sponsored by SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU

Transkript

1 sponsored by SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU

2 Telif Hakkı Sahibi: Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneği, Tüm Hakları Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneğiʼne aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz ve onay alınmaksızın tamamen ve kısmen çoğaltılmaz. HASTA VE ÇALIŞAN HAKLARI VE GÜVENLİĞİ DERNEĞİ Adres: G.M.K. Bulvarı No: 56/10 Maltepe/ANKARA Tel: TASARIM Ruhi ALAGÖZ Adres: Sağlık 1 Sokak 12/1 Kızılay/ANKARA Tel: Gsm: BASKI: Özyurt Matbaacılık Büyük San. 1. Cad. Süzgün Sok. No: 7 İskitler / ANKARA Tel: FAKS: ANKARA 2012

3 SUNUŞ Bugüne kadar enerji verimliliği kapsamında yürütülegelmiş faaliyetlerin değerlendirilmesi sonucunda çıkarılan dersler, çeşitli uygulama noktalarında karşılaşılan güçlükler ve enerji sektöründeki küresel eğilimler ışığında, Sağlık Bakanlığı hastanelerinde enerji verimliliği alanındaki yol haritasının stratejik ve dinamik bir bakış açısıyla hazırlanması zorunluluğu doğmuştur. Bu amaçla, enerji verimliliğine yönelik çalışmaların etkin bir şekilde yürütülebilmesi için Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Kaynak Geliştirme Daire Başkanlığı koordinatörlüğünde Sağlıkta Enerji Verimliliği (SEVER) Projesi başlatılmıştır. Bu proje doğrultuda; enerji verimliliği üzerine çalışma yapan ilgili kurum, kuruluş, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörü bir araya getirerek katılımcı bir yaklaşımla ve işbirliği çerçevesinde sonuç odaklı ve somut hedeflere ulaşmak için yapılması zorunlu projeleri belirlemek üzere Derneğimiz organizasyonu ile Sağlıkta Enerji Verimliliği ve Kaynak Geliştirme Çalıştayı Haziran 2012 tarihleri arasında Ankara da gerçekleştirilmiştir. Çalıştaya; Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, EPDK, TOKİ Başkanlığı, Ankara Büyükşehir Belediyesi, Türkiye Kalkınma Bankası, Makine Mühendisleri Odası, Elektrik Mühendisleri Odası, enerji ile ilgili faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları (vakıf, dernek v.b.) ile özel sektör temsilcileri ve üyelerinden oluşan yaklaşık 200 kişi katılmıştır. Çalıştay programında; alternatif enerji (elektrik-doğalgaz) tedarik yöntemleri, yakıt/ısıtma sistemleri, soğutma/iklimlendirme havalandırma sistemleri, ısı yalıtımı sistemleri, elektrik ve aydınlatma sistemleri, medikal cihazlarda enerji verimliliği, yeşil bina uygulamaları, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı (güneş, rüzgâr vb.), tıbbi oksijen yoğunlaştırıcı cihazlarla oksijen üretimi, tıbbi atık yönetimi konuları ele alınmıştır. A.Baki KARAER Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneği Başkanı

4 Ç TEŞEKKÜR alıştayın düzenlenmesinde değerli katkılarından dolayı Sayın Bakanımız Prof. Dr. Recep AKDAĞ'a, Sayın Bakan Yardımcımız Agah KAFKAS a, Sayın Müsteşarımız Prof. Dr. Nihat TOSUN'a, Sayın Müsteşar Yardımcımız Uzm. Dr. İsmail DEMİRTAŞ'a, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Başkanı Uzm. Dr. Hasan ÇAĞIL'a, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Başkan Yardımcısı Uzm. Dr. Orhan KOÇ a, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Başkan Yardımcısı Uzm. Dr. İdris Ahmet ÇAKIR a, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yenilenebilir Enerji Genel Müdür Yardımcısı Erdal ÇALIKOĞLU na, Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü Kamu Özel Ortaklığı Daire Başkanı Abdulvahap YILMAZ a, Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü İnşaat Onarım Daire Başkanı Mehmet DEMİRCİOĞLU na, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Kaynak Geliştirme Daire Başkanı Aziz KÜ- ÇÜK e, EPDK Elektrik Piyasası Daire Başkanı Ahmet OCAK a, Bakanlık Müşaviri Uzm. Dr. Erol AFŞİN e, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü Enerji Verimliliği Daire Başkanı Murat BAYRAM a, TOKİ Projeler Araştırmalar Dairesi Başkanı Mustafa Levent SUNGUR a, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Kredi Pazarlama Müdürü Seyhan AYANLAR a teşekkür ederiz. Ayrıca sponsorluk desteği sağlayan Türkiye Halk Bankası A.Ş., MESPA A.Ş., OSTİM, JUWİ, GE Healthcare, Atılım Elektronik, GP Energy&Engineering, Siemens, Schneider Electric firmalarına ve değerli yöneticilerine şükranlarımızı sunarız. Bu çalıştayımızın başarılı bir şekilde yürütülmesinde fedakar ve özverili çalışmalarıyla Orhan KARAGÖZ e ve organizasyonda emeği geçen Keyif Ajans a katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneği

5 ÖNSÖZ Sağlık tesisleri, bütün yıl boyunca günde 24 saat hasta ve yaralıların bakım ve tedavilerinin yapıldığı genellikle büyük binalardan oluşan kurumlardır. Bu özellikleri nedeniyle sağlık tesisleri her yerde en büyük enerji tüketicileridir. 1 Yeni sağlık tesislerinin, mimari açıdan modern ve ileri teknolojik donanımlı olarak inşa edilmesi yanında açık ve kapalı alan metrekarelerinin yüksek olması nedeniyle enerji talepleri sürekli artış göstermektedir. Sağlık tesislerinin yatak başına elektrik ve doğalgaz tüketimi yıllık 5 bin civarındadır. Bu durum, sağlık tesislerimizde enerjinin etkin ve verimli kullanılması ile enerji israfının önlenmesi çalışmalarının hızlandırılmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. OECD nin yapısı içinde oluşturulan Uluslararası Enerji Ajansı tarafından yayımlanan bir bildiride; hastanelerin % 44 (Hollanda) ile % 20 (Almanya) arasında değişen oranlarda enerji tasarrufu potansiyeline sahip olduğu, bir yıl içinde hiçbir özel bütçe gerektirmeden ve sağlık hizmetlerinin konforuna zarar vermeksizin ısıtma, aydınlatma, havalandırma ve diğer sistemlerinde alınabilecek basit önlemler ile % 10 enerji tasarrufunun rahatlıkla sağlanabileceği belirtilmektedir. 2 Bu noktada; Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna bağlı sağlık tesislerinin enerji tüketimine 2011 yılında ödediği yaklaşık 500 milyon nin Enerji Verimliliği Strateji Belgesi de hedeflendiği gibi % 10 azaltılması bile önemli bir kazanım olacaktır. Sağlık tesislerinde enerji verimliliği çalışmaları, enerji etütlerinin ve verimlilik artırıcı projelerin geliştirilmesinden, enerji verimli teknolojiler ve yenilenebilir enerji kaynaklarının etkin kullanılmasına kadar geniş bir yelpazeye sahip olduğundan 1 Ravi Kapoor and Satish Kumar, Energy Efficiency in Hospitals: Best Practice Guide. USAID ECO-III Project, March 2011, s.7. 2 IEA and OECD, Saving Energy with Energy Efficiency in Hospitals, Maxi Brochure 05. Centre For The Analysis and Dissemination of Demonstrated Energy, 1997, s.4.

6 enerji maliyetlerini yönetmek zor bir iştir. Bu nedenle, enerji verimliliği çalışmalarına öncelikle farkındalık eğitimlerinden başlanılmalıdır. Sağlıkta Enerji Verimliliği ve Kaynak Geliştirme Çalıştayı nın düzenlenmesi bu açıdan mutluluk verici olup, emeği geçen ve katılan herkese teşekkür ediyoruz. Bu raporda, çalıştay sonucunda elde edilen çıktılarla enerji alanındaki sorunlar ile sorunların çözümüne yönelik öneriler ve özellikle enerji verimliliği konusunda mevcut sağlık tesislerinde yapılabilecek iyileştirmeler üzerine odaklanılmıştır. Bu raporun sağlık yöneticileri ve çalışanlarının enerji verimliği bilincine katkı sağlaması ümidi ile Aziz KÜÇÜK Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Kaynak Geliştirme Daire Başkanı

7 ÖZET RAPOR Ülkemizde kamu harcamaları her yıl büyüyen oranlarda artış göstermektedir. Hizmet sunumunda kalitenin artırılması gereği ve artan ihtiyaçlar özellikle insan odaklı kamu hizmetlerinde maliyetin her alanda artmasına neden olmaktadır. Kamu alanında sağlık hizmetlerinin sunulması genel olarak hastane odaklı olduğundan bu kuruluşların giderlerini kontrol altında tutmak, tasarruf etmek ve ihtiyaçları ekonomik yollardan temin etmek bir zorunluluktur. Bu bağlamda, enerji yönetimi konusunun da bu politikayla örtüşen bir görünüme kavuşturulması elzemdir. Sağlıkta Enerji Verimliliği 1 projesi ile sağlık alanında en büyük harcama kalemlerinden biri olan enerjinin temini, ekonomik ve verimli kullanımı, söz konusu bu harcamadan yapılacak tasarrufla daha iyi hizmet vermeye ve kaynak artırımına, dolayısıyla Sağlıkta Dönüşüm Programı nın mali sürdürülebilirliğine önemli bir katkı sağlayacaktır. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Projenin başarıya ulaşabilmesi için yapılması gereken hususlar aşağıda özetlenmiştir: n 2007 yılında yayımlanan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu nun 4 üncü maddesine göre, enerji verimliliği çalışmalarının ülke genelinde etkin olarak yürütülmesi ve koordinasyonundan Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu sorumludur. Bu kurulun tam ve etkili çalışması için kamu kurumlarının eşgüdüm halinde tüm paydaşları içine alarak düzenlemeler yapması gerekmektedir. 1 Enerji Verimliliği; binalarda yaşam standardı ve hizmet kalitesinin, endüstriyel işletmelerde ise üretim kalitesi ve miktarının düşüşüne yol açmadan, birim hizmet veya ürün miktarı başına enerji tüketiminin azaltılmasıdır. 1

8 n Enerji Temininde Alternatif Yaklaşımlar: Kamu hastaneleri açısından 2011 yılı için gibi yüksek bir mali yüke sahip olan elektrik giderlerinin en aza indirilmesi için öncelikli olarak yasal mevzuatlar çerçevesinde var olan imkânların (Serbest tüketiciye geçiş, ihale ile enerji temini, lisanssız elektrik üretimi gibi) en iyi şekilde değerlendirilmesi ve uygulanması gerekmektedir. n Enerji Tüketiminin ve Maliyetlerinin İzlenmesi: Enerji tüketiminde yapılan harcamaların takibi ve verilerin değerlendirilmesi de yapılacak çalışmaların yarar sağlayabilmesi açısından şarttır. Verilerin elde edilmesi, çok yüksek olan enerji harcamalarının nedenlerini ve sonuçlarını ortaya koyacağından ileriye dönük yapılacak uygulamalar için önemli bir araç olacaktır. Tüketim ve maliyet değerlerinin izlenmesi için Sağlık Bakanlığı işlevsel bir enerji takip sistemi kurmak için çalışmalar yapmaktadır. n Enerji Kompozisyonunun Değiştirilmesi ve Alternatif Yakıt Kullanımı ile İlgili İmkânların Araştırılması: Enerji üretimi konusunda yenilenebilir enerji kaynakların (güneş enerjisi, rüzgâr, jeotermal gibi) kullanımı ile kojenerasyon ve trijenerasyon gibi ısı ve elektriğin geri kazanımı için yapılacak yatırımlar oldukça büyük bir ekonomik kazanç sağlayacaktır. Kamu Hastanelerinin özellikle ısınma ihtiyacının bu yollardan karşılanması enerji maliyetini en alt seviyelere indirecektir. Kamu hastanelerinin bulunduğu bölgeler ve coğrafi yapı itibarıyla özellikle güneş enerjisinin kullanımı, en kısa zamanda uygulamaya konulabilecek seçenekler arasında yer almaktadır. n Enerjinin Kullanımı ile İlgili Tedbirler: Kamu hastane binalarında ilgili mevzuatta ( Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği ve Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik ) yer 2

9 alan enerjinin kullanımı ile tedbirlerin yöneticiler tarafından titizlikle uygulanmasına önem verilmelidir. Bu çerçevede özellikle kısa vadede yapılacak uygulamalar arasında enerji tüketimi ve maliyetini düşürecek önlemlerin (Led aydınlatma sistemine geçiş, yakıt tiplerine göre kazanların dönüşümünün yapılması gibi) değerlendirilmesi yoluna gidilmelidir. n Enerji tüketen ekipmanların verimliliklerinin izlenmesi, bakım ve kalibrasyonlarının zamanında yapılması çalışmaların sürekliliği için gereklidir. Kamu hastanelerinde enerji verimli teknolojiler yaygınlaştırılmalıdır. n Son yıllarda ABD ve Avrupa da yaygınlaşan yeşil hastane konseptine ağırlık vermek gerekmektedir. Özellikle yeni yapılacak hastanelerde yer seçiminden hastane binasında kullanılacak malzemeye kadar çevre dostu teknolojiler kullanılmasına önem verilmelidir. Bu konuda Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ile Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü koordineli ortak çalışmalar yürütmelidir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU n Sağlık tesislerinde enerjinin ekonomik kullanımı konusunda farkındalık oluşturmak, enerji bilincini yaygınlaştırmak ve enerji yönetimi çalışmalarını yürütmek üzere mevzuat gereği enerji yöneticisi bulunması gerekmektedir. Bu nedenle, hastanelerde bu amaçla çalışabilecek kişilerin eğitilmesi ve sertifikalandırılması çalışmalarına başlanmalıdır. n Şu anda uygulanmakta olan ve 2017 yılında zorunlu hale getirilecek, binaların enerji tüketimini gösteren enerji kimlik belgesi çalışmaları yapılmalı buna uygun bina donanımları ve gereksinimleri yerine getirilmelidir. 3

10 n Tıbbi Atık Giderleri: Kamu hastanelerinin tıbbi atıklara ödediği miktar bu kurumların önemli giderleri arasında yer almaktadır. Tıbbi atıkların en büyük üreticisi Sağlık Bakanlığı nın şu an için mer i mevzuat izin vermese de bölgesel atık bertaraf tesisleri kurması (fayda-maliyet açısından analiz yapılarak bu analiz sonucunda elde edilecek çevresel ve ekonomik kazancın değerlendirilebilir bir değerde olması durumunda) önemli bir kazanım olabilir. Daha sonra uzun vadeli olarak bu atıkların imhasının uygun teknolojiler örneğin yakma yöntemiyle imha edilmesinden alternatif enerji kaynağı (ısınma, sıcak su temini v.b.) olarak kullanımı da değerlendirilebilir. n Bölgesel Değerlendirme Toplantıları ve Bilgilendirme: Bütün bu saydığımız mevcut durum ve gerekçeler nedeniyle sağlık işletmelerinin enerji tüketimi ve kaynakların ekonomik kullanımı noktasında verilerin toplanması (sağlık işletmelerinin enerji tüketimi ve bu tüketim maliyetinin ortaya çıkarılması, tıbbi atık maliyeti gibi veriler), bu verilerin analizi sonrası bilgilendirme ve bilinçlendirme toplantıları yapılmalıdır. Kurum yöneticilerinin aktif katılımıyla gerçekleştirilecek toplantılar (bölgeler bazında değerlendirme ve bilgilendirme toplantılarıyla) organize edilmesi sonucunda ilgili mevzuatlar, enerji maliyeti, alınacak tedbirler, örnek uygulamalar konusunda bilgilendirme yapılarak hastane yöneticilerinin saha uygulamaları konusunda düşüncelerinin alınması ve değerlendirmeye tabi tutulması konunun öneminin anlaşılması ve ciddi bir bakış açısıyla verimli sonuçlar alınmasını kolaylaştıracaktır. 4

11 SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJE KONULARI Enerji verimliliği, binalarda yaşam standardı ve hizmet kalitesinin, endüstriyel işletmelerde ise üretim kalitesi ve miktarının düşüşüne yol açmadan, birim hizmet veya ürün miktarı başına enerji tüketiminin azaltılmasıdır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılan eğitim, etüt ve bilinçlendirme çalışmaları ile bina sektöründe % 30, sanayi sektöründe % 20 ve ulaşım sektöründe % 15 olmak üzere dört Keban Barajı inşa edebilecek yaklaşık 7,5 milyar değerinde enerji tasarruf potansiyelimiz olduğu tespit edilmiştir. Bu potansiyelin değerlendirilmesi ve enerji verimliliğinin arttırılması amacıyla 2007 yılında 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu yürürlüğe girmiş, daha sonra 15/02/2008 tarih ve 2008/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile kamu kurum ve kuruluşlarında enerjinin etkin ve verimli kullanılmasına yönelik tedbirler belirlenmiştir. Bu genelge ile Ulusal Enerji Verimliliği Hareketi başlatılmış ve 2008 yılı Enerji Verimliliği Yılı ilan edilmiştir. 13/08/2008 tarih ve 2008/19 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile de; tüm kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek odalarının 1 ay içinde kendi sorumluluklarında bulunan yerlerdeki mevcut akkor flamanlı lambaları tasarruflu ampullerle değiştirmeleri zorunlu kılınmıştır. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Enerji verimliliği stratejisinin makro düzeyde uygulanabilmesi amacıyla, Yüksek Planlama Kurulunca kabul edilen ve 25/02/2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi de belirlenen stratejik amaçlardan biri, binaların enerji taleplerini ve karbon emisyonlarını azaltmak; yenilenebilir enerji kaynakları kullanan sürdürülebilir çevre dostu binaları yaygınlaştırmak, diğer bir amaç ise kamu kesiminde enerjiyi etkin ve verimli kullanmak olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede, kamu kuruluşlarının bina ve 5

12 tesislerinde yıllık enerji tüketiminin 2015 yılına kadar yüzde on (%10) ve 2023 yılına kadar yüzde yirmi (%20) azaltılması hedeflenmektedir. 27/11/2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik ile enerjinin etkin kullanılması, enerji israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Bütün bu çalışmalardan hareketle; Sağlık Bakanlığı kendisine bağlı kurum ve kuruluşlarında enerjinin etkin kullanılması, israfın önlenmesi, maliyetlerin bütçe kaynakları üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerji kullanımında verimliliğin arttırılması yönünde girişimlerde bulunmuştur. Ancak, mevcut yasal düzenlemelerin kurumlar tarafından tam olarak Örneğin, Sağlık kurum ve kuruluşlarımızın çeşitli nedenlerle artan elektrik giderlerinin kontrol altına alınması amacıyla Bakanlığımız Strateji Geliştirme Başkanlığınca yayımlanan 31 Mayıs 2010 tarih ve 5435 sayılı (2010/38) Genelge önemli bir etki yaratsa da; enerji giderleri artmaya devam etmiştir. Bu bağlamda yapılacak araştırma ve çalışmalara yön vermesi açısından yapılan çalıştay sonuçlarından önemli bir kazanım elde edileceği umulmaktadır. Enerji ihtiyacının temini ve enerji verimliliği konusunda mevcut durum ve bunun sağlık alanına etkilerini başlıklar halinde tanımlayacak olursak; 6

13 I. ENERJİ VERİMLİLİĞİ KANUNU ÇERÇEVESİNDE YASAL ZORUNLULUKLAR A. Enerji Yöneticisi Kamu Hastanelerinde Enerji Yöneticisi Görevlendirilmesi: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından 27 Ekim 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan; Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmeliğin 9. maddesinde belirtilen; toplam inşaat alanı en az onbin metrekare veya yıllık toplam enerji tüketimi 250 (ikiyüzelli) TEP ve üzeri olan kamu kesimi binalarının yönetimleri, bina ve tesislerinde, enerji yönetimi faaliyetlerinin yürütülmesini temin etmek üzere, çalışanları arasından enerji yöneticisi 2 sertifikasına sahip birisini enerji yöneticisi olarak görevlendirir. Çalışanları arasından görevlendirmenin mümkün olmadığı hallerde, enerji yöneticileri veya şirketler ile sözleşme yapılmak suretiyle hizmet alınır. Bu şekilde enerji yöneticisi sertifikası sahibi bir kişi tarafından verilebilecek hizmet, üç bina ile sınırlıdır. Birden fazla bağımsız binanın enerji ihtiyacının aynı merkezden temin edilmesi halinde, bağımsız binaların ayrı ayrı toplam inşaat alanlarının toplamı, toplam inşaat alanı olarak kabul edilir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Mezkur Yönetmeliğin 11 inci maddesine göre, enerji yöneticisi eğitimlerine mühendislik alanında veya teknik eğitim fakültelerinin makine, elektrik veya elektrik-elektronik bölümlerinde en az lisans düzeyinde eğitim almış kişiler kabul edilir hükmü bulunmaktadır. Kamu hastanelerinde enerji yöneticisi görevlendirilmesi hem yasal bir yükümlülük hem de enerji verimliliğinin hastanelerde uygulanabilirliği açısından karşımıza çıkmaktadır. Hastanelerin enerji tüketiminin takibi ve verilerin bildirimi, alınabilecek ön- 2 Enerji Yöneticisi: Kanun kapsamına giren endüstriyel işletmelerde veya binalarda enerji yönetimi ile ilgili faaliyetlerin yerine getirilmesinden yönetim adına sorumlu, enerji yöneticisi sertifikasına sahip kişi. 7

14 lemler, proje uygulamaları, enerji verimliliği gibi konularda çalışma yapacak personelin istihdamının gerçekleştirilmesi için planlama yapmak gerekliliği ortadadır. Ayrıca sayıca yetersiz olan mevcut personelin aynı zamanda gerekli eğitimi (Enerji yöneticisi eğitim ve sertifikalandırılması ile ilgili talepler Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü veya yetkilendirdiği kurumlar tarafından karşılanacaktır) almaları da sağlanmalıdır. Kamu hastaneleri Kurumu olarak ilgili gerek personelin temini ve eğitimi konularında ilgili diğer kamu kurum, kuruluş ve özel sektörle işbirliği içerisine girilmesi planlama safhasında gereklilik arz etmektedir. Ayrıca bu konuda kısa ve uzun vadede yapılacak diğer planlama ve yasal düzenlemeler içinde aynı şeklide ortak bir çalışma ve işbirliği içinde olunması yararlı olacaktır. Sağlık Bakanlığı enerji yöneticisi olarak çalışacak personelin temininde mevcut sayının yeterli gelmediği durumlarda hizmet alımı yoluyla bunu giderebilir. İllerde kurulacak genel sekreterlikler bünyesinde konuyla ilgili çalışma yapılarak bu ihtiyacın nasıl giderileceği ve görevlendirilecek personelin eğitiminin sağlanmasına yönelik çalışmalar planlanmalıdır. B. Enerji Kimlik Belgesi 5 Aralık 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği çerçevesinde mevcut binalar ve inşaatı devam edip henüz yapı kullanım izni almamış binalar için Enerji Verimliliği Kanununun yayımı tarihinden itibaren on yıl içinde (yani 2017 yılına kadar) Enerji Kimlik Belgesi 3 düzenlenmesi gerekmektedir. Henüz süre olmakla beraber tüm kamu kurumları gibi sağlık tesisleri içinde şimdiden çalışmalara başlamakta fayda görülmektedir. 3 Enerji Kimlik Belgesi: Asgari olarak binanın enerji ihtiyacı ve enerji tüketim sınıflandırması, yalıtım özellikleri ve ısıtma ve/veya soğutma sistemlerinin verimi ile ilgili bilgileri içeren belgeyi, ifade eder. 8

15 Enerji Kimlik Belgesi, enerji kimlik belgesi vermeye yetkili kuruluş (yeni tasarlanan binalar için; binanın tasarımında görev alan yetkili mimar ve mühendisler, mevcut binalar için enerji verimliliği danışmanlık şirketleri) tarafından hazırlanır ve ilgili idarece onaylanır. Bu belge, yeni binalar için yapı kullanma izin belgesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Enerji Kimlik Belgesi düzenleme tarihinden itibaren 10 yıl geçerlidir. Tabloda enerji kimlik belgelerinin ülke genelinde bina tiplerine göre dağılımı görülmekte olup, eski ve yeni hastane binası sayısının azlığı dikkat çekmektedir. Enerji Kimlik Belgelerinin Ülke Genelinde Bina Tiplerine Göre Dağılımı. Konut Tipi Eski Bina EKB Yeni Bina EKB Toplam Bina EKB Toplam Yüzde Toplam Yüzde Toplam Yüzde Konut Müstakil Konut 231 1, , ,22 Apartman , , ,66 Rezidans 4 0, , ,57 Ticari Ofis 78 4, , ,61 Diğer Hastane 7 0, , ,12 Eğitim 13 0, , ,51 Otel 18 1, , ,76 AVM 12 0, , ,56 Toplam SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU C. Bildirim Yükümlülüğü 27/11/2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmeliğin 32 nci maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesi gereğince, toplam inşaat alanı en az 10 bin m 2 veya toplam enerji tüketimi 250 TEP ve üzeri olan ve bildirimde bulunmayan yataklı sağlık tesislerinin enerji tüketimlerine ilişkin ilk bilgileri Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (mülga Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü) portalı üzerinden gönderilmesi gerekmektedir. 9

16 Bu doğrultuda, Sağlık Bakanlığının çalışmaları neticesinde Kamu Sağlık İşletmeleri ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü arasında koordinasyon görevi yürütülmeye başlanmıştır. Bu çerçevede 13/04/2012 tarih ve 2096 sayılı Enerji Verimliliği konulu genel yazımızla Enerji Verimliliği Portalı (ENVER) üzerinden kamu sağlık tesislerinde enerji kullanımı ve enerji yönetimi konusunda yapılan çalışmalara ilişkin yıllık bilgilerin gönderilmesine yönelik duyurular yapılmıştır. II. ENERJİYE ULAŞMADA ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR A. Serbest Tüketiciye Geçilmesi Kamu idarelerinin, elektrik ve doğalgaz ihtiyaçlarını ilgili mevzuatlarında yapılan değişiklikler ve piyasalarda meydana gelen gelişmeler sonucunda, serbest piyasa koşullarında temin edebilme şartları oluşmaya başlamıştır. Elektrik ve doğalgaz alımlarında belirli bir limitin üzerinde tüketim gerçekleştiğinde serbest tüketici olma ve tedarikçisini seçme hakkı bulunmaktadır. 1. Doğalgaz Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 31/12/2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 28/12/2011 tarih ve 3600 sayılı Kurul Kararı nın 1 inci maddesinde 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten evvel alınmış kanuni bir hak, belge, izin ve yetkilendirmeye müsteniden doğal gaz dağıtım faaliyetinde bulunan dağıtım lisansı sahibi tüzel kişilerin sorumluluk alanları dahilinde Kanunun 8 inci maddesinde yer alan, Ancak Kurul, bütün tüketiciler serbest tüketici oluncaya kadar her yıl serbest tüketici olma sınırını yeniden belirleyecektir hükmü uyarınca, Kanunun 8 inci maddesinin (a) bendinin birinci 10

17 alt bendinde belirtilen serbest tüketici olma sınırı m 3 tür ve aynı Kararın 4 üncü maddesinde Aynı müşterinin aynı dağıtım bölgesinde farklı tüketim noktalarındaki tüketimler veya tüketim tahminleri toplamı serbest tüketici sınırını geçen tüketicilerin dağıtım şirketine yazılı başvuruda bulunması durumunda, dağıtım şirketi tarafından 30 gün içerisinde yapılan inceleme ve keşif neticesinde serbest tüketici statüsü kazanılır hükmü bulunmakta olup; söz konusu hususlar, Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü nün 13/10/2011 tarih ve sayılı Genelgesinde de yinelenmektedir. Bu nedenle; yıllık toplam doğal gaz tüketimleri m 3 ün üzerinde olan sağlık tesislerinin (aynı dağıtım bölgesinde yer alan ek binalar da dahil olmak üzere) ilgili dağıtım şirketlerinden serbest tüketici statüsü hakkına sahip olmak için gerekli başvuruda bulunmaları gerekmektedir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Ayrıca, güvence bedeli ile ilgili Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği nin 39. maddesinde yer alan Dağıtım şirketi, alacaklarını garanti altına alabilmek amacıyla, mekanik sayaç kullanan abonelerden abonelik sözleşmesinin imzalanması sırasında bir defaya mahsus olmak üzere güvence bedeli alabilir. Ancak ön ödemeli sayaç kullanan abonelerden güvence bedeli alınmaz hükmü kapsamında sağlık tesislerimizin yeni abonelik başvurularında ön ödemeli sayaç için başvuruda bulunmaları uygun olacaktır. Konu hakkındaki yasal mevzuatların (kanun, yönetmelik, yönerge v.s) uygulamada birbirlerini tamamlayıcı olmamalarından kaynaklanan yetersizlikler mevcuttur. Maliye Bakanlığının 13/10/2011 tarih ve sayılı Genelgesinin 1 nci maddesinde İdarelerce, serbest tüketici statüsünün kazanılması amacı ile farklı noktalardaki birimlerinin doğalgaz ve elektrik tüketimlerinin, söz konusu mevzuat hükümleri çerçevesinde, 11

18 birleştirilmesinde yarar bulunmaktadır denmektedir. Ancak yine Maliye Bakanlığının söz konusu genelgesinin 2 nci maddesinde de 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında bulunan idarelerce; elektronik haberleşme hizmetleri ile serbest tüketici olmaları halinde elektrik ve doğalgaz ihtiyaçlarının ihale yolu ile temin edilmesi esastır denmektedir. Kamu İhale Kanununda gerekli düzenleme yapılmadığı için elektrik tüketiminde serbest tüketici hakkından yararlanmada yaşanan sorunlar mevcuttur. İlgili konuda yaşanan sorunların çözüme kavuşturulması ve uygulamadan kaynaklanacak engellerin aşılabilmesi için gerekli girişimlerin yapılarak yasal düzenlemelerin karşılıklı koordinasyon içerisinde aşılması gerekmektedir. 2. Elektrik 2003 yılında 9 milyon kwh/yıl tüketim miktarı olarak belirlenen serbest tüketicilik limiti her yıl azaltılmış, 2012 Yılı için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 26/01/2012 tarihli toplantısında, 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 5 inci maddesinin altıncı fıkrasının (b) bendi ve Elektrik Piyasası Serbest Tüketici Yönetmeliğinin 10 uncu maddesi hükümleri uyarınca serbest tüketici limiti kwh/yıl olarak belirlenmiştir. Bu yasal haktan faydalanan kurum ve kuruluşlar % gibi oranlarda tasarruf sağlamaktadırlar. Serbest tüketicilikten faydalanarak, yapılan ikili anlaşmalar sayesinde elektrik tüketim maliyetleri azaltılacaktır. B. Lisanssız Elektrik Üretimi Lisanssız elektrik üretimine hakkında EPDK tarafından; 21/7/2011 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik çıkartılmıştır. 12

19 Bu Yönetmelik ile elektrik piyasasında; yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacaklara uygulanacak usul ve esaslar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı kurulu gücü azami 500 kilovatlık üretim tesisi ve/veya mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerin lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulması ve bu kapsamdaki tesislerin denetimi ile üretilen ihtiyaç fazlası elektrik enerjisinin sisteme verilmesi halinde uygulanacak usul ve esasları düzenlenmiştir. Bu konuda Sağlık Bakanlığı bünyesinde ön çalışmaların yapılarak, kısa vadede seçilecek pilot hastanelerde uygulama projelerinin hayata geçirilmesi (EVD firmaları veya ilgili kuruluşlarla) ile uygulamanın değerlendirilmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Lisanssız elektrik üretiminin sağlanmasıyla enerji maliyetine ayrılacak pay minimum seviyelere çekilebilir ve mali kaynak yaratılabilir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU C. Serbest Piyasadan İhale Yoluyla Enerji Temini Kamu alanında yapılan hizmet alımlarında kamu yararı gözetilmesi esastır. Elektrik enerjisi teminiyle ilgili yapılan hizmet alımlarında tasarruf yapılması için piyasada bulunan tedarikçi firmalardan ihale yoluyla elektrik temininin sağlanması ve teklif alınması gerekmektedir. Bunun için de öncelikle serbest tüketicilik için gerekli koşulları taşımak ve sonrasında serbest tüketicilik belgesine sahip olmak gerekmektedir. Kamu yararının gözetilmesi, maliyetin düşürülmesi ve enerjinin daha ucuz yoldan temini için konuyla ilgili yasal mevzuatı düzenleyen kurumlarla yapılacak toplantılarda yaşanan sıkıntıların dile getirilmesi, ortak çözüm yollarının ortaya konulması açısından koordinasyon ve işbirliği gereklilik arz etmektedir. 13

20 III. SAĞLIK KURULUŞLARINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER A. Medikal Cihazlar ve Kalibrasyon Bakanlar Kurulunun 2005 yılında yaptığı düzenleme ile Yataklı Tedavi Kurumlarının bünyesinde Biyomedikal Hizmetler ve Kalibrasyon Birimi kurulması veya bu hizmetlerin bir başka kurumdan satın alınması koşulu ile Medikal kalibrasyon çalışması zorunlu kılınmaktadır. Sağlık kuruluşlarındaki medikal kalibrasyon çalışmaları 3 şekilde gerçekleştirilmektedir. Tıbbi cihaz üreticisi veya tedarik edici firma tarafından cihaz yerinde yapılan ölçümler, sağlık kuruluşunun kendi bünyesinde oluşturduğu biyomedikal ekibi tarafından gerçekleştirilen ölçümler ve medikal kalibrasyon ölçüm hizmeti veren firmalar tarafından cihaz yerinde yapılan ölçümler. En çok enerji kaybına yol açan tıbbi cihazlar; İç ortam havasını dışarıya atan laboratuvar cihazları ve havalandırma ekipmanları, görüntüleme cihazları hasta monitörleri ve EKG gibi enerji tüketimi az ancak çok sayıda kullanılan cihazlardır. Özetleyecek olursak; enerji verimliliği hedeflerine ulaşmak için ilk satın almada tıbbi cihaz ve ekipmanlarının tüm ömür enerji maliyetleri dikkate alınarak enerji stratejisi belirlenmelidir. Cihaz ölçümlerinin ve bakımlarının zamanında, yetkili kişi veya kurumlarca doğru bir şekilde gerçekleştirilmesi özellikle elektrik tüketimi yapan cihazların verimini artıracak ve dolayısıyla bu da maliyetin azaltılması anlamına gelecektir. B. Aydınlatma Sistemlerinde Verimli Uygulamalar Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği ve Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair 14

21 Yönetmeliğin 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan, hastane bina ve tesislerinin işletilmesinde elektrik enerjisi kullanımı ile ilgili alınabilecek tedbirler şunlardır: 1) Aydınlatmada mevcut akkor flamanlı lambalar yerine kompakt floresan lambaların veya ledli lambaların, manyetik balastlı düşük verimli halofosfat floresan lambalar yerine elektronik balastlı yüksek verimli trifosfor floresanların kullanılması, (Mevcut aydınlatma sistemlerinin floresan olması durumunda manyetik balastların elektronik balastlarla değiştirilmesi % civarında tasarruf sağlayacaktır.) 2) Enerji tüketimi yüksek olan dekoratif aydınlatma gereçlerinin genel aydınlatma amaçlı kullanılmaması, 3) Çalışma alanlarında yeterli aydınlık seviyesini sağlayacak armatür seçiminin ve dağılımının yapılması, gereksiz armatürlerin azaltılması, SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU 4) Kısa süreli kullanılan bölümlerde hareket, ısı ve/veya ışığa duyarlı sensörlü kontrol sistemlerinin kullanılması, 5) Daha az sayıda armatür ve dolayısıyla daha az elektrik tüketimiyle istenen aydınlık seviyelerine ulaşmayı sağlayacağı için, açık renk mobilya ve duvar renkleri tercih edilmesi, 6) Armatürlerin verimlerini ve odalardaki aydınlık seviyesini artırmak için aydınlatma gereçlerinin periyodik olarak temizlenmesi gerekmektedir. 7) Aydınlatmada daha iyi verim alınması için lambaların önündeki ışık geçirgenliğini önemli ölçüde engelleyen 15

22 armatürler yerine yüksek yansıtıcılı armatürlerin kullanılması, 8) İç aydınlatmada birden fazla armatür bulunan bina bölümlerinde her bir armatür veya pencere önü gibi doğal ışıktan daha fazla yararlanan bölümler için uygun şekilde gruplandırma yapılarak ayrı ayrı elle kontrol veya otomatik gün ışığı kontrol sistemi kullanılması, 9) Güç kompanzasyonu yapılması, yükün değişken olduğu yerlerdeki elektrik motorlarında değişken hız sürücülerinin kullanılması, elektrik motorlarının ihtiyaca uygun kapasitede seçilmesi, yeni alımlarda verimlilik sınıfı yüksek elektrik motorlarının alımına öncelik verilmesi, kullanılmayan elektrikli ekipmanların kullanılmadıkları zamanlarda kapalı tutulması, 10) Elektrik tarifelerinin dikkatli izlenmesi ve anlaşma gücünün aşılmaması, puant yük durumunda devre dışı bırakılabilecek elektrikli ekipmanların belirlenmesi, 11) Periyodik olarak yapılan tarife analizlerine dayalı olarak elektrik enerjisinin mümkün olan en düşük maliyetle tedarik edilmesi veya kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla lisanssız elektrik üretimine yönelik küçük ölçekli tesis veya sistemlerin kurulması. 12) Bilgisayar, yazıcı, fotokopi ve benzeri elektrik enerjisi kullanan ekipmanların alımında Energy Star işareti olmasının ve/veya ilgili mevzuat ile belirlenen asgari verimlilik kriterlerinin sağlanmasının şart koşulması, Gelişen teknolojiyle beraber şu anda kullanılmakta olan aydınlatma sistemlerinin yerini alabilecek LED aydınlatma (elektrik enerjisini ışığa dönüştüren yarı iletken devre) sistemlerinin de de- 16

23 ğerlendirilmesi gerekmektedir. Rüzgar ve güneş enerjisi ile entegre kullanılabilen bu aydınlatma sistemlerinin maliyeti diğer aydınlatma sistemlerine göre yüksek olsa da yapılacak fizibilite ve Ar- Ge çalışmalarıyla fayda maliyet analizinin ortaya konarak uzun vadede sağlanacak tasarruf miktarı değerlendirilmelidir. Sonuç olarak bugünkü şartlarda LED lambalar her ne kadar enerji tasarruflu gibi görünse de yeni bir teknoloji olması, piyasada yerli üretimin olmaması gibi nedenlerle yatırım maliyetleri çok yüksektir. Kurumdan kuruma değişmekle birlikte geri dönüşüm süreleri ortalama 7-8 yılı bulabilmektedir. TSE standardında üretim yapan çok fazla firma bulunmaması garanti ve ileriye yönelik yatırım düşüncelerini etkilemektedir. Sağlık kurumlarında aydınlatma sistemlerinin yeni teknolojilerle değiştirilmesi sırasında kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanımı için TSE belgeli ürünlerin tercih edilecek olması ve bu şartları taşıyacak firmaların azlığı rekabeti azaltmaktadır. Bu konuda LED üreten firmaların TSE belgeleri alması konusunda Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türk Standartları Enstitüsü ve ilgili firmalar ortak işbirliği içerisinde çalışma yapmaları gerekmektedir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU C. Isı Enerjisi ile Proses, Ekipman ve Sistem Bazlı Uygulamalar Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmeliğin 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bendlerinde yer alan, bina ve tesislerin işletilmesinde ısı enerjisi ile proses, ekipman ve sistem bazlı uygulamalarla ilgili alınabilecek tedbirler şunlardır: 1) Isıtmada il mahalli çevre kurullarında iç ortam sıcaklığı ile ilgili alınan kararda belirtilen iç ortam sıcaklığı değerlerine riayet edilmesi, bu yönde alınmış bir karar bulun- 17

24 maması halinde iç ortam sıcaklıklarının 22 o C nin üzerine çıkmayacak şekilde sistemin işletilmesi, 2) Yeni alımlarda etiket sınıfı en az A olan klimalar arasında seçim yapılması, 3) Soğutma sistemi ve klimaların dış ortam sıcaklığı 30 o C nin altında iken soğutma amaçlı çalıştırılmaması ve iç ortam sıcaklığı 24 o C nin altına inmeyecek şekilde ayarlanması, 4) Radyatör arkalarına alüminyum folyo kaplı ısı yalıtım levhaları yerleştirilmesi, ısı akışını engellememek için radyatörlerin önlerinin ve üzerlerinin açık tutulması, 5) Pencerelerden hava sızıntılarının önlenmesi için pencere contası kullanılması ve benzeri tedbirlerin alınması, 6) Tamamı kamu kesimi tarafından kullanılan binaların ana girişlerinde döner kapı veya çift kapı kullanılması, çift kapıların biri kapanmadan diğerinin açılmamasının sağlanması, 7) Her ısıtma sezonu öncesinde ısıtma sistemlerinin bakım ve kontrolünün baca gazı ölçümlerine dayalı brülör ayarlarını da kapsayacak şekilde yapılması veya yaptırılması, 8) Ortam sıcaklığının sabit tutulmasına imkan sağlayan ısı veya sıcaklık kontrol sistemlerinin kullanılması. 9) Kazanlarda; yanma kontrolü ve yanmanın optimizasyonu, ısı yalıtımı, ısı transfer yüzeylerinin temiz tutulması, atık ısıların kullanımı ve buhar kazanlarında kondens geri dönüşünün artırılması ve blöf kayıplarının azaltılması, 18

25 10) Basınçlı hava sistemlerinde; kompresörlerin boşta çalışma sürelerinin asgariye indirilmesi, kompresöre giren havanın kuru, temiz ve soğuk olmasının sağlanması, kaçakların periyodik olarak kontrol edilmesi, çok kademeli ara soğutmalı kompresörler yerine tek kademeli kompresörlerin kullanılması, 11) Isı enerjisi dağıtım sistemlerinde; boru sistemlerinin vana ve flanşları ile birlikte yalıtılması ve yalıtımın düzenli olarak kontrol edilmesi, dağıtımın olabilecek en düşük basınç ve sıcaklıkta yapılması, buhar kapanlarının düzenli kontrolü ve bakımı, 12) Genel proses işlemlerinde; kullanılmayan elektrikli alet ve teçhizatların kapatılması, olabildiğince tam kapasitede çalışılması, 50 o C nin üzerinde yüzey sıcaklığı olan yerlerin yalıtımının ekonomik olup olmadığının analiz edilmesi ve ekonomik açıdan geri ödeme süresi bir yıldan az olanların uygulanması, atık ısıların kullanılması, SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU 13) Kurutma proseslerinde; atık gazlardaki nem miktarının optimize edilmesi, ısı ile kurutma öncesi mekanik nem alma imkanlarının araştırılması, yalıtım, ısıtıcıların ve filtrelerin temiz tutulması, mümkün olan yerlerde havanın yeniden sirküle edilmesi, egzost gazlarının atık ısılarının kullanılması, 14) Fırınlarda; yalıtım optimizasyonu ve sızdırmazlığın sağlanması, yanma için verilen fazla hava miktarının asgari olması, ışınım ve taşınım yoluyla ısı iletiminde etkinliğin artırılması, olabildiğince azami kapasitede yükleme yapılması, taşıyıcı olarak hafif malzemelerin kullanılması, atık ısıların değerlendirilmesi ve kesikli çalışan fırınlarda yükleme ve boşaltma için fırın kapılarının açık tutulma sürelerinin asgari düzeyde olması, 19

26 15) İklimlendirme sistemlerinde; ısıtıcı bataryalarının ve filtrelerin temiz tutulması, kontrol dışı hava sızıntılarının azaltılması. D. Kojenerasyon Trijenerasyon Sistemleri Kojenerasyon; elektrik ve ısı enerjisinin aynı yakıttan, aynı sistem içinde, eşzamanlı olarak üretilmesidir. Böylelikle yüksek oranda yakıt tasarrufu ve enerji verimliliği elde edilerek kazanç sağlanmaktadır. Bu kazançla enerji üretimi, daha çevreci hale gelmektedir. Uzun süredir dünya çapında pek çok kuruluş kojenerasyon sistemini tercih etmekte; kendileri kazanırken, temiz çevre faktörünü de göz önünde bulundurmaktadır. Trijenerasyon; kojenerasyon sisteminin genişletilmiş biçimidir. Var olan sisteme eklenen soğutma sistemleriyle üretim; Elektrik + Isıtma + Soğutma haline gelir. Bu sistemde de, kojenerasyon sistemlerinde olduğu gibi, tamamen aynı miktarda yakıt kullanılır. Soğutma, ortaya çıkan ısı enerjisinin bir bölümünün bu işe yönlendirilmesiyle elde edilir. Böylelikle, sistemin kullanılabileceği alan ve sektör sayısı artmaktadır. 7 gün 24 saat hizmet veren hastane binalarının elektrik tüketimleri, gün içindeki yoğunluğa bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Mevsimsel değişiklikler ise binanın soğutma yüküne bağlı olarak değişmektedir. Aşağıdaki grafik Ankara da bulunan m 2 büyüklüğünde A sınıfı bir hastanenin yaz ve kış dönemine ait günlük elektrik tüketim trendini ve ısı ihtiyacını yansıtmaktadır. 20

27 Aşağıdaki grafik aynı hastane için yapılan optimizasyon çalışması sonucunda seçilen kojenerasyon ünitesinin elektrik ve ısı üretimi kapasiteleri ile hastanenin elektrik ve ısı ihtiyacını karşılama oranlarını göstermektedir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Yukarıdaki grafiklerde gösterilen elektrik tüketimi ve ısı ihtiyacının karşılanması için güncel enerji fiyatlarına göre kojenerasyon sisteminin kurulumundan sonra bakım giderleri dâhil olmak üzere; toplam tasarruf oranı % 49 olarak gerçekleşmiştir. Toplam yatırım tutarı finansman maliyetleri dâhil yaklaşık yapılan yatırımın geri ödeme süresi ay civarındadır. Görüldüğü üzere kojenerasyon sisteminin maliyet ve çevre açısından yadsınamayacak faydaları vardır. Bunlar; yüksek birincil 21

28 enerji kullanım verimliliği ile sağlanan yerli veya ithal enerji kaynaklarının tasarrufu ve daha az enerji kullanımı, düşük emisyon değerleri sağlaması, özellikle CO 2 (Sera gazı) emisyonlarının önemli miktarda azalması, üretilen yararlı ısı güç birimi başına çevreye atılan katı, sıvı ve gaz miktarının veya emisyonların, yalnız elektrik üreten merkezi enerji santrali veya yalnız ısı üreten sisteme göre daha az olması, çok çeşitli yakıtların kullanılabilmesi (biyolojik yakıtların ve atıkların da kullanılabilmesiyle fiyat verimliliğinin arttırılması ve atıkların değerlendirilmesine ve çevreye katkıda bulunulması) olarak sıralanabilir. Konu, enerjinin en verimli haliyle üretilmesi ve çevrenin korunması olduğu için hem yurtiçinden hem de yurtdışından projelerin geliştirilmesi ve uygulama için finansman sağlamak mümkündür. Şu an, Türkiye Kalkınma Bankası aracılığı ile; Kalkınma Yatırım/İşletme Kredileri, Avrupa Yatırım Bankası Kaynaklı KOBİ Geliştirme Kredileri, Dünya Bankası Kaynaklı Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Kredisi (Yatırım Tutarının %75 i), Avrupa Yatırım Bankası Enerji Ve Çevre Kredisi (Yatırım Tutarının %50 si) kaynaklı krediler sağlanabilmektedir. Enerji tasarrufunun kalıcı hale getirilmesi ve yenilenebilir enerji sisteminin sürdürebilirliğinin bir paydaşı olan bu sistem; genel master planlarında enerji master planı ve yeşil mekanik tesisat master planı birlikte geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Bu plan çerçevesinde binanın performans modellemesi mutlaka en başta yapılmalıdır. Eko-sağlık kampusu yapılı çevre ile uyumlu ve eşgüdümlü olmalıdır. Sistem optimizasyonu master planda detaylı olarak yer almalıdır. İhale dosyaları modelleme sonuçlarına göre hazırlanmalıdır. Ayrıca mevcut binalarda uygulamanın hayata geçirilmesi için gerekli ön çalışma ve mali analizin ortaya konması gerekmektedir. İhale şartnamelerinde yeni yapılacak sağlık tesislerinde bu sistemlerin bulundurulması sağlanmalıdır. Bu konuda TOKİ de yeni binaların (250 yatak ve üzeri) yapımında bu sistemlerin kullanılır olması için projeler üretmektedir. Ancak, 22

29 TOKİ tarafından teslim edilen hastanelerde de kojenerasyon/trejenerasyon uygulamalarının hayata geçirilmesinin yolu aranmalıdır. Sonuç olarak enerjinin ve kaynakların verimli kullanılabilmesi için tüm düzenlemeler (yasal mevzuat hazırlanması, projeler, örnek uygulamalar v.b) ve uygulamalar ilgili paydaşlarla (Kamu kurumları, EVD şirketleri, üniversiteler gibi) gerekli koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması yararlı olacaktır. E. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı Yenilenebilir enerji kaynakları konusunda birçok alternatif bulunmaktadır. Bunlar; güneş, rüzgâr, dalga, biyokütle, jeotermal, hidrolik ve hidrojen enerjisi olarak sıralanabilir. Ancak bunlardan maliyeti ucuz olan ve ülkemiz koşullarında kullanılabilirliği daha fazla olan enerji kaynaklarını öncelikli olarak değerlendirmek ve bu çalışmalara önem vermek gerekmektedir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU 1. Güneş Enerjisi Güneş enerjisi veya güneş erkesi, güneş ışığından enerji elde edilmesine dayalı bir teknolojidir. Güneş ışınlarından yararlanmak için pek çok teknoloji geliştirilmiştir. Bu teknolojilerin bir kısmı güneş enerjisini ışık ya da ısı enerjisi şeklinde direkt olarak kullanırken, diğer teknolojiler güneş enerjisinden elektrik elde etmek şeklinde kullanılmaktadır. Güneş enerjili sıcak su sistemleri, suyu ısıtmak için güneş ışınlarından yararlanır. 23

30 Grafik 1. Türkiye Güneş Enerjisi Haritası. Ülkemizin bulunduğu konum itibarıyla güneş enerjisinden faydalanma potansiyeli oldukça yüksektir. Sağlık kuruluşlarının bulundukları bölge ve konumlarının sağlamış olduğu potansiyeli tespit etmeleri, ucuz kolay elde edilebilir ve yenilenebilir bir enerji kaynağı olması dolayısıyla güneş enerjisinden en verimli şekilde faydalanmaları gerekmektedir. Mevcut sağlık işletmelerinin bu enerji kaynağından faydalanmak için güneş enerji sistemleri kurdurmaları yeni yapılacak sağlık tesislerinde bu sistemden faydalanacak şekilde oluşturulması kamu çıkarı açısından kısa ve uzun vadede karlı bir yatırım olarak karşımıza çıkmaktadır. Güneş enerjisi çok kısa sürelerde kendisini amorti etmesi ve tesis işletmebakım maliyetinin çok yüksek olmaması nedeniyle cazip bir alternatif enerji kaynağıdır. Lisanssız elektrik üretimi kapsamında güneş enerjisinden faydalanarak elektrik üretimi gerçekleştirilebilmektedir. Özellikle hastanelerde ısınma ve sıcak su temini için harcanan enerjinin maliyetinin düşürülmesinde güneş enerjisi önemli bir yere sahiptir. Kurumumuza bağlı bazı hastanelerde uygulanan bu sistem hala yaygın olarak kullanılmamaktadır. Bunun için; hastanelerde günlük sıcak su ihtiyacı belirlendik- 24

31 ten ve uygun kollektör montaj sahası seçildikten sonra bu ihtiyacı karşılayabilecek güneş enerji sisteminin etüdü yapılmalıdır. Sistem etüdünde; kollektör tipi seçimi, sistem çalışma prensibi, sıcak su ihtiyacının karşılanma oranı, tasarruf edilecek doğalgaz ve enerji miktarı ile maliyet ve amortisman süresi hesaba katılmalıdır. Güneş enerjisinden sıcak su temini ile ilgili olarak; örneğin Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi nde yılda m 3 doğalgaz, kwh enerji tasarrufu sağlanmıştır. Konya Eğitim Araştırma Hastanesi Aylara Göre Doğalgaz Tasarrufu. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Konya Eğitim Araştırma Hastanesi Aylara Göre Enerji Tasarrufu. 25

32 Ucuz, kolay ulaşılabilir ve çevreyi kirletmeyen bir enerji kaynağı olması dolayısıyla yenilenebilir enerjinin tercih edilmesi ve yaygınlaştırılması hem kamu kaynaklarının verimli kullanılması hem de örnek bir uygulama olması açısından kurumumuz tarafından önemle değerlendirilmesi gereken bir husustur. 2. Rüzgâr Enerjisi Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan rüzgâr enerjisi son yıllarda dünyada hızla yaygınlaşmakta olan bir enerji kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Atmosferde bol ve serbest olarak bulunan, yenilenebilir ve temiz bir enerji kaynağıdır. Enerjisi hızının küpü ile orantılıdır, yoğunluğu düşüktür. Enerjisinin depolanması, başka bir enerjiye çevrilmesi ile mümkündür, çevre kirliliği yaratmaz. Rüzgâr enerjisinin maliyeti her geçen yıl daha da düşmekte olup bu enerji kaynağına olan talepte artmaktadır. Rüzgar türbinlerinin enerji üretim birim maliyetleri ülkelere göre değişiklik göstermekte olup genellikle 900 Euro/kw ile Euro/kw arasında değişmektedir. İç ve Dış Maliyetler Karşılaştırması. İç Maliyet (Euro / kwh) Dış Maliyet (Euro / kwh) Kömür 4,8 5,0 Gaz 4,0 2,5 Rüzgâr 4,2 0,1 Görüldüğü üzere iç ve dış maliyetler göz önüne alındığında rüzgâr enerjisi en avantajlı enerji kaynağı olarak görünmektedir. Yenilenebilir enerji kaynağı olarak rüzgâr enerjisinin sağlık işletmelerinde kullanılması uzun vadeli yatırımlar arasında düşünülmeli ve elektrik üretimi maliyetini sıfıra indireceği de göz önüne alınmalıdır. 26

33 IV. TIBBİ ATIK MALİYETLERİNİN AZALTILMASINA YÖNELİK TEDBİRLER A. Kaynakta Azaltma Kamu hastaneleri şu anda en büyük tıbbi atık üreticisi ve bu konuda en geniş bütçeyi ayıran işletmeler konumundadır. Tıbbi atıkların maliyeti, atıkların kontrol altında olmaması ya da yetersiz hastane uygulamaları nedeniyle hastane işletmelerine her yıl artan oranlarda ağır bir yük getirmektedir. Tıbbi atıkların maliyetinin azaltılması için; atıkların kaynağında önlenmesi, atıkların kaynağında ayrıştırılması, atıkların toplanması ve taşınması, atıkların geçici depolanması, uygun ekipman kullanılması, periyodik eğitimler düzenlenmesi, tüm atık çalışmalarının kayıt altına alınıp muhafazası yapılacak örnek uygulamaların paylaşımı ve geliştirilmesiyle sağlanabilir. SAĞLIKTA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Tıbbi atıkların kaynağında azaltılması konusunda Eskişehir Devlet Hastanesi nin yapmış olduğu uygulama bu açıdan önemlidir. Söz konusu hastane sürekli bir tıbbi atık yönetimi ile aylık tıbbi atık miktarını kg dan, kg a, ödediği meblağı ise den ye indirmiştir. Atık miktarının azaltılması aynı zamanda kullanılan tıbbi atık poşeti ve keskin atık kutusunda da % 50 tasarruf sağlanmasına, bu da aylık 1.250, yıllık tasarruf sağlanmıştır. Bu deneyimler ışığında, tıbbi atık miktarının azaltılmasına yönelik yapılabilecek çalışmalar şunlardır: 1) Tüm personele tıbbi atığın hastaneye olan maliyeti hakkında bilgilendirme yapılarak, çalışanların katılımı ile atıkların azaltılmasına yönelik çalışma yapılması, 2) Sağlık kuruluşlarında tüm personelin katılımını sağla- 27

34 yarak, tıbbi atıkların azaltılması yönünde kampanyalar düzenlenmesi, 3) Personelin, hastaların, hasta yakınlarının konuya sürekli dikkatlerini çekmek için; anlaşılması ve yorumlanması kolay görsel iletişim materyallerinin kullanılması, 4) Yatan hastaya verilen eğitimlere, atık ayrımı eğitimini de ilave ederek çöp kovalarının yanlış kullanımının engellenmesi, 5) Hasta trafiğinden uzak, sağlık personelinin kolay ulaşabileceği alanlara çöp kovalarının konulması, 6) Tüm kliniklerde günlük atık miktarlarının kayıt edileceği form sistemi oluşturulması ve böylelikle her birimin günlük; kendi atık miktarlarını sürekli takip etmelerinin ve miktar değişikliklerini günlük görebilmelerinin sağlanması (böylece her bölüm; atıkları toplarken barkodlamasını kendi yapması sağlanmalı, atık toplayan personel toplama sırasındaki kontrollerinde atıkları kontrol edip, yerinde uyarılarda bulunarak kontrollü ve istikrarlı bir çalışma yapılmalı), 7) Tüm birimlerden barkodlanarak toplanan atıklar belediye tartısından önce sağlık kurumunun kendi tartısında tartılarak birim birim kayıt edilmeli, 8) Belediyeye teslim edilirken 2. kez atıklar tartılıp birim kayıtlarıyla kontrol edildikten sonra tekrar kayıt altına alınıp teslim edilmeli, 9) Denetimlerde; atık miktarlarında azalma olmaya başladığında, personelin tıbbi atıkları diğer çöp kovalarına 28