkate alınır sayılı KTK md. 24/3 ve Genel Şartlar C.7 de: Sorumlu kişi hakkındaki zamanaşımını kesen sebepler, sigorta şirketi hakkında da uygulanır. Sigorta şirketi hakkında zamanaşımını kesen sebepler sorumlu kişi hakkında da uygulanır denilmiştir. Sigortacının açacağı rücu davaları bakımından ise zamanaşımı, 4925 sayılı KTK md. 24/4 ve Genel Şartlar C.7 ye göre: Bu sigortada, tazminat yükümlülerinin birbirlerine karşı 14

16 rücu hakları kendi yükümlülüklerini tam olarak yerine getirdikleri ve rücu edilecek kimseyi öğrendikleri günden başlayarak iki yılda zaman aşımına uğrar. G. Yetkili Mahkeme Genel Şartları C.8 e göre: Sigorta sözleşmesinden doğan anlaşmazlıklar nedeniyle sigortacı aleyhine açılacak davalarda yetkili mahkeme, sigorta şirketinin merkezinin veya sigorta sözleşmesine aracılık yapan acentenin ikametgâhının bulunduğu yerdeki; sigortalı aleyhine açılacak davalarda ise davalının ikametgâhının bulunduğu yerdeki ticaret davalarına bakmakla görevli mahkemedir. KAYNAKÇA BOZER, Ali CAN, Mertol ÇELİK, Çelik Ahmet Sigorta Hukuku: Genel Hükümler- Bazı Sigorta Türleri, Ankara, Türk Özel Sigorta Hukuku, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş Üçüncü Bası, İmaj Yayınevi, Ankara, Karayoluyla Taşıma, Taşımacının Ve Sigortacının Sorumluluğu, Legal Yayınevi, İstanbul, EREN, Fikret Borçlar Hukuku: Genel Hükümler II, 4. Basım, İstanbul, ŞENOCAK, Kemal ULAŞ, Işıl ULAŞ, Işıl Mesleki Sorumluluk Sigortası (Özellikle Doktor, Avukat, Mimarın Mesleki Sorumluluk Sigortası), Turhan Kitabevi, Ankara Uygulamalı Sigorta Hukuku: Mal ve Sorumluluk Sigortaları, Turhan Kitabevi, Ankara, Zorunlu Karayolu Taşımacılık Malî Sorumluluk Sigortası, Prof. Dr. Fırat Öztan'a Armağan, C. II, Ankara, İNTERNET SİTLERİ:* * Web sitelerine son erişim tarihi dir. 15