TIBBİ LABORATUVAR TESTLERİ

Transkript

1 TIBBİ LABORATUVAR TESTLERİ

2 Testlerin Alfabetik Listesi Biyokimya Testleri Hematoloji Testleri Hormon Testleri İdrar Analizi Tümör Belirteçleri İlaç Düzeyleri ve Uyuşturucu Paneli HPLC Testleri Elektroforez Testleri AAS Testleri Kardiak Panel

3 Genetik Testler Sitogenetik Testler Mikrobiyoloji Testleri Seroloji Laboratuvarı ELISA Laboratuvarı Moleküler Tanı Laboratuvarı Bakteriyoloji Laboratuvarı Dış Seroloji Laboratuvarı

4 Laboratuvar Testleri Sonuç Teslim Süreleri Biyokimya Otoanalizör, Hormon ve Hematoloji Laboratuvarı: Her gün saat 11:00 e kadar gelen numunelerin sonuçları saat 14:00 de, 11:00 den sonra gelen numunelerin sonuçları vardiya saatleri içinde verilmektedir. HPLC Laboratuvarı: Numunelerin veriliş tarihinden itibaren sonuç alma süresi, Vit D3 için 2 hafta, Homosistein için 3 hafta, diğer testler için 1 aydır. Elektroforez Laboratuvarı: Numunelerin veriliş tarihinden itibaren sonuç alma süresi protein ve

5 hemoglobin elektroforezi için 2 haftadır. Lipid elektroforezi için laboratuarla iletişime geçilmelidir. Seroloji Laboratuvarı: Saat 11:00 e kadar gelen numunelerin sonuçları Wright aglütinasyon testi dışındakiler aynı gün saat 13:00 den itibaren verilir. Saat 11:00 den sonra gelen numunelerin sonuçları kan alındıktan 3 saat sonra verilir. Wright aglütinasyon test sonuçları ertesi gün verilir. İmmünglobulin sonuçları Cuma, C3 ve C4 sonuçları Perşembe günleri 14:00 den itibaren verilir.

6 Bakteriyoloji Laboratuvarı: Yapılan kültür sonuçları normal şartlarda ortalama iki günde verilir. Kan kültürü üreme olduğunda işleme alınır, üreme olmadığı durumda 7. gün negatif sonuç verilmektedir. Mantar, boyalı preparat ve parazit incelemeleri numune alındığı aynı gün verilmektedir. Tırnakta mantar aranması, ARB boyama testleri ertesi gün verilmektedir. ELISA Laboratuvarı: Saat 11:00 e kadar alınan numunelerin sonuçları aynı gün saat 13:30 dan itibaren verilir. 11:00-17:00 arasında alınan numunelerin sonuçları kan alındıktan 3 saat sonra verilir. 17:00 den sonra alınan

7 numunelerin sonuçları ise ertesi gün verilir. Otoimmün antikor sonuçlarından ANA, dsdna, ENA testlerinin sonuçları 15 günde bir Salı günleri 14:00 den itibaren verilir. Diğer mikroelisa testlerinin sonuçları ise yaklaşık 20 gün sonra verilir. HCV doğrulama testinin sonucu ise hasta biriktirilerek çalışıldığı için en erken 10 gün sonra verilmektedir. Moleküler testler: Saat 15:00 e kadar kan alınmaktadır. Bu testler hasta biriktirilerek çalışıldığı için sonuçlar en erken 10 gün sonra verilmektedir.

8 PANİK DEĞERLER Panik değerler listesi, laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralığı dışında ve kişi için riskli olabilecek değerlerinin belirlenmesi sonucu oluşturulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenliğini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin işletilmesinin sağlanmasıdır.

9 Biyokimya Laboratuvarı Panik Değerler Listesi

10 Hematoloji Laboratuvarı Panik Değerler Listesi

11 Mikrobiyoloji Laboratuvarı Panik Değerler Listesi

12 Mikrobiyoloji Laboratuvarı Panik Değerler Listesi

13 LABORATUVAR ÖLÇÜM METODLARI

14 Işık Şiddetinden Faydalanarak Yapılan Ölçümler Beyaz ışık farklı dalga boyu ve farklı renklere sahip ışınların bir birleşimidir.her bir ışın dalgalar halinde yayılan ve belli bir enerjiye sahip fotondur. Dalga boyu, uzunluk birimleri cinsinden ifade edilir: 10-9 m (metre) =1 nm (nanometre)=1 m (milimikron) = 10A o (Anstron)

15 Bir maddenin rengi, o maddeden gözümüze ulaşan görünür bölgedeki elektromanyetik ışınlardır. Bu ışınlar, saydam maddeler için maddenin içinden geçip gelen, saydam olmayanlar için ise yansıyan ışınlardır.

16 Madde tarafından tutulan ışınların rengi ile maddenin görünür rengini oluşturan ışınların rengi, tamamlayıcı renkler olarak adlandırılır. Sarı-Mavi Kırmızı-Yeşil

17 Herhangi bir çözeltiye gönderilen ışığın çözelti tarafından tutulmasına absorpsiyon (soğurulmaemilim), ışığın çözeltiden geçişine transmisyon denir.

18 Çözeltiye gelen ışık şiddetiyle çözeltiden çıkan ışık şiddeti arasında matematiksel bir ilişki vardır; bu ilişki, Lambert-Beer kanunuyla ifade edilir. Lambert-Beer kanunu: Bir çözeltiden geçen ışık miktarı, ışığın çözelti içinde katettiği yol ve çözelti konsantrasyonu ile logaritmik olarak ters orantılı, emilen ışık miktarı ise doğru orantılıdır. %Transmittans: Çözeltiye giren ışığın yüzde kaçınınçözeltiden çıktığını gösterir.

19

20 Kolorimetri Çözelti içindeki madde miktarını çözeltinin renginden faydalanarak ölçme işlemine kolorimetri, bu tip ölçümde kullanılan cihazlara da kolorimetre denir. Kolorimetrik ölçümde, konsantrasyonu ölçülecek çözeltinin rengi değişik konsantrasyonlardaki standartların rengiyle karşılaştırılarak değerlendirilir.

21 Fotometri Çözelti içindeki madde miktarını çözeltiden geçen veya çözeltinin tuttuğu ışık miktarından faydalanarak ölçme işlemine fotometri, bu tip ölçümde kullanılan cihazlara da fotometre denir. Fotometrik ölçümde, renksiz çözeltilerin konsantrasyonu da ölçülebilir. A ö = c ö l A std = c std l c ö = (A ö / A std ) c std c ö = (c std / A std ) A ö c ö = (Faktör) A ö 21

22

23 Analiz edilen örnek üzerine ışık demetinin bir kısmını filtreler kullanarak ayıran ve gönderen aletler kolorimetre veya fotometre olarak adlandırılırken, yarıklar ya da prizmalar aracılığı ile bu seçiciliği yapan aletler spektrofotometre olarak adlandırılırlar.

24 Nefelometri ve türbidimetri Bulanıklığın ölçümü esasına dayanan yöntemlerdir. Nefelometride, çözeltideki partiküllerce geliş eksenine göre 90 o açıyla yerleştirilmiş olan fotosele doğru saptırılan ışınlar ölçülür. Çeşitli açılarda saçılan ışınları ölçen farklı tip nefelometreler vardır.

25 Türbidimetride, çözeltiye gelen ışık şiddetinde çözeltideki partiküllerin neden olduğu saçılmadan dolayı ortaya çıkan ışık kaybı ölçülür. Bunun için, absorpsiyonun olmadığı dalga boyundaki ışık ve fotometreler veya kolorimetreler kullanılır. 25

26 türbidimetre nefelometre A: Işık kaynağı B: Giriş yarıklı levhası C: Monokromotör D: Küvet E: Çıkış yarıklı levhası F: Dedektör

27 Florometri Bazı bileşikler, ışık (enerji) absorbe ettiklerinde uyarılırlar; elektronları düşük enerji seviyesinden yüksek enerji seviyesine çıkarlar. Sonra bu elektronlar eski enerji seviyelerine veya onun biraz üstündeki bir seviyeye dönerler ve dışarıya ilk aldıkları enerjiye eşit veya biraz daha az enerjiyi ışık tarzında salarlar. Uyarılma (eksitasyon) ortadan kalkınca ışımanın s sürmesi floresans, s sürmesi fosforesans olarak tanımlanır. Florometride, florometre denilen cihazlarla madde konsantrasyonu, floresans ışımanın ölçümü ile tayin edilir.

28

29 Otoanalizör Otoanalizör, kabaca numune ve reaktifleri uygun ölçülerde alıp karıştıran, belirli süre ve ısıda inkübe eden, gerekli sürelerde optik okumaları yapıp sonunda analiz sonucu hesaplanmış olarak kullanıcıya sunan cihazdır. Kısaca otomatik bir spektrofotometredir. Kullanıcı cihaza gerekli reaktifleri ve numuneleri yerleştirir, cihazın bilgi işlemcisine herbir testin numune, reaktif hacimleri, inkübasyon süresi, reaksiyon tipi, sonuç hesaplaması için gerekli faktör ve standart bilgileri girer. Günümüzde çok çeşitli otoanalizörler üretilmiş ve kullanılmaktadır.

30 Alev fotometresi ile ölçüm Alev üzerine çözelti çok küçük damlacıklar halinde (sis şeklinde) püskürtülür. Alevin ısı etkisiyle, çözeltideki madde atomlarının elektronları uyarılır ve bu şekilde daha üst bir enerji seviyesine çıkmış olan anstabil elektronlar daha sonra eski enerji düzeylerine dönerken aradaki enerji farkını ışık olarak dışarı salarlar. Bu ışık, çözeltideki madde konsantrasyonuyla orantılıdır ve alev fotometresinde ölçülür.

31 Atomik absorpsiyon spektrofotometresi (AAS) ile ölçüm Temel prensibi alev fotometresinin tersidir. Alev fotometresinde uyarılmış atomun saldığı ışın ölçüldüğü halde AAS nde atomun tuttuğu ışın ölçülür. Bu cihazlarla biyolojik sıvılarda bulunan Fe, Cu, Zn, Co, Pb, Li gibi eser elementler ölçülür.

32 İyon selektif elektrotlar (ISE) yardımıyla ölçüm Başta Na, K, Ca, Cl ve Li olmak üzere pek çok elementin tayininde geliştirilmiş bir yöntemdir. Özel elektrotlar yardımı ile numunelerde iyon farkının bir membranda (zarda) meydana getirdiği potansiyel farkı ölçülür. Böylece numunelerdeki madde konsantrasyonu tayin edilir. Ölçülen her bir element için ayrı bir elektrot vardır.

33 İmmünokimyasal yöntemler Düşük konsantrasyonlu maddelerin ölçümünde kullanılan yöntemlerdir. Bu yöntemlerin ortak noktası, ölçülecek maddeye karşı bir antikor içermesi ve ortamda bir işaretleyici olmasıdır. Deney sonunda bu işaretleyicilerin miktarı ölçülerek madde miktarı hesaplanır. Radyoimmünoassay (RİA) yönteminde işaretleyici olarak radyoaktif madde kullanılır. Fluoresan immünoassay (FİA) yönteminde işaretleyici olarak fluoresan madde kullanılır. Lüminoassay ve kemilüminoassay (LİA) yönteminde işaretleyici olarak luminesan madde kullanılır. Enzimimmünoassay (EİA) yönteminde işaretleyici olarak enzim kullanılır.

34 Elektroforez Elektroforez, yüklü partiküllerin bir elektrik akımının etkisiyle birbirinden ayrılması işlemidir. Elektroforez için dört şeye ihtiyaç vardır: 1. iyonların hareket edebileceği uygun bir ortam (destek ortamı) 2. elektriksel alanı oluşturmak için doğru akım sağlayacak güç kaynağı 3. uygun ph da bir tampon çözelti 4. birbirinden ayrılan bantları kantitatif olarak değerlendirebilen dansitometre. 34

35 Elektroforez çeşitleri: Kağıt elektroforezi Agaroz jeli elektroforezi Selüloz asetat elektroforezi Poliakrilamid jel elektroforezi Nişasta jeli elektroforezi Kapiller elektroforez

36

37 Kromatografi Kromatografi, herhangi bir karışımdaki maddelerin biri sabit diğeri hareketli olan iki ayrı çözücüye karşı olan fizikokimyasal özelliklerinden faydalanılarak birbirlerinden ayrılmaları işlemidir. Hareketli faza göre gaz kromatografi ve sıvı (likit) kromatografi olarak sınıflandırılır. Yüksek performanslı likit kromatografi (HPLC), normal sıvı kromatogarafi cihazının gelişmişidir. Ayrıştırma işlemi için ya ince tabakalar veya kağıt ya da kolonlar kullanılır.

38