Veteriner Hekim Cengiz Temel HAYVANCILIKTA GENEL KURALLAR

Transkript

1 HAYVANCILIKTA GENEL KURALLAR Hangi çeşit hayvancılık yapılırsa yapılsın hayvanların besleneceği ortam hayvanların verimini önemli derecede etkilemektedir.bunun için hayvanların beslendiği ortamda şartlarında şu 4 noktaya çok dikkat etmek gerekir: 1.HAVALANDIRMA (kapalı sistem ahırlarda) 2.ORTAMIN RUTUBETİ 3.AHIRIN ISISI 4.HAYVANLARIN SU İHTİYACI Her çeşit hayvancılık için geçerli olan bazı kuralları hatırlatarak başlamak istiyoruz.aşağıda sayacağımız bu kurallar hayvancılığın olmazsa olmazlarındandır : Daha çok kapalı sistem ahırlarda dışkı ve idrar gazları ile kirlenen havanın sürekli solunması hayvanlarda iştahı azaltır, solunum sisteminde birçok problemin yaşanmasına neden olur. Ayrıca başka hastalıklara da davetiye çıkarır.bu sebeplere bağlı olarak önemli verim düşüşleri yaşanır. Yine havalandırıma ile ilgi olan rutubet ve ısı faktörlerinin verim üzerine direk etkisi vardır ve dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur, yeterli havalandırması olmayan ahırlarda ortamın ısısı ve rutubeti artar buna bağlı olarak hayvanlarda terleme meydana gelir.özellikle soğuk kış günlerinde hayvanların yemlenmesi,sağımı ve ahır temizliği için ara ara ahıra girilip çıkılması havasız ve rutubetli ortamda terlemiş olan hayvanların vücut ısılarının sürekli değişmesine ve hayvanların soğuk almasına sebep olur. Buda hem verim düşüklüğüne hem de çeşitli hastalıklara neden olur. Ahırların ideal ısısı +5 ile +21 derecedir.bu hayvanlar doğru beslenebildikleri sürece 10 ile 15 derecede rahatlıkla yaşayabilirler. Suyun tüm canlılar için önemi çok büyüktür. Canlının ne zaman su ihtiyacı olacağını bilmediğimizden bu hayvanların önünde su devamlı bulunmalıdır. İneklerin,1 Litre süt üretimi için yaklaşık 4 litre su içmeleri gerekmektedir. Açık alanda yapılan hayvancılık tavsiye edilen hayvancılık şeklidir.ancak kışları çok sert geçen yerlerde ihtiyaç olduğunda hayvanların sığınabileceği kuzey tarafı kapalı aynı zamanda üst kısmı da yarı kapalı alanlar bulunmasını önerebiliriz. SÜT HAYVANCILIĞINA GİRİŞ İyi bir süt üretme çiftliği için yine süt verimi yüksek olan iyi ırk hayvanların beslenmesi gerekir. Bu hayvanlar üreticinin ya kendi çiftliğinde kaliteli tohum kullanılarak ya da iyi ırk hayvan yetiştiren soy kütüğü belli damızlık çiftliklerinden temin edilebilir. Üreticinin kendi çiftliğinde yetiştirdiği dişi hayvanların bakım ve beslenmeleri ileride bu hayvanlardan elde edilecek verimi de etkiler.bunun için, üreticinin kendi yetiştirdiği yada dışarıdan aldığı ham düvelerin bakım ve beslenmelerini kısaca ele alalım. DÜVELERİN BAKIM VE BESLENMESİ 6. ayını dolduran dişi buzağılara düve denir.altıncı ayını dolduran dişi buzağılar düve yemi ile beslenir. Düvelerimize 5. aydan başlayarak doğuma iki hafta kalana değin, kullanılan kaba yemin kalitesine göre yem verilir. Kaba yem serbest olarak sürekli önünde bulundurulmalıdır. Kullanılan Kaba Yem Düve yemi Kaliteli ise (Çayırotu, K.Yonca) 2 Kg/gün Orta Kalitede ise (Bugdaygil Hasılı, M.Sılajı) 3 Kg/gün Kalitesiz ise (Saman, Pancar posası) 4 Kg/gün Düveler günde ortalama gr. canlı ağırlık kazanırlar aylık olduklarında yaklaşık kg. canlı ağırlıktadırlar.bu ağırlığa ulaştıklarında tohumlanırlar.yaklaşık 24 aylıkken doğum yaparlar.gebe kalan düveler yine kuru dönemdeki süt inekleri gibi beslenirler. Doğuma 60 gün kala vücut kondisyonları gözden geçirilerek verilen yem miktarlarında düzenlemeler yapılmalıdır. Düvelerde en önemli bir konu da erken yaşta gebe bırakılmalarıdır.erken tohumlamanın en belirgin sakıncaları: 1.Düve yeterince gelişemez 2.Çok sütlü bir hayvan olmaz 3.Küçük yavru doğurur. 4.Zor doğum olayları ile karşılaşılabilir. İNEKLERİN KURU DÖNEMDEKİ BESLENMELERİ: İnekler buzağılamadan önce uygun bir süre kuruda kalmalıdırlar. Sığırcılıkta her ineğin senede bir yavru vermesi arzu edilir. Buna göre sağımda ve kuruda geçen süre 12 aya sığmalıdır. 10 ay sağım ve 2 ay kuruda kalmanın, inekten en yüksek düzeyde fayda getirecek bir yol olduğu saptanmış bulunmaktadır. Kuru dönem; Yoğun bir süt üretim döneminden sonra meme bezlerinin dinlendirilmesi ve yenilenmesini sağlar. Kuru dönem; gebeliğin son 3 ayında hızla büyüyen yavrunun beslenmesine katkı sağlar. Çünkü bu dönemde yavrunun iskeletindeki büyüme de hızlanmıştır. Kuru dönem; Bir sonraki süt verim dönemi için eksik kalan vitamin ve mineral madde kaynaklarının tamamlanması yönünden çok önemlidir. Bu da hayvanın bir çok hastalıklardan korunmasını ve hastalıklara karşı direncinin artırmasına katkı sağlar. Süt veren ineklerin kuruya çıkarılmasının hayvana 4 önemli yararı vardır; 1- Süt verim döneminde yüksek süt verimine bağlı olarak yedirilen yüksek miktardaki karma yem, işkembede oluşturduğu asit ortam nedeni ile işkembe duvarında yıpranmalara yol açar. Kuru dönemde bol miktarda kuru ot ve az miktarda karma yem verilerek işkembenin dinlenmesi sağlanır. 2- Süt verim döneminde aşırı çalışan meme dokuları yenilenerek bir dahaki süt verimine hazır hale gelir. 3- İneğin karnındaki yavru toplam gelişmesinin % 70 ini gebeliğin son 3 aylık kısmında tamamlar. Bu dönemde yapılacak besleme hatalarına bağlı bozuklukları sonradan telafi etmek olanaksızdır. 4- Kuru dönemdeki besleme, ineğin yağlanmaksızın iyi kondisyonda doğurmasını sağlamalıdır. İnekler kuruya çıkarıldıklarında bir ay boyunca kaliteli kuru ot ve günde 2-3 kg karma yem ile beslenmelidir. Ancak kaba yem olarak sadece saman varsa karma yemin günlük miktarı 4 kg a kadar yükseltilmelidir. 1

2 Kuru dönemde silaj, posalar ile kök ve yumru yemler gibi yüksek su kapsamına sahip kaba yemler günde 8-10 kg mı aşmamalıdır. En iyisi kaba kıyılmış iyi kaliteli kuru ot vermektir. Doğuma 3-4 hafta kala verilen günlük karma yem her gün 0.5 kg artırılarak ineğin canlı ağırlığının %1 ne çıkarılır. Bu dönemde verilen karma yemin doğumdan sonra verilecek süt yemi ile aynı olması süt verim döneminin başlangıcında kuru madde tüketiminde istenen artışa ulaşılmasını kolaylaştırır. Kuru dönemdeki ineklerin yemlerinde küf bulunmamasına ve yem hijyenine dikkat edilmelidir. Ayrıca özellikle kuru dönemde yüksek oranda kalsiyum içeren yonca ve diğer baklagiller gibi kaba yemler ile yüksek oranda kalsiyum içeren karma yemler hayvana fazla verilmemelidir. Kuru dönemde ineklere yüksek oranda su kapsayan pancar posası veya silajlar gibi yemlerin verilmesi yavrunun büyümesi ile daralan işkembe hacmi nedeni ile ineklerin eksik beslenmesine neden olabilir. Bu nedenle bu tür yemlerin yerine iyi kaliteli kuru otların kullanılması gerekir. İlave olarak, Vitamin A ve D katkısı buzağının yaşama gücünü ve ağız sütünün vitamin düzeyini artırır, doğumdan sonra yavru zarlarının atılımını kolaylaştırır ve süt hummasını önler. İyot yetersizliği zayıf ve guatrlı buzağı doğumuna yol açabilir. KURU DÖNEMİN SÜRESİ VE ÖNEMİ Süt sığırları için, bir sonraki süt verim döneminde en yüksek süt verimini sağlaması bakımından, 60 günlük kuru dönem yeterlidir. Kuru dönemin süresi 40 günden daha az olduğu zaman, memelerdeki yenilenmenin yetersiz kalmasına bağlı olarak, takip eden süt verim döneminde 100 ila 600 kg arası verim düşüklüğünün gözlendiği bildirilmektedir. Kuru dönemin kısa tutulması ağız sütündeki koruyucu maddelerin(yani aşı görevi gören bazı maddelerin) miktarında azalmaya neden olduğu ve buzağının yaşama gücünü azalttığı tespit edilmiştir. Kuru dönemin süresinin 70 günden uzun tutulmasının; takip eden süt verim döneminde süt verimini çok fazla arttırmadığı ve hayvanda yağlanmaya neden olduğu bildirilmektedir. SÜT İNEKLERİNİ KURUYA ÇIKARMA YÖNTEMLERİ 1.Aralıklı sağım: Günde 1 kez sağım yapılır. Üç günde sonuç alınır. İki günde 1, üç günde 1 sağım şeklinde devam edilir. Bu uygulamaya inek kuruya çıkana kadar devam edilir. Yem ve su kısıtlaması yapılır. En çok tercih edilen yöntemdir. 2.Tam olmayan sağım: sağımda meme loplarındaki sütün tamamının alınmaması şeklinde yapılan uygulamadır. Sakıncaları vardır.meme ağrıları oluşabilir. 3.Aniden sütten çıkarma: Genelde düşük süt verimli ineklerde uygulanan bir yöntemdir. İNEKLERDE KURU DÖNEM BESLEMESİ Kuruya çıkarma; süt verim dönemindeki bir süt ineğin, normal şartlarda, gebeliğinin son iki ayında sütten çıkarılması işlemidir. Bu uygulamaya, süt verimi 9 kg ın altına düşen yada ortalama süt verimi %40 ın altında olan hayvanlarda, daha erken geçilebilir. Kurudaki ineklerde kuru madde ihtiyacı canlı ağırlığın yaklaşık olarak % 2 si kadardır. Bunun en az yarısının kaba yemden sağlanması gerekir. İşletmede çok kaliteli kaba yem mevcut ise hayvanların ihtiyaçlarının tamamı bu yemlerle de karşılanabilir. Kuru dönemde ineklere vücut kondisyon puanlarına bakılarak besleme yapılmalıdır. İneğin Vücut Kondisyon Puanı Kullanılan Kaba Yem Kuru dönem yemi 5 İYİ Çayır Otu, Buğday Hasılı, Saman 0.5 kg. 1 kg. 1,5 kg. ORTA 3-4 Çayır Otu, Buğday Hasılı, Saman 2 kg. 2,5 kg. 3 kg. 3.5 kg. ZAYIF Çayır Otu, Buğday Hasılı, Saman 4 kg ,5 kg. Bu dönem de pancar posası verilmemelidir. Mısır silajı gibi su yönünden zengin kaba yemler günde kg. ile,kuru yonca otu günde kg. ile sınırlandırılmalıdır.doğuma gün kala alıştırılarak süt yemine geçilir ve günde 5-6 kg. süt yemi verilir.doğumdan sonra hayvanın yem tüketimi azdır.bir hafta kadar toplam rasyonda değişiklik yapılmaz.daha sonra alıştırılarak rasyon sağmal ineğin gereksinimlerine uygun hale getirilir. SÜT İNEKLERİNİN BESLENME PROGRAMLARI Hayvancılıktan para kazanmanın yolu dengeli ve ucuz beslemeden geçer. Süt sığırcılığında besleme çok önemlidir. Beslemeye ve yemlemeye ayrılan para toplam masrafların % ini oluşturur. Aynı zamanda besleme süt verimini ve kalitesini etkiler. Bazı kaliteli ırklar belli bir verim(süt yada et gibi) yönünde geliştirildikleri için yetersiz beslenmeye şiddetli tepki gösterirler. Örneğin küçük bir stres veya besleme hataları hayvanların verimlerini büyük oranda etkiler. Hayvanların hayati fonksiyonlarını sürdürmeleri, verimde bulunmaları, çoğalmaları ve sağlıklarını korumaları için ihtiyaçları olan besin maddelerini yemlerle almaları gerekir. Besin maddelerinin bazıları vücutta yapıtaşı olarak iş görür.(yağlı tohum küspeleri, baklagiller, mineral katkıları) Bazıları enerji kaynağı olarak iş görür.(tahıl taneleri, melas, yağ v.b.) Bazıları da hayati fonksiyonları düzenleyen anahtarlar olarak görev yaparlar.(vitamin ve mineral katkıları) Yem maddeleri farklı besin maddelerini farklı miktarlarda içerdiklerinden ancak uygun şekilde karıştırılırsa hayvanlar dengeli beslenebilir. Yemleri iki ana gruba ayırabiliriz: 1-Kaba yemler: lif bakımından zengin fakat besin maddelerince fakir(kuru otlar, samanlar, çayır mera otları,posalar, silajlar) 2-Yoğun(Konsantre) yada kuvvetli yemler: lif bakımından fakir ama besin maddeleri ve enerji-protein bakımından zengin(fabrika yemleri, tahıl taneleri, yağlı tohum küspeleri, yağ, melas, değirmen yan ürünleri) İyi Besleme=Yüksek Verim+Sağlıklı Hayvan 2

3 Süt inekleri aldıkları besin maddelerini ;Önce hayatsal faaliyetlerde,vücut sıcaklığının korunmasında,büyüme ve gelişmede,anne karnındaki yavrunun gelişmesinde,süt yapımında kullanırlar. Dengeli Besleme=Önce yaşama payı için gerekli besin maddeleri+verim için gerekli besin maddeleri (süt,et,yavru vb.) SAĞMAL İNEKLERİ BESLEME VE YEMLEME: Süt ineklerinin yaşama payı ihtiyaçları çiftlik içinde yetişen veya dışarıdan satın alınan kaba yemlerle, verim payı ihtiyaçları da kesif karma yemlerle karşılanır. Yalnız kaba yemlerle yüksek süt verimli hayvanların besin madde ihtiyaçlarını karşılamak mümkün değildir. Kaba yem dışında hayvana verdiği her kg süt için 1 kg SİSYEM süt yemi verilebilir. Sağmal ineklere uygulanabilecek iyi bir besleme şu esaslara dayanmalıdır. 1- Süt ırkı sağmal ineklerin enerjiye, proteine, life, mineral ve vitaminlere ihtiyacı vardır. İneklerin tüm besin madde ihtiyaçlarını karşılayan ve en ucuza mal edilen yem reçeteleri hazırlanmalıdır. İneklerin; yaşı, gebelik durumu, kaçıncı doğumunu yaptığı, ne kadar süt verdiği belirlendikten sonra durumuna göre ihtiyacı olan besin maddelerinin hayvana verilmesi gerekmektedir. SİS YEM Firması nın bu amaçla ürettiği çeşitli süt yemleri vardır( proteinli yemler). Bir ineğin tüketeceği kaba ve kesif yemlerdeki toplam kuru madde miktarı hayvanın canlı ağırlığının %2-3 ü kadar olmalıdır. Örneğin 500 kg canlı ağırlığı olan bir ineğe günde kg kuru madde içeren kaba ve kesif yem verilmelidir. Genel olarak bunun yarısı kaba, yarısı kesif yem olmalıdır. Bu, ineğe verilecek yem miktarı ile kaba ve kesif yem oranları ineğin kuruda olmasına ve ya sağılıp sağılmadığına göre ayarlanır. İnek kuruda ise günde 10 kg kuru madde içeren yem yeterlidir. Bunun 6 kg. kaba yemle, 4 kg. ise kesif yemle karşılanmalıdır. İnek sağılıyorsa günde 15 kg kuru madde içeren yem verilmelidir. Bunun da 8 kg. kaba yemle, 7 kg. ise kesif yemle karşılanabilir(bu arada kullanılan kaba yemin çeşidi ve kalitesi de önemlidir). 2- Her inek verdiği süt miktarına göre ayrı ayrı yemlenmelidir.30 KG süt veren bir hayvanla 20 KG süt veren bir hayvana aynı yem verilmez. 3-Yeteri kadar kaliteli kaba yem verilmelidir. Kaba ve kesif yem oranı ineğin içinde bulunduğu döneme bağlı olarak 2/3 veya 3/2 oranlarında olmalı ve en az, verilen yemlerin 1/3 baklagil yem bitkilerinden oluşması tavsiye edilir. 4-Yemlerde çürüme, kızışma, ince öğütme, ince öğütülmüş silaj, kaba yem için peletleme uygun değildir.(silaj 5 6 cm den daha kısa doğranmamalı) 5-Günde en az 2 öğün ve her gün aynı saatte yemleme yapılmalıdır. 6-Kaba yemden kesif yeme, kuru yemden yeşil yeme, ahırdan meraya kademeli geçiş sağlanmalı 7- Kesif yemler öğütülerek, kabaca kırılarak, ezilerek ve ya pelet şeklinde verilebilir. 8-Sabah erkenden, çiğ kalkmadan meraya salınan veya yoğun baklagillerle beslenen hayvanlarda şişmeler meydana gelir. Bunu önlemek için meraya çıkarmadan önce hayvanlara bir miktar kuru ot verilmelidir. 11- Kabızlık sağmal ineklerde kış döneminde çok sık rastlanan bir sorundur. Kabızlığı önlemek için (Silaj varsa sorun yok) kepek, keten tohumu küspesi, melas, peynir suyu verilebilir. Baklagil otu yoksa silaj, taze ot, hububat hasılları gibi suca zengin yemler verilmelidir. Henüz süt verimine başlamamış düvelerin beslenmesi ise bu dört grubun dışında ayrı olarak düşünülmelidir. 1- Buzağılamadan sonraki ilk 70 gün 2- Buzağılamadan sonra günler arası 3- Buzağılamadan sonra günler arası 4- Kuru dönem (Hayvanın bir sonraki süt verimine başlamasından gün önceki dönem) 1.DÖNEM: DOĞUMDAN SONRAKİ İLK 0-70 GÜNLER ARASI NASIL BESLENİR? Süt ineğinin yaşantısındaki en kritik dönemlerden olan bu dönemde hayvanın verdiği süt miktarı hızla artarak 4-6 hafta sonra en yüksek düzeye ulaşır. Maksimum yem tüketimine hafta sonra ulaşır. Süt verim hızı ve yem tüketimi dengeleninceye kadar süt verimleri için gerekli olan enerjiyi kendi vücut yağlarını yakarak karşılar Bu dönemde yetersiz ve yanlış besleme nedeniyle bazı rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. -Aşırı zayıflama(bu dönemde günde 0,5 kg kilo kaybı normaldir.), vücut yağlarının yakılması nedeniyle ketozis(aşırı zayıflama). -Aşırı dane ve karma yem verilmesi ve dane yem tüketiminin hızla artması ile Asidosis(işkembede hazımsızlığa bağlı gaz oluşumu), -Kalsiyum/fosfor dengesinin kurulamaması sonucu Süt Humması ve buna bağlı felçler görülebilir. 3

4 -Enerji ihtiyacının karşılanamaması veya aşırı kalsiyum verilmesi nedeniyle doğum sonrası kızgınlık göstermeme ve döl tutmama problemleri ortaya çıkabilir. Bu dönemde besleme ile ilgili uygulamalar nasıl olmalıdır? 1- Doğumdan sonra karma yem her gün 0,5-1 kg artırılarak yem tüketiminin teşvik edilmesi gerekir. Bu arada verim de düşünülerek hayvanın tüketebileceği yem miktarı belirlenebilir. 2- Eldeki en iyi kaliteli kaba yem bu dönemdeki ineklere verilmelidir. 3- Verilecek yemlerin en az %40 ını kaba yemler oluşturmalıdır. 4- Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta süt sığırlarına tek düze olarak aynı miktarda yem verilmemelidir. Eğer hepsine aynı düzeyde yem verilirse süt veriminin son döneminde aşırı beslenmeye, ilk döneminde ise yetersiz beslenmeye neden olur. Dolayısıyla hayvanın süt verimi en yüksek düzeye ulaşamaz. 2.DÖNEM: SÜT VERİM DÖNEMİNİN GÜNLERİ ARASI NASIL BESLENİR? Bu dönemde yem tüketimi en yüksek düzeye ulaşmıştır. Süt verimini en yüksek düzeyde mümkün olduğunca uzun tutmak prensiptir. yedirilen karma yem oranı canlı ağırlığın %2-3 ünü geçmemelidir. Kaba yem tüketimi canlı ağırlığın %1,5 undan az olmamalıdır. Görülebilecek problemler nelerdir? Süt veriminde hızlı düşme, süt yağ oranında azalma, gizli kızgınlık ve ketozistir. Bu dönemde besleme ile ilgili uygulamalar nasıl olmalıdır? 1- Karma yem ve kaba yem kaliteli olmalı. Karma yem olarak SİSYEM tavsiye edilir. 2- Kaba ve karma yem günde en az 3 öğünde verilmeli, 3- Stres şartları en aza indirilmeli Bu dönemde 3.DÖNEM: SÜT VERİM DÖNEMİNİN GÜNLERİ ARASI NASIL BESLENİR? İneğin gebe olduğu dönemdir.süt verimi giderek azalmaktadır. Aşırı kilo alma ve yağlanma kısırlık problemine yol açtığı için süt verimi takip edilerek ona göre yemleme yapılmalıdır. Aşırı dane yem ve karma yem tüketimi önlenmeli. Karma yem tüketimi süt verimini karşılayacak düzeyde olmalı. Genç ineklere büyüme içinde ilave besin hesaplanmalıdır. İlk doğumunu yapmış düvelerin(2 yaşlı)büyüme gereksinimleri ve yaşama payı gereksinimleri %20 daha fazlaymış gibi hesaplanmalıdır. 3 yaşlı ineklerde yaşama payının % 10 fazlası hesaplanmalıdır. 4.DÖNEM: KURU DÖNEM (Hayvanın bir sonraki süt verimine başlamasından gün önceki dönem): Bu dönem yukarıda anlatılmıştı. BUZAĞI BESLEME Yeni doğan buzağılar büyük hayvanların özelliğini taşımazlar ve tek mideli hayvanlar gibi değerlendirilmelidirler. Buzağı doğduğunda işkembesi yok denecek kadar küçüktür bu yüzden buzağıların bakım ve beslenmeleri çok dikkat isteyen bir iştir.çiftliklerde bakım besleme hatalarına bağlı olarak buzağı ölümlerine çokça rastlanır.işletme için büyük bir önemi olan buzağıların sağlıklı yetişmesi için sağlam bir bilgi ve beceri gerekir.kullanılan yem kalitesinin bu konuyla büyük ilgisi vardır. işkembe gelişimi hayvanın tükettiği kuru yem miktarına bağlıdır. Kısa zamanda katı yemlere geçilerek ön midelerin gelişimini sağlamak gerekir. Doğum Sonrası Besleme ve Kolostrum (Ağız sütü) : 1.Doğumu izleyen ilk 15 dakika - 4 saat içerisinde mutlaka kolostrum alması sağlanmalıdır. Günlük olarak verilecek kolostrum miktarı doğum ağırlığının % si kadar olmalıdır. Bu miktarın yarısı ilk 4-6 saat içerisinde verilmeye çalışılmalıdır.ağız sütü ilk üçgün mutlaka içirilmelidir. 2.Öğün sayısı artırılarak buzağıların yeterli miktarda ağız sütü tüketmeleri sağlanmalıdır. Ağız sütü içerisindeki tuzlar isal etkisi yaparak bağırsakların kısa sürede temizlenmesini sağlar, yavrunun ilk günlerdeki besin madde ihtiyaçlarını tam olarak karşılar. 3.Ağız sütünün bileşimi annenin kuru dönem beslenmesi ile de yakından ilgilidir. Kuru dönemin kısa tutulması ağız sütünde bağışıklık madde miktarını azaltır. Kuru dönemde vitamin yönünden yetersiz besleme ağız sütünde vitamin miktarını olumsuz etkiler. 4.Buzağılar doğar doğmaz ya da en geç 24 saat içerisinde annelerinden ayrılmalıdır. 5.Kolostrum döneminden sonra da bir süre daha sıvı gıdalarla beslenilmelidir.sıvı gıda olarak taze süt, yağsız süt, ekşitilmiş kolostrum, mastitisli ve antibiyotik uygulanmış hayvanlardan elde edilen sütler ve süt ikame yemleri kullanılabilir. Süre ise 1-3 ay arasında değişebilir. 6.Temizlik ve hijyene dikkat edilmelidir. soğuk aylarda sıvı gıdalar ılıtılarak verilmelidir. 7.Artan ağız sütü dondurularak, buzdolabında saklanarak yada ekşitilerek daha sonraları da kullanılabilir. Sağlıklı buzağı yetiştirilmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar 1. Süt ya da diğer sıvı gıdalar fazla verilmemelidir. 4

5 2. Günde iki öğün süt verilmeli, öğün sayısı artırılmamalıdır. Sıvı gıdaların iki öğünde verilmesi hayvanların günde iki defa gözlenmesine imkan verdiği için tercih edilmelidir. 3. Soğuk mevsimlerde hayvanın enerji ihtiyacının artacağı göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle soğuğun şiddetine göre hayvana verilecek süt miktarı 1.5 katına kadar, öğün sayısı ise 3'e çıkartılabilir. 4. Buzağı kayıplarının en büyük nedeni olarak ishaller gösterilmektedir.bunun en büyük sebebi doğum sonrası göbek kordonu bakımının düzgün yapılmaması ve ahır temizliğinin tam olmamasıdır.eğer ishal görülürse de İshallerin tedavisinde erken davranmak oldukça önemlidir. İshal görülüyorsa verilen süt miktarı azaltılır hatta şiddetli vakalarda süt hiç verilmez. İshalin kayboluşuna bağlı olarak 3-6 öğün sadece su ile hazırlanmış mineralli solüsyonlar günde canlı ağırlığının %10'unundan az olmayacak şekilde verilir. 5. Sıvı gıdalar 37.5 C sıcaklıkta verilmelidir. 6. Her türlü hijyene dikkat edilmeli ( Emzik, kova, bakıcı vs) 7. Barınağın sıcaklığı 16 C'den fazla olmamalıdır. 8. Temiz ve kuru altlık kullanılmalıdır. 9. Buzağıların barındırıldığı yerler kalabalık olmamalıdır. Her buzağı için en az 2.2 m 2 yer olmalıdır. 10. Vitamin yetersizliğine karşı önlem olarak doğumdan hemen sonra vitamin uygulaması yapılmalıdır. 11. Su içerikleri yüksek silaj ve taze mera otları, yem tüketimini sınırlayacağından büyümeyi olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle 3 aylık yaştan daha küçük hayvanlara verilmesi tavsiye edilmez. 12. Buzağılara temiz ve taze su 4. günden itibaren verilir. Özellikle sıcak havalarda sınırlı miktarda, yemleme yapılan buzağılara mutlaka su verilmelidir. Sıvı yemler yanında su verilen hayvanlarda başlangıç yemi tüketiminin daha fazla olduğu ve hayvanların performansının daha iyi olduğu gözlenmektedir. Buzağı Başlangıç Yemleri Buzağı yetiştiriciliğinde amaç bir an önce ön mideleri geliştirerek pahalı bir yem maddesi olan süt yada süt ikame yemlerinin kullanımını en aza indirmektir. Bu amaçla sıvı gıdalar yanında hayvanlara 4. günden itibaren kaliteli kaba yemler ve buzağı başlangıç yemi verilmeye başlanır. Başlangıç yemi verilmesine ilk günde mutlaka başlanmış olması gerekir. Bu sırada az miktarda tane mısır yada yulaf verilmesinin işkembe gelişimi üzerine olumlu etkide bulunduğu da bildirilmektedir. Buzağı başlangıç yemlerinin kaliteli ve lezzetli, çok fazla inceltilmemiş, enerji ve protein bakımından zengin olması arzu edilir. Protein miktarı % 18 den az olmamalı hatta erken sütten kesimi planlanmış ise HP miktarı % 20'ye çıkarılmalıdır. Yeme % 5 oranında melas ilave etmekle hem lezzet artırılır hem de tozlanmanın önüne geçilmiş olur. BESİ HAYVANCILIĞI Öncelikle başta belirttiğimiz gibi hangi çeşit hayvancılık yapılacaksa, amaca uygun en iyi ırkı seçmek gerekmektedir.et için yapılacak bir hayvancılıkta öncellikle etçi ırk hayvanları seçmek (Örnek simmental,şarole,limousin yada montafon v.b.) yapacağımız üretimden daha fazla verim almamızı sağlayacaktır. BESIYE GECIS DONEMI Besiye alınacak hayvanlar öncelikle sınıflandırılır. Numaralama ve kayıt işlemleri tamamlanır. Koruyucu sağlık işlemleri ve parazit mücadelesi yapılır. Yemlemeye geçiş programı hazırlanır. YEMLEMEYE GEÇİŞ PROGRAMININ ÖNEMİ Farklı beslenme alışkanlıkları ile toplanan besi danalarına ortak bir besleme alışkanlığı kazandırılması, en az stres yaratacak işkembenin yoğun besi için hazırlanması. KABA YEM KESİF YEM İLK 1-2 GÜN KURU YONCA - 1. HAFTA %80 %20 2. HAFTA %65 %35 3. HAFTA %50 %50 4. HAFTA %35 %65 5. HAFTA %20 %80 Örneğin danalar yem ve saman ile besleneceklerse aşağıdaki gibi bir besiye geçiş programı izlenebilir. İLK 1-2 GÜN KG GÜN 1. HAFTA 2. HAFTA 3. HAFTA 4. HAFTA ANA PROGRAM Canlı Ağırlık kg KALİTELİ KURU OT (KURU YONCA OTU) Yem Kuru Ot Saman Yem Saman Yem Saman Yem Saman Yem Saman 150 0,7 2,5 1,5 1,7 3,0 2,5 2,3 3,5 1,4 4,0 0, ,0 2,5 2,0 2,0 3,8 3,0 3,0 4,0 1,7 5,5 1,0 250 SERBEST 1,3 3,0 2,5 2,5 4,5 3,5 3,5 5,0 2,0 6,5 1, ,5 3,5 3,0 3,0 5,2 4,0 4,0 5,5 2,5 7,5 1, ,8 4,0 3,5 3,2 6,0 4,5 4,5 6,0 3,0 8,5 1,6 Eğer yem ve Mısır Silajı ile beslenecekse aşağıdaki gibi bir besiye geçiş programı izlenmelidir. İLK 1-2 KG GÜN GÜN 1. HAFTA Canlı Ağırlık kg KALİTELİ KURU OT (KURU Yem Kuru Ot Mısır Silajı 2. HAFTA Yem Mısır Silajı 3. HAFTA Yem Mısır Silajı 4. HAFTA ANA PROGRAM Mısır Mısır Yem Yem Silajı Silajı 5

6 YONCA OTU) 150 0,7 2,5 4,0 1,7 9,0 2,5 7,0 3,5 4,5 3,5 4, ,0 2,5 6,0 2,0 12,0 3,0 9,0 4,0 5,5 4,0 5,0 250 SERBEST 1,3 3,0 8,0 2,5 14,0 3,5 11,0 5,0 6,5 5, 5, ,5 3,5 9,0 3,0 16,0 4,0 12,0 5,5 7,5 6,0 5, ,8 4,0 11,0 3,2 18,0 4,5 SIĞIR BESİCİLİĞİ Sığırların et verimini artırmak için besi sığırcılığı yapılır. Bilgili bir besicilik ile, hayvana yedirilen yem kaliteli ve ucuz ete çevrilir. Besicilikte hayvanın ırkı, yaşı, cinsiyeti, sağlığı ve görünüşü önemlidir. Besicilikte yemin ucuza mal edilmesi gerekir. Az zamanda çok et almak besicinin hedefidir. Öyleyse besiciliği anlatılacak kurallara uygun olarak yapmak gerekiyor. Besicilik yapacak olanlar bu bölümü çok iyi okumalı.. İşte besiciliğin püf noktaları: SIĞIRLAR NEREDE BESLENİR? Besiye alınan sığırlar ya kapalı ahırlarda veya etrafı uygun şekilde çevrili açıkta beslenir ya da meradan yararlanarak besi yapılır. Bunlar bir arada da uygulanabilir. BARINAĞIMIZ NASIL OLSUN? Besiciliği yapacağımız bölgenin iklim özelliklerine göre uygun bir barınağımız olmalı. Tabii barınak büyüklüğü de besleyeceğimiz hayvan sayısına, ahırların ölçüsüne ve yapım tekniğine uygun olmalı. Kapalı sistem, açık sistem veya yarı açık sistemlerden biri bölgenin iklim şartları da göz önüne alınarak tercih edilmelidir. HANGİ HAYVANLARI BESİYE ALALIM? Besiye alınacak hayvanların seçimi: 1. Irk: Yerli ırkların besi kabiliyeti kültür ırklarına göre düşüktür. Buna karşılık yerli ırklar uygun zaman ve oranda beslendiklerinde karlı olabilir. Ayrıca, Şarole gibi etçi ırklar ile Holstein (Avrupa menşeli), İsviçre Esmeri gibi ırkların melezlenmesinden elde edilen yavruların et tutma kabiliyetleri daha yüksektir. 2. Yaş: Genç hayvanlar yaşlılara göre daha iyi besi tutarlar. Kültür ırkları; yaşında, yerli ırklar 2 yaşında besiye alınmalıdır. 3. Cinsiyet: Erkek hayvanlar, enenmiş ve dişi hayvanlara göre daha iyi beslenirler. 4. Kondisyon: Genellikle derin, geniş, uzun gövdeli, kısa boyunlu, küçük başlı, geniş ve düz sırtlı ve uzun sağrılı hayvanlar besi için uygundur. Buna karşılık, hastalık dışındaki sebeplerden dolayı zayıf kalmış hayvanlar da besi için tercih edilebilir. Çünkü zayıflar, besililere göre daha fazla canlı ağırlık artışı sağladığı gibi, daha ucuza alınabilmesinden dolayı ekonomik de olmaktadır. Besiye alacağımız hayvanların ırk, yaş, cinsiyet ve ağırlık yönünden aynı özellikte olması yapacağımız beside bize kolaylıklar sağlar. Hayvanın kesime gideceği tarih, bulunduğu bölgedeki hastalıklar, nakil ve satın alındıktan sonra mevcut hayvanlardan ayrı bir yerde tecrit edilmesi, iç ve dış parazit mücadelesi, aşılama ve koruyucu tedavilere de önem verilmelidir. Bu işler için bir veteriner hekime baş vurulmalıdır. Besiye alacağımız hayvanları seçerken bazı özelliklere dikkat etmeliyiz. Öncelikle iyi besiye gelen kültür veya melez ırklardan genç, dişleri sağlam, sağlıklı, derisi ince, parlak ve erkek hayvanları seçmeliyiz. Bunları alırken aşıları yapıldıysa aşı belgesi istenmeli, yapılmadıysa hemen aşıları yaptırılmalıdır. Ahırımıza sonradan koyacağımız hayvanları 7-10 gün ayrı bir yerde karantinada tutup, sonra hastalıksız ve sağlam olduğu tespit edilenleri kendi sürümüze katmalıyız. Bir çok bulaşıcı hastalığın sonradan alınan hayvanlarla bulaştığı unutulmamalıdır. Ahırımıza gelen hayvanların bireysel özelliklerini takip edebilmek için her birine kulak küpesi takılması, her birine ait verim kayıt defteri tutulması uygun olur. Böylece hayvanlarımızı daha iyi tanırız. Besi performansı Besi döneminde hayvanların 1 kg canlı ağırlık artışı için ne kadar yem tükettiğinin saptanması ile ölçülür. Bunu nasıl yaparız? İşletmemizde kantar varsa problem yok. Eğer yoksa o zaman göğüs çevresini ölçerek hayvanların ağırlıklarını tahmin yöntemini kullanabiliriz. Bu yöntem bize az çok hayvanların besi durumları hakkında fikir verecektir. Besiye aldığımız hayvanları belli periyotlarda örneğin ayda bir ağırlıklarını ölçmeliyiz ki besi tutmayanları boşa beslemeyelim Şekil 1. Göğüs çevresinin ölçülmesi Şekilde gösterilen ok istikametinde göğüs çevresi ölçülür ve çıkan rakamın aşağıdaki tabloda karşılığına bakılır. Böyle bir ölçüm için hayvanın dört ayak üstünde ayakta durması ve başının normal pozisyonda olması sağlanmalıdır. Şekil 2. Açık besi yapılan bir işletme Hayvanı beslenmeye başlarken yeme alıştırmak gerekir. Bu amaçla konsantre yemden azar azar artırarak verilmelidir. Canlı ağırlının % oranında yem yemesi gerekmektedir. Yem miktarları ve yemin ne kadarı kaba ne kadarı ince olacağı besi dönemine göre değişir. Pratik olarak besi başında % 6

7 70 kaba %30 kesif yem; daha sonraları %30 kaba, % 70 kesif yem; semirtme döneminde % kaba, % kesif yem verilmesi gerekir. Yaş pancar posası kullanılıyorsa, canlı ağırlığın %5'ini geçmemelidir. KAÇ GÜN BESLENİR Eğer hayvanlar 120 günden daha az sürede tane yem veya kesif yemle besleniyorsa, buna kısa süreli besi denir. Besleme süresi gün arasında olursa, buna orta süreli besi denir. Besleme süresi 220 günü geçerse buna da uzun süreli besi denir. Besiye başlarken ne kadar sürede besi yapacağımızı kararlaştırıp, ona göre besiye başlamalıyız. Besi sonunda süreyi uzatarak kârımızı azaltmamalıyız. Besi süresini en ekonomik zamanda bitirip, besiden beklediğimiz kârı almalıyız. TAM YEMLEME Sığırın günlük olarak tüketeceği tane veya kesif yem miktarı önemlidir. Tam yemlemede hayvanın her 100 kilo canlı ağırlığı için 1,5-2 kilo tane veya kesif yem verilir. Bu yeme hayvanlar yavaş yavaş alıştırılmalıdır. 10 gün sonra artık günlük yiyebilecekleri kadar bu yemden verilir. Böyle bir beside hayvanın önünde devamlı yem bulunur. Bu uygulamada ilk günlerde yem çok tüketiliyor gibi görünse de, sonradan hayvan ihtiyacı kadar yem tüketir, fazlasını yemez. Bu sayede hayvanlar çabucak et tutar. Tam yemleme her zaman uygulanmayabilir. Hayvanlarımız kesim çağına geldikleri zaman et fiyatları istenilen seviyede değilse, hayvanların besi durumunu muhafaza etmek için KISITLI YEMLEME yapılır. Hayvanlara, sığır başına 1-3 kilo tane veya kesif yem verilirse buna kısıtlı yemleme denir. Bu yöntem yemlemede gerekirse uygulanabilecek bir metottur. MERADA BESLEME VE SEMİRTME Hayvanlar kışı kuru ot, saman, yonca gibi kaba yemlerle geçirirler. Bunun yanında tane veya kesif yem de verilir. Meranın geniş ve ot çeşidi bakımından zengin olduğu bölgelerde ilkbahar ve yazın merada otlatma yapılır. Eğer hayvanlar iyi beslenemiyorsa mera besisine ilave olarak kesif yem verilir. Daha sonra gün kadar tam yemleme yapılarak, hayvanların semirmesi sağlanır. Böylece son besi durumuna ulaşılmış olur. Merada Beslemenin Faydaları: * Kesif yem gideri azdır, besi ucuza mal olur. * Hayvanın gübresi dışarıda kalır, taşıma ve işçilik masrafı olmaz. Merada Beslemenin Sakıncaları: * Sığırlar daha geç besi alırlar * Et kalitesi düşük olur (eğer mera ot bakımından zayıf ve kalitesiz ise) * Yazın sıcak ve sinekten dolayı ağırlık artışı yavaşlar * Hayvanlar daha geç elden çıkarılabilir. SAPASAĞLAM Besiye alınacak hayvanlar ilk önce iç ve dış parazitlerden arındırılmalıdır. Hiçbir hastalık taşımamalıdır. Sağlığı yerinde olmayan sığırlar ile yapılacak besi kârlı olmaz. Hayvanların parazit ve diğer hastalıklarla mücadele ve tedavilerinde mutlaka veteriner hekimlerle işbirliği yapılmalıdır. BESİ SIĞIRLARININ YEMLENMESİ Besi sığırları ya ferdi (tek tek) ya da topluca (grup olarak) yemlenirler. Günde iki veya üç kez yemleme yapılır. İlk yemleme sabah erken, son yemleme ise karanlık çökmeden önce yapılmalıdır. Üç yemleme yapılacaksa ikincisi öğlen üzeri yapılmalıdır. Yemlemeler devamlı olarak daha önce belirlenmiş ve eşit aralıklı yemleme saatlerinde yapılmalı, bu saatleri değiştirmemelidir. Sağlıklı ve genç erkek dana ve tosunlar çok hızlı kilo alır. Bunun için yemleri protein ağırlıklı olmalıdır. Besiye alınan hayvanlara verilecek yemin içerisinde hayvanların günlük protein, enerji ve diğer temel gıda ihtiyaçlarının karşılayacak düzeyde besin maddeleri bulunmalıdır. Bunlar buğday, arpa, mısır, kepek, pamuk tohumu küspesi veya ayçiçeği küspesi, kireç taşı, tuz, vitamin ve mineral karması olabilir. Bu besin maddelerinden hangisi elde bulunuyor ise bir zooteknist ziraat mühendisi veya veteriner hekimin bilgisine müracaat edilerek bunlara göre hayvanın ihtiyacı olan yem yapılır. KESİF YEM BESİSİ:Bu yöntem kesif yemin kaba yemden daha ucuz olduğu ve hayvancılık için geniş arazinin olmaması durumunda uygulanmalıdır.bütün besi süresince yemlemede hayvanlara 1 kg civarında kuru otun yanı sıra, sadece kesif yem verilir. Besinin ileri dönemlerinde kesif yem miktarının artması, buna karşılık kaba yem miktarının sabit kalması sonucu asidoz türü sindirim bozuklukların ortaya çıkabileceği ve karaciğerin önemli ölçüde zorlanabileceği ihtimaline dikkat etmek gerekir. TEMİZ YEM, TEMİZ SU:Besiye alınan sığırlara kokuşmuş, küflenmiş yemler verilmemelidir. İçirilen su da taze ve temiz olmalıdır. Kesif yemlerin çuvallar içerisinde muhafazasında dikkat edilecek önemli nokta, çuvalların dört-beş taneden fazla üst üste konmamasıdır. Zaman zaman yem ve su depolarımızı uygun ilaçlı sularla yıkamalıyız. Yem değişikliği gerektiğinde, değiştirilecek yem, birden değil yavaş yavaş hayvanlar alıştırılarak değiştirilmelidir. KUZU ve TOKLU BESİSİ Koyunculukta amaç karlılık olduğuna göre, gerek iş gücünden, gerekse hayvanların besi gücünden en iyi şekilde yararlanmak söz konusudur. İşte bu nedenle kuzu büyütme ile besiyi birbirinden ayrı düşünmemiz gerekir.yeterli ve iyi koşullarda büyütülen kuzuların besisinden alınacak sonuç, kuzu büyütme döneminde yetersiz beslenmiş kuzuların besi sonucuna göre daha iyi olur. Bu da karlılığı etkileyen önemli bir etkendir. KUZU BESİSİ Kuzu besisi koyunculuğun en önemli kısmıdır. Çünkü koyunculukta yetiştiriciye para kazandıracak en avantajlı et üretimi kuzu besisi döneminde olur.şu an ülkemizde çevre yapısı, pazar şartları en uygun olan batı bölgelerimizde bile ekonomik bir kuzu besleme söz konusu değildir. Bu bölgemizde halen günümüzde besi olarak tabir edilen bir sistem uygulanmaktadır. Bu sistemde beslenip satılacağı halde, bir yandan anadan süt emzirme devam ettirilmekte, bir yandan da yemleme yapılmaktadır. Bu sayede büyük ekonomik değere sahip koyun sütü değerlendirilememektedir ve daha erken kesim ağırlığına ulaşmak mümkün olduğu halde, iş uzatılmakta ve daha az kar edilmektedir. Kuzuların besisi, besi süresi ve besi sonu ağırlığına göre aşağıda bildirilen şekillerde yapılır. ENTANSiF (YOĞUN) KUZU BESİSİ: Yoğun kuzu besisi olarak da adlandırılır. En uygun besi olup, dört aylığa kadar olan besi şeklidir. Genç kuzuların entansif besisinde kuzular gr'lık ortalama günlük canlı ağırlık artışıyla, 4 aylık olduklarında kg canlı ağırlıkta olmalıdırlar. Bu yaşta kesilmiş kuzular et rengi, yağlılık, sertlik, nemlilik vb. diğer et özellikleri bakımından tüketiciyi tatmin etmelidir. 7

8 Bu sistemde öncelikle anaç sürümüz gayet sağlıklı ve süt verimi en azından yavrusunu rahatlıkla besleyecek düzeyde olmalı ve yavru yüksek ağırlıkta doğmuş olmalıdır. Sürümüzde yapacağımız gençleştirme oranını tespit ettikten sonra, kendimize damızlık olarak tespit ettiğimiz hayvanları 105 gün kadar anadan süt emzirmeye devam etmeliyiz. Bunun dışında kalan kuzuları da besi hayvanı olarak kabul etmeliyiz. Besiye alınacak kuzular 45 gün civarında, hem anadan süt emmeli ve hem de bir yandan dane yem yemeye alışmalıdır. Kuzular 45 günlük olunca canlı ağırlıkları da kg' a ulaşmalıdır. Bu ağırlığa ulaşacak kuzuları da sağlıklı bir yerli sürüye etçilik vasıfları iyi durumda olan bir kültür ırkı koç (Karacabey Merinosu, Konya Merinosu ve bazı özel kuruluşların ithal ettiği etçi koçlar vb.) temin edip yerli anaç sürüyle melezleyerek elde edebiliriz. Bugün karlı kuzu besisi yapan hayvancılığı ileri ülkelerde de bu sistem uygulanmaktadır. Çünkü birinci melez döller genelde hem ananın hem babanın üstün yönlerine sahip olarak doğmaktadırlar. Kırk beş günlük besilik kuzular tamamen analarından ayrılarak ayrı bir bölmeye alınmalı ve önlerine beside kullanacağımız yemler konularak birkaç gün içerisinde alışmaları sağlanmalıdır. Bu durumdaki kuzu anadan ayrılma stresini 2-3 gün içerisinde atlatacak ve en fazla bir hafta içerisinde yeni şartlara uyum gösterecektir. Kuzular havadar ve temiz bir ortamda bulunmalı ve önlerinde devamlı temiz içme suyu bulunmalıdır. Yem fabrikalarından temin edeceğimiz veya kendi imkanlarımızla yapabileceğimiz besi yemleriyle bir haftalık alıştırma döneminden sonra 60 gün kadar beside tutabiliriz. Bu süre sonunda kuzularımızın ayakta ortalama canlı ağırlıklarını kg civarına ulaştırmış olmalıyız. Yapılan bir çok araştırma göstermiştir ki, 40 kg canlı ağırlıktan sonra kazanılan her kg canlı ağırlık, daha çok iç yağı ve kabuk yağı şeklinde olmaktadır. Bu durum, aynı zamanda kesim hanelerde etin kaliteli kuzu eti fiyatlarından alınmasında sıkıntılar oluşturmaktadır. Eskiden beri şikayetçi olduğumuz erken kuzu kesimini bu şekilde yok etmiş oluruz ve her yıl yüz binlerce tonu bulan et kaybını engellemiş oluruz. Bu sistemin ayrı bir avantajı da yavrusu besiye alınacak anaç koyunun 45 gün sağımına devam edilerek sütten bir kazanım sağlanmasıdır. Elde edilecek bu sütle yavruya verilecek besi yemlerinin masrafı karşılanabilir. Yoğun kuzu besisine başlarken şunlara dikkat edilir: Alıştırma : Besiye başlarken, kuzulara hemen besi yemi verilmez. Hayvanlar sindirim bozukluğuna uğrar. Önce, kuzu büyütme yemine azar azar besi yemi katılır. Sonra, her iki yem ayrı yemliklere konur. Böylece bir hafta alıştırılır, sonra, büyütme yemi kesilir.toklu besi yemi verilir. Sütten kesme: Besiye alınan kuzular sütten kesilir. Hem süt, hem besi yemi kuzuya ağır gelir. Koyun kuzusunu görmezse sütü kesilmez, yine süt verir. Ama, besiye başladıktan sonra 15 gün kadar, sağımdan sonra kuzular analarının yanına katılabilir. Erkek besisi: Erkek kuzular, aynı yemi yedikleri halde, dişi kuzulardan daha çok et tutarlar. Erkeklerin besi kabiliyeti daha yüksektir. Onun için, yoğun kuzu besisinde erkek kuzular daha iyi sonuç verir. Aşı: Besiden önce, kuzulara enterotoksemi(çelerme) aşısı yapılmalıdır. Meraya çıkmamış kuzularda parazit mücadelesi gerekmez. Selenyum: Bazı bölgelerin toprak ve bitkilerinde selenyum eksikliği görülür. Buralarda, kuzularda beyaz kas hastalığı çıkar. Onun için, kuzulara selenyumlu, E vitaminli mineral ve vitamin karışımları verilir.. TOKLU BESİSİ :Kuzular aylık oluncaya kadar besiye alınır. Besi sonunda kilo gelmeleri beklenir. Toklu besisinin geçerli olacağı şartlar tamamen mera ağırlıklı koyunculuk yapılan yerlerdir. Entansif şartların sağlanamadığı yani yoğun kuzu besisine uygun şartların olmadığı yörelerde ekonomik olabilecek bir besi şeklidir. Toklu bir yaşını geçtikten ve kg ağırlığa ulaştıktan sonra besiye son verilir. Bu yaş ve ağırlıktaki hayvan oldukça yağlıdır ve eti gevrek değildir fakat bazı bölge insanımızın tüketim alışkanlığı olduğundan ve yöre ekonomik şartları bunu gerektirdiğinden halen uygulanmaya devam edilmektedir. Ağılda toklu besisi :Kuzular 6 aylıktan sonra daha yavaş büyürler. Ağırlık artışı azalır. Kilo artışı için daha çok yem vermek gerekir. Onun için besicilikte kar azalır.beside kullanılan kesif yem asla yüzde 70' den fazla olmamalı ve tam besi yemlerine hemen geçmemelidir. Besi yemi alıştırarak verilmelidir. Önce azar azar, sonra biraz daha fazla vererek, 15 gün kadar bu alıştırmaya devam etmelidir. Başlangıçta gram kesif yem verilir. Her gün gram artırılarak yedirilir. Ot da var, saman da var. Toklulara hangisini verelim? Besicilikte, eğer ucuz ve bol otumuz varsa, onu vermeliyiz. Neden? Çünkü iyi kalite çayır otunun protein değeri, samanın dört katıdır. Enerji değeri ise bir buçuk katıdır. Ayrıca, otun mineral ve vitaminleri samandan çok daha zengindir.yaş pancar posası besicilikte kullanılmaz mı? Elbette kullanılır. Ancak, bilmeliyiz ki, yaş pancar posasının yüzde 90'ı sudur. Bir kilo kuru otun verdiği enerjiyi, 5-6 kilo yaş pancar posası verebilir. Besin maddeleri bakımından çok fakirdir. Eğer çok kolay ve ucuza bulabiliyorsak, beside kullanabiliriz. Ancak, aşırı şekilde kullanmak, besiyi buna dayandırmak hata olur. Tavsiye edilmez. Toklu besisine başlarken şunlara dikkat etmelidir: Dinlendirme: Besiye alınacak toklular uzaktan getirilmiş olabilirler. Hayvanlar hırpalanmıştır, yorulmuştur. Aç olabilir, susuz olabilir. Dayanıklılığı azalmıştır. Hemen hastalanabilirler. Ölebilirler. Onun için önce güzelce dinlenmeleri gerekir. Birkaç gün kuru çayır otu ve yonca verilir, hemen besiye başlanmaz. Parazitler: İç ve dış parazitler hayvanın yediğine ortaktır. Hayvanı halsiz düşürür. Onun için, parazit mücadelesi yaparak işe başlamak gereklidir. Kırkım: Kırkım hem yararlı, hem karlıdır. Hele sıcak mevsimde veya kapalı ahırda besi yapılıyorsa, kırkım gerekir. Soğuk ve yağışlı zamanlarda ise kırkımdan vazgeçmek doğru olur. 8

9 GEREKEN KURALLAR Hangi çeşit hayvancılık yapılırsa yapılsın hayvanların besleneceği ahır koşulları hayvanların verimini önemli derecede etkilemektedir.bu yüzden ahırlarda şu 4 noktaya dikkat etmek gerekir: YETİŞTİRİCİNİN EL KİTABI SÜT HAYVANCILIĞI Her çeşit hayvancılık için geçerli olan bazı kuralları hatırlatarak başlamak istiyoruz.aşağıda sayacağımız bu kurallar hayvancılığın olmazsa olmazlarındandır : UYULMASI 1.HAVALANDIRMA 2.ORTAMIN RUTUBETİ 3.AHIRIN ISISI 4.HAYVANLARIN SU İHTİYACI Daha çok kapalı sistem ahırlarda dışkı ve idrar gazları ile kirlenen havanın sürekli solunması hayvanlarda iştahı azaltır, solunum sisteminde birçok problemin yaşanmasına neden olur. Ayrıca başka hastalıklara da davetiye çıkarır.bu sebeplere bağlı olarak önemli verim düşüşleri yaşanır. Yine havalandırıma ile ilgi olan rutubet ve ısı faktörlerinin verim üzerine direk etkisi vardır ve dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur, yeterli havalandırması olmayan ahırlarda ortamın ısısı ve rutubeti artar buna bağlı olarak hayvanlarda terleme meydana gelir.özellikle soğuk kış günlerinde hayvanların yemlenmesi,sağımı ve ahır temizliği için ara ara ahıra girilip çıkılması havasız ve rutubetli ortamda terlemiş olan hayvanların vücut ısılarının sürekli değişmesine ve hayvanların soğuk almasına sebep olur. Buda hem verim düşüklüğüne hem de çeşitli hastalıklara neden olur. Ahırların ideal ısısı +5 ile +21 derecedir.bu hayvanlar doğru beslenebildikleri sürece 10 ile 15 derecede rahatlıkla yaşayabilirler. Suyun tüm canlılar için önemi çok büyüktür. Canlının ne zaman su ihtiyacı olacağını bilmediğimizden bu hayvanların önünde su devamlı bulunmalıdır. İneklerin,1 Litre süt üretimi için yaklaşık 4 litre su içmeleri gerekmektedir. Açık alanda yapılan hayvancılık tavsiye edilen hayvancılık şeklidir.ancak kışları çok sert geçen yerlerde ihtiyaç olduğunda hayvanların sığınabileceği kuzey tarafı kapalı aynı zamanda üst kısmı da yarı kapalı alanlar bulunmasını önerebiliriz. SÜT HAYVANCILIĞINA GİRİŞ İyi bir süt üretme çiftliği için yine süt verimi yüksek olan iyi ırk hayvanların beslenmesi gerekir. Bu hayvanlar üreticinin ya kendi çiftliğinde kaliteli tohum kullanılarak ya da iyi ırk hayvan yetiştiren soy kütüğü belli damızlık çiftliklerinden temin edilebilir. 9

10 Üreticinin kendi çiftliğinde yetiştirdiği dişi hayvanların bakım ve beslenmeleri ileride bu hayvanlardan elde edilecek verimi de etkiler.bunun için, üreticinin kendi yetiştirdiği yada dışarıdan aldığı ham düvelerin bakım ve beslenmelerini kısaca ele alalım. DÜVELERİN BAKIM VE BESLENMESİ 6. ayını dolduran dişi buzağılara düve denir.altıncı ayını dolduran dişi buzağılar düve yemi ile beslenir. Düvelerimize 5. aydan başlayarak doğuma iki hafta kalana değin, kullanılan kaba yemin kalitesine göre yem verilir. Kaba yem serbest olarak sürekli önünde bulundurulmalıdır. Kullanılan Kaba Yem Kaliteli ise (Çayırotu, K.Yonca) Orta Kalitede ise (Bugdaygil Hasılı, M.Sılajı) Kalitesiz ise (Saman, Pancar posası) Düve yemi 2 Kg/gün 3 Kg/gün 4 Kg/gün Düveler günde ortalama gr. canlı ağırlık kazanırlar aylık olduklarında yaklaşık kg. canlı ağırlıktadırlar.bu ağırlığa ulaştıklarında tohumlanırlar.yaklaşık 24 aylıkken doğum yaparlar.gebe kalan düveler yine kuru dönemdeki süt inekleri gibi beslenirler. Doğuma 60 gün kala vücut kondisyonları gözden geçirilerek verilen yem miktarlarında düzenlemeler yapılmalıdır. Düvelerde en önemli bir konu da erken yaşta gebe bırakılmalarıdır.erken tohumlamanın en belirgin sakıncaları: 1.Düve yeterince gelişemez 2.Çok sütlü bir hayvan olmaz 3.Küçük yavru doğurur. 4.Zor doğum olayları ile karşılaşılabilir. İNEKLERİN KURU DÖNEMDEKİ BESLENMELERİ: İnekler buzağılamadan önce uygun bir süre kuruda kalmalıdırlar. Sığırcılıkta her ineğin senede bir yavru vermesi arzu edilir. Buna göre sağımda ve kuruda geçen süre 12 aya sığmalıdır. 10 ay sağım ve 2 ay kuruda kalmanın, inekten en yüksek düzeyde fayda getirecek bir yol olduğu saptanmış bulunmaktadır. Kuru dönem; Yoğun bir süt üretim döneminden sonra meme bezlerinin dinlendirilmesi ve yenilenmesini sağlar. Kuru dönem; gebeliğin son 3 ayında hızla büyüyen yavrunun beslenmesine katkı sağlar. Çünkü bu dönemde yavrunun iskeletindeki büyüme de hızlanmıştır. Kuru dönem; Bir sonraki süt verim dönemi için eksik kalan vitamin ve mineral madde kaynaklarının tamamlanması yönünden çok önemlidir. Bu da hayvanın bir çok hastalıklardan korunmasını ve hastalıklara karşı direncinin artırmasına katkı sağlar. 10

11 Süt veren ineklerin kuruya çıkarılmasının hayvana 4 önemli yararı vardır; 1- Süt verim döneminde yüksek süt verimine bağlı olarak yedirilen yüksek miktardaki karma yem, işkembede oluşturduğu asit ortam nedeni ile işkembe duvarında yıpranmalara yol açar. Kuru dönemde bol miktarda kuru ot ve az miktarda karma yem verilerek işkembenin dinlenmesi sağlanır. 2- Süt verim döneminde aşırı çalışan meme dokuları yenilenerek bir dahaki süt verimine hazır hale gelir. 3- İneğin karnındaki yavru toplam gelişmesinin % 70 ini gebeliğin son 3 aylık kısmında tamamlar. Bu dönemde yapılacak besleme hatalarına bağlı bozuklukları sonradan telafi etmek olanaksızdır. 4- Kuru dönemdeki besleme, ineğin yağlanmaksızın iyi kondisyonda doğurmasını sağlamalıdır. İnekler kuruya çıkarıldıklarında bir ay boyunca kaliteli kuru ot ve günde 2-3 kg karma yem ile beslenmelidir. Ancak kaba yem olarak sadece saman varsa karma yemin günlük miktarı 4 kg a kadar yükseltilmelidir. Kuru dönemde silaj, posalar ile kök ve yumru yemler gibi yüksek su kapsamına sahip kaba yemler günde 8-10 kg mı aşmamalıdır. En iyisi kaba kıyılmış iyi kaliteli kuru ot vermektir. Doğuma 3-4 hafta kala verilen günlük karma yem her gün 0.5 kg artırılarak ineğin canlı ağırlığının %1 ne çıkarılır. Bu dönemde verilen karma yemin doğumdan sonra verilecek süt yemi ile aynı olması süt verim döneminin başlangıcında kuru madde tüketiminde istenen artışa ulaşılmasını kolaylaştırır. Kuru dönemdeki ineklerin yemlerinde küf bulunmamasına ve yem hijyenine dikkat edilmelidir. Ayrıca özellikle kuru dönemde yüksek oranda kalsiyum içeren yonca ve diğer baklagiller gibi kaba yemler ile yüksek oranda kalsiyum içeren karma yemler hayvana fazla verilmemelidir. Kuru dönemde ineklere yüksek oranda su kapsayan pancar posası veya silajlar gibi yemlerin verilmesi yavrunun büyümesi ile daralan işkembe hacmi nedeni ile ineklerin eksik beslenmesine neden olabilir. Bu nedenle bu tür yemlerin yerine iyi kaliteli kuru otların kullanılması gerekir. İlave olarak, Vitamin A ve D katkısı buzağının yaşama gücünü ve ağız sütünün vitamin düzeyini artırır, doğumdan sonra yavru zarlarının atılımını kolaylaştırır ve süt hummasını önler. İyot yetersizliği zayıf ve guatrlı buzağı doğumuna yol açabilir. KURU DÖNEMİN SÜRESİ VE ÖNEMİ Süt sığırları için, bir sonraki süt verim döneminde en yüksek süt verimini sağlaması bakımından, 60 günlük kuru dönem yeterlidir. Kuru dönemin süresi 40 günden daha az olduğu zaman, memelerdeki yenilenmenin yetersiz kalmasına bağlı olarak, takip eden süt verim döneminde 100 ila 600 kg arası verim düşüklüğünün gözlendiği bildirilmektedir. Kuru dönemin kısa tutulması ağız sütündeki koruyucu maddelerin(yani aşı görevi gören bazı maddelerin) miktarında azalmaya neden olduğu ve buzağının yaşama gücünü azalttığı tespit edilmiştir. Kuru dönemin süresinin 70 günden uzun tutulmasının; takip eden süt verim döneminde süt verimini çok fazla arttırmadığı ve hayvanda yağlanmaya neden olduğu bildirilmektedir. SÜT İNEKLERİNİ KURUYA ÇIKARMA YÖNTEMLERİ 1.Aralıklı sağım: Günde 1 kez sağım yapılır. Üç günde sonuç alınır. İki günde 1, üç günde 1 sağım şeklinde devam edilir. Bu uygulamaya inek kuruya çıkana kadar devam edilir. Yem ve su kısıtlaması yapılır. En çok tercih edilen yöntemdir. 2.Tam olmayan sağım: sağımda meme loplarındaki sütün tamamının alınmaması şeklinde yapılan uygulamadır. Sakıncaları vardır.meme ağrıları oluşabilir. 3.Aniden sütten çıkarma: Genelde düşük süt verimli ineklerde uygulanan bir yöntemdir. 11

12 İNEKLERDE KURU DÖNEM BESLEMESİ Kuruya çıkarma; süt verim dönemindeki bir süt ineğin, normal şartlarda, gebeliğinin son iki ayında sütten çıkarılması işlemidir. Bu uygulamaya, süt verimi 9 kg ın altına düşen yada ortalama süt verimi %40 ın altında olan hayvanlarda, daha erken geçilebilir. Kurudaki ineklerde kuru madde ihtiyacı canlı ağırlığın yaklaşık olarak % 2 si kadardır. Bunun en az yarısının kaba yemden sağlanması gerekir. İşletmede çok kaliteli kaba yem mevcut ise hayvanların ihtiyaçlarının tamamı bu yemlerle de karşılanabilir. Kuru dönemde ineklere vücut kondisyon puanlarına bakılarak besleme yapılmalıdır. Yukarıdaki resme göre : İneğin Vücut Kondisyon Puanı Kullanılan Kaba Yem Kuru dönem yemi 5 İYİ ORTA 3-4 ZAYIF 1-2 Çayır Otu, Buğday Hasılı, Saman Çayır Otu, Buğday Hasılı, Saman Çayır Otu, Buğday Hasılı, Saman 0.5 kg. 1 kg. 1,5 kg. 2 kg. 2,5 kg. 3 kg. 3.5 kg. 4 kg. 4,5 kg. Bu dönem de pancar posası verilmemelidir. Mısır silajı gibi su yönünden zengin kaba yemler günde kg. ile,kuru yonca otu günde kg. ile sınırlandırılmalıdır.doğuma gün kala alıştırılarak süt yemine geçilir ve günde 5-6 kg. süt yemi verilir.doğumdan sonra hayvanın yem tüketimi azdır.bir hafta kadar toplam rasyonda değişiklik yapılmaz.daha sonra alıştırılarak rasyon sağmal ineğin gereksinimlerine uygun hale getirilir. SÜT İNEKLERİNİN BESLENME PROGRAMLARI Hayvancılıktan para kazanmanın yolu dengeli ve ucuz beslemeden geçer. Süt sığırcılığında besleme çok önemlidir. Beslemeye ve yemlemeye ayrılan para toplam masrafların % ini oluşturur. Aynı zamanda besleme süt verimini ve kalitesini etkiler. Bazı kaliteli ırklar belli bir verim(süt yada et gibi) yönünde geliştirildikleri için yetersiz beslenmeye şiddetli tepki gösterirler. Örneğin küçük bir stres veya besleme hataları hayvanların verimlerini büyük oranda etkiler. 12

13 Hayvanların hayati fonksiyonlarını sürdürmeleri, verimde bulunmaları, çoğalmaları ve sağlıklarını korumaları için ihtiyaçları olan besin maddelerini yemlerle almaları gerekir. Besin maddelerinin bazıları vücutta yapıtaşı olarak iş görür.(yağlı tohum küspeleri, baklagiller, mineral katkıları) Bazıları enerji kaynağı olarak iş görür.(tahıl taneleri, melas, yağ v.b.) Bazıları da hayati fonksiyonları düzenleyen anahtarlar olarak görev yaparlar.(vitamin ve mineral katkıları) Yem maddeleri farklı besin maddelerini farklı miktarlarda içerdiklerinden ancak uygun şekilde karıştırılırsa hayvanlar dengeli beslenebilir. Yemleri iki ana gruba ayırabiliriz: 1-Kaba yemler: lif bakımından zengin fakat besin maddelerince fakir(kuru otlar, samanlar, çayır mera otları,posalar, silajlar) 2-Yoğun(Konsantre) yada kuvvetli yemler: lif bakımından fakir ama besin maddeleri ve enerjiprotein bakımından zengin(fabrika yemleri, tahıl taneleri, yağlı tohum küspeleri, yağ, melas, değirmen yan ürünleri) İyi Besleme=Yüksek Verim+Sağlıklı Hayvan Süt inekleri aldıkları besin maddelerini ;Önce hayatsal faaliyetlerde,vücut sıcaklığının korunmasında,büyüme ve gelişmede,anne karnındaki yavrunun gelişmesinde,süt yapımında kullanırlar. Dengeli Besleme=Önce yaşama payı için gerekli besin maddeleri+verim için gerekli besin maddeleri (süt, et, yavru vb.) SAĞMAL İNEKLERİ BESLEME VE YEMLEME: Süt ineklerinin yaşama payı ihtiyaçları çiftlik içinde yetişen veya dışarıdan satın alınan kaba yemlerle, verim payı ihtiyaçları da kesif karma yemlerle karşılanır. Yalnız kaba yemlerle yüksek süt verimli hayvanların besin madde ihtiyaçlarını karşılamak mümkün değildir. Kaba yem dışında hayvana verdiği her kg süt için 1 kg SİSYEM süt yemi verilebilir. Sağmal ineklere uygulanabilecek iyi bir besleme şu esaslara dayanmalıdır. 1- Süt ırkı sağmal ineklerin enerjiye, proteine, life, mineral ve vitaminlere ihtiyacı vardır. İneklerin tüm besin madde ihtiyaçlarını karşılayan ve en ucuza mal edilen yem reçeteleri hazırlanmalıdır. İneklerin; yaşı, gebelik durumu, kaçıncı doğumunu yaptığı, ne kadar süt verdiği belirlendikten sonra durumuna göre ihtiyacı olan besin maddelerinin hayvana verilmesi gerekmektedir. SİS YEM Firması nın bu amaçla ürettiği çeşitli süt yemleri vardır( proteinli yemler). Bir ineğin tüketeceği kaba ve kesif yemlerdeki toplam kuru madde miktarı hayvanın canlı ağırlığının %2-3 ü kadar olmalıdır. Örneğin 500 kg canlı ağırlığı olan bir ineğe günde kg kuru madde içeren kaba ve kesif yem verilmelidir. Genel olarak bunun yarısı kaba, yarısı kesif yem olmalıdır. Bu, ineğe verilecek yem miktarı ile kaba ve kesif yem oranları ineğin kuruda olmasına ve ya 13

14 sağılıp sağılmadığına göre ayarlanır. İnek kuruda ise günde 10 kg kuru madde içeren yem yeterlidir. Bunun 6 kg. kaba yemle, 4 kg. ise kesif yemle karşılanmalıdır. İnek sağılıyorsa günde 15 kg kuru madde içeren yem verilmelidir. Bunun da 8 kg. kaba yemle, 7 kg. ise kesif yemle karşılanabilir(bu arada kullanılan kaba yemin çeşidi ve kalitesi de önemlidir). 2- Her inek verdiği süt miktarına göre ayrı ayrı yemlenmelidir.30 KG süt veren bir hayvanla 20 KG süt veren bir hayvana aynı yem verilmez. 3-Yeteri kadar kaliteli kaba yem verilmelidir. Kaba ve kesif yem oranı ineğin içinde bulunduğu döneme bağlı olarak 2/3 veya 3/2 oranlarında olmalı ve en az, verilen yemlerin 1/3 baklagil yem bitkilerinden oluşması tavsiye edilir. 4-Yemlerde çürüme, kızışma, ince öğütme, ince öğütülmüş silaj, kaba yem için peletleme uygun değildir.(silaj 5 6 cm den daha kısa doğranmamalı) 5-Günde en az 2 öğün ve her gün aynı saatte yemleme yapılmalıdır. 6-Kaba yemden kesif yeme, kuru yemden yeşil yeme, ahırdan meraya kademeli geçiş sağlanmalı 7- Kesif yemler öğütülerek, kabaca kırılarak, ezilerek ve ya pelet şeklinde verilebilir. 8-Sabah erkenden, çiğ kalkmadan meraya salınan veya yoğun baklagillerle beslenen hayvanlarda şişmeler meydana gelir. Bunu önlemek için meraya çıkarmadan önce hayvanlara bir miktar kuru ot verilmelidir. 11- Kabızlık sağmal ineklerde kış döneminde çok sık rastlanan bir sorundur. Kabızlığı önlemek için (Silaj varsa sorun yok) kepek, keten tohumu küspesi, melas, peynir suyu verilebilir. Baklagil otu yoksa silaj, taze ot, hububat hasılları gibi suca zengin yemler verilmelidir. Henüz süt verimine başlamamış düvelerin beslenmesi ise bu dört grubun dışında ayrı olarak düşünülmelidir. 1- Buzağılamadan sonraki ilk 70 gün 2- Buzağılamadan sonra günler arası 3- Buzağılamadan sonra günler arası 4- Kuru dönem (Hayvanın bir sonraki süt verimine başlamasından gün önceki dönem) 1.DÖNEM: DOĞUMDAN SONRAKİ İLK 0-70 GÜNLER ARASI NASIL BESLENİR? 14

15 Süt ineğinin yaşantısındaki en kritik dönemlerden olan bu dönemde hayvanın verdiği süt miktarı hızla artarak 4-6 hafta sonra en yüksek düzeye ulaşır. Maksimum yem tüketimine hafta sonra ulaşır. Süt verim hızı ve yem tüketimi dengeleninceye kadar süt verimleri için gerekli olan enerjiyi kendi vücut yağlarını yakarak karşılar Bu dönemde yetersiz ve yanlış besleme nedeniyle bazı rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. -Aşırı zayıflama(bu dönemde günde 0,5 kg kilo kaybı normaldir.), vücut yağlarının yakılması nedeniyle ketozis(aşırı zayıflama). -Aşırı dane ve karma yem verilmesi ve dane yem tüketiminin hızla artması ile Asidosis(işkembede hazımsızlığa bağlı gaz oluşumu), -Kalsiyum/fosfor dengesinin kurulamaması sonucu Süt Humması ve buna bağlı felçler görülebilir. -Enerji ihtiyacının karşılanamaması veya aşırı kalsiyum verilmesi nedeniyle doğum sonrası kızgınlık göstermeme ve döl tutmama problemleri ortaya çıkabilir. Bu dönemde besleme ile ilgili uygulamalar nasıl olmalıdır? 1- Doğumdan sonra karma yem her gün 0,5-1 kg artırılarak yem tüketiminin teşvik edilmesi gerekir. Bu arada verim de düşünülerek hayvanın tüketebileceği yem miktarı belirlenebilir. 2- Eldeki en iyi kaliteli kaba yem bu dönemdeki ineklere verilmelidir. 3- Verilecek yemlerin en az %40 ını kaba yemler oluşturmalıdır. 4- Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta süt sığırlarına tek düze olarak aynı miktarda yem verilmemelidir. Eğer hepsine aynı düzeyde yem verilirse süt veriminin son döneminde aşırı beslenmeye, ilk döneminde ise yetersiz beslenmeye neden olur. Dolayısıyla hayvanın süt verimi en yüksek düzeye ulaşamaz. 15

16 2.DÖNEM: SÜT VERİM DÖNEMİNİN GÜNLERİ ARASI NASIL BESLENİR? Bu dönemde yem tüketimi en yüksek düzeye ulaşmıştır. Süt verimini en yüksek düzeyde mümkün olduğunca uzun tutmak prensiptir. Bu dönemde yedirilen karma yem oranı canlı ağırlığın %2-3 ünü geçmemelidir. Kaba yem tüketimi canlı ağırlığın %1,5 undan az olmamalıdır. Görülebilecek problemler nelerdir? Süt veriminde hızlı düşme, süt yağ oranında azalma, gizli kızgınlık ve ketozistir. Bu dönemde besleme ile ilgili uygulamalar nasıl olmalıdır? 1- Karma yem ve kaba yem kaliteli olmalı. Karma yem olarak SİSYEM tavsiye edilir. 2- Kaba ve karma yem günde en az 3 öğünde verilmeli, 3- Stres şartları en aza indirilmeli 3.DÖNEM: SÜT VERİM DÖNEMİNİN GÜNLERİ ARASI NASIL BESLENİR? İneğin gebe olduğu dönemdir.süt verimi giderek azalmaktadır. Aşırı kilo alma ve yağlanma kısırlık problemine yol açtığı için süt verimi takip edilerek ona göre yemleme yapılmalıdır. Aşırı dane yem ve karma yem tüketimi önlenmeli. Karma yem tüketimi süt verimini karşılayacak düzeyde olmalı. Genç ineklere büyüme içinde ilave besin hesaplanmalıdır. İlk doğumunu yapmış düvelerin(2 yaşlı)büyüme gereksinimleri ve yaşama payı gereksinimleri %20 daha fazlaymış gibi hesaplanmalıdır. 3 yaşlı ineklerde yaşama payının % 10 fazlası hesaplanmalıdır. 4.DÖNEM: KURU DÖNEM (Hayvanın bir sonraki süt verimine başlamasından gün önceki dönem): Bu dönem yukarıda anlatılmıştı. BUZAĞI BESLEME Yeni doğan buzağılar büyük hayvanların özelliğini taşımazlar ve tek mideli hayvanlar gibi değerlendirilmelidirler. Buzağı doğduğunda işkembesi yok denecek kadar küçüktür bu yüzden buzağıların bakım ve beslenmeleri çok dikkat isteyen bir iştir.çiftliklerde bakım besleme hatalarına bağlı olarak buzağı ölümlerine çokça rastlanır.işletme için büyük bir önemi olan buzağıların sağlıklı yetişmesi için sağlam bir bilgi ve beceri gerekir.kullanılan yem kalitesinin bu konuyla büyük ilgisi vardır. işkembe gelişimi hayvanın tükettiği kuru yem miktarına bağlıdır. Kısa zamanda katı yemlere geçilerek ön midelerin gelişimini sağlamak gerekir. 16

17 Doğum Sonrası Besleme ve Kolostrum (Ağız sütü) : 1.Doğumu izleyen ilk 15 dakika - 4 saat içerisinde mutlaka kolostrum alması sağlanmalıdır. Günlük olarak verilecek kolostrum miktarı doğum ağırlığının % si kadar olmalıdır. Bu miktarın yarısı ilk 4-6 saat içerisinde verilmeye çalışılmalıdır.ağız sütü ilk üçgün mutlaka içirilmelidir. 2.Öğün sayısı artırılarak buzağıların yeterli miktarda ağız sütü tüketmeleri sağlanmalıdır. Ağız sütü içerisindeki tuzlar isal etkisi yaparak bağırsakların kısa sürede temizlenmesini sağlar, yavrunun ilk günlerdeki besin madde ihtiyaçlarını tam olarak karşılar. 3.Ağız sütünün bileşimi annenin kuru dönem beslenmesi ile de yakından ilgilidir. Kuru dönemin kısa tutulması ağız sütünde bağışıklık madde miktarını azaltır. Kuru dönemde vitamin yönünden yetersiz besleme ağız sütünde vitamin miktarını olumsuz etkiler. 4.Buzağılar doğar doğmaz ya da en geç 24 saat içerisinde annelerinden ayrılmalıdır. 5.Kolostrum döneminden sonra da bir süre daha sıvı gıdalarla beslenilmelidir.sıvı gıda olarak taze süt, yağsız süt, ekşitilmiş kolostrum, mastitisli ve antibiyotik uygulanmış hayvanlardan elde edilen sütler ve süt ikame yemleri kullanılabilir. Süre ise 1-3 ay arasında değişebilir. 6.Temizlik ve hijyene dikkat edilmelidir. soğuk aylarda sıvı gıdalar ılıtılarak verilmelidir. 7.Artan ağız sütü dondurularak, buzdolabında saklanarak yada ekşitilerek daha sonraları da kullanılabilir. Sağlıklı buzağı yetiştirilmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar 1. Süt ya da diğer sıvı gıdalar fazla verilmemelidir. 2. Günde iki öğün süt verilmeli, öğün sayısı artırılmamalıdır. Sıvı gıdaların iki öğünde verilmesi hayvanların günde iki defa gözlenmesine imkan verdiği için tercih edilmelidir. 3. Soğuk mevsimlerde hayvanın enerji ihtiyacının artacağı göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle soğuğun şiddetine göre hayvana verilecek süt miktarı 1.5 katına kadar, öğün sayısı ise 3'e çıkartılabilir. 4. Buzağı kayıplarının en büyük nedeni olarak ishaller gösterilmektedir.bunun en büyük sebebi doğum sonrası göbek kordonu bakımının düzgün yapılmaması ve ahır temizliğinin tam olmamasıdır.eğer ishal görülürse de İshallerin tedavisinde erken davranmak oldukça önemlidir. İshal görülüyorsa verilen süt miktarı azaltılır hatta şiddetli vakalarda süt hiç verilmez. İshalin kayboluşuna bağlı olarak 3-6 öğün sadece su ile hazırlanmış mineralli solüsyonlar günde canlı ağırlığının %10'unundan az olmayacak şekilde verilir. 5. Sıvı gıdalar 37.5 C sıcaklıkta verilmelidir. 17

18 6. Her türlü hijyene dikkat edilmeli ( Emzik, kova, bakıcı vs) 7. Barınağın sıcaklığı 16 C'den fazla olmamalıdır. 8. Temiz ve kuru altlık kullanılmalıdır. 9. Buzağıların barındırıldığı yerler kalabalık olmamalıdır. Her buzağı için en az 2.2 m 2 yer olmalıdır. 10. Vitamin yetersizliğine karşı önlem olarak doğumdan hemen sonra vitamin uygulaması yapılmalıdır. 11. Su içerikleri yüksek silaj ve taze mera otları, yem tüketimini sınırlayacağından büyümeyi olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle 3 aylık yaştan daha küçük hayvanlara verilmesi tavsiye edilmez. 12. Buzağılara temiz ve taze su 4. günden itibaren verilir. Özellikle sıcak havalarda sınırlı miktarda, yemleme yapılan buzağılara mutlaka su verilmelidir. Sıvı yemler yanında su verilen hayvanlarda başlangıç yemi tüketiminin daha fazla olduğu ve hayvanların performansının daha iyi olduğu gözlenmektedir. Buzağı Başlangıç Yemleri Buzağı yetiştiriciliğinde amaç bir an önce ön mideleri geliştirerek pahalı bir yem maddesi olan süt yada süt ikame yemlerinin kullanımını en aza indirmektir. Bu amaçla sıvı gıdalar yanında hayvanlara 4. günden itibaren kaliteli kaba yemler ve buzağı başlangıç yemi verilmeye başlanır. Başlangıç yemi verilmesine ilk günde mutlaka başlanmış olması gerekir. Bu sırada az miktarda tane mısır yada yulaf verilmesinin işkembe gelişimi üzerine olumlu etkide bulunduğu da bildirilmektedir. Buzağı başlangıç yemlerinin kaliteli ve lezzetli, çok fazla inceltilmemiş, enerji ve protein bakımından zengin olması arzu edilir. Protein miktarı % 18 den az olmamalı hatta erken sütten kesimi planlanmış ise HP miktarı % 20'ye çıkarılmalıdır. Yeme % 5 oranında melas ilave etmekle hem lezzet artırılır hem de tozlanmanın önüne geçilmiş olur. BESİ HAYVANCILIĞI Öncelikle başta belirttiğimiz gibi hangi çeşit hayvancılık yapılacaksa, amaca uygun en iyi ırkı seçmek gerekmektedir.et için yapılacak bir hayvancılıkta öncellikle etçi ırk hayvanları seçmek (Örnek simmental,şarole,limousin yada montafon v.b.) yapacağımız üretimden daha fazla verim almamızı sağlayacaktır. BESIYE GECIS DONEMI Besiye alınacak hayvanlar öncelikle sınıflandırılır. Numaralama ve kayıt işlemleri tamamlanır. Koruyucu sağlık işlemleri ve parazit mücadelesi yapılır. Yemlemeye geçiş programı hazırlanır. 18

19 YEMLEMEYE GEÇİŞ PROGRAMININ ÖNEMİ Farklı beslenme alışkanlıkları ile toplanan besi danalarına ortak bir besleme alışkanlığı kazandırılması, en az stres yaratacak işkembenin yoğun besi için hazırlanması. KABA YEM KESİF YEM İLK 1-2 GÜN KURU YONCA - 1. HAFTA %80 %20 2. HAFTA %65 %35 3. HAFTA %50 %50 4. HAFTA %35 %65 5. HAFTA %20 %80 Örneğin danalar yem ve saman ile besleneceklerse aşağıdaki gibi bir besiye geçiş programı izlenebilir. Canlı Ağırlık kg 150 Canlı Ağırlık kg İLK 1-2 GÜN KALİTELİ KURU OT (KURU YONCA OTU) Eğer yem ve Mısır Silajı ile beslenecekse aşağıdaki gibi bir besiye geçiş programı izlenmelidir. İLK 1-2 GÜN KALİTELİ KURU OT (KURU YONCA OTU) KG \ GÜN 1. HAFTA 2. HAFTA 3. HAFTA 4. HAFTA Yem Kuru Ot Mısır Silajı Yem Mısır Silajı KG \ GÜN 1. HAFTA 2. HAFTA 3. HAFTA 4. HAFTA Yem Kuru Ot Yem Mısır Silajı Yem Mısır Silajı ANA PROGRAM Yem Mısır Silajı 150 0,7 2,5 4,0 1,7 9,0 2,5 7,0 3,5 4,5 3,5 4,0 SERBEST 200 1,0 2,5 6,0 2,0 12,0 3,0 9,0 4,0 5,5 4,0 5,0 ANA PROGRAM Saman Yem Saman Yem Saman Yem Saman Yem Saman 0,7 2,5 1,5 1,7 3,0 2,5 2,3 3,5 1,4 4,0 0, ,0 2,5 2,0 2,0 3,8 3,0 3,0 4,0 1,7 5,5 1,0 250 SERBEST 1,3 3,0 2,5 2,5 4,5 3,5 3,5 5,0 2,0 6,5 1, ,5 3,5 3,0 3,0 5,2 4,0 4,0 5,5 2,5 7,5 1, ,8 4,0 3,5 3,2 6,0 4,5 4,5 6,0 3,0 8,5 1,6 19

20 250 1,3 3,0 8,0 2,5 14,0 3,5 11,0 5,0 6,5 5, 5, ,5 3,5 9,0 3,0 16,0 4,0 12,0 5,5 7,5 6,0 5, ,8 4,0 11,0 3,2 18,0 4,5 SIĞIR BESİCİLİĞİ Sığırların et verimini artırmak için besi sığırcılığı yapılır. Bilgili bir besicilik ile, hayvana yedirilen yem kaliteli ve ucuz ete çevrilir. Besicilikte hayvanın ırkı, yaşı, cinsiyeti, sağlığı ve görünüşü önemlidir. Besicilikte yemin ucuza mal edilmesi gerekir. Az zamanda çok et almak besicinin hedefidir. Öyleyse besiciliği anlatılacak kurallara uygun olarak yapmak gerekiyor. Besicilik yapacak olanlar bu bölümü çok iyi okumalı.. İşte besiciliğin püf noktaları: SIĞIRLAR NEREDE BESLENİR? Besiye alınan sığırlar ya kapalı ahırlarda veya etrafı uygun şekilde çevrili açıkta beslenir ya da meradan yararlanarak besi yapılır. Bunlar bir arada da uygulanabilir. BARINAĞIMIZ NASIL OLSUN? Besiciliği yapacağımız bölgenin iklim özelliklerine göre uygun bir barınağımız olmalı. Tabii barınak büyüklüğü de besleyeceğimiz hayvan sayısına, ahırların ölçüsüne ve yapım tekniğine uygun olmalı. Kapalı sistem, açık sistem veya yarı açık sistemlerden biri bölgenin iklim şartları da göz önüne alınarak tercih edilmelidir. HANGİ HAYVANLARI BESİYE ALALIM? Besiye alınacak hayvanların seçimi: 1. Irk: Yerli ırkların besi kabiliyeti kültür ırklarına göre düşüktür. Buna karşılık yerli ırklar uygun zaman ve oranda beslendiklerinde karlı olabilir. Ayrıca, Şarole gibi etçi ırklar ile Holstein (Avrupa menşeli), İsviçre Esmeri gibi ırkların melezlenmesinden elde edilen yavruların et tutma kabiliyetleri daha yüksektir. 2. Yaş: Genç hayvanlar yaşlılara göre daha iyi besi tutarlar. Kültür ırkları; yaşında, yerli ırklar 2 yaşında besiye alınmalıdır. 20