ORMANCILIKTA SOSYO-EKONOMĠK SORUNLAR KONGRESĠ MAYIS 2006

Transkript

1

2 ii

3 iii

4 ENDÜSTRĠYEL AMAÇLI AĞAÇLANDIRMA YATIRIMLARININ EKONOMĠK ANALĠZĠ: BARTIN ÖRNEĞĠ Ġsmet DAġDEMĠR - Asuman ġahġn ZKÜ Bartın Orman Fakültesi, Bartın. ÖZET Ülkemizde odun hammaddesi arz açığını kapatmak için, 1970 li yıllardan itibaren ağaçlandırma larına hız verilmiģ olup, bu amaçla havza bazında çeģitli ağaçlandırma avan projeleri yapılmıģtır. Bu projelerden birisi de Bartın yöresinde gerçekleģtirilmiģtir. Proje kapsamında, baģlangıçta basit gelir ve gider hesapları yapılmasına karģın, ağaç türü, idare süresi, bonitet ve teknoloji faktörlerini dikkate alan alternatifler itibariyle kapsamlı ekonomik analizler yapılmamıģtır. Bu da; Bartın yöresinde yılları arasında sahilçamı, kızılçam ve karaçam ile yapılan endüstriyel amaçlı ağaçlandırmaların ekonomik sonuçları, bölgenin asli türü kayın ile karģılaģtırılmıģtır. Bu amaçla değiģik ağaç türü, idare süresi, bonitet ve üretim teknolojisi kullanılarak geliģtirilen 16 adet ağaçlandırma seçeneğinin ekonomik analizleri NBD, ĠKO ve FMO kriterleri ile yapılmıģtır. Buna göre sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + emek-yoğun teknoloji seçeneğinin en yüksek ekonomik sonuç verdiği ve sahilçamının asli tür kayına alternatif olarak kullanılabileceği anlaģılmıģtır. Ayrıca, aktüel baģarı durumu düģük olmasına rağmen, sahilçamını takiben kızılçamın da yöre ağaçlandırmalarında kullanılabileceği saptanmıģtır. Böylece uygulamada ağaçlandırma yatırımlarına karar verenlerin karģılaģtığı ağaç türü, yer, idare süresi ve teknoloji seçimi konularına bilimsel yoldan çözüm getirilmeye çalıģılmıģtır. Anahtar Sözcükler: Ağaçlandırma yatırımı, ekonomik değerlendirme, sahilçamı, kızılçam, karaçam, kayın, Bartın. 1. GİRİŞ Ormanlar baģta odun hammaddesi olmak üzere, pek çok mal ve hizmet üreterek, çeģitli faydalar sağlamaktadır. Ormanlardan elde edilen faydaların sürekliliği orman kaynaklarının korunması, geniģletilmesi ve geliģtirilmesi ile mümkündür. Ülkemizde, hızlı nüfus artıģı ve geliģen endüstriye paralel olarak, odun hammaddesine olan talep gün geçtikçe artmaktadır. Buna karģın, orman kaynaklarından sağlanan odun hammaddesi arzı yetersizdir. Bu konuda yapılan tahminlere göre; ülkemizde 2010 yılında yaklaģık m 3 /yıl odun hammaddesine talep olacaktır (Birler ve Koçar, 1992; Koçer, 1999). Bunun yaklaģık 30 milyon m 3 ü çeģitli yollarla karģılanabilmekte ve 8 milyon m 3 odun arz açığı bulunmaktadır (DPT, 2001). Diğer yandan, ülkemizdeki 20.7 milyon ha orman alanının büyük bir bölümü (11.9 milyon ha) odun üretimi açısından verimsiz olup, doğal ormanların aktüel verim gücü (yaklaģık 0.8 m 3 /yıl/ha) ile odun hammaddesi talebini karģılamak zordur. Bu nedenle, odun hammaddesi üretimi açısından verimsiz orman alanlarını verimli hale getirmek ve uygun yörelerde özellikle hızlı geliģen türlerle ağaçlandırmalar yapmak, hem orman kaynaklarının ulusal ekonomiye olan katkısını artıracak, hem de ithalatı ikame eden stratejiye katkı sağlayarak döviz kayıplarını önleyecektir. Ayrıca istihdam, kolektif faydalar, çevre ve biyolojik çeģitlilik, sürdürülebilir orman yönetimi üzerine olumlu etkiler yapacaktır. O halde hızlı geliģen türlerle ağaçlandırmalar yapmak bir zorunluluk haline gelmiģtir. Ülkemizde 1970 li yıllardan itibaren ağaçlandırma larına hız verilmiģ olup, odun hammaddesi ihtiyacının hızlı geliģen türlerle yapılacak ağaçlandırmalarla karģılanması amacıyla havza bazında ağaçlandırma avan projeleri yapılmıģtır. Bunlardan birisi de Batı Karadeniz Bölgesi ndeki bozuk baltalıkların tıraģlama tekniği ile kesilmesini, köklenmesini ve yerine hızlı geliģen ibreli türlerle endüstriyel plantasyonların kurulmasını öngören projedir. Bu proje kapsamında, Bartın yöresinde asli tür kayına alternatif olarak sahilçamı, kızılçam ve karaçam türleri ile ağaçlandırmalar yapılmıģtır. Proje kapsamında baģlangıçta basit gelir ve gider hesapları yapılmasına karģın, kapsamlı ekonomik analizler yapılmamıģtır. Ağaçlandırma yatırımları büyük sermaye gerektirdiğinden ve sonuçları uzun yıllar sonra alındığından, bu tür yatırımlara karar verirken biyolojik ve teknik değerlendirmelerin yanı sıra ağaç türü, idare süresi, yer ve teknoloji seçimi konularında kapsamlı ekonomik analizlerin yapılmasına gereksinim vardır. 189

5 Bu nedenle araģtırmada, Bartın yöresinde (Karaçaydere ve Gürgenpınar serilerinde) yılları arasında sahilçamı, kızılçam ve karaçam ile yapılan ağaçlandırmalar kapsamlı ekonomik analizlere tabi tutularak ve asli tür kayın ile karģılaģtırılarak, bu tür yatırımların ekonomik açıdan uygunluğu hakkında bir karar verilmeye ve böylece bundan sonra yörede yapılacak ağaçlandırma larına yardımcı olunmaya çalıģılmıģtır. Bartın yöresinde benzer nitelikte bir daha önce yapılmadığından, araģtırmanın kıt kaynakların alternatif kullanım alanlarının belirlenmesine hizmet etmesi ve böylece uygulamaya katkı sağlaması beklenmektedir. 2. MATERYAL VE METOT Gürgenpınar ve Karaçaydere serilerinde, döneminde, toplam 3450 ha sahada ağaçlandırma yapılmıģtır. Bunun 2654 ha ı Karaçaydere ve 796 ha ı Gürgenpınar serisindedir. Her iki serinin toplamı olarak saf halde toplam 685 ha sahilçamı, 809 ha kızılçam, 381 ha karaçam ve 231 ha fıstık çamı ağaçlandırması yapılmıģtır. KarıĢık plantasyonların karıģım oranı bilinmediğinden ve fıstıkçamı sosyal amaçlı kullanıldığından, saf haldeki toplam 1875 ha sahilçamı, kızılçam ve karaçam ağaçlandırması değerlendirilmiģtir. AraĢtırmada; ilgili ağaçlandırma avan projelerinden, ağaç türlerine ait hasılat ve ürün çeģitleri tablolarından, Bartın Orman ĠĢletme Müdürlüğü ve Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü BaĢmühendisliği kayıtlarından elde edilen veriler materyal olarak kullanılmıģtır. Bazı veriler ise, ilgili birimlerde çalıģanlarla yapılan görüģmelerden elde edilmiģtir. Ayrıca Ġzmit Orman ĠĢletme Müdürlüğü, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü ile Devrek Orman Fidanlık Müdürlüğü nden bazı veriler alınmıģtır. AraĢtırma verileri değerlendirilirken, öncelikle ağaç türü, bonitet, idare süresi ve üretim teknolojisi esas alınarak 16 adet ağaçlandırma alternatifi (seçeneği) geliģtirtmiģtir. Her bir alternatifin maliyet hesapları (arazi hazırlığı ve dikim, bakım, fidan ve diğer maliyetler) ile ilgili hasılat ve ürün çeģitleri tablolarından yararlanılarak gelir hesapları yapılmıģtır. Alternatiflerin ekonomik analizleri ise Net Bugünkü Değer (NBD), İç Kârlılık Oranı (İKO) ve Fayda/Masraf Oranı (FMO) kriterleri ile gerçekleştirilmiştir (UNDP, 1977; Geray, 1986; Türker, 1986). AraĢtırmada, ağaçlandırma alternatifinin NBD ve FMO ları %3 ormancılık cüzi faizi oranına göre ha baģına hesaplanmıģtır. ĠKO ise, iki farklı faiz oranına göre elde edilen pozitif ve negatif NBD ler ve faiz oranları kullanılarak enterpolasyonla bulunmuģtur. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. AĞAÇLANDIRMA ALTERNATĠFLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ AraĢtırmada; Karaçaydere ve Gürgenpınar serilerinde endüstriyel odun üretimi amacıyla yapılan ağaçlandırmalarda saf halde kullanılan sahilçamı, kızılçam ve karaçam ile asli tür kayın olmak üzere dört ağaç türü esas alınmıģtır. Proje kapsamındaki ağaçlandırma sahaları I. bonitet kabul edilerek, türler itibariyle I. bonitet için en yüksek odun hasılatını veren idare süreleri önerilmesine rağmen, uygulamada önerilen idare sürelerine bağlı kalınmadığı için, bu araģtırmada, ağaç türleri için düzenlenmiģ hasılat tablolarından yararlanarak iki bonitet (iyi, kötü) için farklı idare süreleri denenmiģtir. Ağaçlandırma sahalarının tesisinde ağaç türü ve yıl ayrımı yapılmaksızın, genel olarak her iki seride de %67.5 (2330 ha) iģgücü ve %32.5 (1120 ha) makine gücü kullanılmıģtır. Buna göre maliyet hesaplarında işgücü ve makineli Ģeklinde iki farklı üretim teknolojisi (iģgücü, makine) esas alınarak, aģağıdaki gibi 16 adet ağaçlandırma alternatifi (seçeneği) geliģtirilmiģ (Tablo 1) ve ekonomik analizler bunlara göre yapılmıģtır. 190

6 Tablo 1. AraĢtırmada geliģtirilen ağaçlandırma seçenekleri. Seçenek No S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 S12 S13 S14 S15 S16 Ağaçlandırma Seçeneği Kızılçam + Ġyi bonitet + 27 yıl idare süresi + iģgücü ile Kızılçam + Ġyi bonitet + 27 yıl idare süresi + makineli Kızılçam + Kötü bonitet + 33 yıl idare süresi + iģgücü ile Kızılçam + Kötü bonitet + 33 yıl idare süresi + makineli Karaçam + Ġyi bonitet + 70 yıl idare süresi + iģgücü ile Karaçam + Ġyi bonitet + 70 yıl idare süresi + makineli Karaçam + Kötü bonitet + 70 yıl idare süresi + iģgücü ile Karaçam + Kötü bonitet + 70 yıl idare süresi + makineli Sahilçamı + Ġyi bonitet + 25 yıl idare süresi + iģgücü ile Sahilçamı + Ġyi bonitet + 25 yıl idare süresi + makineli Sahilçamı + Kötü bonitet + 35 yıl idare süresi + iģgücü ile Sahilçamı + Kötü bonitet + 35 yıl idare süresi + makineli Kayın + Ġyi bonitet yıl idare süresi + iģgücü ile Kayın + Ġyi bonitet yıl idare süresi + makineli Kayın + Kötü bonitet yıl idare süresi + iģgücü ile Kayın + Kötü bonitet yıl idare süresi + makineli 3.2. AĞAÇLANDIRMA GĠDERLERĠNĠN VE GELĠRLERĠNĠN HESAPLANMASI Ağaçlandırma giderleri hesaplanırken Ağaçlandırma Genel Müdürlüğü (AGM) nün her yıl Bayındırlık Birim Fiyat Cetvellerine dayanarak hazırlayıp, yayınladığı ve Bartın AGM BaĢmühendisliği nin 2003 yılında kullandığı ağaçlandırma maliyet cetvellerindeki birim fiyatlar esas alınmıģtır. Buna göre diri örtü temizliği, toprak iģleme, dikim, dikenli tel çit ihatası, servis yolu yapımı, tamamlama, ot alma, çapalama vb. giderlerinden oluģan tesis ve bakım giderleri, iģgücü ve makineli seçeneği Ģeklinde tespit edilmiģtir. Fidan maliyetleri; Orman Genel Müdürlüğü (OGM) nün 4125 nolu tamimindeki dikim aralıkları ve fidan sayıları ile Devrek Orman Fidanlık Müdürlüğü nün 2003 yılı fidan üretim maliyetleri kullanılarak, hesaplanmıģtır. Ġdare süresi boyunca ağaçlandırma sahalarında yapılan kontrol, gözlem, bekçi ile koruma vb. giderlerini kapsayan genel idare giderleri ise; tesis ve bakım giderleri ile fidan maliyetlerinin toplamının %15 i olarak hesaplara katılmıģtır (Türker, 1986; DaĢdemir, 1996). Ağaçlandırma gelirleri hesaplanırken, ağaç türleri itibariyle ürün çeşitlerinin 2003 yılı açık artırmalı satış fiyatları esas alınmıģtır. Kayın ve karaçam için Bartın Orman ĠĢletme Müdürlüğü nün satıģ fiyatları, kızılçam için Antalya Orman Bölge Müdürlüğü nün satıģ fiyatları, sahilçamı için de Ġzmit Orman ĠĢletme Müdürlüğü nün satıģ fiyatları kullanılmıģtır. Ürün çeşitlerinin üretim maliyetleri olarak da, Bartın Orman ĠĢletme Müdürlüğü nün 2003 yılı bilançosundan ürün çeģitleri itibariyle alınan tarife bedelleri ve fiili giderlerin 191

7 toplamı kullanılmıģtır. Ağaçlandırma sahalarından sağlanacak tesis öncesi hasılat; 9.6 m 3 /ha yakacak odun olarak hesaplara katılmıģtır (Türker, 1986). Ara ve son hasılatların hesabında ise, ilgili ağaç türlerinin hasılat ve ürün çeģitleri tablolarından yararlanılmıģtır. Bu amaçla kızılçam için Usta (1991) nın hasılat tablosu ile Sun ve ark. (1977) nın ürün çeģitleri tablosu; sahilçamı için Özcan (2003) nın hasılat tablosu ile Durkaya (2001) nın ürün çeģitleri tablosu; karaçam için FORESTAL (1976) ın hasılat ve ürün çeģitleri tablosu ve kayın için de Carus (1998) un hasılat tablosu ile Sun ve ark. (1977) nın ürün çeģitleri tablosu kullanılmıģtır AĞAÇLANDIRMA ALTERNATĠFLERĠNĠN NBD, ĠKO VE FMO DEĞERLERĠNĠN HESABI Optimal Duruma Göre: Ağaçlandırma sahalarının %100 baģarılı olduğu (optimal) varsayımına göre alternatiflerinin NBD, ĠKO ve FMO değerleri hesaplanmıģtır (Tablo 2). Optimal duruma göre en yüksek NBD, ĠKO ve FMO değerleri kızılçamda; kızılçam + iyi bonitet + 27 yaş idare süresi + makine seçeneğinde, karaçamda; iyi bonitet + 70 yıl idare süresi + makine seçeneğinde, sahilçamında; iyi bonitet + 25 yıl idare süresi ve makine seçeneğinde ve kayında; iyi bonitet yıl idare süresi + makine seçeneğinde elde edilmiģtir. Diğer yandan kızılçamda yapılan bir da (Durkaya, 2001); %4 faiz oranına göre en yüksek NBD I. bonitet ve 30 yıl idare süresinde ve en yüksek ĠKO (%9.92) I. bonitet ve 25 yıl idare süresinde sağlanmıģtır. Erkan ve ark. (2002) tarafından yapılan bir da ise, üretim tekniği ayrımı yapılmadan kızılçam için, 40 yıllık idare süresinde ĠKO % 7.64 olarak hesaplanmıģtır. Karaçam ve sahilçamında yapılan bir da (Türker, 1986) ise, sırasıyla en yüksek ĠKO (%4.77 ve %8.14) değerleri; karaçam + iyi bonitet + 30 yıl idare süresi ve makine + işgücü seçeneği ile sahilçamı + iyi bonitet + 20 yıl idare süresi ve makine + işgücü seçeneğinde elde edilmiģtir. Diğer bir da (Durkaya, 2001) ise, %4 ıskonto oranına göre sahilçamı + I. bonitet ve 35 yıl idare süresi seçeneğinde en yüksek NBD elde edilmiģ ve iyi bonitet + 15 yıl idare süresi seçeneğinde ĠKO nun %22.17 ye kadar çıktığı belirlenmiģtir. Kayında yapılan bir da (Türker, 1986) ise, en yüksek ĠKO (%2.49), kayın + iyi bonitet yıl idare süresi + işgücü seçeneğinde elde edilmiģtir. Bu sonuçlar, asli tür kayının ekonomik getirisinin diğer türlerden daha düģük olduğunu ve yatırımın en fazla %2.85 gibi bir faizle çalıģtığını göstermektedir. Tablo 2. Optimal ve aktüel duruma göre ağaçlandırma alternatiflerinin NBD, ĠKO ve FMO değerleri. Ağaç Türü Kızılçam Karaçam Sahilçamı Kayın Bonitet Ġdare Süresi ĠYĠ 27 KÖTÜ 33 ĠYĠ 70 KÖTÜ 70 ĠYĠ 25 Kötü 35 ĠYĠ 100 KÖTÜ 120 Üretim Tekniği Optimal Duruma Göre 192 Aktüel Duruma Göre NBD (TL/ha) ĠKO (%) FMO NBD (TL/ha) ĠKO (%) FMO ĠĢgücü ,55 3, ,10 1,64 Makine ,82 3, ,23 1,73 ĠĢgücü ,28 1, ,05 0,67 Makine ,51 1, ,16 0,71 ĠĢgücü ,17 1, ,42 0,94 Makine ,32 1, ,51 0,98 ĠĢgücü ,95 0, ,71 0,53 Makine ,07 1, ,78 0,56 ĠĢgücü ,78 7, ,35 6,10 Makine ,09 7, ,34 6,30 ĠĢgücü ,22 1, ,23 1,58 Makine ,43 2, ,29 1,63 ĠĢgücü ,83 0, ,83 0,80 Makine ,85 0, ,85 0,82 ĠĢgücü ,76 0, ,76 0,22 Makine ,78 0, ,78 0,23 Aktüel Duruma Göre: Ağaçlandırma sahalarında çeģitli nedenlerden dolayı, genellikle %100 baģarı sağlanamamaktadır. Batı Karadeniz Bölgesi ve özellikle Bartın yöresi kayın için optimum yetiģme ortamı koģullarına sahip olduğu için, eğer bozuk kayın sahalarında koruya tahvil sı veya kayınla ağaçlandırma yapılsaydı, bu tür sahaların %100 baģarılı olacağı varsayılmıģtır. Ancak sahilçamı, karaçam ve kızılçam için aynı varsayımı yapmak mümkün değildir. Özellikle sahilçamı, hızlı geliģen yabancı bir tür olması nedeniyle, ülkemizde endüstriyel amaçlı ağaçlandırmalarda kullanılmıģ, ancak çeģitli nedenlerden dolayı tam bir baģarı sağlanamamıģtır (Anonim, 1982). AraĢtırmada, hem Bartın AGM BaĢmühendisliği ile görüģülerek, hem de yörede yürütülen bazı lardan (TÜBĠTAK, ) yararlanılarak, ağaç

8 türleri itibariyle ağaçlandırma sahalarının aktüel baģarı durumları; sahilçamında %80 (makine %79; iģgücü %81), karaçamda %58, kızılçamda %48 ve kayında %100 olarak tespit edilmiģ ve optimal ekonomik sonuçlar bu baģarı oranları ile çarpılarak, aktüel ekonomik sonuçlara ulaģılmıģtır (Tablo 2) OPTĠMAL VE AKTÜEL SONUÇLARIN KARġILAġTIRILMASI Ağaçlandırma seçeneklerinin optimal ve aktüel durum itibariyle sıralanmasında, her bir kriter açısından bazı farklılıklar olmakla beraber, genellikle NBD ve ĠKO aynı yönde sonuç vermiģtir. AraĢtırmada, ĠKO kriterinin özellikleri ve önemi dikkate alınarak, ağaçlandırma seçenekleri sadece ĠKO kriterine göre sıralanmıģtır (Tablo 3). Tablo 3. Optimal ve aktüel durum itibariyle ağaçlandırma seçeneklerinin ĠKO ya göre sıralanıģı. Seçenek Optimal Durum Aktüel Durum Ağaçlandırma Seçeneği No. ĠKO Sıra No ĠKO Sıra No S10 Sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + makine 13, ,34 2 S9 Sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + iģgücü 12, ,35 1 S2 Kızılçam + iyi bonitet + 27 yıl idare süresi + makine 8,82 3 4,23 3 S1 Kızılçam + iyi bonitet + 27 yıl idare süresi + iģgücü 8,55 4 4,10 6 S12 Sahilçamı + kötü bonitet + 35 yıl idare süresi + makine 5,43 5 4,29 5 S11 Sahilçamı + kötü bonitet + 35 yıl idare süresi + iģgücü 5,22 6 4,23 4 S4 Kızılçam + kötü bonitet + 33 yıl idare süresi + makine 4,51 7 2,16 11 S6 Karaçam + iyi bonitet + 70 yıl idare süresi + makine 4,32 8 2,51 9 S3 Kızılçam + kötü bonitet + 33 yıl idare süresi + iģgücü 4,28 9 2,05 12 S5 Karaçam + iyi bonitet + 70 yıl idare süresi + iģgücü 4, ,42 10 S8 Karaçam + kötü bonitet + 70 yıl idare süresi + makine 3, ,78 13 S7 Karaçam + kötü bonitet + 70 yıl idare süresi + iģgücü 2, ,71 15 S14 Kayın + iyi bonitet yıl idare süresi + makine 2, ,85 7 S13 Kayın + iyi bonitet yıl idare süresi + iģgücü 2, ,83 8 S16 Kayın + kötü bonitet yıl idare süresi + makine 1, ,78 15 S15 Kayın + kötü bonitet yıl idare süresi + iģgücü 1, ,76 16 Ağaç türlerinin baģarı durumlarının etkisiyle, seçeneklerin sıralanmasında optimal durum ile aktüel durum arasında bazı farklılıklar oluģmuģtur. Bu durum, seçeneklerin ağaç türü itibariyle sıralanması üzerine etki yapmıģtır. Ancak, her iki durumda da iyi bonitetler ön plandadır. O halde, endüstriyel plantasyonların iyi bonitetlerde kurulması gerektiği ilkesinden hareketle, sadece iyi bonitetteki seçenekler dikkate alındığında; optimal duruma göre ağaç türleri itibariyle seçeneklerin sıralanmasında: 1. sırada; S10, 2. sırada; S2, 3. sırada; S6 4. sırada; S14 yer alırken, aktüel duruma göre yapılan sıralamada: 1. sırada; S9, 2. sırada; S2, 3. sırada; S14 4. sırada; S6 yer almaktadır. Yani, optimal durum dikkate alındığında, ekonomik getirisine göre ağaç türleri; sahilçamı>kızılçam>karaçam>kayın Ģeklinde sıralanırken, aktüel durum dikkate alındığında; sahilçam>kızılçam>kayın>karaçam Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır. O halde, gerek optimal ve gerekse aktüel durum dikkate alındığında, Bartın yöresinde yapılacak ağaçlandırma larında sahilçamının diğer türlere kıyasla daha yüksek bir ekonomik sonuç sağladığı anlaģılmaktadır. 193

9 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu, Bartın yöresinde geçmiģ yıllarda yapılan endüstriyel amaçlı ağaçlandırma yatırımlarını ekonomik açıdan değerlendirmek ve böylece bundan sonra yörede yapılacak ağaçlandırma larına uygun tür, yer, idare süresi ve teknoloji seçimi konusuna ıģık tutmak amacıyla ele alınmıģtır. Bu amaçla ağaçlandırmalarda kullanılan kızılçam, karaçam, sahilçamı ve koruya tahvil sı veya ağaçlandırma yapıldığı kabul edilen kayın için; bonitet, idare süresi ve üretim teknolojisi dikkate alınarak, 16 adet ağaçlandırma seçeneği geliģtirilmiģ ve her bir seçeneğin NBD, ĠKO ve FMO değerleri hesaplanmıģtır. Endüstriyel amaçlı ağaçlandırmalar, her ne kadar odun hammaddesi üretim amacı taģıyorsa da, çoğu kez piyasada fiyatı oluģmayan biyolojik çeģitliliğin ve doğal dengenin korunması, erozyonun önlenmesi vb. gibi birtakım faydaları da söz konusudur. Bunların değerini de dolaylı olarak tahmin edip, ağaçlandırma gelirleri içerisine katmak mümkündür. Ancak, bu da gelirlerin ve faydaların sadece odun hammaddesi satıģlarından elde edildiği varsayılmıģ ve ekonomik analizler buna göre yapılmıģtır. Hem optimal hem de aktüel durum itibariyle yapılan ekonomik analizler sonucunda, Bartın yöresi ağaçlandırma larında kullanılabilecek öncelikli türün sahilçamı olduğu anlaģılmıģtır. Endüstriyel plantasyonların iyi bonitet sahalarda kurulduğu düģünülerek ve aktüel baģarı durumları dikkate alınarak, Bartın yöresinde en yüksek ekonomik sonuç veren ağaçlandırma seçenekleri Tablo 4 de verilmiģtir. Tablo 4. Aktüel baģarı durumlarına göre iyi bonitet seçeneklerinin sıralanıģı. Seçenek Öncelik Ağaçlandırma Seçeneği ĠKO No. Derecesi S9 Sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + iģgücü 10,35 1 S10 Sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + makine 10,34 2 S2 Kızılçam + iyi bonitet + 27 yıl idare süresi + makine 4,23 3 S1 Kızılçam + iyi bonitet + 27 yıl idare süresi + iģgücü 4,10 4 S14 Kayın + iyi bonitet yıl idare süresi + makine 2,85 5 S13 Kayın + iyi bonitet yıl idare süresi + iģgücü 2,83 6 S6 Karaçam + iyi bonitet + 70 yıl idare süresi + makine 2,51 7 S5 Karaçam + iyi bonitet + 70 yıl idare süresi + iģgücü 2,42 8 Buna göre her bir ağaç türü için sadece en iyi seçenek dikkate alındığında, ağaç türleri itibariyle seçeneklerin sıralaması: 1.sırada; S9 (sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + iģgücü), 2. sırada; S2 (kızılçam + iyi bonitet + 27 yıl idare süresi + makine), 3. sırada; S14 (kayın + iyi bonitet yıl idare süresi + makine), 4. sırada; S6 (karaçam + iyi bonitet + 70 yıl idare süresi + makine) Ģeklinde olmaktadır. Diğer yandan, ilk sıradaki seçenek hariç, genel olarak makine-yoğun teknolojinin, emek-yoğun teknolojiye göre daha avantajlı bir durum oluģturması, ağaçlandırmalarda makineli nın iģgücüne oranla daha düģük maliyetli olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak, proje kapsamındaki sahaların arazi yapısının engebeli olması nedeniyle, pek çok sahada makineli olanağı olmamıģtır. Emek-yoğun teknolojisinin nispeten maliyetli olması, ilk bakıģta bir olumsuzluk gibi görünse de, yörede istihdam yaratılması, ağaçlandırma sahalarının ve orman kaynaklarının korunması ve sosyal baskının azaltılması bakımından oldukça faydalıdır. Keza, ülkemizde kalkınma planlarında iģsizliği önlemek için emek-yoğun altyapı yatırımlarına ağırlık verilmesi öngörülmektedir. AraĢtırmada en iyi seçenek olarak, sahilçamı + iyi bonitet + 25 yıl idare süresi + iģgücü seçeneğinin çıkması bu açıdan anlamlı ve önemlidir. Sonuç olarak, Bartın yöresi ağaçlandırma larında kullanılabilecek ağaç türü sıralaması sahilçam>kızılçam>kayın>karaçam Ģeklinde ortaya konmuģtur. Asli tür kayına tercih edilebilecek en öncelikli ağaç türü, sahilçamıdır. Bunu kızılçam izlemektedir. Karaçamın ise kayına alternatif olmadığı anlaģılmıģtır. Ancak hemen belirtmek gerekir ki, ağaçlandırma sahalarında devamlılığın sağlanması ve en yüksek ekonomik sonucun elde edilmesi için bakım, koruma (kar kırması, böcek ve mantar zararı vb.), silvikültürel rejim, pazarlama ve değerlendirme konularında gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Özellikle sahilçamı gibi hızlı geliģen yabancı türlerle ağaçlandırma yatırımlarına karar verilmeden önce bakım, silvikültür, koruma, değerlendirme ve pazarlama konularında (tür ve ürün çeģitleri açısından talep analizi vb.) kapsamlı ve çok yönlü araģtırmaların yapılması, ekonomik ve ekolojik bakımdan üstün ve 194

10 güvenilir sonuçlar elde edildikten sonra, geniģ sahalarda ağaçlandırmaların yapılması gerekmektedir. Bütün bunlar, ağaçlandırma yatırımlarına karar verilirken, çok sayıda değiģkenin dikkate alınmasının ve kapsamlı analizlerin yapılmasının faydalı olacağını (baģarıyı artıracağını) göstermektedir. KAYNAKLAR Anonim, Marmara, Batı ve Orta Karadeniz Bölgesi Sahilçamı Ağaçlandırma Alanlarında Yapılan İnceleme ve Değerlendirmeler. Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Raporu, İzmit, 35 s. Birler, A. S., Koçar, S Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölgesinde Kavak Yetiştiriciliğinin Optimizasyonu ve Sosyo-Ekonomik Önemi. Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Çeşitli Yayınlar Serisi No: 1, İzmit, 28 s. Carus, S Aynı Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.) Ormanlarında Artım ve Büyüme. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 359 s. Daşdemir, İ Orman İşletmelerinin Başarı Düzeyinin Belirlenmesi (Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). D.A.O.Araşt Müd, Teknik Bülten No: 1, Erzurum, 162 s. DPT (Devlet Planlama Teşkilatı), Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Ormancılık Özel İhtisas Komisyon Raporu. DPT Yayın No: ÖİK 547, Ankara, 539 s. Durkaya, A Endüstriyel Plantasyonlarda Yer Seçimi ve Planlama İlkeleri. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 149 s. Erkan, N., Uzun, E., Baş, M. N Odun Üretim Amaçlı Kızılçam Ağaçlandırmalarında Ekonomik Analizler. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten No: 17, Müdürlük Yayın No: 19, Antalya, 41 s. FORESTAL, Int. Lim Forestry Survey of the North Aegean, Marmara and Black Sea Regions of Turkey. FAO Raporu, Cilt 4, Kanada. Geray, A. U Planlama Ders Notları. İ.Ü. Orman Fakültesi, İstanbul, 122 s. Koçer, S Ülkemizde Kavakçılığın Geliştirilmesinde Yeni Finansman Olanakları. Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No: 190, İzmit, 279 s. Özcan, B. G Sahilçamı (Pinus pinaster Ait.) Ağaçlandırmalarında Artım ve Büyüme. Kavak ve Hızlı Gelişen Or. Ağaç Ar Ens, Teknik Bül No: 195, Müd Yayın No: 238, 155 s. Sun, O., Eren, M., E., Orpak, M Temel Ağaç Türlerimizde Tek Ağaç ve Birim Alandaki Odun Çeşidi Oranlarının Saptanması. TÜBİTAK/TOAG Proje No: 288, Ankara, 119 s. TÜBİTAK, Batı Karadeniz Bölgesi Sahilçamı Ağaçlandırmalarında Büyümeye İlişkin Teknik ve Ekonomik Değerlendirmeler Projesi, Bartın. Türker, A Ağaçlandırmalarda Çok Ölçütlü Karar Verme. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 233 s. UNDP (United Nations Development Programme), Endüstri Projelerini Değerlendirme El Kitabı, UNDP/UNIDO, Ankara. 140 s. Usta, H. Z Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Ağaçlandırmalarında Hasılat Araştırmaları. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten No: 219, Ankara, 138 s. 195