Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı

Transkript

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR VE BİLİŞİM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ORTAK BİLGİSAYAR DERSLERİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı 6.HAFTA Kelime İşlemci (Biçimlendirme) Öğr. Gör. Mustafa YILMAZ Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2013 Sakarya Üniversitesi

2 3.Biçimlendirme Word belgeleri oluşturmak sadece metne özel simge ya da karakter ilave etmekle sınırlı değildir. Bazı durumlarda hazırlanacak olan belge (proje, tez vb.) belli yazım kurallarına uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu kurallar metnin yazı tipinin büyüklüğü, paragrafın girintili olup olmayacağı, sayfada bırakılacak kenar boşlukları gibi düzenlemeleri kapsayabilir. Belge üzerindeki bu ve benzeri düzenlemelerin yapılması biçimlendirme olarak tanımlanmaktadır. 3.1.Metin biçimlendirme Word belgesi hazırlanırken kullanılan en yaygın biçimlendirmelerden biri belgedeki metnin biçimlendirilmesidir. Yazı tipi, yazı büyüklüğü, yazı rengi, kalınlığı veya italik olması gibi biçimlendirmeleri kapsamaktadır. Word'de bir belgenin biçimlendirilmesi, Windows terimiyle yazı tipi seçimiyle başlar. Word programında yazı tipini belirlemek için Giriş sekmesinde bulunan Yazı Tipi komut grubundan faydalanılır. Harflerin büyüklüğü, punto adı verilen, bir inçin 72'de biri olan birimle ölçülür. Mürekkep püskürtmeli veya lazer türü yazıcı ile dosya kâğıdına basılacak belgelerde, genellikle, 8 punto ile 14 punto arasındaki büyüklükler kullanılır. Bununla birlikte, özellikle çeşitli düzeylerdeki başlıklar için daha büyük puntolu karakterler kullanılabilirken, bazı durumlarda da daha küçük puntolara ihtiyaç duyulabilir. Word, Windows ortamının yüklenmiş harf türlerini kullanır; Ofis 2010 ailesi kurulurken, seçilen dillerle uyumlu birçok harf ailesi de Windows'a yüklenecektir Metnin görünümünü değiştirme Diğer birçok işte olduğu gibi Word'de harf seçmenin de birçok yolu vardır. Herhangi bir metin yazılırken ilgili paragrafın ya da kelimenin harf türünü değiştirmek için Yazı Tipi komut grubunda bulunan harf seçme okunu tıklanarak yazı tipleri listesini erişilir. Açılacak listeden ihtiyaca ve zevke uygun harf türü seçilebilir ya da komut grubunun sağ alt köşesine yer alan İletişim Başlatıcı düğmesine tıkladıktan sonra açılan Yazı Tipi iletişim kutusundan seçim yapılabilir. 114

3 Yazı Tipi iletişim kutusunda bulunan Yazı Tipi sekmesinden harf türü ile birlikte, harfle ilgili boyut, normal, kalın, italik, kalın italik gibi temel nitelikler ya da renk, kabartma, oyma, gölge vs. gibi özel etkiler de belirlenebilir. Uygulanan niteliklerle birlikte seçilen harf veya metnin nasıl görüneceği önizleme penceresinde gösterilir. Word programında herhangi bir metnin olduğundan farklı şekilde biçimlendirebilmesi için önce ilgili metnin seçilmesi gerekir. Seçilmiş bir metin Word programında mavi vurgu ile gösterilir. 115

4 Mini Araç Çubuğu kullanılarak veya seçili metnin üzerinde sağ tıklatıldığında açılan kısayol menüsünden Yazı Tipi öğesi seçilerek veya Yazı Tipi seçme diyalog kutusuna gidilerek bir metni biçimlendirmek mümkündür. Oluşturulan belgenin niteliği, seçilecek yazı türünün belirlenmesinde önemlidir. Ancak yazı türünün seçilmesi beraberinde harf büyüklüğü ve satır aralığı ölçülerinin belirlenmesini gerektirir. Çünkü yazı tiplerinin karakter büyüklükleri farklıdır. Dolayısıyla bir yazı tipinde 12 punto yazı büyüklüğü normalken başka bir yazı tipi için büyük olabilir. Herhangi bir yazı tipinde, yazılan karakterlerin ve sözcüklerin büyüklükleri ayarlanabilir. Yazı Tipi komut grubunda Yazı Tipi Boyutu liste kutusu bulunur. Bu liste kutusu sağında yer alan ok düğmesine tıklanarak açılabilir. Buradan istenilen büyüklük, fare kullanılarak seçilir. Eğer açılan liste içinde istenilen ölçü bulunamazsa, doğrudan kutu içine yazılarak ENTER tuşu ile onaylanır Metni koyu, italik veya altı-çizgili yapma Belge içerisinde gövde metinle başlıkları birbirinden ayırmak için kullanılan yöntem, başlıklara daha vurgulayıcı ve ön plana çıkaracak biçimlendirme uygulamaktır. Bu amaçla başlıklar veya metin içerisinde vurgulanmak istenen metin kalın, italik veya altı çizgili yapılabilir. Bunun için Yazı Tipi komut grubunda bulunan komutlar kullanılır. Seçilen bu bölüm sadece italik yapacaksa, biçimlendirme araç çubuğunda sağa yatık T harfiyle gösterilen İtalik simgesine tıklamak yeterli olur. Aynı şekilde yazı kalın harflere dönüştürülecekse, çubuktan K harfiyle gösterilen Kalın simgesi; altı çizili yapılacaksa da altı çizgili A harfi şeklindeki Altını çiz simgesi tıklanmalıdır. Kalın italik veya altı çizgili yazılmış bir yazı düz harflere çevrilmek istendiğinde ilgili yazı seçilip aynı simgeler tıklanarak verilmiş etkiler kaldırılabilir. Bu üç etki simgesinin, metin imleci etkinin uygulandığı bir bölüme geldiğinde, basılmış düğme görünümü aldığı kolayca görülebilir Metne üst simge veya alt simge özelliğini uygulama simge komutları kullanılır. Hazırlanacak olan Word belgesinde bazen kimyasal formül (örneğin su H 2O) veya matematiksel formül (örneğin y=x 3 ) girmek gerekebilir. Bu formüllerde bulunan alt ve üst indisleri girmek için Yazı Tipi komut grubunda bulunan alt simge ve üst 116

5 Metin girerken indis girmeye sıra gelince alt simge veya üst simge komutu seçili hale getirilir ve indise yazmak istenilen karakter yazılır. Sonra tekrar aynı indis komutuna tıklanarak normal yazmaya devam edilir Metne büyük/küçük harf özelliğini uygulanma Yazı Tipi komut grubundan Büyük/Küçük Harf Değiştir seçeneği seçilerek karakterlerinin yapıları değiştirilebilir. Metin içerisinde seçilen kelimelerin ilk harfleri büyültülebilir, küçük harfler büyük harfe, büyük harfler küçük harfe çevrilir. Tümce Kullanımı Bir cümle içinde, ilk kelimenin ilk harfi küçükse büyük harfe çevrilmesi için işaretlenir. küçük harf Büyük harfler küçük harfe çevrilir. BÜYÜK HARF Küçük harfler büyük harfe çevrilir. Her Sözcüğü Büyük Harfe Çevir Cümle içindeki kelimelerin ilk harflerini büyük harfe çevrilir. büyük küçük dönüştür Seçilen bölgedeki tüm büyük harfleri küçük harflere, küçük harfleri büyük harflere çevrilmesini sağlar Farklı renkleri metne uygulama Word belgesine girilen metnin rengini farklı olması istendiğinde Yazı Tipi komut grubunda bulunan Yazı Tipi Rengi komutu tıklanarak varsayılan renk (aşağıdaki resimde de görüldüğü gibi kırmızı) seçilir veya komutun hemen yanında bulunan açılır oka tıklanarak açılan menüden istenilen renk seçilir. Seçim yapıldıktan sonra yazılacak yazının rengi seçilmiş olan renkte olacaktır. 117

6 Var olan bir metnin rengini değiştirmek için rengi değiştirilecek metin seçilir ve açılan galeriden renk seçme işlemi yapılır Biçim boyacısını kullanma Word belgesinde herhangi bir metin biçimlendirdikten sonra, aynı biçimler başka metinlere de uygulanmak istenebilir. Bu işlemi elle tek tek yapmak mümkün olduğu gibi bunun için biçim boyacısı da kullanabilir. Biçim Boyacısını kullanmak çok kolaydır. Giriş sekmesinde Pano komut grubundan Biçim Boyacısı komutuna tıklandıktan sonra aşağıdaki adımlar izlenir: Biçimi kopyalanacak metin seçilir. Biçim Boyacısı düğmesine tıklanır. Biçimlendirmek istenilen metin seçilir. Biçim Boyacısını kullanarak metnin birden çok kopyasını biçimlendirmek için, biçimi kopyalanacak metin seçilir ve Biçim Boyacısı çift tıklanır. Bu işlem biçim boyacısını tekrar Biçim Boyacısı komutuna tıklayana kadar açık tutacaktır. Biçim Boyacısı açıkken seçilen tüm metin yeniden biçimlendirilir. Biçim boyacısını kapatmak için Biçim Boyacısı düğmesine tekrar tıklanır ya da klavyeden ESC tuşuna basılır. Biçimlendirilmiş herhangi bir metnin biçimini silmek için Yazı Tipi komut grubunda bulunan Biçimlendirmeyi Temizle düğmesi kullanılır. Biçimlendirmesi kaldıracak metin seçildikten sonra Biçimlendirmeyi Temizle komutuna tıklandığında seçili metnin biçimi kalkar ve gövde metin olur Sözcük, satır veya paragrafa stil uygulama Stil, bir paragrafın kenar boşlukları, birinci satırın ne kadar içerden başlayacağı, harf türü, harf büyüklüğü, satırlarının aralığı, alttaki paragrafla arasındaki açıklık, vs. gibi birçok tipografik özelliğini belirleyen bir grup biçimlendirme komutunu ifade eden ölçüler demetidir. Bazı harflerin eni ile boyunun oranı gibi özellikleri, satır aralığının belirli bir ölçünün altına inmemesini gerektirir; bazı harflerin metinde, bazı harflerin başlıkta kullanılması uygun olur. Word'ün stilleri, bu gibi tipografik incelikler ve kurallar göz önünde tutularak hazırlanmıştır. 118

7 Word de Stiller komut grubu Giriş sekmesinin altında bulunur. Word uygulamasındaki Hızlı Stiller, profesyonel görünümlü ve çekici belgeler oluşturmak üzere birlikte çalışacak şekilde tasarlanmış stil kümeleridir. Stiller, harf türü, büyüklüğü, satır genişliği, satır aralığı, hizalanması, girintisi, sekme durakları ve Word'ün verebileceği biçimlendirme özelliklerinin hemen hepsi düşünülmüş, uygulanmış ve tasarım sorunları çözülmüş toplu biçimlendirme komutları demetidir. Yeni Belgeye Stil Uygulama Yeni bir belge üzerinde çalışmaya başlanıldığında Normal stiline uygun yazı büyüklüğü, yazı tipiyle yazmaya başlanır. Stil üzerine farenin sağ tuşuna tıklanıp açılan menüden Değiştir komutuna tıklanırsa ilgili stilin (bu durumda Normal) hangi biçimlendirmeleri içerdiği görülecektir. Normal stil aşağıdaki resimde görüldüğü gibi 11 punto yazı büyüklüğüne, Calibri yazı tipine, 1,15 satır aralığına vb. biçimlendirmeleri barındırmaktadır. Belgeye varsayılan Normal stilden farklı bir stil uygulamak istenildiğinde yazmaya başlamadan önce stil galerisin sağ alt köşesindeki açılır ok tıklanarak stil galerisi açılır. 119

8 Açılan galeriden bir stil seçilir. Bundan sonra belgeye girilecek olan metin bu stile uygun olan biçimlendirilecektir. Var olan metne stil uygulama Stil değiştirmek sadece belgeye metin girilmeden önce yapılabilen bir işlem değildir. Daha önce oluşturulmuş bir belgedeki metnin stilini değiştirmek, ilgili metnin seçilip Hızlı Stiller galerisinde uygulanmak istenen stile tıklamak kadar kolaydır. Bunun için stil uygulanacak metin seçilir, örneğin, başlık yapılmak istenen metin seçilir ve galeriden Başlık 1 stiline tıklanır. Stil sadece bir paragrafa uygulanmak istenirse ekleme noktasını paragrafın herhangi bir yerine eklemek ve stili seçmek yeterlidir Heceleme yaptırma Belgeye veri girilirken satır sonunda sözcüğün satıra sığmadığı durumlarda, ilgili sözcüğün otomatik olarak bir alt satıra taşındığı daha önce belirtilmişti. Ancak satırdaki son kelime çok uzunsa oluşacak boşluk ve uzun bir metinde kalacak boşluklar düşünülürse çıktı olarak kullanılacak kâğıt miktarının artacağı bir gerçektir. Bunun önüne geçmek için kelimelere heceleme yaptırmak uygun olacaktır. Bu amaçla Word programında Sayfa Düzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yapısı komut grubundaki Heceleme komutu kullanılır. Heceleme otomatik olarak yaptırılmak istendiğinde Sayfa Düzeni sekmesi Heceleme komutunun altında bulunan Otomatik seçeneği seçili hale getirilir. Hecelemenin otomatik olarak yapılması istenmiyorsa diğer bir seçenekte bu işlemi elle yapmaktır. Ancak bu durumda her bir sözcük için hecelemenin nerede yapılacağı tek tek belirlenmelidir. 120

9 3.2.Paragraf biçimlendirme Bir belgenin okunurluğunu arttıran en önemli biçim unsuru, yazı türü, harf büyüklüğü ve satır aralığından sonra, girinti ve paragrafların hizalanmasıdır. Yani paragrafların biçimlendirilmesidir Paragraf işretlerini koyma ve kaldırma Daha önce belgeye veri girişi konusu anlatılırken de belirtildiği gibi paragraf sonuna gelindiğinde ENTER tuşuyla bir sonraki paragrafa geçilmektedir. Word de ENTER tuşuna basmak aslında bir paragrafın sonlandırılıp yeni paragrafın ilk satırına geçilmesidir. Giriş sekmesi Paragraf komut grubunda bulunan Tümünü Göster komutu seçili hale getirilerek her paragrafın sonunda bulunan paragraf işaretleri görünür yapılır. Dolayısıyla ENTER tuşuna her basıldığında aslında yapılan işlem paragrafın sonuna bir paragraf işareti oluşturmaktır. Oluşturulmuş olan paragraf işaretini kaldırmak metin içerisinde herhangi bir karakteri silmekle aynıdır. DELETE veya GERİ tuşlarını kullanarak paragraf işareti silinebilir. Ancak paragraf işaretinin silinmesi iki paragrafın birleşerek tek paragraf haline getirir Satır kesme işaretlerini koyma ve kaldırma Word belgesine metin girilirken satır sonuna gelindiğinde imleç kendiliğinden bir alt satıra geçer ve metin girişi oradan devam eder. Paragraf sonlanınca da bir sonraki paragrafa geçmek için ENTER tuşu kullanılır. Yeni paragraf oluşturmadan bir alt satıra geçmek istenirse Elle Satır Sonu işareti kullanılır. SHIFT+ENTER tuşlarına birlikte basıldığında satırın sonunda satır sonu işareti koyulmuş olur. Satır sonu işaretini silmek paragraf sonu işaretini silmek gibidir. Yani belgede herhangi bir karakteri silmek için kullanılan DELETE veya GERİ tuşları kullanılır Metni hizalama. Temel paragraf biçimlendirme görevlerinden biri Word belgesindeki paragrafları hizalamaktır. Bir paragrafın satırları, sayfanın hangi tarafındaki kenar boşluğuna hizalanıyorsa, paragrafın hizalama düzenine o ad verilir. Örneğin varsayılan olarak paragraflar sol kenar boşluğuna hizalı olduğu için sola hizalı denir. Dolayısıyla sağ tarafı hizasız, yani sığabilen son tam kelimenin bittiği yerden yazının aşağı satıra inmesine imkân verecek şeklinde bırakılır. 121

10 Yeni boş bir belgede hizalama metin girmeden önce yapılırsa bütün metin boyunca aynı hizalama işlemi geçerli olur. Metin yazıldıktan sonra hizalama işlemi yapılacaksa, tek bir paragraf için ekleme noktasının o paragrafta olması yeterlidir. Ancak hizalama işlemi birden fazla paragraf için yapılacaksa, hizalama yapılmak istenen paragrafların seçili olması gerekmektedir. Aşağıdaki resimde dört hizalama biçiminin metin üzerindeki görünüşü görülmektedir. Hizalama işlemleri yapmak için hizalanacak paragraf veya paragraflar seçilerek Giriş sekmesi Paragraf komutları ya da klavye kısayolları kullanılır. Bu amaçla kullanılacak araç çubuğu düğmeleri ve klavye kısayolları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Biçim Araç Çubuğu Düğmesi Klavye Kısayolu İşlevi Sola Hizala CTRL+L Bilgileri sağ tarafı düzensiz olacak şekilde sayfa ya da belirlenen bir alanın sol kenar boşluğuna hizalar. Ortala CTRL+R Her satırın orta noktasını sayfa ya da alanın yatay merkezine hizalar. Sağa Hizala CTRL+G Bilgileri sol tarafı düzensiz olacak şekilde sayfa ya da belirlenen bir alanın sağ kenar boşluğuna hizalar. Yasla CTRL+D Metni sayfa ya da alanın sağ ve sol kenar boşlukları aynı düzeyde olacak şekilde hizalar. 122

11 Paragraf hizalama ve biçimlendirme ile ilgili işlemleri tek yerden yapmanın yolu Biçim menüsündeki Paragraf iletişim kutusudur. Paragraf iletişim kutusunu açmak için Paragraf komut grubunun sağ alt köşesinde bulunan iletişim kutusu başlatıcısına tıklamak gerekir. İletişim kutusu üzerindeki Hizalama sekmesinde bulunan açılır ok tıklanarak istenilen hizalama yapabilir ve ön-izlemeden metnin nasıl görüleceğine bakılabilir Satırbaşı girintisi ayarlama Word belgesi biçimlendirilirken çeşitli nedenlerden dolayı, bazı paragrafların ilk satırının veya ilk satır dışındaki satırlarının girintili yapmak gerekebilir. Belgede girinti oluşturma işlemi Paragraf iletişim kutusu, araç çubuğu düğmeleri ve klavye kısayolları ile paragraf hizalama komutlarıyla hızlı ve kolay bir şekilde yapılabilmektedir. Ancak görerek çalışmayı seven kullanıcılar için cetvel yardımıyla bu işlemi yapmak daha kolay gelebilir. Bunun için, girinti ayarlama işlemini kolaylaştırmada kullanılan cetvel öğelerini yakından tanımakta yarar vardır. Yatay cetvelin başında sekme işaretçisi bulunur, hemen onun sağında sol kenar boşluğunu gösteren koyu mavi boşluk ve girinti ve hizalama için kullanılan İlk Satır Girintisi, Asılı Girinti ve Sol Girinti işaretçileri bulunmaktadır. Yatay cetvelde, paragrafın ilk satır girintisini ayarlamak için İlk Satır Girintisi işaretçisi kullanılır. Metnin ilk satırının başlama yerini İlk Satır İşaretçisinin yeri belirler. Bunun için İlk Satır İşaretçisini farenin sol tuşu basılıyken istenilen yere kadar sürükleyip bırakmak gerekir. 123

12 Benzer şekilde ilk satır dışında kalan satırların girintisini ayarlamak için Asılı Girinti İşaretçisi girintinin başlaması istenilen noktaya sürüklenir. Girinti hem birinci satıra hem de onun dışındaki satırlara uygulanmak istenirse Sol Girinti İşaretçisinin tutulup sürüklenmesi gerekir. Bu durumda metin aşağıdaki resimde olduğu gibi görünecektir Tüm paragrafın sağ girintisini değiştirmek için ilgili paragraf seçilir ve yatay cetvelde, Sağ Girinti İşaretçisi istenildiği kadar sürüklenir. Word belgesinde şu ana kadar anlatılanlardan da anlaşıldığı üzere bir işlemi gerçekleştirmenin birden fazla yolu vardır. Benzer şekilde paragraf girintilerini ayarlamak için kullanabilecek yollardan ikisi olan araç çubuğu düğmeleri ve klavye kısayolları şunlardır: 124

13 Biçim Araç Çubuğu Düğmesi Klavye Kısayolu İşlevi Girintiyi Artır CTRL+M Paragrafın girintisini bir sekme durağı artırır. Girintiyi Azalt CTRL+SHIFT+ M Paragrafın girintisini bir sekme durağı azaltır. Paragrafın girintileri Biçim menüsünden açılan Paragraf iletişim kutusunda bulunan Girinti sekmesindeki üç değer girilen değerlerle ayarlayabilir. Bu sekmede Sol kutusu, paragrafın tümünün sol kenar boşluğunun bittiği noktadan itibaren kaç santimetre içerden olacağını, Sağ kutusu, paragrafın tümünün sağ kenar boşluğunun bittiği noktadan itibaren kaç santimetre içerden olacağını belirlemekte kullanılır. Yine Girinti sekmesindeki Özel kutusu, paragrafın birinci satırının girintili olup olmayacağını veya birinci satır başlaması gereken yerden başlarken, paragrafın diğer satırlarının birinci satıra göre girintili olup olmayacağını belirlemeye yarar. Yukarıdaki resimde Paragraf iletişim kutusundaki Özel kutusundan asılı girinti değerinin 1,25 cm olarak belirlendiğinde bunun metni nasıl etkileyeceği önizleme kısmında görülmektedir. Benzer şekilde ilk satır için de buradan değer girilebilir Satır aralığını belirleme Belgeye girilen metnin daha okunur ve güzel görünmesi için bir satırdaki harfin bir alt satırdaki harflere dokunmaması gerekir. Bunun için satır aralığı denilen boşluğun ayarlanması gerekir. Bu boşluğun ölçüsü genel kabule göre satırlardaki harflerin büyüklükleri tayin eder. Word, kullanıcıya hem daktilo tarzı, "tek aralık," "bir buçuk aralık" ve "çift aralık" diye adlandırdığı standart satır aralığı tayin imkânı vermektedir. Satır aralığı belirlemek için, mevcut bir paragraf seçilir ve Giriş sekmesinde bulunan Satır ve Paragraf Aralığı komutundan yararlanılır. 125

14 Bir diğer yol Paragraf komut grubunda bulunan iletişim başlatıcı komutu tıklanarak açılacak iletişim kutusunu kullanmaktır. Açılan pencerede Girintiler ve Aralıklar sekmesinde bulunan Aralık alt sekmesinde Satır Aralığı olarak gösterilen ölçünün yanındaki seçme oku tıklanarak satır aralığı değeri Tek ya da 1,5 satır olarak verilebileceği gibi En az, Tam ve Birden çok şeklindeki ayarlanabilir ölçüler de verilebilir. Ayarlanabilir ölçülerden birisi seçildiğinde, bu kutunun hemen sağındaki miktar belirtme kutusundan istenilen punto miktarını yazabilir. Genellikle bitirme tezi yazım kılavuzlarında satır aralığı 1,5 satır olarak istenmektedir. Bu yöntemlerden En az komutu ile satırın asgari aralığı belirlenebilir. Bir satırda, birbirinden farklı ölçülerde harfler olursa, Word satır aralığını bu ölçüye bakarak, verilen miktarın altına indirmez. Tam yöntemi ile satır aralığının içindeki harflerin boyuna göre değişmesi önlenebilir. Çoklu ölçü yönteminde ise bir paragrafın satırları arasında farklı ölçüler uygulanabilir Paragraf üstündeki veya altındaki boşluğu ayarlama Paragrafta satırlar arasındaki mesafe ayarlayabildiği gibi, paragraflar arasındaki aralıkta ayarlanabilmektedir. Paragraflar arasındaki aralığı belirlemek için, satır aralığında olduğu gibi Giriş sekmesinde bulunan Satır ve Paragraf Aralığı komutu kullanılır. 126

15 Paragraflar arasındaki aralığı belirlemek için takip edilebilecek diğer bir yol da yine Paragraf komut grubunda bulunan iletişim başlatıcı komut tıklanarak açılacak iletişim kutusudur. Açılan pencerede, Girintiler ve Aralıklar sekmesindeki Aralık alt sekmesindeki Önce ve Sonra değerleri değiştirilerek paragrafın üstündeki veya altındaki boşluk istenilen değere göre ayarlanır Sekmeleri kullanma Sekmeler, daktilonun revaçta olduğu dönemden kalma belgede dikey hizalama için kullanılan bir araçtır. Güncel Word sürümlerinde tablo, sütun ve grafik özellikleri kullanılarak hizama imkânı arttırılmış olsa da sekmeler hala metin hizalamada çok önemli rol oynamaktadır. Sekme ile tek tek kelimeler veya paragrafların hizalaması için kullanılır. Word, yedi ayrı tür sekme durağı kullanma imkânı sunar. 127

16 Biçim Sol Sekme Orta Sekme Sağ Sekme Ondalık Çubuk Sekme İlk Satır Girintisi Asılı Girinti Araç Çubuğu Düğmesi İşlevi Metin, sekme durağının sağına doğru kayar. Hizalama soldan olur. Metin, sekme durağının orta noktasını referans alarak iki yana eşit kayar. Metin, sekme durağının soluna doğru kayar. Hizalama sağdan olur. Sayıların hizalanması için kullanılır. Sayının tam kısmı sağ sekmede olduğu gibi sola kayar, ondalık kısmı ise sol sekmede olduğu gibi sağ kayar. Dikey bir satır oluşturur. Bu düzenleme metnin yatay satırları boyunca uzanan dikey satırlar çizme olanağı sunar. İlk satır girinti özelliğini etkinleştirir. Yatay kaydırma çubuğu üzerinde herhangi bir nokta tıklanarak ayarlanır. Asılı girinti özelliğini etkinleştirir. Yatay kaydırma çubuğu üzerinde herhangi bir nokta tıklanarak ayarlanır. Varsayılan olarak cetvelde her 1,25 cm de bir sekme bulunmaktadır. Ekleme noktası Word belgesinin herhangi bir yerindeyken TAB tuşuna basılırsa ekleme noktası bir sonraki sekme durağına atlar. Yani ekleme noktası bir önceki konumundan 1,25 cm ötelenmiş olur. Ekleme noktasını tekrar eski yerine getirmek için GERİ tuşuna basılması gerekir. Sekme yöntemiyle hizalama, iki adımdan oluşan bir işlemdir: Önce Word'e, sekme duraklarının (noktalarının) belirlenmesi gerekir. Bunun için fare ile sekme noktasının bulunması istenilen noktada yatay cetvele tıklanması gerekir sonra klavyeden sekme (TAB) tuşuna basarak ekleme noktasının oluşturulan sekme durağına, metnin girileceği yeri gitmesi sağlanır. Word programında bulunan sekme türleri kendisini izleyen 128

17 kelimenin sola, ortaya, sağa veya içindeki ondalık işaretine göre hizalanmasını sağlar. Örneğin ondalık sekmesinde bulunan ekleme noktasına girilen sayının tam kısmı sağ, ondalık kısmı sanki sol sekme durağı varmış gibi sola hizalayarak sağ kayar. Sekme türleri ve bu sekme duraklarında belgeye metin girildiğinde metnin nasıl hizalanacağı yandaki resimde görülmektedir. Resimde de görüldüğü gibi Orta Sekme durağına girilen metin sekme simgesindeki dikey çizgiyi referans kabul ederek iki yana kayar. Sekme durakları cetvelden koyulabileceği gibi, Biçim menüsünden Sekmeler öğesi seçilerek, açılacak Sekmeler iletişim kutusundan da koyulabilir. Bu kutu bir sekme durağının iki kere tıklanmasıyla da açılabilir. Sekmeler iletişim kutusundan sekme durak yerlerini değer girerek ayarlamak mümkündür. Sekme durak yeri kutusuna bir değer girip Ayarla düğmesine basılarak sekme durağı ayarlanabilir. Ayrıca 1,25 cm de bulunan varsayılan sekme durakları için yeni bir değer girebilir. Benzer şeklide iletişim kutusunda yer alan Hizalama sekmesinden de sekmenin nasıl hizalı olacağı belirlenebilir. Bunun için ayarlanmış sekmelerden biri seçilir ve ayarlanmak istenen hizalama türü seçilerek Ayarla komutuna basılır. Sekme duraklarıyla ilgili yapılan ayarlamalardan biri de sekme durağına önce öncü koymaktır. Böylece TAB tuşuna basıldığına sekme durağına kadar öncü eklenmiş olur. Bu sayede sekme durağından önceki karakterle sonraki karakter arasını nokta, tireli veya düz çizgi öncüsü ile doldurma imkânı vardır. Yandaki resimde, her üç dolgu karakterinin de nasıl uygulandığını görülmektedir. ENTER tuşuna basılıp bir sonraki paragrafa geçildiğinde sekme durakları biçimlendirmede olduğu gibi yeni oluşturulan paragrafa taşınır. Dolayısıyla yeni oluşturulan paragrafta sekme durağına ihtiyaç yoksa onu kaldırmak gerekir. Bir paragrafın sekmeleri cetveldeki durakları Fare işaretçisiyle tutarak, cetvelin dışına çekmek suretiyle kaldırabileceği gibi, Sekmeler iletişim kutusundan Temizle veya Tümünü Temizle düğmeleri tıklanarak da kaldırılabilir Madde imlerini uygulama Listeler günlük hayatın her bölümünde yer almaktadır. Alışverişte alınacak ürünler, geziye katılacak kişiler veya takımdaki futbolcular sıralanırken listeler kullanılır. Listeler belge içinde çok kullanışlı öğelerdir. Word birçok değişik liste biçimi sunmaktadır. Numaralandırılmış listeler ve madde işaretli listeler kullanılabilir. Sıralı bilgiler varsa, mutlaka numaralandırılmış liste kullanılmalıdır. Bilgilerin sırası önemli değilse, madde işaretli liste daha iyi olabilir. 129

18 Listeler tek veya çok düzeyli olabilir: Tek düzeyli, listedeki tüm öğelerin aynı hiyerarşi ve girinti düzeyinde olduğu anlamına gelir; çok düzeyli ise, liste içinde liste bulunduğu anlamına gelir. Yukarıdaki resimde aralarındaki fark görebilir. Word de liste oluşturmanın birden çok yolu vardır. Listeleri yazarken klavye ve kısayol düğmelerinden yararlanılabilir veya var olan metin yine bu düğmeler vasıtasıyla listeye dönüştürebilir. Word de liste oluşturmanın en yaygın kullanılan yöntemi listenin yazarken otomatik olarak yapılmasıdır. Madde işaretli bir liste gerekiyorsa, yıldız işareti (*) yazıp ardından bir boşluk bırakmak bunun için yeterli olur. Yıldız işareti bir madde işaretine dönüşür ve liste başlatılır. Listenin ilk öğesinin yazılması tamamladığında ENTER tuşuna basılır; bir sonraki satırda yeni bir madde işareti görüntülenecektir. Numaralandırılmış listeleri otomatik olarak oluşturmak için, bir yazıp ardından nokta koyulur (1.). Liste oluşturmanın bir diğer yolu da listeyi yazmaya başlamadan şeritte bulunan Madde İşaretleri ve Numaralandırma düğmelerine tıklamaktır. Düğmelere tıklandığında liste oluşturma başlatılmış olur. Liste maddelerinin sonunda ENTER tuşuna basılarak bir sonraki maddeye geçilmiş olur. Belgeye madde işaretleri ve numaralandırma eklemenin en kısa ve basit yolu, ekleme noktasının istenilen paragrafa konumlandırılması veya ilgili paragraf veya paragrafların seçilerek şeridin Giriş sekmesindeki numaralandırma düğmelerine tıklamaktır. Bu düğmelere tıklandığında varsayılan numaralandırma biçimi veya madde işareti metne uygulanır. Yani renk ve karakter belirleme yoktur. Aşağıdaki tabloda numaralandırma düğmeleri görülmektedir. İşlem Düğme Numaralandırma Madde İşaretleri Çok Düzeyli Liste 130

19 Belge içerisinde daha önceki sayfalarda başlatılan liste yeni öğe eklenerek devam ettirilebilir. Metne eklenen yeni liste maddeleri, metne daha önce eklenilen listenin devamı olabilir. Bu durumda liste numaralandırmasının kaldığı yerden devam etmesi için yeni maddelerin üzerinde fareyle sağ tıklayıp açılan fare kısayol menüsünden liste özelliğini Numaralandırmaya Devam Et şeklinde seçilmelidir. Eğer yeni maddeler, listenin devamı değil ise Yeniden başlat komutuna tıklanmalıdır. Listenin son öğesi de girildikten sonra listeyi durdurmak gerekir. Liste oluşturmayı durdurmanın en kolay yolu ENTER tuşuna iki kez basmaktır. Listenin sonunda ENTER tuşuna her basıldığında yeni bir madde işareti veya numara elde edilir, ancak ENTER tuşuna bir kez daha basılırsa son madde işareti veya numara kaybolur ve yeni satırda yeni bir paragrafa başlanabilir. Biraz farklı bir şey gerekirse, örneğin listenin ortasındayken madde işaretinin altına, üstünde yer alan metinle aynı girinti düzeyinde olan bir metin yazmak isteniyorsa GERİ tuşunu kullanılır. Bu, madde işaretini kaldırır ancak metin girintisini olduğu gibi korunur. Yeni metnin üstündeki metinle değil madde işaretinin kendisiyle hizalanması istenirse, GERİ tuşuna yeniden basılır. Son olarak, liste girintisinden tümüyle çıkmak için, GERİ tuşuna bir kez daha basılır Numaralandırma biçimini değiştirme Varsayılanların dışında numaralandırma veya madde işareti öğesi metne eklenmek istenirse Madde İşaretleri düğmesinin yanındaki oka tıklanarak Madde İşareti Kitaplığının açılması gerekir. Kitaplıktan beğenilen madde işareti seçilir. Kitaplıkta bulunan tasarımlardan hiç biri beğenilmezse iletişim kutusunun alt kısmındaki Yeni Madde İşareti Tanımla komutu tıklanarak yeni bir tasarım oluşturulabilir. Tasarımı yapabilecek iki tür madde işareti vardır: simge ve resim. Simge madde işaretleri yazı tiplerindeki karakterleri kullanır; örneğin, Webdings ve Wingdings madde işareti simgeleri olarak sık kullanılan yazı tipleridir. Bir yazı tipinin simgelerini kullanabilmek için, bu yazı tipinin bilgisayarda bulunması gerekir. Bu nedenle, aynı yazı tiplerinin yüklü olmayabileceği başka kullanıcılara gönderilecek belgelerde çok alışılmadık simgeler kullanılmamalıdır. 131

20 Resim madde işaretleri, basit, küçük resimlerdir. Resim madde işaretleri için Microsoft Office Online portalında çok sayıda tasarım bulunur ve bu küçük resimlerle yepyeni bir madde işareti de oluşturabilir. Bir de yerleşik Numaralandırma Kitaplığı vardır ve bu da Madde İşareti Kitaplığıyla aynı biçimde kullanabilir. Kullanıcı kendi numaralandırma veya simge madde işareti stilini oluşturmak istediğinde renk gibi yazı tipi özelliklerini değiştirebilir. Yeni bir tasarım eklendiğinde, bu madde işareti veya numaralandırma kitaplığında gösterilir ve bu tasarım fareyle sağ tıklanıp Kaldır komutu kullanılmadığı sürece kitaplıkta kalır Paragraflara üst ve alt kenar çizgileri, çerçeve çizgisi ve gölge ekleme Kenarlıklar ve Gölgelendirme düzenlemeleri yazının ve grafik nesnelerinin kenarlıklarının düzenlenmesini ve içerisinin doldurulmasını kapsar. Kenarlıklar, metnin belli bir kısmı için yapılan çerçevedir. Değişik kalınlıklardaki çizgiler seçilerek ve istenilen taraflarından (kenarlarından) metin çerçeve içine alınır. Bu işlem için Giriş sekmesi Paragraf komut grubundaki Kenarlıklar ve Gölgelendirme komutu ve açılır menüsü ve Kenarlık ve Gölgelendirme iletişim kutusu kullanılır. Ekleme noktası kenarlık eklenmek istenilen metne yerleştirilerek veya metin ya da öğe seçilerek araç çubuğundaki Kenarlıklar komutunun yanındaki açılır okuna tıklanarak açılan kenarlık seçeneklerinden birisi seçilerek metne veya öğeye kenarlık eklenmiş olur. Mesela seçilen bölümün dışını çevreleyen basit bir kenarlık eklemek için Dış Kenarlık düğmesine tıklamak yeterli olacaktır. Kenarlıklar açılır okuna tıklandığında açılan menüdeki düğmelerin işlevleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 132

21 Adı Düğme Tanımı Tüm Kenarlıklar Kenarlık Yok Dış Kenarlık İç Kenarlık Üst Kenarlık Öğeyi bir kenarlıkla çevreler, her öğe arasında yatay ve dikey çizgiler ekler. Kenarlık gösterilmez veya var olanı gizler. Öğeyi bir kenarlık ile çevreler. Dış çerçeve hariç her öğe arasında yatay ve dikey çizgiler ekler. Öğeye üst kenarlık ekler. Alt Kenarlık Öğeye alt kenarlık ekler. Sağ Kenarlık Öğeye sağ kenarlık ekler. Sol Kenarlık Öğeye sol kenarlık ekler. İç Kenarlık Yatay Çizgi İç Kenarlık Yatay Dikey Seçili metnin iç satırları arasına çizgi ekler. Fare işaretçisinin konumunda hücre boyunca yatay bir çizgi ekler. Seçili metnin ortasından geçen dikey bir çizgi ekler. Azalan Köşegen Artan Köşegen Seçili tablo ya da metin bölgesinde aşağı doğru köşegen bir kenarlık çizer. Seçili tablo ya da metin bölgesinde yukarı doğru köşegen bir kenarlık çizer. Basit kenarlıklar istenileni karşılayamıyorsa daha etkili bir kenarlık eklemek için Kenarlık ve Gölgelendirme iletişim kutusu kullanılır. Bu iletişim kutusunu açmak için Kenarlıklar komutlarının bulunduğu listenin en altındaki Kenarlık ve Gölgelendirme komutuna tıklamak gerekir. 133

22 Açılan iletişim kutusundan kenarlıklar ile ilgili pek çok özellik kullanabilir. Word kenarlıklar ile ilgili beş farklı ayar sunmaktadır. Ancak stil, renk ve genişlik değerleri farklı kullanılarak sınırsız sayıda kenarlık oluşturabilir. Bu ayarlar: Yok: gövde metinlerde varsayılan kenarlık türüdür ve metin veya öğede herhangi bir kenarlık bulunmaz. Kutu: metin veya öğede çevreleyen basit bir çizgi şeklinde kenarlık ekler. Gölge: metin veya öğe bir kutuyla çevrilir ve kutunun sağ alt köşesinde gölge vardır. 3-Boyut: metin veya öğeyi etrafında dışarı doğru çıkmış bir resim çerçevesi gibi bir kenarlık ekler. Özel: Yalnızca görüntülemek istenen çizgi parçaları seçilerek istenen görünüşü oluşturur. İletişim kutusunda bulunan Kenarlıklar sekmesinde bulunan stil kutusunda 25 farklı çizgi stili bulunmaktadır. Kutuda bulunan kaydırma çubuğu aşağı veya yukarı kaydırılarak bu çizgi stillerinden herhangi biri seçilebilir. Çizgi stili belirlendikten sonra istenirse Renk kutusundan bir renk de seçilebilir. Renk kutusunda bulunan açılır oka tıklanarak renk paletinde var olan bir renk seçilebilir. Renk kutusunun altında bulunan Genişlik kutusundan çizginin kaç nokta geniş olacağını belirlenebilir. Bunun için renk belirlendiği gibi kutunun açılır okuna tıklanarak açılan kutudan Çizgi Genişliği de seçilebilir. Yapılan bu değişikliklerin nasıl görüneceği Kenarlık sekmesinin sağ tarafında yer alan Önizleme penceresinden görebilir. Bunun yanında önizleme penceresinin etrafında bulunan düğmeler ile kısmi kenarlık oluşturabilir. Kenarlıklar sekmesinde bulunan Seçenekler düğmesine tıklandığında açılan pencereden kenarlıkların metinden ne kadar uzaklıkta olacağını belirlenebilir. Yatay Çizgi komut düğmesinden metinlere yatay çizgiler eklenebilir. Bunun için yatay çizgi düğmesine tıklandığında açılan pencereden belgede oluşturmak istenen düzenleme stiline uygun çizgi seçilebilir. Word belgesi ile çalışırken bazen bazı kelimelerin veya metnin belli bir yerinin daha fazla dikkat çekmesi istenebilir. Bu amaçla 134

23 ilgili metne bir gölgelendirme ekleyebilir. Bu işlem için Kenarlıklar ve Gölgelendirme iletişim kutusunda bulunan Gölgelendirme sekmesi vasıtasıyla yapılır. Gölgelendirme yapılması istenen metin veya paragraf seçiliyken Dolgu rengi seçilip Tamam düğmesine tıklanarak bu işlem yapabilir. Fakat gölgelendirmenin biraz daha dikkat çekici ve daha güzel görünümlü olması istenirse Dolgu rengine Desen de eklenebilir. Bunun için Stil kutusundaki açılır ok tıklanarak önce Stil ve sonra da Renk kutusundan Stilin rengi belirlenir. Yapılan düzenlemelerin metin üzerindeki etkisi Ön-izlemeden görülebilir. 3.3.Belge biçimlendirme Şimdiye kadar yapılan düzenlemeler metin veya paragraf bazındaydı. Hâlbuki belge hazırlarken belgenin kendisiyle ilgili de biçimlendirmeler yapılmaktadır. Örneğin çalışılacak kâğıdın büyüklüğü, belgenin yönü, kenar boşlukları ve sayfa numarası gibi belgenin tümünü ilgilendiren biçimlendirmeler de çoğu zaman yapılması gereken düzenlemelerdir Belge yönünü (yatay/dikey) ve kağıt büyüklüğünü değiştirme Word belgelerinde sayfa yapısıyla ilgili düzenlemeler şeritteki Sayfa Düzeni sekmesinden gerçekleştirilmektedir. Bu sekmede bulunan Sayfa Yapısı komut grubu bu düzenlemelerle ilgili komutları barındırmaktadır. Hazırlanan belgenin kâğıt yönlendirmesi Yönlendirme komutundan Dikey veya Yatay olarak ayarlanabilir. 135

24 Benzer şekilde kâğıdın boyutu varsayılan kağıt boyutu olan A4 ten farklı bir boyut olarak ayarlanacaksa Boyut açılır menüsünde bulunan seçeneklerden biri seçilebilir. Eğer çalışılacak kağıt boyutu açılır menüde yoksa Tüm Sayfa Boyutları komutundan veya Sayfa Yapısı komut grubunda bulunan iletişim başlatıcıdan Sayfa Yapısı iletişim kutusu açılır. Açılan iletişim kutusunda Kâğıt sekmesi-kâğıt Boyutu komutunun yanındaki açılır menüden çalışılacak kâğıt boyutu seçilir veya açılır menüde bulunan Özel Boyut komutu seçilerek altında bulunan Genişlik ve Yükseklik değerlerini elle girebilir. 136

25 3.3.2.Tüm belgenin üst, alt, sağ ve sol boşluklarını değiştirme Bir paragrafın bütün satırlarının kağıdın kenarından itibaren ne kadar içerde olacağını belirleyen ölçüye kenar boşluğu (marj) adı verilir. Word'ün varsayılan olarak verdiği kenar boşluğu ölçüsü, sayfanın dört tarafında da 2,5 cm'dir. Bunu Sayfa Düzeni sekmesindeki Kenar Boşlukları kısayol düğmesinden görmek mümkündür. Açılan menüde varsayılan olarak beş tane hazır kenar boşluğu olduğu görülmektedir (Normal, Dar, Orta, Geniş ve Yansıtmalı). Kenar boşlukları ayarlanırken bunlardan faydalanabileceği gibi, bunların dışında da kenar boşlukları ayarlayabilir. Bunun için Sayfa Düzeni sekmesindeki Sayfa Yapısı komut grubunda bulanan iletişim başlatıcı veya Özel Kenar Boşlukları komutuna tıklanarak açılacak Sayfa Yapısı iletişim kutusundan ayarlama yapılır. Yapılacak düzenlemenin belgede nasıl görüneceği aynı pencerede bulunan Önizleme kısmında gösterilir. Sayfa kenar boşlukları dosyalanacak veya ciltlenecek olan belgelerde değişiktir. Kâğıdın sadece bir yüzüne yazılıyorsa sol kenar boşluğu 3,5 (veya 4) cm; yazı kâğıdın iki yüzüne de basılıyorsa, sayfa numarası tek olan (yani sağdaki) sayfaların sol kenar boşluğu, sayfa numarası çift olan (yani soldaki) sayfaların sağ kenar boşluğu 3,5 (veya 4) cm'e çıkartılabilir Belgeye sayfa sonu işareti ekleme Belgeye veri girerken bazen başlıklar veya yeni bölümler sayfanın sonuna denk gelebilir. Bunun için genellikle kullanıcılar ENTER tuşuna basarak aşağı kaydırma yöntemini kullanmaktadırlar. Ancak bu yöntem o noktadan önce yeni veri eklendiğinde veya 137

26 silindiğinde etkisiz kalmakta ve yeniden düzenleme gerektirmektedir. Bunun için yeni veri ekleme veya silme işlemlerinden etkilenmeyecek bir yol olan sayfa sonu işareti kullanılması daha uygun olacaktır. Bunun için Ekle sekmesinde bulunan Sayfalar komut grubundaki Sayfa Sonu komutu veya Sayfa Düzeni sekmesindeki Sayfa Yapısı komut grubunda bulunan Kesmeler açılır menüsündeki Sayfa komutu kullanılır. Bu komutlar kullanıldığında yazdırılamayan karakterlerden olan sayfa sonu işareti eklenmiş olur. Sayfa sonu işaretini kaldırmak için paragraf işareti veya satır sonu işaretinde olduğu gibi DELETE ve GERİ tuşu kullanılır Belgenin başlık veya dipnot metnini değiştirme Word belgelerinde yazma alanın dışında sayfanın üstünde ve altında başlık ve dipnot eklemek için alanlar bulunmaktadır. Üst ve alt kenar boşluklarında bulunan bu alanlara başlık veya dipnot eklemek için Ekle sekmesindeki Üstbilgi ve Altbilgi komut grubundaki komutlar veya sayfa üst/alt boşluğuna çift tıklama yöntemi kullanılır. Belgeye başlık eklemek veya mevcut başlığı değiştirmek için Üstbilgi açılır menüsünde bulunan hazır şablonlardan faydalanılabilir veya Üstbilgiyi Düzenle komutu kullanılır. Bunlardan birini gerçekleştirdiğinde Word belgesindeki yazma alanı 138

27 pasifleşerek saydamlaşır ve üst ve alt bilgi alanı aktif olur. Şeritte de Üstbilgi ve Altbilgi Araçları bağlamsal sekmesi görünür. Bu sekmeden başlık ve dipnotlarla ilgili düzenlemeler yapabilir. Başlık ve dipnotu düzenlemenin bir diğer yolu sayfanın üst kısmına veya alt kısmına fare işaretçisiyle çift tıklamaktır Başlık ve dipnotlara tarih, sayfa numarası, alan bilgisi ekleme Word ile hazırlanan belgelerde en yaygın kullanılan araçlardan biri de sayfalara sayfa numarası verilmesidir. Sayfa numaraları belgenin üst ve alt bilgi alanına eklendiği için Üstbilgi ve Altbilgi Araçları bağlamsal sekmesinde sayfa numarası eklemek için kullanabilecek bir komut bulunmaktadır. Belgeye sayfa numarası verme işlemi en baştan ayarlanarak sayfalar arttıkça otomatik olarak sayfa numarası verme işlemi yaptırılabilir. Üstbilgi ve Altbilgi Araçları bağlamsal sekmesinde olduğu gibi Ekle sekmesinde Üstbilgi ve Altbilgi komut grubunda Sayfa Numarası açılır menüsü bulunmaktadır. 139

28 Bu menü açıldığında sayfa numarasının sayfa içinde konumunu belirlemek için birçok seçeneğin bulunduğu alt menüler olduğu görülecektir. Bunun yanında koyulmuş olan sayfa numaralarını kaldırmak için menünün en altında bir komut daha bulunduğu görülecektir. Benzer şekilde eğer ihtiyaç duyulursa belgeye tarih ve saat eklenmesini sağlayacak Tarih ve Saat komutu da seçeneklerin arasındadır. 140