VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II. (17-18 Aralık 2011) ANKARA

Transkript

1 VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II (17-18 Aralık 2011) ANKARA VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:16

2 Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları / 936 İlmi Eserler / 146 Tashih İsmail DERİN Kapak Tasarım Emre YILDIZ Grafik Mücella TEKİN Baskı Kalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Tel.: (0312) Din İşleri Yüksek Kurulu Kararı: /62 1. Baskı, Ankara Y ISBN: (tk.) (2.c) Sertifika No: Diyanet İşleri Başkanlığı İletişim Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü Basılı Yayınlar Daire Başkanlığı Tel.: (0312) Faks: (0312) e-posta: diniyayinlar@diyanet.gov.tr VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:16

3 2. İHL, İLAHİYAT FAKÜLTELERİ VEDİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI EĞİTİM MERKEZLERİ PROGRAMLARININ VAİZLİK MESLEĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ A-GİRİŞ: Ercan ÇELİK * VAAZ VE VAİZLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Türkçe ye Arapça dan geçmiş bir kelime olan vaaz, öğüt vermek, yapılan işlerin muhtemel sonuçlarını anlatarak uyarmak, inananların kalplerini yumuşatarak onları iyiliğe özendirmek 1, sözle iyiliğe teşvik 2 anlamlarına gelir. Terim olarak; bir kimseye kalbini yumuşatacak, onu günahlardan uzaklaştırıp sevaba yöneltecek, ilahi mükâfatı ve cezayı hatırlatarak hayrı, iyiliği ve yararlı işler yapmayı, haram ve kötülüklerden sakınmayı benimsetecek, Allah ve Peygamber e itaate sevk edecek ve doğru yolu gösterecek güzel söz söylemek demektir. 3 Vaiz ise, nasihat eden, öğüt veren anlamına gelmektedir. Nasihat özde hayırhahlıktır. 4 Dolayısıyla vaiz diğer insanların iyiliğini isteyen kişi, vaaz da insanları iyiliğe ve hayra yöneltme çaba ve gayretidir. İslam kültüründe önemli bir yeri olan vaaz, aynı zamanda Kur an ın bir emridir. 5 Kur an-ı Kerim e baktığımızda öncelikli olarak Allah ın vaaz ettiğini görü- * Öğretmen, Muş. 1 Beyza Bilgin, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Gün Yayıncılık, Ankara 2001, s Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, trs., İstanbul. 3 İsmail Karagöz; Vaaz ve İrşat Hizmetlerinde Uyulması Gereken Bazı Kurallar, Kürsüden Öğütler, DİB Yayınları, Ankara 2006, s.11; Ömer Nasuhi Bilmen, Kur an Nasihatleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2007, s Mehmet Faruk Bayraktar; Türkiye de Vaizlik -Tarihçesi ve Problemleri-, İFAV Yayınları, İstanbul 2009, s.23; Ömer Nasuhi Bilmen; Müslümanlıkta Vaaz ve Nasihatin Ehemmiyeti nden naklen Abdullah Sevinç; Din Hizmetlerinde Başarının Esasları, Ensar Neşriyat, İstanbul 1996, s Âl-i İmrân, 3/ Ayrıca bkz. Tevbe, 9/122. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

4 356 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II rüz: O düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor 6, Doğrusu Allah, bununla size ne güzel öğütler veriyor 7 Yine Kur an-ı Kerim, Peygamberimizin ve Peygamberlerin ümmetlerine vaaz ettiğini bize haber vermektedir. Öğüt fayda versin (vermesin) sen öğüt ver 8, Rabbinin yoluna, hikmetle, güzel öğütle çağır 9 Öyleyse onlara aldırma. Onlara öğüt ver ve onlara, kendileri hakkında etkili ve güzel söz söyle. 10 Sen yine de öğüt ver. Çünkü öğüt mü minlere fayda verir. 11 O halde sen, benim uyarımdan korkan kimselere Kur an ile öğüt ver 12 Artık sen öğüt ver! Sen ancak bir öğüt vericisin. 13 Bu ve benzeri ayetler vaaz ve irşadın peygamberî bir gelenek olduğunu bizlere göstermektedir. İnsanlara vaaz ve irşatta bulunmak bu yönüyle de önemli bir vazifedir. Aynı şekilde Kur an, kendisini de bir vaaz ve nasihat kaynağı olarak görür. Bu (Kur an), insanlar için bir açıklama, Allah a karşı gelmekten sakınanlar için bir hidayet ve bir öğüttür. 14 Peygamberimiz bir yandan Müslüman olmayanları İslam a davet ederken, bir yandan da Müslümanlara İslam ı öğretmek için zaman zaman vaaz ettiği bilinmektedir. Resül-i Ekrem, vaazı bir eğitim-öğretim vasıtası kabul ederek, erkek-kadın bütün Müslümanlara belli aralıklarla vaaz etmiştir. Genel olarak bazı vakit namazlarından sonra orada bulunanlara dünya ve âhiret hayatı ile ilgili hususlarda öğütler vermiş, karşılaştıkları meselelerle ilgili sorunlarını doğru, kısa, seviyeye uygun, ikna edici bir şekilde cevaplamıştır. Din, nasihattır 15 buyuran Hz. Peygamber böylece, vaazın önemini ve dindeki yerini veciz bir şekilde açıklamıştır. 16 Öğrenmenin yegane yolu ve çaresi, yazılı şeyleri okumaktan ibaret değildir. Resulullah (s.a.s.), diğer öğretim yollarına da başvurmuştur. Bu yollardan biri de, dinleme yoluyla kulakla öğrenimdir. 17 Zaten Müslümanların birçoğu, 6 Nahl, 16/90. 7 Nisa, 4/58. 8 A la, 87/9. 9 Nahl, 16/ Nisa, 4/ ez-zariyat, 51/ Kaf, 50/ el-ğaşiye, 88/ Âl-i İmrân, 3/ Müslim, İmare, M. Faruk Bayraktar; a.g.e., s Muhammed Hamidullah; İslam Peygamberi, çev: Salih TUĞ, İrfan Yayıncılık, İstanbul 1993, c. II, s VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

5 3. SALON - 3. OTURUM / 357 dini konuları tamamıyla ve layıkıyla öğrenebilecek kadar ilim tahsiline zaman ayıramazlar. Bunlar, dini bilgileri ya taklit yoluyla, ya da ilmihal kitaplarından öğrenirler. İşte vaizlerin görevi bu noktada başlar. İlmin temel konularından ayrıntıya kadar pek çok şeyi, cemaat vaizlerden dinleyerek öğrenir. Bu sebeple vaaz ve vaizlere ihtiyaç vardır. Özellikle camii ve mescitlerde bu ihtiyacı karşılamak üzere vaizler görevlendirilmiştir. 18 Bütün bunlardan anlaşılmaktadır ki, İslam dininde vaaz ve nasihat çok önemli bir görevdir, hatta farz-ı kifayedir. Kur an ve sünnete muvafık, ihtiyaca uygun olarak hikmetli bir tarzda yapılan vaazlardan insanlar istifade eder. 19 İslam tarihinin her döneminde vaaz yoluyla birçok amaç gerçekleştirilmek istenmiştir. En başta dini bir vazife olduğu gibi bunun yanında, siyasi, sosyal, ekonomik, toplumsal vb. amaçları olabilmiştir. Vaazın önem kazanması, kullanılış amaçları, içeriği gibi konular beraberinde bu işi yapacak olan vaizlerin de iyi yetiştirilmelerini gündeme getirmiştir. 20 Yapılan bir araştırmaya göre, vaizliğin özel bir ihtisas mesleği olduğu ve herkes tarafından yapılamayacağı sonucu çıkmıştır. 21 Rabbinin yoluna, hikmetle, güzel öğütle çağır. (Nahl 16/125) emrince böylesine önemli bir vazifeyi yerine getirebilmek de, sıradan insanların işi değildir. Zira bu, çok iyi bir eğitim-öğretim sürecinden geçmiş, alanında uzman kişilerin yapabileceği bir faaliyettir. 22 Bu konuda Ahmet Hamdi Akseki de, vaizlerin eğitiminin, yapacakları iş göz önünde bulundurularak yapılmasını istemektedir. 23 Böylece İslam dini hakkında halkı aydınlatmakla görevli olan kişilerin meslekî, genel kültür ve pedagojik yönden belli bir eğitim sürecinden geçmeleri gerektiği açık bir şekilde anlaşılmış olur. 24 B-VAİZLERİN YETİŞTİRİLMESİNDE TARİHİ SÜREÇ: Tebliğimizin bu bölümünde, özellikle II. Meşrutiyetten itibaren vaizlerin yetiştirilmesindeki tarihi sürece kısaca bakmak faydalı olacaktır. Bu dönemle 18 M. Faruk Bayraktar; a.g.e., s Ömer Nasuhi Bilmen; a.g.m., s Recai Doğan; Osmanlı nın Son Döneminde Yaygın Din Eğitiminde Vaaz ve Vaizlik, Diyanet İlmi Dergi, C. 35, Sayı: 1, Ankara, s M. Faruk Bayraktar; a.g.e., s Recai Doğan; a.g.e., s İlhan Yıldız, Ahmet Hamdi Akseki ye Göre Cami Hizmetleri, Diyanet İlim Dergi, C. 43, Sayı: 4, 2007, Ankara, s Recai Doğan; a.g.e., s VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

6 358 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II birlikte, özellikle vaazlarda görülen bazı olumsuzluklar ve o zamanın şartları çerçevesinde vaizlerin eğitimine önem verilmiş ve bazı arayışlara gidilmiştir dan başlayarak medreseleri modernleştirme işine girişildi. Medreselerin mektepler gibi modernleştirilmesi fikri ve ihtisaslaşmanın bunda ağırlık kazanması daha sonra açılacak olan Medresetü l-vaizin ve Medresetü l-eimme ve l-huteba türünden okulların açılmasına ve dolayısıyla da buradan mezun olacakların da bu fikre hizmet edecek şekilde bir eğitimden geçmelerine yol açmıştır. Yani vaizler, bu konuda çağın gereklerine göre bir eğitim sürecinden geçeceklerdi. 25 Böylece Meşrutiyetin ilanı öncesinde başlayıp bu dönemde hız kazanan çalışmalar sonucunda, vaizlerin iyi yetiştirilmesi konusunda bir irade ve temayülün ortaya çıktığı görülür. 26 Medresetü l-vaizin, 28 Aralık 1912 de Soğuk Çeşme Vani Efendi Medresesinde öğretime başladı, daha sonra Beyazıt Medresesine nakledildi. Bu medrese ilk iki yıl içinde pek başarı gösterememiştir. Daha sonra bu okul Medresetü l- Eimme ve l-huteba ile Medresetü l-irşad adı altında birleştirilmiş ve Meşihata bağlı bulunan Daru l-hikmeti l-islamiyye ye bağlanmıştır. 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun neşrine kadar bu medrese böylece devam etti. Ancak öğrenciler tarafından pek rağbet görmeyen bu kurumlar, medreseler kapandığı zaman İmam-Hatip Mektebi ne dönüştürüldü. 27 Medresetü l-vaizin in açılması ile atılan adımlar daha sonra geliştirilememiştir. Bu durum, yıllarca vaizlik görevinin, çoğu zaman, iyi yetişmemiş kişiler tarafından yapılması sonucunu doğurmuştur. 28 Özellikle vaazlarda, hurafelerle dolu olan vaaz kitaplarının kullanılması, misyonerlik faaliyetlerinin önüne geçilememesi, ilim ve din arasında zıtlık varmış gibi yanlış bir fikrin yaygınlaşması, gelişmenin önündeki fikirlerin anlatılması, vaaz edebilecek gerçek âlimlerin ise kürsülerden uzak durup, bunların yerini ehliyetli olmayanların almış olması, zikredilen olumsuzlukları iyice arttırmıştır. Bu sebeple, eğer vaazlarla ilgili olumsuzluklardan kurtulmak isteniyorsa, ilim ehli olan ulemanın vaaz etmeye başlamasının yanı sıra vaizlerin eğitimine önem verilmelidir. 29 Camii hizmetleri ve camilerdeki yaygın din eğitimi faaliyetlerinden olan vaaz ve irşat hizmetleri Anayasanın 136. maddesi ile Diyanet İşleri Başkanlığına verildiği için vaaz yoluyla halkın eğitim ve öğretimi de bu Başkanlığın 25 Recai Doğan; a.g.e., s Recai Doğan; a.g.e., s M. Faruk Bayraktar; a.g.e., s M. Faruk Bayraktar; a.g.e., s Recai Doğan; a.g.e., s VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

7 3. SALON - 3. OTURUM / 359 sorumluluğuna bırakılmıştır. Ancak vaizlerin yetiştirilmesi hususunda herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. 30 Oysa vaaz ve vaizlik gibi geleneksel bir kurum, çağın imkânlarından da yararlanarak daha da gelişeceğine hızla gerilemekte ve eski öneminden çok şeyler kaybetmiş ve kaybetmektedir Sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun un 1. maddesi, din konusunda toplumu aydınlatma görevini Diyanet İşleri Başkanlığı na vermektedir. Kanunla verilen ve Diyanet İşleri Başkanlığı nın asli vazifesi olan din konusunda toplumu aydınlatma görevini vaizler yerine getirmektedir. Aslında vaizler Diyanet İşleri Başkanlığı nın görünen yüzüdür. Halkı din hususunda aydınlatma yetkisini, Diyanet İşleri Başkanlığı vaizler eliyle yerine getirmektedir. Bütün bunlar vaizlerin eğitiminin ciddiyetle ele alınmasını gerektirmektedir. C-VAİZLERİN YETİŞTİKLERİ KURUMLAR: 1-İMAM-HATİP LİSELERİ İmam-Hatip Liselerinin kökeni 1913 yılında kurulmuş olan Medresetü l- Eimme ve l-huteba ya kadar uzanmaktadır yılında, Tevhid-i Tedrisat Kanunu gereğince açılan 29 İmam-Hatip Mektebi çok uzun ömürlü olamamışlar ve en sonuncuları yılında kapatılmıştır. Ancak, halkımızın bu yöndeki ihtiyaçları yeniden fark edilmiş ve 1951 yılında yeniden açılmaya başlanmıştır. O zamandan beri gerek isim ve gerekse yapı itibari ile bazı değişikliklere uğramış olan bu okullar, 1973 yılında İmam-Hatip Lisesi adını almıştır. 32 Bu liselerin programında %60 oranında lise dersleri, %40 oranında ise meslek dersleri yer almaktadır. İmam-Hatip Liseleri, bu programları ile hem mesleğe, hem de üniversiteye öğrenci yetiştiren kurumlardır. Programlarındaki dini dersler sebebiyle İHL lerini din görevliliği mesleğine hazırlayan orta dereceli bir okul olarak kabul edebiliriz. 33 Bu liseler genel liselerin programını bütünüyle uygulamakla birlikte mesleki dersleri de uygulamaktadırlar. Bu yapısı itibariyle imam-hatip liseleri, meslek liselerinden de, genel liselerden de ayrı bir konumda durmaktadır M. Faruk Bayraktar; a.g.e., s Recai Doğan; s Cemal Tosun; a.g.m., s Cemal Tosun; a.g.m., s. 105; Mustafa Öcal, a.g.e., s Mustafa Öcal; a.g.m., s VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

8 360 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II İmam-Hatip Liselerinin uygulamış oldukları müfredat programında 12. sınıflarda haftada iki saat olmak üzere hitabet ve mesleki uygulama dersi vardır. Bu dersin içeriği ise imam-hatiplik alanı ile ilgili gerekli bilgiler içerir. Bunlar hutbe, vaaz, cenaze, dini merasim ve duaları gibi imam-hatiplik meslek hayatı boyunca lazım olacak genel bilgilerdir. Ancak vaizlik için ayrılan bölüm ve içeriği oldukça yetersizdir. İmam-hatip liselerinde vaizlik uygulaması ise hemen hemen hiç yapılmamaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı personelinin büyük çoğunluğu, gerektiğinde görevli oldukları camilerde, aynı zamanda vaaz da edecek olan imam-hatiplerden oluşmaktadır. Ama kanaatimizce mezun oldukları imam-hatip liselerinde bu konuda ne doyurucu bilgi almakta ne de herhangi bir staj veya uygulamaya tabi tutulmaktadırlar. Dolayısıyla birçoğu, vaaz etmekten çekinmekte veya verdikleri vaazlar istenilen düzeyde olmamaktadır. Vaaz yeterliliği kazanmış birçok imam-hatip de bunu kendi şahsî çaba ve gayretiyle geliştirmektedir. Bu da kurumsal olmayan, aynı zamanda uzun zaman ve emek isteyen bir süreçtir. Cami görevlisi personelin zaman zaman almış olduğu hizmet içi seminerlerde, kendi çabalarıyla vaaz etmeye çalıştıkları ancak yetersiz oldukları müşahade edilmiştir. Elbette ki bunu, bütün imam-hatipler için söylemek mümkün değildir. Ancak birçoğunun imam-hatip lisesi mezunu olduğu ve bu liselerde okutulan hitabet dersinin içeriğinin yetersiz ve vaaz uygulaması olmadığı gerçeğinden yola çıkarsak, bunun doğal bir sonuç olduğunu söyleyebiliriz. İmam-hatip liselerinin müfredatı yeniden gözden geçirilmeli, vaaz ve hitabete yönelik ders sayısı/saati arttırılmalı, bu derslerin içeriği zenginleştirilmeli, imam-hatiplik uygulaması gibi, vaaz etme hususunda da uygulama zorunluluğu getirilmeli ve bunun takibi ciddi olarak yapılmalıdır. 2-İLAHİYAT FAKÜLTELERİ İlahiyat, din ile ilgili bilimler topluluğunun ortak ismidir. İlahiyat, dinin menşeini, tarih içindeki etkinliğini ve değişik alanlardaki faaliyet şekillerini araştıran bilimlerin bütünüdür. 35 İlahiyat fakülteleri, vaizlerimiz için dini öğretimin verildiği tek yüksek öğretim kurumu durumundadır. Ancak bu okulların mevcut öğretim programları itibariyle din hizmetleri için gerekli formasyonu yeteri kadar kazandıracak yapıda olmadığını kabul etmemiz gerekmektedir. Kanaatimizce bu eksiklik iki bakımdan kendini göstermektedir: İlk olarak programda vaizlik ve hitabet formasyonunu kazandıracak dersler, gerektiği ölçüde yer almamakta, ikinci olarak da gerekli alıştırma ve uygulama gerçekleştirilmemek- 35 Beyza Bilgin; a.g.e., s. 2. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

9 3. SALON - 3. OTURUM / 361 tedir. 36 Bu hâliyle İlahiyat fakültelerinin tek programa dayalı, çok amaçlı eğitim modeli ile, istihdam alanlarına göre nitelikli meslek elemanları yetiştirmeye uygun olmadığı şeklindeki kanaate 37 katıldığımızı söylemek istiyorum. Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde hizmet vermekte olan vaizlerin büyük çoğunluğu İlahiyat fakültelerinden mezun olmaktadırlar. Ancak mezunlar, bu kurumlardan -her ne kadar vaaz konusunda bilgilendirilmekle beraber- birer vaiz olarak değil, bir ilahiyatçı ve pedagojik formasyon derslerini alan bir öğretmen adayı olarak mezun olmaktadırlar. Vaizliğin ise bütün bunların üzerinde ayrı bir eğitimi gerektirdiği açıktır. 38 Kanaatimizce alınan eğitimin bir neticesi olarak öğrencilerin büyük bir kısmı, vaizliğe sıcak bakmamakta ve diğer birtakım nedenlerle öğretmenlik mesleğini tercih etmektedirler. Bize göre bu konudaki bazı aksaklıkların önüne geçebilmek için öncelikle İlahiyat fakültelerinde okuyan öğrencilere din hizmetleri ve Diyanet İşleri Başkanlığı kurumu tanıtılmalı, sevdirilmeye çalışılmalı ve bu meslekleri özendirici bilgiler verilmelidir. İlahiyat fakültelerinin müfredat programları incelendiğinde, vaizlik mesleğine yönelik meslekî derslerin, tıpkı İHL lerde olduğu gibi bu eğitim kurumlarında da az olduğu, aynı zamanda var olan derslerin içeriklerinin de pek doyurucu olmadığı görülmektedir. Dikkat çeken diğer bir husus, İlahiyat fakültelerinde de vaizlik hususunda hemen hemen hiçbir uygulamanın bulunmayışıdır. Oysa formasyon derslerini alan bir İlahiyat fakültesi öğrencisi, son sınıfta herhangi bir orta öğretim kurumunda öğretmenlik stajı yapmadan mezun olamamaktadır. Aynı şekilde Diyanet İşleri Başkanlığına eleman yetiştiren İlahiyat fakülteleri, bu kurumun ihtiyacına yönelik olarak da, öğrencilerine mezun olmak için vaaz etme gibi staj zorunluluğu getirebilir. 3-İHTİSAS EĞİTİM MERKEZLERİ Diyanet İşleri Başkanlığı, kurulduğu ilk yıllardan itibaren tekâmül kursları, 1973 yılından itibaren de muhtelif illerde eğitim merkezlerinde hizmet içi ve hizmet öncesi eğitim faaliyetleri yürütmektedir. 39 Din görevlilerinin temel İslamî bilimlere hâkimiyetinin yeterli olmaması nedeniyle, vaiz ve müftülerin temel dini kaynaklardan kolaylıkla faydalanmalarını, 36 Nevzat Aşık; İlahiyat Fakültelerinin Pratik Din Hizmetlerine Katkısı, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, DİB Yayınları, Ankara 2008, c. II, s Ahmet Koç; Etkili İletişim Ve Öğretim Teknikleri Açısından Vaaz, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, DİB Yayınları, Ankara 2008, s Recai Doğan; a.g.e., s Vehbi Akşit; İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezlerindeki Derslerin Program Yönünden Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Konya 1997, s. 28. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

10 362 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Arapça klâsik metinleri okuyup anlamalarını, fıkıh, tefsir ve hadis alanlarında bilgilerini arttırmalarını sağlamak için Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde vaiz ve müftü yetiştirecek ihtisas kursları kurulmuştur. 40 Şu an Diyanet İşleri Başkanlığı na bağlı 18 eğitim merkezi bulunmaktadır. Bunlardan altı tanesi İhtisas Eğitim Merkezidir. Yapılan son değişikliklerle, vaiz olabilmek için getirilen, ihtisas eğitim merkezlerinden birini bitirmiş olmak şartı, bu eğitim merkezlerine olan talebi daha da arttırmıştır. Bu bölümde, vaizlik için ön şart olduğundan dolayı, diğer on iki eğitim merkezini konu dışında bırakıp, ihtisas eğitim merkezlerini değerlendirmeye çalışacağız. İhtisas eğitim merkezlerine katılabilmek için dini yüksek öğrenim görmüş olmak, Diyanet İşleri Başkanlığı nda görevli bulunmak ve bu maksatla açılan yazılı ve sözlü sınavlarda başarılı olmak gerekmektedir. 41 Vaiz yetiştirmede artık tek kaynak durumunda olan ihtisas eğitim merkezlerine, İlahiyat mezunu kursiyerlerin sınavla alınması, öncelikli olarak buradaki eğitimin ve mezun olacak vaizlerin daha nitelikli olacağı beklentisini doğurmaktadır. İhtisas eğitim merkezlerinin ilk 9 ayında sadece Arap dili ve grameri ve Kur an-ı Kerim dersleri okutulmaktadır. Kalan 21 aylık dönemde de Tefsir, Hadis, Hadis Usulü, Fıkıh, Fıkıh Usulü, Feraiz, Akaid gibi temel İslamî ilimler üzerinde durulur. Eğitim merkezlerindeki derslerin isimleri ve içerikleri incelendiğinde, daha önce II. Meşrutiyet döneminde açılan, Medresetü l-vaizin, Medresetü l-eimme ve l-huteba, Medresetü l-irşad ve Darü l-hilafeti l-aliye de okutulan derslerle aynı 42 ve yoğunluklu olarak temel İslami bilimlerle alakalı dersler olduğu görülmektedir. Kanaatimizce ihtisas eğitim merkezlerindeki müfredatın günümüz ihtiyaçları doğrultusunda güncellenmesi gerekmektedir. Yapılan bir araştırma sonucuna göre kursiyerler, mevcut müfredatın dışında en çok hitabet ve vaaz dersinin olmasını istemişlerdir. Vaiz ve müftü olabilmek için ön şart olan bir eğitim kurumunun müfredatında, vaiz ve müftüye tüm meslek hayatı boyunca lazım olacak hitabet ve vaaz ile ilgili bir dersin olmaması çok manidardır. 43 Böyle bir dersin olmayışı, belki vaaz ve irşadı, dini tahsil görmüş olan herkesin yapabileceği gibi bir düşünceden kaynaklanmış olabilir. Yine vaaz ve hitabet eğitiminin, hadis, fıkıh, tefsir veya usul dersleri gibi 40 İlhan Yıldız; Cami Hizmetlerindeki Sorunlar Bağlamında Din Görevlisi Yetiştirmeye Yönelik Çabalar, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, Ankara 2007, s İhtisas Eğitim Merkezlerine kursiyer alım duyuruları. 42 Vehbi Akşit; a.g.e., s Vehbi Akşit; a.g.e., s VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

11 3. SALON - 3. OTURUM / 363 daha fazla ihtisaslaşma gerektiren bir yapı arz etmemesinden de kaynaklanmış olabilir. Oysa, burada eğitim gören kursiyerler için vaaz hazırlamak, icra etmek, vaaz hazırlanacak kaynakları artı ve eksileriyle tanımak da diğer dersler kadar elzemdir. Mevcut şartlara göre Diyanet İşleri Başkanlığı nın İlahiyat fakültesi mezunu vaiz/müftü adaylarına uyguladığı ihtisas programı, kanaatimizce son derece yerinde bir uygulamadır. Ancak buradaki programlarda mesleki derslerin doyuruculuğu yanında, eğitme-öğretme becerilerini geliştirecek derslere de yer verilmesi yararlı olacaktır. 44 Vaaz ve hitabet hususunda yeterli bir uygulamanın olmayışı, önceki iki eğitim kurumunda gördüğümüz gibi eğitim merkezlerinde de müşahade edilmektedir. Gerçi Ramazan aylarında kursiyerler farklı yerlerde bir ay süresince, vaaz ve irşat hizmetlerinde geçici olarak istihdam edilmektedirler. Bu uygulamanın medrese geleneğinde de mevcut olduğunu söyleyebiliriz. Ramazan ayında eğitim-öğretimin zor olması anlayışından böyle bir uygulamaya gidildiği düşüncesindeyiz. Kanaatimizce böyle bir uygulama yerine, ihtisas bölümünde, cuma günü yapılan derslerin kaldırılması ve bunun yerine kursiyerlerin bulundukları mahalde vaaz ve irşat hizmetlerinde istihdam edilmeleri daha faydalı bir uygulama olacaktır. Eğitim merkezi öğretmenleri de yapılan bu vaazı rehber öğretmen olarak dinleyebilirler. Böyle bir uygulama, mahallindeki vaaz ve irşat programına bir rahatlama getireceği gibi aynı zamanda otuz aylık bir eğitimin sonunda bir kursiyer pek çok kere, hem de bir başkasının kontrolünde vaaz etmiş olacaktır ki, bu, ihtisas merkezlerinde öğretilen bilgilerin uygulaması niteliğinde olacaktır. Bundan birkaç yıl önce vaizlerin yeterliklerinin istenilen düzeyde olmadığı ve vaizlerin, günümüz insanına yeterince rehberlik yapamayan elemanlar olduğu izlenimi olsa da 45 son yapılan bazı araştırmalarda vaizlerimizin eğitiminin yeterli düzeyde olduğu belirlenmiştir. 46 Tebliğimizde de ortaya koymaya çalıştığımız gibi ne İHL ne İlahiyat fakültesi ne de ihtisas eğitim merkezlerinde vaaz ve hitabet konularında doyurucu manada bir dersin -saat ve içerik yönünden- olmadığı, aynı zamanda yeterli uygulamanın da yapılmadığı ortaya çıkmaktadır. 44 Ahmet Koç; a.g.e., s Beyza Bilgin; Din Öğretimi, Gün Yayıncılık, Ankara 1995, s Mehmet F. Bayraktar; a.g.e., s VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

12 364 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II SONUÇ VE TEKLİFLER: 1- Diyanet İşleri Başkanlığı son dönemde bayan vaaz ve irşat görevlisi istihdam etme hususunda önemli adımlar atmaktadır. Bayanlara yönelik vaaz ve irşat hizmetlerine duyulan ihtiyaç ve bu görevde istihdam edilecek yeterli bayan görevlinin bulunmamasından mütevellit zorluklardan dolayı, vaize alımında Diyanet İşleri Başkanlığı, İlahiyat fakültesi mezunu olma şartını yeterli görmektedir. Kanaatimizce bayanlara götürülecek din hizmetlerinin kalitesi ve vaizelerin yeterliliği hususu göz önüne alınırsa bayan görevliler için de uzun vadede ihtisas eğitim merkezlerini bitirme şartı getirilmesi uygun olacaktır. 2- Gerek üniversitedeki öğretim üyeleri/görevlilerinin, gerek imam-hatip liselerinde bu konuda istekli meslek dersi öğretmenlerinin ve din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin, bulundukları mahallerde vaaz edebilmelerine imkân tanınmalıdır. Vaizlere maaşları karşılığında belirli sayıda vaaz etme mecburiyeti getirilmeli, bunun dışında da herhangi bir yan ödeme karşılığında fazladan vaaz edebilme imkânı tanınmalıdır. Bu yan ödemenin vaaz edebilecek üniversite hocalarına, imam-hatip meslek dersleri öğretmenlerine de verilebilmesi imkânı sağlanmalıdır. Böylece hem vaiz sayısının Türkiye genelinde az olması hem de merkezi vaaz sisteminden vazgeçilmesi ile oluşacak boşluğun önüne geçilmiş, hem de daha nitelikli vaazların yapılmasının önü açılmış olur. 3- Bütün vaizlerin aynı seviye ve nitelikte vaaz vermesi beklenemez. Bu konuda yeterli görülmeyen vaizlerin, müftülüklerde kendi pozisyonlarına uygun görevlerde çalıştırılmaları daha uygun olur. 4- Vaizlerin belirli periyotlarda düzenlenecek hizmet içi seminerlerle bilgi ve heyecanları diri tutulmalıdır. Bu, aynı zamanda kendi aralarında bilgi ve tecrübe aktarımını da sağlayacaktır. 5- Kabiliyetli vaizler, ufuklarının açılması adına yurt dışına gönderilmeli ve en az bir yabancı dil öğrenebilmeleri için teşvik edilmelidir. 6- Vaizlik mesleğini teşvik adına, vaizlerin almış oldukları din hizmeti tazminatının en üst puandan ödenmesi gerekir. Böylece vaaz hususunda yetenekli olan personelin de idari kadrolara kaymasının önüne geçilmiş olur. 7- İmam-hatip liseleri, İlahiyat fakülteleri ve İhtisas eğitim merkezlerinde vaaza yönelik olarak dersler konulmalı, bu derslerin içerikleri vaaz ve vaizliğe yönelik olarak yeniden gözden geçirilmelidir. 8- Eğitim sürecinde öğrencilere vaaz etme noktasında staj zorunluluğu getirilmelidir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23

13 3. SALON - 3. OTURUM / Bayan vaizlerin ihtisas eğitim merkezlerinde eğitim görebilmelerinin önündeki psikolojik ve maddi engeller kaldırılmalıdır. Bayan görevlilerin de bu eğitim kurumlarından mezun olmaları, hem kendileri adına hem de hizmet sunacakları hedef kitle adına önemli bir adımdır. KAYNAKÇA Akşit, Vehbi; İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezlerindeki Derslerin Program Yönünden Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya Bayraktar, Mehmet Faruk; Türkiye de Vaizlik -Tarihçesi ve Problemleri-, İFAV Yayınları, İstanbul Bilgin, Beyza, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Gün Yayıncılık, Ankara 2001., Din Öğretimi, Gün Yayıncılık, Ankara Bilmen, Ömer Nasuhi; Kur an Nasihatleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2007., Ömer Nasuhi Bilmen; Müslümanlıkta Vaaz ve Nasihatin Ehemmiyeti nden naklen Abdullah Sevinç; Din Hizmetlerinde Başarının Esasları, Ensar Neşriyat, İstanbul Doğan, Recai; Osmanlı nın Son Döneminde Yaygın Din Eğitiminde Vaaz ve Vaizlik, Diyanet İlmi Dergi, C: 35, Sayı:1,1999, Ankara. Hamidullah, Muhammed; İslam Peygamberi, çev: Salih TUĞ, İrfan Yayıncılık, İstanbul Karagöz, İsmail; Vaaz ve İrşat Hizmetlerinde Uyulması Gereken Bazı Kurallar, Kürsüden Öğütler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara Koç, Ahmet; Etkili İletişim Ve Öğretim Teknikleri Açısından Vaaz, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, Ankara Öcal, Mustafa; İmam-Hatip Liseleri ve İlk Öğretim Okulları, Ensar Neşriyat, İstanbul Tosun, Cemal; Türkiye de Din Eğitimi ve Öğretimine Genel Bir Bakış, Tartışılan Değerler Açısından Türkiye, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara Yıldız, İlhan; Ahmet Hamdi Akseki ye Göre Cami Hizmetleri, Diyanet İlmi Dergi, C. 43, Sayı:4, 2007, Ankara., Cami Hizmetlerindeki Sorunlar Bağlamında Din Görevlisi Yetiştirmeye Yönelik Çabalar, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, Ankara VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:23