Sınırlılık algısının depresyonla ilişkisi: Psikometrik bir analiz

Transkript

1 Boysan ve ark. 191 Sınırlılık algısının depresyonla ilişkisi: Psikometrik bir analiz Murat BOYSAN, 1 Lütfullah BEŞİROĞLU, 2 Hayrettin KARA, 3 Murat KAYRİ, 4 Sıddık KESKİN 5 ÖZET Amaç: Sınırlılık algısı, gelişim ve motivasyon kaynağı olarak kişiler arası ilişkileri ve yaşam olanaklarını sınırlı, sabit ve birbiriyle bağımlı biçimde değerlendirmeleri ifade eden bilişsel bir yönelimdir. Sınırlılık algısı depresyonun ortaya çıkışında bir risk faktörü olabileceği düşünülmektedir. Bu çalışmada sınırlılık algısı, depresyon ve depresyonla ilişkili diğer risk faktörleri arasındaki ilişkilerin araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem: Bilişsel düşünme biçiminde sınırlılık yöneliminin düzeyini belirleyebilmek için Sınırlılık Şemaları Ölçeği geliştirildi. Yedi yüz atmış yedi üniversite öğrencisi ve 142 yetişkine Sınırlılık Şemaları Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği, Beck Anksiyete Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği uygulandı. Şınırlılık Şemaları Ölçeği nin alt faktörleri temel bileşenler analizi kullanılarak bulundu. Birlikte geçerlik düzeyleri için psikolojik değişkenlerin sınırlılık algısı düzeyleriyle korelasyonları hesaplandı. Bulgular: Sınırlılık Şemaları Ölçeği nin iç tutarlılığı 0.89 bulunmuştur. Sınırlılık Şemaları Ölçeği ne ilişkin dört faktörlü bir yapı elde edilmiştir. SŞÖ toplam puanları ve alt ölçekleriyle depresyon, anksiyete, benlik saygısı ve öğrenilmiş çaresizlik arasında istatistiksel olarak önemli korelasyon değerleri elde edilmiştir. Tartışma: Elde edilen bulgular Sınırlılık Şemaları Ölçeğinin güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymuştur. Sınırlılık algısıyla ilişkili bu çalışmanın sonuçları, sınırlılık algısının depresyon için önemli bir bilişsel yatkınlık faktörü olabileceğini göstermektedir. Sınırlılık algısı, diğer psikopatoloji çeşitleri için de bilişsel bir risk etkeni olabilir. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9: ) Anahtar sözcükler: Sınırlılık algısı, bilişsel yatkınlık, motivasyon, depresyon, anksiyete Associations between the levels of depression and the sense of limitedness: a psychometric analysis ABSTRACT Objective: The sense of limitedness is a cognitive orientation that represents individuals limited, fixed, and interdependent attributions about interpersonal relations and life opportunities, which are sources for growth and motivation. The cognition is thought as a risk factor for onset of depression. The aim of this study was to assess the relationship between the sense of limitedness, depression, and other risk factors for depression in the study. Methods: The Limitedness Schemas Questionnaire was developed to assess the level of limitedness orientation as a cognitive style. Data were collected from 767 university students and 142 adult subjects via the Limitedness Schemas Questionnaire, the Beck Depression Inventory, the Beck Depression Inventory, the Rosenberg Self- 1 Arş.Gör., Yüzüncü Yıl Üniv. Fen Edebiyat Fak. Psikoloji Bölümü, Van 2 Yrd.Doç.Dr., Yüzüncü Yıl Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri Anabilim Dalı, Van 3 Prof.Dr., Bakırköy Prof.Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı Sinir Hast. Eğit. Araş. Hastanesi, İstanbul 4 Yrd.Doç.Dr., Yüzüncü Yıl Üniv. Eğitim Fakültesi, Van 5 Yrd.Doç.Dr., Yüzüncü Yıl Üniv. Tıp Fak. Biyoistatistik Anabilim Dalı, Van Yazışma adresi/address for correspondence: Murat BOYSAN, Yüzüncü Yıl Üniv. Fen Edebiyat Fak. Psikoloji Bölümü, Kampus Van/Türkiye boysan.murat@gmail.com Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:

2 192 Sınırlılık algısının depresyonla ilişkisi: Psikometrik bir analiz Esteem Scale, and the Learned Helplessness Scale. Subscales of the Limitedness Schemas Questionnaire were obtained by using principle components analysis. Correlations between psychological variables and sense of limitedness were used for evaluation of convergent validity. Results: The Limitedness Schemas Questionnaire had an inner consistency of A four-factor structure was obtained for the 30-item Limitedness Schemas Questionnaire. Total and subscale scores of Limitedness Schemas Questionnaire were significantly correlated with depression, anxiety, self esteem, and learned helplessness. Discussion: Results have shown that the Limitedness Schemas Questionnaire is a reliable and valid construct. Results also revealed that sense of limitedness may be a cognitive vulnerability factor for both depression and for other types of psychopathology. () Key words: sense of limitedness, cognitive vulnerability, motivation, depression, anxiety GİRİŞ Depresyonun bilişsel yatkınlık varsayımında, olaylar karşısında uyumu bozucu değerlendirmelere neden olan düşünme biçimlerinin yanı sıra, dengeleyici ve uyumu sağlayıcı bilişsel yapıların eksikliği sonucu ruhsal bozuklukların ortaya çıktığı öne sürülmektedir. 1 Araştırmalarda, depresyona bilişsel olarak yatkınlık oluşturan bilişsel çarpıtmaların veya depresif yükleme biçiminin, patolojinin ortaya çıkışında önemli risk etkeni olduğu görülmektedir. 2-4 Bununla beraber bilişsel yaklaşım stresli durumlarda ortaya çıkan bir risk etkenini tanımlamakta, süreç içindeki depresyona yatkınlık nedenlerini ortaya koymakta yetersiz kalmaktadır. 5,6 Gelişim gereksinmesi ve motivasyonun insan davranışı ve duygusal tepkiler üzerindeki önemi yaygın olarak kabul edilmektedir. Kendini gerçekleştirme gereksinmesinin karşılanması ruhsal açıdan iyilik durumunun sürdürülebilmesi ve yaşamdaki işlevselliği etkileyen en önemli unsurlardan biridir. 7 Bilişsel kuramın depresyonun etiyolojisiyle ilişkili açılamalarında ise, kendini geliştirme gereksinmesi ve kişilerin motivasyon alanlarına ilişkin değerlendirmeler neredeyse hiç yer almamaktadır. Motivasyon ve depresyon ilişkisini doğrudan ele alan çalışmasında Dykman, 8 çeşitli motivasyon biçimlerinin bilişsel yapılarla ve depresyonla doğrudan ilişkili olduğunu göstermiştir. Söz konusu araştırma motivasyon noktası olarak gelişim arayışında olan bireylerin onay arayışında olanlara göre kendilik algısı, olumsuzluklarla baş edebilme yeteneği ve depresyon belirtilerinin düzeyi bakımından çok daha iyi bir konumda olduğu görülmektedir. Bu anlamda gelişim gereksinmesinin yanı sıra gelişim olanaklarına ilişkin değerlendirmeler de büyük önem taşınmaktadır. Depresyonun sınırlılık algısı modeli, depresyonun ortaya çıkışında etkili olan motivasyon ve gelişim gereksinmesine bilişsel yaklaşım içinde yeni bir bakış açısı getirmeyi amaçlamaktadır. Motivasyonla ilişkili çalışmalar beklentinin orga- nizmayı harekete geçiren temel etken olduğuna işaret etmektedir. 9,10 Sınırlılık algısı, başkalarıyla olan ilişkiler ve dünyadaki yaşam olanaklarıyla ilgili olarak olumlu özellikler, güvene dayalı ilişkiler, zenginlik, sağlık, çekici kariyer olanakları ve statü gibi gelişme arzusunu motive edici ve bu konuda olanak sağlayıcı birçok unsuru sınırlı ve değişmez; buna bağlı olarak da zor ulaşılabilir olarak değerlendirme eğilimini ifade etmektedir. Yaşamdaki olanaklar ve kişilerarası ilişkiler, kısıtlı ve sabit olarak algılandığı için bu iki motivasyon alanındaki olanakların kendi içinde birbirine bağımlı olduğu düşüncesi de sınırlılık algısına eşlik eden bilişsel şemalar içinde yer almaktadır. Algıda bağımlılık, yaşam olanakları ve arzulanan ilişkilere bir başkasının sahip olması halinde kişinin kendi olanaklarında azalma olacağı inancıdır. Sağlıklı bir motivasyon noktası olarak gelişme gereksinmesinin karşılanabilmesi için kişinin çaba harcaması, arzu edilen gelişim hedeflerine ilişkin bir takım olanakların varlığına ve bu olanakların ulaşılabilirliğine olan temel inançlarla olasıdır. Sınırlılık algısı, kişinin motivasyon alanlarını oluşturan, kişilerarası ilişkiler ve yaşam olanaklarıyla ilişkili olarak a) bu alanlardaki olanakların sınırlı bir ölçüde var olduğunu ve bu nedenle ulaşılmasının güçlüğünü, b) çok az insanın sahip olabileceği güvenilir ilişkiler ve sınırsız yaşam olanaklarına sahip olamayan kişilerin durumunun değişmezliğini, c) yaşam motivasyonu ve gelişim olanaklarına ilişkin birbirine bağımlı değerlendirmeleri içeren işlevsel olmayan varsayımlardır. Depresyona yatkın kişilerde gözlenen kişilerarası ilişkilerde veya başarısına ilişkin aşırı duyarlılık 11,12 geride yatan sınırlılık şemalarının bir işlevi olabilir. Bu çalışmayla kişilerin bilişsel şemaları içinde sınırlılık yöneliminin düzeyini belirleyebilmek için geliştirilmiş bir ölçüm aracı olan Sınırlılık Şemaları Ölçeği nin psikometrik özelliklerini daha geniş bir örneklemde kapsamlı bir biçimde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Depresyonun

3 Boysan ve ark. 193 ortaya çıkışında bir bilişsel yatkınlık etkeni olarak sınırlılık algısının, depresyon belirtilerindeki artışta ve depresyonun ortaya çıkışında önemli bir risk etkeni olabileceği varsayılmaktadır. Bu nedenle sınırlılık algısının depresyon, anksiyete, öğrenilmiş çaresizlik ve benlik saygısı düzeyleriyle ilişkisi üniversite öğrencileri ve yetişkinlerden oluşan geniş ölçekli bir örneklemde araştırılmıştır. YÖNTEM Örneklem Çalışmanın örneklemini, Yüzüncü Yıl Üniversitesi nde lisans eğitimi almakta olan 767 üniversite öğrencisi ve halen Van da kamu kuruluşlarında çalışmakta olan 142 yetişkin oluşturmuştur. Araştırmaya katılan kişiler isteğe bağlı olarak gelişigüzel örnekleme yöntemiyle seçildi ve katılımcılara herhangi bir ödeme yapılmadı. Öğrenci grubunun yaş ortalaması 21.03±1.73; yetişkin grubun 29.49±6.12 dir. Üniversite öğrencilerinin %52.67 si (s=404) erkek, %47.33 ü (s=363) kız; yetişkin grubun %66.9 u (s=95) erkek, %33.1 i (s=47) kızlardan oluşmuştur. Araçlar Araştırmada katılımcılara aşağıdaki ölçme araçları uygulandı. 1. Sınırlılık Şemaları Ölçeği (SŞÖ): Kişilerarası ilişkilere ve yaşam olanaklarına ilişkin sınırlılık inançlarını belirlemeye yönelik olarak geliştirilmiş 30 soruluk bir ölçme aracıdır. Ölçek 0 (kesinlikle katılmıyorum) ve 4 (tamamen katılıyorum) arasında değişen, 5 li Likert tipi ölçüm yapmaktadır. Sınırlılık algısının düzeyi ölçek maddelerine verilen yanıtlar toplanarak hesaplanmaktadır. Ölçekten alınabilecek puanlar arasında değişmektedir. Ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Boysan ve Kayri tarafından yapılmıştır. 13 Bu çalışmada ölçeğin iç tutarlılığı 0.90 ve iki haftalık test-tekrar test güvenirliği 0.88 olarak bulunmuştur. 2. Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ): Beck ve ark. tarafından depresyon belirti şiddetini belirleyebilmek amacıyla geliştirilmiş 21 soruluk bir öz bildirim ölçeğidir. 14 Her madde 0-3 arasında işaretlenmektedir. Ölçeğin Türkçe ye uyarlaması Hisli tarafından yapılmıştır Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ): Beck ve ark. tarafından anksiyete düzeylerini belirleyebilmek için geliştirilmiş 21 maddelik bir öz bildirim ölçeğidir. 16 Her belirti 0 (hiç yok) ile 3 (şiddetli) arasında 4 puan üzerinden değerlendirilir. BAÖ nün geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Ulusoy ve ark. tarafından yapılmıştır Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği (RBSÖ): Benlik saygısını belirlemede en yaygın kulanılan ölçektir. 18 Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Çuhadaroğlu tarafından yapılmıştır Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği (ÖÇÖ): Tıbbi çalışmalarda kişilerin öğrenilmiş çaresizlik düzeyini belirleyebilmek için geliştirilmiş 20 maddelik bir öz bildirim ölçeğidir. 20 Ölçek maddeleri 1 (kesinlikle katılmıyorum) ve 4 (kesinlikle katılıyorum) arasında ölçüm yapmaktadır. Ölçeğin Türkçeye çevirisini ve Türk örneklemindeki geçerlilik ve güvenilirlik çalışmasını Boysan üniversite öğrencilerinde yapmıştır. 21 İstatistiksel değerlendirme SŞÖ nün güvenilirliği Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı, test-tekrar test ve testi yarıya bölme yöntemiyle değerlendirildi. Madde ayırt edicilikleri madde toplam puan korelasyonları hesaplanarak elde edildi. SŞÖ ye ilişkin alt faktörler çok değişkenli bir analiz yöntemi olan ana bileşenler analizi kullanılarak analiz edildi. Ölçme aracının ölçüt bağıntı geçerliliği, SŞÖ toplam puanı ve psikolojik değişkenler arasında yapılan Pearson korelasyon analiziyle değerlendirildi. BULGULAR Sınırlılık algısının altında yatan bilişsel şemaların kişilerdeki varlığını ve kişilerin bu şemalara inanç düzeylerini belirleyebilmek amacıyla geliştirilen SŞÖ 30 sorudan oluşmaktadır. SŞÖ de yer alan maddelerin madde toplam puan korelasyonları arasında değişmektedir. Örneklemin SŞÖ puan ortalaması 47.23± tir. Cronbach alfa katsayısı iki grup için de 0.89 olarak bulunmuştur. Ölçeğin iki hafta arayla test-tekrar test güvenilirliği 0.87 ve yarıya bölme test güvenilirliği 0.86 dır. Erkeklerin ölçek puan ortalaması 48.05±19.28, kadınların puan ortalaması 45.57±20.02 dir. Erkek ve kadın katılımcıların SŞÖ den aldıkları puanlar arasında yapılan t-testi sonucu, cinsiyetler arasındaki farkın önemli olmadığı bulunmuştur (t 907 =1.801, p>0.05). Çalışmaya katılanların yaşlarıyla ölçek toplam puanları arasında yapılan Pearson korelasyon analizi sonucu istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (r=-0.02, p>0.05). Otuz maddeden oluşan SŞÖ nün alt faktörleri Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:

4 194 Sınırlılık algısının depresyonla ilişkisi: Psikometrik bir analiz Tablo 1. SŞÖ alt ölçeklerinin faktör yükleri Madde Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör Cr. α Ölçek toplam α 0.89 Faktör 1: İlişkilere dair sınırlılık Faktör 2: Dünyaya ilişkin sınırlılık Faktör 3: Değişmezlik inancı Faktör 4: Bağımlılık algısı varimax rotasyonlu ana bileşenler analiziyle elde edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda ölçeğin toplam puanlarıyla en yüksek korelasyonu gösteren ve kuramsal varsayımlar ışığında yoruma en uygun olan dört faktörlü bir yapı elde edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda faktörlere ilişkin elde edilen öz değerler arasında değişmektedir. Dört faktörlü yapı toplam varyansın %38.54 ünü açıklamaktadır. Maddelerin faktör yükleri 0.35 ten yüksektir. Sınırlılık algısını ölçmek amacıyla geliştirilen SŞÖ nin alt faktörlerini ilişkilere dair sınırlılık (İDS), dünyaya ilişkin sınırlılık (DİS), değişmezlik inancı (Dİ) ve bağımlılık algısı (BA) alt ölçekleri oluşturmuştur. Alt ölçeklerin iç tutarlılıkları Cronbach alfa katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiştir. İlişkilere dair sınırlılık alt ölçeğinin iç tutarlılığı 0.77, dünyaya ilişkin sınırlılık alt ölçeğinin iç turtalılığı 0.71, değişmezlik inancı alt ölçeğinin iç turtalılığı 0.81 ve bağımlılık algısı alt ölçeğinin iç tutarlılık katsayısı 0.65 tir. SŞÖ nün ölçüt bağıntı geçerliliği SŞÖ nün ölçüt bağıntı geçerliliği, ölçek toplam puanlarıyla BDÖ, BAÖ, RBSÖ ve ÖÇÖ toplam puanları arasındaki Pearson korelasyon analizleriyle değerlendirilmiştir. Tablo 2 de görüleceği üzere, SŞÖ den elde edilen toplam puanların ilişkilere dair sınırlılık alt ölçeğiyle Pearson korelasyonu r=0.84; dünyaya ilişkin sınırlılık alt ölçeğiyle korelasyonu r=0.78; değişmezlik inancı alt ölçeğiyle korelasyonu r=0.86; bağımlılık algısı alt ölçeğiyle korelasyonu r=0.67 bulunmuştur. Ölçeğin toplam puanlarının BDÖ puanları arasında r=0.43 düzeyinde korelasyon bulunmuştur (p<0.001). SŞÖ toplam puanlarıyla BAÖ puanları arasında r=0.29 düzeyinde önemli bir ilişki elde edilmiştir (p<0.001). Geliştirilen ölçme aracından elde edilen puanlar RBSÖ toplam puanlarıyla negatif yönde korelasyon göstermiştir (r=-0.32; p< 0.001). SŞÖ ve ÖÇÖ toplam puanları arasındaki ölçüt bağıntı katsayısı r=0.25 tir (p<0.001). TARTIŞMA VE SONUÇ Depresyonun sınırlılık algısı varsayımının ele alındığı bu ilk çalışmada, bilişsel olarak sınırlılık algısının ortaya çıkmasında etkili olan sınırlılık şemalarının varlığı ve bu şemalara inanç düzeyini belirleyebilmek amacıyla SŞÖ geliştirilmiştir. Varimax rotasyonlu ana bileşenler analizi sonucunda 30 soruluk SŞÖ ye ilişkin dört faktörlü bir yapı elde edilmiştir. Ölçme aracı dünyaya ilişkin sınırlılık, ilişkilere dair sınırlılık,

5 Boysan ve ark. 195 Tablo 2. Psikolojik değişkenler arasındaki korelasyonlar SŞÖ BDÖ BAÖ RBSÖ ÖÇÖ SŞÖ * 0.29* -0.32* 0.25* İlişkilere dair sınırlılık 0.84* 0.38* 0.29* -0.26* 0.19* Dünyaya ilişkin sınırlılık 0.78* 0.33* 0.18* -0.24* 0.22* Değişmezlik inançları 0.86* 0.37* 0.21* -0.30* 0.25* Bağımlılık algısı 0.67* 0.29* 0.21* -0.17* 0.11* *: p<0.001 değişmezlik inancı ve bağımlılık algısı olmak üzere dört alt ölçekle sınırlılık algısının düzeyini belirlemektedir. Elde edilen faktör yapısında yaşam olanaklarına ve yakın ilişkilere dair sınırlılık şemalarının iki ayrı faktörü oluşturduğu görülmüştür. Sınırlılık algısının diğer iki unsuru olan değişmezlik inancı ve bağımlılık algısı diğer iki faktör olarak alt ölçeklerde yer almıştır. Faktör analizinin sonuçları sınırlılık algısının kavramsal çerçevesiyle uyumlu bir yapıyı temsil etmektedir. Geliştirilen ölçme aracının madde toplam puan korelasyonları 0.35 ve üstünde bulunmuştur. Ölçek maddelerinin geçerlilik düzeylerine ilişkin bilgi veren madde ayırt edicilikleri SŞÖ için istenen düzeydedir. 22 Ölçek maddelerinin toplamı için iç tutarlılık düzeyi yüksek bulunmuştur (Cronbach α=0.89). Diğer bir iç tutarlılık yöntemi olan testi yarılama yöntemiyle ölçme aracına ilişkin Spearman Brown iç tutarlılık katsayısı 0.86 olarak bulunmuştur. Ölçek toplam puanının iki haftalık test-tekrar test güvenirliği dir. Testi yarılama ve test-tekrar test sonuçları güvenilir bir ölçek için gerek duyulan sınırların üzerindedir. 22 Alt ölçeklerin Cronbach katsayıları sırasıyla, dünyaya ilişkin sınırlılık için 0.77, ilişkilere dair sınırlılık için 0.71, değişmezlik inancı için 0.81 ve bağımlılık algısı için 0.65 olarak hesaplanmıştır. Alt ölçeklerden elde edilen iç tutarlılık katsayıları, ölçeğin güvenilirlik düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. SŞÖ toplam puanıyla alt ölçekler arasındaki korelasyonlar yüksek bulunmuştur. Ölçek toplam puanıyla alt ölçekler arasındaki korelasyonların yüksekliği yapı geçerliğinin sağlandığına ilişkin önemli bir kanıttır. SŞÖ toplam puanıyla BDÖ puanları arasında r=0.43 düzeyinde istatistiksel olarak önemli ölçüt bağıntı katsayıları sınırlılık algısı varsayımını doğrular niteliktedir. Depresif belirtilerin ortaya çıkışında anksiyete düzeylerindeki artışın depresif belirtilere eşlik etmesi ve yüksek anksiyetenin kendi başına depresyon için önemli bir risk faktörü olduğu bildirilmektedir. 23 SŞÖ toplam puanıyla BAÖ puanı arasındaki önemli korelasyon sınırlılık varsayımını desteklemektedir. Ölçme aracının depresyonun ortaya çıkışında önemli bir etken olan benlik saygısında düşüşle ilişkisi ters yönde ve öğrenilmiş çaresizlik düzeyindeki artışla pozitif ilişkisi birlikte geçerliğin önemli kanıtlarıdır. Sonuçlar sınırlılık algısı ve depresyonun bilişsel yaklaşımıyla uyumludur. 1,24 Elde edilen bulgular, SŞÖ nün geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu araştırmanın bazı sınırlılıkları vardır. Çalışmanın örneklemi klinik olarak depresyon tanısı konmamış bireyleri kapsamaktadır. Klinik olarak depresyon tanısı konmuş olan grupta sınırlılık algısıyla depresyon belirtileri arasındaki ilişkilerin araştırılması sonuçların geçerliliğini artıracaktır. Örneklemin sadece üniversite öğrencilerinden oluşması örneklemenin normal toplumu yansıtması bakımından önemli bir eksikliktir. Ölçeğin toplam puanıyla depresyon arasında yüksek korelasyon bulunmuştur. Buna karşılık, diğer psikolojik değişkenlerle sınırlılık algısı arasında hesaplanan katsayılar istatistiksel olarak önemli olmasına karşın, beklenen düzeyin biraz altındadır. Bu durum çalışmaya katılan bireylerin normal toplumdan seçilmiş olmalarıyla açıklanabilir. Diğer bir açıdan örneklemde yer alan bireylerin bir yaşam stresörüyle karşı karşıya kalma durumları belirlenmemiştir. Oysa bir yaşam problemiyle baş etmek zorunda kalan bireylerde depresyojenik bilişsel şemaların etkileri daha ciddi olmaktadır. 4 Bu anlamda sınırlılık algısının psikolojik değişkenlerle ilişkisinin yaşam stresleri bakımından farklılık gösteren gruplarda araştırılması gereklidir. Bu ilk çalışma sınırlılık algısının depresyonun ortaya çıkmasında önemli bir bilişsel yatkınlık faktörü olabileceğini göstermiştir. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:

6 196 Sınırlılık algısının depresyonla ilişkisi: Psikometrik bir analiz 1. Clark DA, Beck AT, Alford BA. Scientific Foundations of Cognitive Theory and Therapy of Depression. New York, Wiley, 1999, p Metalsky GI, Joiner TE Jr. Vulnerability to depressive symptomatology: A prospective test of the diathesis-stress and causal mediation components of the hopelessness theory of depression. J Pers Soc Psychol 1992; 63: Joiner TE Jr, Metalsky GI, Lew A, Klocek J. Testing the causal mediation component of Beck s theory of depression: Evidence for specific mediation. Cog Ther Res 1999; 23: Hankin BL, Abramson LY, Miller N, Haeffel GJ. Cognitive vulnerability-stress theories of depression: Examining affective specificity in the prediction of depression versus anxiety in 3 prospective studies. Cog Ther Res 2004; 28: Haaga DAF, Dyck MJ, Ernst D. Empirical status of cognitive theory of depression. Psychol Bull 1991; 10: Coyne JC, Whiffen VE. Issues in personality as diathesis for depression. Psychol Bull 1995; 118: Maslow AH. Motivation and Personality. Third ed., New York, Harper & Row, Dykman BM. Integrating cognitive and motivational factors in depression: Initial tests of a goalorientation approach. J Pers Soc Psychol 1998; 74: McCleland DL. How motives, skills, and values determine what people do? Am Psychol 1985; 40: Elliot AJ, Harackiewicz, JM. Approach and avoidance achievement goals and intrinsic motivation: A mediational analysis. J Pers Soc Psychol 1996; 70: Robins CJ, Bagby RM, Rector NA, Lynch TR, Kennedy SH. Sociotropy, autonomy, and patterns of symptoms in patients with major depression: A comparison of dimensional and categorical approaches. Cogn Ther Res 1997; 21: Blatt SJ, Zuroff DC. Interpersonal relatedness and self-definition: Two prototypes of depression. KAYNAKLAR Clin Psychol Rev 1992; 12: Boysan M, Kayri M. Depresyonda bilişsel yatkınlık hipotezine ilişkin yeni bir yaklaşım: Sınırlılık Şemaları Ölçeği nin geçerlik güvenilirlik çalışması. 14. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara, Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961; 4: Hisli N. Beck Depresyon Envanteri'nin geçerliliği üzerine bir çalışma. Psikoloji Dergisi 1988; 6: Beck AT, Epstein N, Brown G, Steer RA. An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric properties. J Consult Clin Psychol 1988; 56: Ulusoy M, Erkmen H, Şahin N. Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. J Cog Psychother 1998; 12: Rosenberg M. Society and the adolescent selfimage. Princeton, Princeton University Press, Çuhadaroğlu F. Ergenlerde Benlik Saygısı. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, Quinless FW, Nelson MA. Development of a measure of learned helplessness. Nurs Res 1988; 37: Boysan M. Çok Örneklemli Yapısal Eşitlik Modelleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van, Erkuş A. Ölçek geliştirme ve uyarlama çalışmalarında karşılaşılan sorunlar. Türk Psikoloji Bülteni 2007; 13: Mineka S, Pury CL, Luten AG. Explanatory style in anxiety and depression. GM Buchanan, MEP Seligman (Eds.), Explanatory Style, Hillsdale, N.J. Lawrance Erbaum Associates Publishers, 1995, p Ingram RE, Miranda J, Segal ZV. Cognitive vulnerability to depression. New York, Guilford Press, 1998, p

7 Boysan et al. 191 Associations between the levels of depression and the sense of limitedness: a psychometric analysis Murat BOYSAN, 1 Lutfullah BESIROGLU, 2 Hayrettin KARA, 3 Murat KAYRI, 4 Siddik KESKIN 5 ABSTRACT Objective: The sense of limitedness is a cognitive orientation that represents individuals limited, fixed and interdependent attributions about interpersonal relations and life opportunities which are sources for growth and motivation. The cognition is thought as a risk factor for onset of depression. It is aimed to assess the relations between sense of limitedness, depression, and other risk factors for depression in the study. Methods: The Limitedness Schemas Questionnaire was developed to assess the level of limitedness orientation as a cognitive style. Data were collected among 767 college students and 142 adult subjects by administering the Limitedness Schemas Questionnaire, the Beck Depression Inventory, the Beck Depression Inventory, the Rosenberg Self Esteem Scale, and the Learned Helplessness Scale. Subscales of the Limitedness Schemas Questionnaire were obtained by using principal components analysis. Correlations between psychological variables and sense of limitedness were used on evaluating convergent validity. Results: The Limitedness Schemas Questionnaire had an inner consistency of A four factor structure was obtained for the 30-item Limitedness Schemas Questionnaire. The LSQ total and subscale scores correlated significantly with depression, anxiety, self esteem, and learned helplessness. Conclusion: Results have shown that the Limitedness Schemas Questionnaire is a reliable and valid construct. Results reveal that sense of limitedness may be a cognitive vulnerability factor for depression. The sense of limitedness may also be a significant cognitive risk factor for other types of psychopathology. () Key words: sense of limitedness, cognitive vulnerability, motivation, depression, anxiety INTRODUCTION Cognitive vulnerability hypothesis of depression posits that thinking styles which direct maladaptive appraisals in case of life situations as well as depletion of adaptive and balancing cognitive structures put on act onset of mental disorders. 1 In studies, cognitive vulnerability such as cognitive distortions or depressiogenic attribution style seems to be an important risk factor for psychopathology. 2-4 However, cognitive approaches define a kind of vulnerability factor that comes out when individual is at stake. Thus, cognitive theory of depression may become deficient on explaining the etiology of vulnerability to depression on process. 5,6 1 Res.Assist., Yuzuncu Yil Univ. Faculty of Art and Science, Dep. of Psychology, Van 2 Assist.Prof.Dr., Yuzuncu Yil Univ. Medical School, Department of Psychiatry, Van 3 Prof.Dr., Bakırkoy Prof.Dr. Mazhar Osman Ruh Sagligi Sinir Hast. Training Research Hospital, İstanbul 4 Assist.Prof.Dr., Yuzuncu Yil Univ. Faculty of Education, Van 5 Assist.Prof.Dr., Yuzuncu Yil Univ. Medical School, Department of Biostatistics, Van Address for correspondence: Res. Assist. Murat BOYSAN, Yuzuncu Yil University Faculty of Art and Science, Department of Psychology, Kampus Van/Turkey boysan.murat@gmail.com

8 192 Associations between the levels of depression and the sense of limitedness The need for development and motivation are commonly accepted as essential for human behavior and affective states. Reinforcement of self-actualization is an important factor impinging on mental well-being and functionality in life. 7 Self-actualization and motivation are almost forgotten in assumptions about etiology of depression by cognitive theory of depression. Relations between motivation and depression are considered in a study by Dykman 8 that distinct motivational constructs are closely related with cognitive structures and depression. Growth seeking individuals self-concept, coping behaviors with aversiveness and levels of depression are outstanding as compared to validation seeking individuals. Hence, need for growth and appraisals about growth opportunities deserve great importance. Sense of limitedness model of depression which points out motivation and need for growth intends to purpose an altered point of view from a cognitive frame. Studies about motivation emphasize expectations as the main factor which underlies the action of organism. 9,10 Sense of limitedness consists of appraisals about interpersonal relations and life opportunities such as positive features, trustful relations, prosperity, being healthy, attractive career opportunities or high status etc. that motive and give rise for growth are limited and unincremental, so that hardly accessible by the individual. Since both life opportunities and interpersonal relations are perceived limited and hardly incremental, growth opportunities which comprise these two motivational domains are appraised as interconnected. Interdependency could be defined in terms of cognitive beliefs about individuals chance for reaching growth opportunities that become harder when someone other possesses certain life opportunities or desired relationships. As a sound point of motivation in order to satisfy growth need, personal strivings are substantially connected to beliefs about existence of opportunities and about expectancy of holding out chance for desired goals. Sense of limitedness rests on the following dysfunctional assumptions as a negativistic point of view through main motivational domains such as interpersonal relations and life opportunities; a) chances for growth on these domains are limited, and so that they are hardly reachable b) the situation that few people can have trustful and intimate relations or can have unlimited life opportunities is hardly changeable c) all opportunities that promote life motivation and growth are interdependent. Oversensitivity through interpersonal relations or success among individuals vulnerable to depression 11,12 may be a function of limitedness schemas. The aim of present study was to assess psychometric properties of the Limitedness Schemas Questionnaire extensively among a large sample that the instrument was developed in order to gauge levels of limitedness orientation consolidated within cognitive schemas. Sense of limitedness as a cognitive vulnerability factor for onset of depression may be an important risk factor that exaggerates depressive symptoms. Thus, connections between depression, anxiety, learned helplessness, self esteem and sense of limitedness were explored among a large sample composed of college students and adults. METHODS Sample The data were collected among a sample of 767 university students at Yüzüncü Yıl University and 142 adults from public servants still working in Van. Participants were volunteers recruited by using random sampling method and no payment was done. Students mean age was with a standard deviation of Mean age was and standard deviation was 6.12 within adult group. Student participants of this study were 404 (52.67%) males and 363 (%47.33) females. There were 95 (%66.90) males and 47 (%33.10) females in adult group. Instruments Following instruments were administered to subjects in the study: Limitedness Schemas Questionnaire (LSQ): A 30-item measure developed for assessing limitedness beliefs concerning interpersonal relations and life opportunities. Each item has a five-point scale of 0 (absolutely not agree) to 4 (absolutely agree). The total LSQ scores are calculated by summing up of all items. The LSQ total scores are ranging from 0 to 120. Higher scores reflect greater sense of limitedness. The reliability and validity study was originally conducted by Boysan and Kayri. 13 The LSQ has an inner consistency of α=0.90 and has high test-retest reliability of r=0.88 over two-week interval.

9 Boysan et al. 193 Beck Depression Inventory (BDI): Beck and colleagues developed the BDI as a 21-item selfadministered inventory to assess levels of depressive symptoms. 14 Each item has a scale of 0 to 3. The Turkish version of the measure was translated by Hisli. 15 Beck Anxiety Inventory (BAI): Beck and colleagues developed the BAI as a 21-item selfadministered inventory to assess levels of anxiety. 16 Each symptom is gauged on a scale of 0 to 3. Reliability and validity study of the Turkish version of the measure was done by Ulusoy, Erkmen and Şahin. 17 Rosenberg Self Esteem Scale (RSES): The RSES is the most widely used instrument on assessing self esteem. 18 The Turkish version of the measure was adapted by Çuhadaroğlu. 19 Learned Helplessness Scale (LHS): The LHS is a 20-item self-administered construct to evaluate levels of learned helplessness in medical studies. 20 Each item has a four-point scale of 1 (strongly disagree) to 4 (strongly agree). The Turkish translation of the instrument and validity and reliability study was implemented by Boysan among university students. 21 Statistical analysis Reliability of the Limitedness Schemas Questionnaire was evaluated by using Cronbach s alpha inner consistency coefficient, test retest reliability and half test reliability methods. Item discriminations were calculated by correlating item total scores. Principal components analysis, a multivariate approach, provided factors of the LSQ. Convergent validity of the measure was analyzed by using Pearson correlations between total scores of the LSQ and psychological variables. RESULTS The 30-item Limitedness Schemas Questionnaire is developed for assessing levels of limitedness orientation and for assessing solidity of the beliefs consisting in cognitive schemas. Corrected item total correlations ranged from 0.35 to Average total score of the LSQ was with a standard deviation of for the sample. Cronbach s alpha value of α=0.89 was found to be same for each group. Test-retest reliability of the instrument was r=0.87 over two-week interval and half test reliability was Mean LSQ score was (SD=19.28) in male group and was (SD=20.02) in female group. Difference between mean scores of male and female participants analyzed was statistically not significant (t df=907 =1.801; p>0.05). Pearson correlation between participant ages and the total LSQ scores was also statistically not significant (r=- 0.02; p>0.05). Factors of the 30-item Limitedness Schemas Questionnaire were obtained by using principal components analysis with varimax rotation. Four-factor structure provided the highest correlations between factors and total scores, and was the most interpretable one under the light of theoretical assumptions. Eigen values of factors ranged from to Four factors explained 38.54% of variance of original covariance structure. Factor loading of each item was higher than Factors of the LSQ were defined as limitedness about relations, limitedness about world, unincremental beliefs, and interdependency subscales. Cronbach s coefficient was calculated for each subscale. Limitedness about relations subscale had an inner consistency of 0.77; limitedness about world subscale had an inner consistency of 0.71; unincremental beliefs subscale had an inner consistency of 0.81; and interdependency had an inner consistency of Convergent validity of the Limitedness Schemas Questionnaire Convergent validity of the Limitedness Schemas Questionnaire was tested by using Pearson correlations with the Beck Depression Inventory, the Beck Anxiety Inventory, the Rosenberg Self Esteem Scale and the Learned Helplessness Scale. As seen in Table 2, Pearson correlation between total scores of the LSQ and the Limitedness about Relations subscale was r=0.84; the LSQ and the Limitedness about World subscale correlation was r=0.78, the LSQ and Interdependency subscale correlation was r=0.86, and the LSQ and Interdependency subscale correlation was r=0.67. Correlation coefficient was r=0.43 between total scores of the LSQ and the Beck Depression Inventory (p<0.001). The LSQ total scores connected significantly to Beck Anxiety Inventory with a correlation coefficient of r=0.29 (p<0.001). The

10 194 Associations between the levels of depression and the sense of limitedness Table 1. Factor loadings of the Limitedness Schemas Questionnaire subscales Factor 1 Factor 2 Factor 3 Factor 4 Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Cronbach s α Total Scale α 0.89 Factor 1: Limitedness about relations Factor 2: Limitedness about world Factor 3: Unincremental beliefs Factor 4: Interdependency

11 Boysan et al. 195 Table 2. Correlations between psychological variables Limitedness Beck Beck Rosenberg Learned Schemas Depression Anxiety Self-esteem Helplessness Questionnaire Inventory Inventory Scale Scale Limitedness Schemas Questionnaire * 0.29* -0.32* 0.25* Limitedness about relations 0.84* 0.38* 0.29* -0.26* 0.19* Limitedness about world 0.78* 0.33* 0.18* -0.24* 0.22* Unincremental beliefs 0.86* 0.37* 0.21* -0.30* 0.25* Interdependency 0.67* 0.29* 0.21* -0.17* 0.11* *: p<0.001 instrument was negatively correlated with the Rosenberg Self Esteem Scale (r=-0.32; p<0.001). Correlation between the LSQ and the Learned Helplessness Scale was r=0.25 (p<0.001). DISCUSSION The Limitedness Schemas Questionnaire has been developed for assessing sense of limitedness orientation emerging from limitedness schemas and was closely related with firmness of the beliefs. A four-factor structure was obtained by using principal components analysis with varimax rotation for the 30-item Limitedness Schemas Questionnaire. The instrument gauges levels of sense of limitedness with four subscales; namely, limitedness about relations, limitedness about world, unincremental beliefs, and interdependency. The limitedness component of sense of limitedness notion was represented with limitedness about relations and limitedness about world subscales in the factor structure. Other components of sense of limitedness were represented with unincremental beliefs and interdependency factors. Results of factor analysis were consistent with theoretical assumptions of the sense of limitedness. Item total correlations of the measure were found to be higher than Thus, item discriminations -an important measure of reliabilitywere higher than required for all items of the LSQ. 22 Inner consistency for overall items was extremely high (Cronbach s α=0.89). Another inner consistency method of half test Spearman Brown coefficient was Over two-week interval test retest reliability of total test scores was Half test and test retest results were higher than the standards required for a reliable scale. 22 Cronbach s alphas for subscales ranged from 0.65 to 0.81 that inner consistencies for the subscales of the LSQ revealed good reliability values. High correlations have been found between the Limitedness Schemas Questionnaire and subscale scores. These notable correlations could be interpreted as a strong evidence for construct validity. Correlation between the Limitedness Schemas Questionnaire and the BDI scores was r=0.43. Statistically significant relation between sense of limitedness and depresssion symptoms supported the limitedness hypothesis of depression. It is reported that levels of anxiety elevate in depression and anxiety is an important risk factor for onset of depressive symptoms. 23 Consistent with the literature, significant correlation between anxiety symptoms and the LSQ total scores provided another evidence for the limitedness assumptions. Sense of limitedness significantly predicted low self esteem which is an important risk factor for depressive symptoms and was positively associated with higher learned helplessness scores. Results can be interpreted as a good support for convergent validity. All these results were compatible with the findings of previous research and cognitive theory of depression. 1,24 Findings indicate that the Limitedness Schemas Questionnaire is a valid and a reliable construct. The study inherets some limitations. Sample of the research was consisted of nonclinical healthy subjects who were not diagnosed as depression. Results would become more valid if clinical researches could be carried out with

12 196 Associations between the levels of depression and the sense of limitedness clinically diagnosed depression patients. It was a drawback about sampling normal population for the young group that participants were recruited only from university students. The correlation between total scores of the LSQ and depression was high. However, correlation between sense of limitedness and other psychological variables were not high enough; whereas associations were statistically significant. The results may be explained with characteristic of the sample that the study was conducted in a normal population. Thus, the relations may possibility be found higher than present. On another aspect, participants were not assessed in terms of availability of life stressors. Cognitively depressiogenic schemas influence individuals seriously when they are at stake. 4 In this vein, relations between sense of limitedness and psychological variables should be explored in the groups which differ on reported life stressors or not. In this preliminary study it was found that sense of limitedness is an important risk factor for onset of depression. REFERENCES 1. Clark DA, Beck AT, Alford BA. Scientific Foundations of Cognitive Theory and Therapy of Depression. New York, Wiley, 1999, p Metalsky GI, Joiner TE Jr. Vulnerability to depressive symptomatology: A prospective test of the diathesis-stress and causal mediation components of the hopelessness theory of depression. J Pers Soc Psychol 1992; 63: Joiner TE Jr, Metalsky GI, Lew A, Klocek J. Testing the causal mediation component of Beck s theory of depression: Evidence for specific mediation. Cog Ther Res 1999; 23: Hankin BL, Abramson LY, Miller N, Haeffel GJ. Cognitive vulnerability-stress theories of depression: Examining affective specificity in the prediction of depression versus anxiety in 3 prospective studies. Cog Ther Res 2004; 28: Haaga DAF, Dyck MJ, Ernst D. Empirical status of cognitive theory of depression. Psychol Bull 1991; 10: Coyne JC, Whiffen VE. Issues in personality as diathesis for depression. Psychol Bull 1995; 118: Maslow AH. Motivation and Personality. Third ed., New York, Harper & Row, Dykman BM. Integrating cognitive and motivational factors in depression: Initial tests of a goalorientation approach. J Pers Soc Psychol 1998; 74: McCleland DL. How motives, skills, and values determine what people do? Am Psychol 1985; 40: Elliot AJ, Harackiewicz, JM. Approach and avoidance achievement goals and intrinsic motivation: A mediational analysis. J Pers Soc Psychol 1996; 70: Robins CJ, Bagby RM, Rector NA, Lynch TR, Kennedy SH. Sociotropy, autonomy, and patterns of symptoms in patients with major depression: A comparison of dimensional and categorical approaches. Cogn Ther Res 1997; 21: Blatt SJ, Zuroff DC. Interpersonal relatedness and self-definition: Two prototypes of depression. Clin Psychol Rev 1992; 12: Boysan M, Kayri M. Depresyonda bilişsel yatkınlık hipotezine ilişkin yeni bir yaklaşım: Sınırlılık Şemaları Ölçeği nin geçerlik güvenilirlik çalışması. 14. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara, Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961; 4: Hisli N. Beck Depresyon Envanteri'nin geçerliliği üzerine bir çalışma. Psikoloji Dergisi 1988; 6: Beck AT, Epstein N, Brown G, Steer RA. An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric properties. J Consult Clin Psychol 1988; 56: Ulusoy M, Erkmen H, Şahin N. Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. J Cog Psychother 1998; 12: Rosenberg M. Society and the adolescent selfimage. Princeton, Princeton University Press, Çuhadaroğlu F. Ergenlerde Benlik Saygısı. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, Quinless FW, Nelson MA. Development of a measure of learned helplessness. Nurs Res 1988; 37: Boysan M. Çok Örneklemli Yapısal Eşitlik Modelleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniv., Fen Bilimleri Enstitüsü, Van, Erkuş A. Ölçek geliştirme ve uyarlama çalışmalarında karşılaşılan sorunlar. Türk Psikoloji Bülteni 2007; 13: Mineka S, Pury CL, Luten AG. Explanatory style in anxiety and depression. GM Buchanan, MEP Seligman (Eds.), Explanatory Style, Hillsdale, N.J. Lawrance Erbaum Assoc., 1995, p Ingram RE, Miranda J, Segal ZV. Cognitive vulnerability to depression. New York, Guilford Press, 1998, p