OKUL ÖNCESİDÖNEMDE KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN TUTUMLARI : KONYA İLİÖRNEĞİ

Transkript

1 XI. Eğitim Bilimleri Kongresi, Ekim 2002 Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşa, KKTC OKUL ÖNCESİDÖNEMDE KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN TUTUMLARI : KONYA İLİÖRNEĞİ Yrd.Doç.Dr. Nurten SARGIN Selçuk Üniversitesi, Mes.Eğt.Fak. Yrd.Doç.Dr. Ali Murat SÜNBÜL Selçuk Üniversitesi, Eğt.Fak. Özet Bu çalışmada, Konya ilinde Milli Eğitim Bakanlığına bağlıilköğretim okullarının anasınıflarında çalışan anasınıfıöğretmenlerinin, okulöncesi eğitim döneminde uygulanan kaynaştırma (entegrasyon) eğitimine ve bu eğitim programıiçerisinde yer alan engelli (özürlü) çocuklara yönelik tutumlarıbelirlenmeye çalışılmıştır. Katılımcılara entegrasyona karşıtutum ölçeği (EKTÖ) ve araştırmacılar tarafından geliştirilen bir anket uygulanmıştır. Uygulama sonucunda, katılımcıların genel olarak kaynaştırma eğitimine olumlu tutum içinde bulunduklarıancak engelli çocuklara yönelik tutumlarının ise engel türlerine göre farklılaştığısaptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Okulöncesi Eğitim, Engelli (Özürlü) Çocuk, Öğretmen Tutumları, Kaynaştırma (Entegrasyon) Eğitimi Attitudes on Integration of preschool Teachers in Konya: Case Study Abstract This Study examines attitudes towards handicapped children who are currently educated and integrated in government pre-schools. The Participants were administered scales (HIAS) developed by the researchers. According to the research findings, the teachers who participated in this study, had positive attitudes towards integration in pre-schools but it was found that their attitudes towards handicapped children different in their handicapping categories. Key Words: Preschool Education, Handicapped Children, Teachers Attitudes, Integration Education Giriş Her çocuğun yasalarla da belirlenen eğitimden yararlanma hakkıvardır. Çocuklara sağlıklıda olsa engelli ( özürlü) de olsa eğitim olanağısağlanmalıdır. Engelli çocuk ile normal çocuğun arasındaki farklı gelişimlerinin yönünde olduğu kabul edilerek çocuklara sahip olduğu özellikler doğrultusunda eğitim verilmelidir (Metin, 1997a). Yaklaşık yüz yıl kadar önce başlanan engelli çocuklara eğitim olanağısağlanmasıhareketleri önceleri çocuklara eğitim olanağısağlanmasıhareketleri önceleri normallerden ayrılmışolarak verilirken son yıllarda kaynaştırma (entegrasyon) eğitimi üzerinde durulmaktadır. Kaynaştırma eğitimi, engelli çocukların normal gelişim gösteren yaşıtlarıyla normal sınıflardaki eğitim ve öğretime özel bir şekilde dahil edilmesidir. Başka bir ifadeyle de engelli çocukların daha yapıcıpsiko-sosyal ilişkiler kurmasınıkolaylaştırmak olarak tanımlanmaktadır (Macmillan,1982). Kaynaştırma eğitiminin ana hedefi ise engelli çocukların çocukluk döneminden başlayarak devam edecek şekilde sosyal kabulünü ve topluma kazandırmayıamaçlanmaktadır (Metin,1997b). Araştırmacılar olarak bu çalışmamıza destek veren H.Ü. Öğretim Üyelerinden, Doç. Dr. Mesude Atay a teşekkür ediyoruz.

2 2 Yapılan araştırmalar, kaynaştırma eğitiminden yararlanan engelli çocukların dil, bilişsel, motor, algısal ve sosyal gelişim alanlarında beklenen ilerlemeyi gösterdiklerini saptanmıştır (Bricker ve Bricker, 1977; Bricker, Bruder and Bailey,1982; Blazovic,1972). Ülkemizde kaynaştırma eğitimi 1983 yılı2916 sayılıözel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yasasının 4. maddesi gereğince ilköğretimin her basamağında uygulanmaya başlanmıştır. Gerçekte özürlü bireyler yaşamlarının her döneminde normal bireylerle kaynaştırılabilirler. Ancak okulöncesi dönem büyük önem taşımaktadır (Bıyıklı, 1988). Özürlü çocukların normal gelişim gösteren akranlarından daha çok okulöncesi eğitim fırsatına ihtiyacıvardır (Ataman,1996). Özürlü çocukların temel becerileri kazanmasında, sosyal kabulünde okulöncesi dönemdeki kaynaştırma eğitimin önemine eğinen araştırmalar bulunmaktadır (Healey,1978; Pellack ve Ernest,1973). Okulöncesi eğitimi., doğumdan ilkokulun başlangıcına kadar olan çocukluk yıllarınıiçine alan bu yaş çocukların zihinsel özeliklerine ve gelişim düzeylerine uygun, zengin bir uyarıcıçevre olanaklarısağlayan, onların tüm gelişimini toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren eğitim süreci olarak tanımlanmaktadır (Oğuzkan,1995). Engelli bireylerin eğitilmesindeki temel amaç genel eğitimin amacından farklıdeğildir. Her bireyin potansiyelini en üst düzeye çıkarmak ve toplumda üretici konuma getirmek eğitimin temel amacıdır. Engelli birey için temel sorun topluma uyum sağlamak ve üretici konuma geçmektir. Ancak bu amacın gerçekleşebilmesi için toplumun da engelli bireyleri kabul etmesi ve onlara yönelik olumlu yaklaşım içinde bulunmasıgerekmektedir (Kayaoğlu,1999). Bu anlamda engelli çocukların eğitimlerinde ve sosyalleşmelerinde en büyük sorumluluk öğretmenlerindir (Rizzo,1985). Bu noktadan hareketle engelli bireylere yönelik öğretmen tutumları, eğitim ve rehabilitasyon çalışmalarının temel konusudur ve eğitimin görülmeyen engelleri olarak tanımlanır (Altman,1981). Çocukların özelikleri ne olursa olsun, alacaklarıeğitimin etkililiği büyük oranda öğretmen tutumlarına bağlıdır. Kaynaştırma eğitimi yalnızca engelli çocukların gelişimine katkıda bulunan bir eğitim modeli olarak değerlendirilmemelidir. İletişim iki yönlü olmasına özen gösterilmeli, engelli çocuklara sağlayacağıyararların yanısıra normal çocuklara sağlayacağıyararlarıda dikkate alınmalıdır (Darıca,1992). Problem Yapılan bu çalışma ile ülkemizde uygulanan okul öncesi eğitiminde kaynaştırma programlarıve engel türlerine göre öğretmen tutumlarının Konya ilinde belirlenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma okulöncesi dönemdeki kaynaştırma programlarıve engelli çocuklara yönelik öğretmen tutumlarınıortaya koymasıaçısından önemlidir. Araştırmanın temel beklentisi, anasınıfıöğretmenlerinin kaynaştırma eğitim programlarına ve tüm engelli çocuklara yönelik tutumlarının olumlu olacağıyönündedir. Yöntem Bu araştırmada Survey (betimleyici) yöntem kullanılmıştır. Katılımcılar olarak, çalışma kapsamına Konya ilinde M.E.B. e bağlıilköğretim okullarının anasınıfıöğretmenleri alınmıştır. Bu okullarda toplam 112 anasınıfıöğretmeni görev yapmaktadır. Araştırmaya, 110 anasınıfıöğretmeni gönüllü olarak katılmıştır. Katılımcıların tamamıkadındır. Ölçme Araçları Bu çalışmada araştırmacılar tarafından geliştirilmişbir ölçek ve Atay (1995) tarafından dilimize çevirisi yapılmışentegrasyona KarşıTutum Ölçeği (EKTÖ) öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi çerçevesinde engelli çocuklara yönelik tutumlarınıbelirlemek amacıyla kullanılmıştır. Ölçeğin güvenirlik ve geçerlik çalışmasıaraştırmacılar tarafından yapılmış, Cronbach güvenirliği 0.86 bulunmuştur. Verileri Analizi

3 3 Verilerin analizinde ağırlıklıortalama tekniğinden yararlanılmıştır. Ortaya çıkan ağırlıklıortalama değerlerini yorumlamak için standart bir aralık kriteri geliştirilmiştir. Bu da aşağıdaki şekilde formüle edilmiştir. a = En Yüksek Puan-En Düşük Puan Grup sayısı Bu çalışma için aralık katsayısı a = =0,80 olarak bulunmuştur Bu aralık katsayısına bağlıolarak aşağıdaki şekilde gruplandırma yapılmıştır Hiç katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen katılıyorum BULGULAR Bu bölümde, çalışmadan elde edilen bulgular özetlenmiştir. Tablo 1. Kaynaştırma Eğitimi ve Engellilere Yönelik Öğretmen TutumlarıPuan Ortalamaları Tutum Cümleleri Ağırlıklı Ortalama Std. Sapma 1. Genel olarak özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin, normal yaşantılarıile kaynaştırılması, arzu edilen bir eğitim uygulamasıdır. 3,746* 1, Bütün öğrenciler özürlü olup yada olmadıklarıgözetilmeksizin normal ilkokullarda eğitim hakkına sahip olmalıdır. 3,418* 1, Aynısınıfta, üstün, normal ve zihinsel özürlü öğrencilere eğitim vermek mümkündür. 2,500** 1, Eğitilebilir derecede zihinsel özürlü bulunan öğrenciler normal sınıflarda eğitilmelidir. 3,624 1, Standart basılmışmateryalleri okuyabilen görme özürlü çocuklar, normal okullarda eğitilmelidir. 3,131 1, Standart basılmışmateryalleri okuyamayan görme özürlü çocuklar, normal okullarda eğitilmelidir. 2,789 1, Biraz işitme kalıntısıolan işitme özürlü çocuklar, normal okullarda eğitilmelidir. 3,409 1, Hiç işitme kalıntısıolmayan, işitme özürlü öğrenciler, normal okullarda eğitilmelidir. 2,891 1,191

4 4 9. Tekerlekli sandalyeye bağımlıolan, fiziksel özürlü öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,459* 1, Tekerlekli sandalyeye bağımlıolmayan, fiziksel özürlü öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,611* 1, Bir ya da daha fazla uzuv kontrol edemeyen cerebral palsy li (beyin felci) olan öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 2,57** 1, Kekeme olan öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,679* 1, Konuşmasının anlaşılmasında güçlük çekilen öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,609* 1, Epilepsi li (Sara hastalığı) olan öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,582* 1, Şeker hastalığıolan öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,909* 1, Davranışlarınıkontrol edemeyen duygusal ve davranışsal problemleri olan öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,361* 1, Disipline olmakta problemler çıkaran öğrenciler normal okullarda eğitilmelidir. 3,570* 1, Entegrasyon (kaynaştırma) istenilen bir eğitim uygulamasıolarak ele alınırsa, yeterli derecede başarıya ulaşacaktır. 3,593* 1,305 *Öğretmenlerin olumlu görüşünü yansıtan ifadeler. **Öğretmenlerin olumsuz görüşünü yansıtan ifadeler. Tablo 1 e göre öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşleri şu şekilde açıklanabilir; Katılımcıların genel olarak, özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin normal yaşıtlarıyla kaynaştırılması arzu edilen bir eğitim olmasıdır, bütün öğrencileri özürlü olup ya da olmadıklarıgözetilmeksizin normal ilkokullarda eğitim hakkına sahip olmalıdır ve kaynaştırma istenilen bir eğitim uygulamasıolarak ele alınırsa yeterli derecede başarıya ulaşır görüşlerini içeren maddelere verdikleri yanıtlar olumludur. Diğer bir deyişle, ana sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin olumlu tutuma sahip olduğu görülmüştür. Özür türlerine göre öğretmen tutumlarıaşağıdaki şekilde saptanmıştır. Katılımcılar, Şeker hastalığıolan, Tekerlekli sandalyeye bağımlıolmayan, fiziksel özürlüler, Konuşmasının anlaşılmasında güçlük çekilen öğrenciler, Epilepsili olan öğrenciler ve Disipline olmakta problem çıkaran öğrencilerin kaynaştırma eğitiminde yer almasına ilişkin olumlu görüşe sahiptir. Öğretmenler, Eğitilebilir derecede zihinsel özrü bulunan ; Standart basılmışmateryalleri okuyabilen görme özürlü öğrencilerin ; Standart basılmışmateryalleri okuyamayan görme özürlü öğrencilerin ; Biraz işitme kalıntısıolan işitme özürlü öğrencilerin ; Hiç işitme kalıntısıolmayan işitme özürlü öğrencilerin ; Tekerlekli sandalyeye bağımlıolan fiziksel özürlü öğrencilerin ; Kekeme olan öğrencilerin ; Davranışlarını kontrol edemeyen duygusal ve davranışsal problemleri olan öğrencilerin ; kaynaştırma eğitimi içerisinde normal okullarda eğitilmesi görüşüne karşıkararsız bir tutum içindedirler. Aynısınıfta üstün, normal ve zihinsel özürlü öğrenciler eğitim verilemesinin mümkün olmasıdurumu ile bir ya da daha fazla uzvunu kontrol edemeyen celebral palsyli (beyin felçli) olan çocukların normal okullarda eğitilmesi görüşlerine ilişkin katılımcılar olumsuz görüşe sahiptir. Tartışma Araştırma bulgularında, öğretmen tutumlarının özür türlerine göre farklılaştığısaptanmıştır. Bu sonuç Atay (1995), Crol ve Moses (1985) bulgularıyla da desteklenmektedir. (Comps ve Harper 1967, Dev ve Scruggs,1997).

5 5 Genel olarak anasınıfıöğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine yönelik tutumu olumlu olarak saptanmıştır. Bu sonuç Yılmaz, (1995) bulgularıyla desteklenmemişatay (1995) bulgularıyla desteklenmiştir. Özür türlerinde ise şeker hastalığıolan, tekerlekli sandalyeye bağımlıolmayan fiziksel özürlüler, konuşmasının anlaşılmasında güçlük çekilen öğrenciler, konuşmasının anlaşılmasında güçlük çekilen öğrenciler, epilepsili olan öğrenciler ve disipline olmakta problem çıkaran öğrenciler yönelik bulunan olumlu öğretmen tutumu bulgularıatay (1995), Crol ve Moses (1985) bulgularıyla da desteklenmiştir. Karasızlar grubunda yer alan özür türleri ise sayısal olarak en kalabalık grubu oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, anasınıfıöğretmenleri özürlü grupların büyük bir grubunun kaynaştırma eğitimi çerçevesinde sınıflarında yer almasına ilişkin olumlu ya da olumsuz bir tutum sergilememektedir. Katılımcıların olumsuz tutum sergiledikleri aynısınıfta üstün, normal ve zihinsel özürlü öğrencilere eğitim verilmesinin mümkün olduğu ve bir ya da daha fazla uzuv kontrol edemeyen celebral palsyli (beyin felçli) olan çocukların normal okullarda eğitilmesi bulgularda Atay (1995) bulgularıyla desteklenmektedir. Yapılan bu araştırmanın sonuçlarına genel olarak bakıldığında, özür türleri ağırlaştıkça öğretmenlerin olumsuz tutumlarının ortaya çıktığıizlenmektedir. Başka bir deyişle, ağır özür türü bulunan çocukların kaynaştırma eğitimi çerçevesinde sınıflarında yer almasınıistememektedirler. Sonuç olarak, araştırmada kaynaştırma eğitimine ilişkin beklentisi olan öğretmenlerin olumlu tutum içinde bulunduklarıgörülmüş, diğer beklenti olan tüm özür gruplarına yönelik olumlu tutum beklentisi doğrulanmamış, bunun yerine özür türlerine göre farklılaştığı, özür ağırlaştıkça da olumsuz tutum içinde bulunduklarıbelirlenmiştir. Kaynaklar Altman, M.B. (1981) Social Problems, Studies Of Attitudes Toward The Handicapped : The Need For A New Direction, S : Ataman, A. (1996) Öğretmen Yetiştiren Eğitim Fakültelerine Öğretim ElemanıYetiştirmesi Ve Eğitiminde Toplam Kalite Yönetimi. Yeni Türkiye Eğitim Özel Sayısı. Cilt :2 Sf: Atay, M. (1995) Özürlü Çocukların Normal Yaşıtlarıyla Birlikte Eğitim AldıklarıKaynaştırma Programlarına KarşıÖğretmen TutumlarıÜzerine Bir İnceleme. YayınlanmamışDoktora Tezi H.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. BıyıklıL. (1988) Ülkemizde Zihinsel Özürlü Çocukların Eğitiminde Güçlükler Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. C.21 S.1-2. Blazovic, R.R. (1972). The Attitudes Of Teacher, Parents And Student Toward Integrated Programs For Borderline Educable Mentally Retarded Students Dissertation Abstracts International,32. Bricker, D.D. Ve Bricke W. A. ( 1977). A Developmentally Integrated Approach To Early İnvertion Education And Training Of The Mentally Retarded. No :2, Sf : Bricker, D.D., Bruder, M.B Ve Bailey, E. (1982). Developmental İntegration Of Preschool Chiıldren. Analysis And Interveton Developmental Disabilities Clark, M.(1989). Language Through Living. London : Hedder And Strouh-Ghton S.51. Combs, R.N., Harper, Y.L. (1967). Effects Of Labels Or Attitudes Of Educators Toward Handicapped Children. Exceptional Children. 33(6), Croll, P.& Moses, D. (1985). One In Five Asseement And Incidence Of Special Educational Needs. London : Roultledge And Kagan Paul. Darıca, N (1992) Özürlü Çocukların Eğitiminde Entegrasyonun Önemi. I. Ulusal Özel Eğitim Kongresi. İstanbul : Ya-PA Yayınları Dev, P.C., Scruggs,T.E. (1997) Mainstreaming And Inclusion Of Students With Learning Disabilities Perspectives Of General Educators İn Elementary And Secondary Schools. T.E. Scruggs., M.A.. Mastropieri (Ed) Advances İn Learning And Behavioral Disabilities, 2, Healey, W. C. (1978). Integrated Education. Volta Reviev. Oct. Nov.

6 6 Kayaoğlu, H. (1999). Bilgilendiren Programının Normal Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Ortamındaki İşitme Engelli Çocuklara Yönelik Tutumlarına Etkisi. YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Macmillan, D.L.( 1982) Mental Retardation In School And Society. Us : Little Brown And Company. Metin, N. (1997a). Okulöncesi Dönemdeki Down Sendromlu Ve Normal Gelişim Gösteren Çocukların Entegrasyonunda Sosyal İletişim Davranışlarının İncelenmesi YayınlanmamışDoktora Tezi H. Ü. Sağlık Bilimler Enstitüsü, Ankara. Metin, N. (1997b) Okulöncesi Eğitimde Yeni Yaklaşımlar A.Ü. Ziraat Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi Sempozyumu, Ankara Pellack, D. Ernest, M (1973). Learning To Listen İn On Integrated Preschool. Volta Reviev. Vol. 75. Rizzo, T.I. (1985) Attributes Related To Teacher Attitudes. Perceptual And Motor Sklls, 60 (3), 739- Yılmaz, H. (1995) Normal Öğrencilerin Devam Ettiği Sınıflarda Öğretim Gören Özürlü Çocukların Sorunları. ÇağdaşEğitim. 208,