T.C. Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü İzleme, Değerlendirme ve Analiz Dairesi VAN İL RAPORU

Transkript

1 T.C. Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü İzleme, Değerlendirme ve Analiz Dairesi VAN İL RAPORU

2 KALKINMA AJANSLARI Ülkemizde ajanslar; kalkınmanın ülke sathında dengeli olarak yayılmasına, yerel potansiyelin harekete geçirilmesine, ilgili kesimler arası işbirliği ve iletişim ağlarının oluşturulması ve yaygınlaştırılmasına, böylece ekonomik ve sosyal kalkınmaya hizmet etmek amacıyla 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun çerçevesinde kurulmuşlardır. Ajanslar, tüzel kişiliği haiz ve 5449 sayılı Kanun ile düzenlenmemiş bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabi kurumlar olup ajansların ulusal koordinasyonu Kalkınma Bakanlığı tarafından sağlanmaktadır yılında 243 olan kalkınma ajansı çalışan sayısı, 2010 yılında 795, Eylül 2011 itibarıyla 865 e ulaşmıştır. Kalkınma ajansları Eylül 2011 itibarıyla 1,1 milyar TL lik destekleme duyurusuna çıkmış bunların 530 milyon TL lik kısmını sözleşmeye bağlamış olup kalan kısmın süreci devam etmektedir. Bu güne kadar sözleşmeye bağlanan tutardan 220 milyon TL lik destekleme gerçekleştirilmiştir. Ajanslar destekleme faaliyetlerinde eş finansman yöntemiyle çalışmakta olup proje sahibi de projenin gerçekleşmesine katkıda bulunmaktadır. Eylül 2011 itibarıyla kapanan ve süreci devam etmekte olan toplam proje başvurusundan kabul edilen proje birlikte değerlendirildiğinde ajanslar toplam 1,1 milyar TL büyüklüğünde kaynağı da harekete geçirmiştir. DOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı merkezi Van'da olmak üzere Bitlis, Hakkari ve Muş illerini kapsayacak şekilde kurulumştur. Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı kurulduğu günden itibaren Bölge Planı çalışmalarına başlamış ilk olarak 2009 yılında Ön Bölgesel Gelişme Planı nı oluşturmuş ve akabinde Bölge deki ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşları, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerle görüşerek katılımcı bir anlayışla DAKA Bölge Planı nı hazırlamıştır. DAKA Bölge Planı stratejik bir doküman olup, yılları arasında TRB2 Bölgesi nin yol haritasını çizecektir. DAKA Ön Bölgesel Gelişme Planı stratejileri çerçevesinde uygulanan 2009 KOBİ Mali Destek Programı kapsamında 549 proje başvurusu alınmış ve 71 proje destek almaya hak kazanmıştır. 68 projenin sözleşmesi imzalanmıştır. Bu projelerin 65 i başarıyla uygulanmıştır. DAKA Bölge Planı hedef ve stratejileri çerçevesinde ise uygulanan 2010 KOBİ Mali Destek Programı kapsamında 245 proje başvurusu alınmış, 51 proje destek almaya hak kazanmış, 2010 Model büyükbaş Hayvancılık İşletmelerinin Yaygınlaştırılması Mali Destek Programı kapsamında ise 215 proje başvurusu alınmış bunlardan 37 proje destek almaya hak kazanmıştır. 1 / 15

3 A. BEŞERİ VE SOSYAL GÖSTERGELER A.1 Demografik Göstergeler TRB2 Bölgesi nde en fazla göç alan il Van'dır. Göç eğilimi eğitim, güvenlik, sağlık ve kültür olanaklarının yetersizliği yanında Bölge nin olumsuz iklim koşullarıyla ilişkili görülmektedir. İlin kentleşme oranı (%52) Ülke ortalamasının (%76) altında kalmaktadır. Van ın toplam bağımlılık oranı (%77,7) olarak, TRB2 Bölgesi nin (%77,1) ve Ülke ortalamasının (%48,9) üstünde yer almaktadır. Genç nüfus ülke ortalamasının yaklaşık iki katıdır. A.2 Eğitim Sayı Yüzde Sayı Yüzde Okuma Yazma Bilmeyen , ,02 Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmemiş , ,66 İlkokul Mezunu , ,26 İlköğretim Mezunu , ,75 Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu , ,52 Lise veya Dengi Okul Mezunu , ,74 Yüksekokul veya Fakülte Mezunu , ,7 Yüksek Lisans Mezunu , ,22 Doktora Mezunu 463 0, ,13 2 / 15

4 VAN TRB2 TÜRKİYE Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı Mezun Öğrenci Sayısı Okuyan Öğrenci Sayısı Toplam Öğretim Elemanı / 15

5 Okul öncesi öğrenci sayısı dikkate alındığında, TRB2 Bölgesi içinde en iyi durumda olan Van 29 iken Ülke ortalamasının oldukça al nda seyretmektedir. İlde eği m alanında fiziki altyapı geliş rmek adına kamu ya rımları artarak devam etmesine rağmen özel sektörün eği m alanında sunduğu hizmet Van il merkezi ile Erciş ilçesi ile sınırlı kalmış r. Dersliğe düşen öğrenci sayısı bakımdan Van ili özellikle ilköğre mde ülke ortalamasının al nda yer almaktadır. A.3 Sağlık VAN Van kişi başına düşen uzman hekim, diş hekimi, yatak sayısı ve eczane oranında Türkiye ortalamalarının al nda yer almaktadır. Yapılan ya rımlar dikkate alındığında Van, çevre illere de hizmet sunan bir sağlık merkezi haline gelmeye başlasa da yüksek nüfus ar ş hızı bu altyapının yetersiz kalmasına yol açmaktadır. A.4 Sosyal Güvenlik 2010 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+Yeşilkart) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar Hariç) Sosyal Güvenlik Kapsamının İl Nüfus Oranı (Yeşil Kart Hariç ) 44,03 Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu Van'da nüfusun %51'inin yeşil kart sahibi olduğu ve bu oranın Türkiye'nin toplam 5,56'sına tekabül e ği görülmektedir. İlde yaşayan kişilerin % 94,4'ü sosyal güvenlik kapsamındadır. 4 / 15

6 A.5 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yardımları (TL) Periyodik Yardımlar Sağlık Yardımı Sosyal Yardım Yatırım Yardımı Eğitim Yardımı Gıda Yardımı TOPLAM Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yardımlarının Türkiye İçindeki Payı (Yüzde) Periyodik Yardımlar 2,21 2,14 2,37 2,31 2,1 2,4 2,53 2,31 Sağlık Yardımı 0,5 0,16 0,27 0,86 1,68 1,98 0,88 0,52 Sosyal Yardım 0,88 1,67 0,44 0,64 2,51 1,07 1,31 4,63 Yatırım Yardımı Eğitim Yardımı 2,27 2,08 2,04 2,04 2,08 2,17 2,24 2,23 Gıda Yardımı 1,24 2,02 2,03 2,05 2,08 2,22 2,24 2,23 Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Sosyal yardımlaşma ve dayanışma vak yardımlarının toplam tutarı yaklaşık 5 kat ar ş göstermiş r. Yardımlar içinde en ciddi ar ş sosyal yardımlarda (5 kat) yaşanmış r. Eği m yardımı dışındaki tüm yardımlarda oran olarak ar ş gerçekleşmiş r. Van'ın Türkiye içindeki periyodik yardımlardan aldığı pay döneminde yaklaşık % 4,4 oranında ar ş göstermiş r. TRB2 Bölgesi içinde en fazla yardım alan Van'dır. B. İKTİSADİ GÖSTERGELER B.1 Gayri Safi Katma Değer (GSKD) VAN 5 / 15

7 TRB2 Bölgesi GSKD'si 2004 yılında yaklaşık 7,9 milyon TL iken 2008 yılında yaklaşık 9,7 milyon TL olarak gerçekleşmiş r. Ancak bu ar şa rağmen ülke GSKD içerisindeki payında 2004 ile 2008 arasında önemli bir değişiklik göstermeyerek % 1,01 civarında gerçekleşmiş r. GSKD'nin sektörel dağılımında ise; hizmetler sektöründe söz konusu yıllar arasında ar ş yaşanarak % 62,90, tarım sektörü ve sanayi sektöründe düşüş yaşanarak sırasıyla % 21,34 ve % 15,76 olarak gerçekleşmiş r verileri için GSKD sektörel dağılımının ülke değerleri ile kıyaslama yapıldığında hizmetler sektöründe ülke oranı olan % 64,34'e yakın bir durum ortaya çıkmışken tarım ve sanayi sektöründe çok farklı bir resim ortaya çıkmaktadır. Kişi başına düşen GSKD değeri yılları arasında ABD Doları'ndan ABD Doları'na ar ş göstermesine rağmen 2008 yılı ülke GSKD değeri olan ABD Doları'nın çok al nda kalmış r. B.2 İstihdam Yapısı 6 / 15

8 7 / 15

9 TRB2 Bölgesi nde yılları arasında işsizlik oranı %10,6 dan %17 ye çıkmış ve bu durum Türkiye de yaşanan işsizlik oranındaki ar şın (2004 te %10,8 den 2010 da %11,9 a) çok üstünde gerçekleşmiş r. Bölge de erkek is hdam oranının ve işsizlik oranının kadın is hdam oranından ve işsizlik oranından yüksek olduğu gözlemlenmektedir de %34 olan is hdam oranı 2009 yılında %35,1 e yükselmiş r. B.3 Vergi Gelirleri Kaynak: Maliye Bakanlığı TRB2 Bölgesi ndeki illerde, Hakkari hariç olmak üzere, merkezi yöne m gelir/gider oranı yılları arasında değişik oranlarda ar ş göstermiş r. Van'da 2004 yılında % 16,18 olan merkezi yöne m gelir/gider oranı 2009 da % 16,62 olarak gerçekleşmiş r. Vergi gelirlerinin merkezi yöne m gelirleri içindeki payı ise 2009 yılı için % 82,77 olarak gerçekleşerek ülke ortalaması olan % 82,63 ün üzerinde seyretmiş r. 8 / 15

10 B.4 Bankacılık Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği Van'da mevduat ve kredi miktarları yılları arasında sürekli artan bir seyir izlemiş r yılında kredi miktarı TL olarak gerçekleşirken 2009 yılına gelene kadar bu oran katlanarak TL olarak gerçekleşmiş r. Mevduat miktarı da daha az artmasına rağmen sürekli artan bir seyir izlemiş r yılında TL olan mevduat miktarı %43 oranında ar ş göstererek 2009 yılında TL olarak gerçekleşmiş r. B.5 Şirket Sayısı 9 / 15

11 VAN TRB2 TÜRKİYE Yabancı Sermayeli Firma Sayısı (2010) Van da kurulan şirket sermayelerinin Türkiye payına bakıldığında yılları arasında %0,11 ile %0,94 arasında seyre ği görülmektedir yılında ise bu oran % 0,94 olarak gerçekleşerek en yüksek oranı yakalamış r yılında ise bu oran %0,60 olarak gerçekleşmiş r. Kapanan şirket sermayelerinin miktarı açılan şirket sermayelerinin miktarına oranla düşük bir seyir izlemesine rağmen 2006 yılında bu oran daha fazla olmuştur. Kurulan şirket sayıları %0,43 ile %0,59 arasında değişmiş r yılında %0,59 ile en yüksek oranı yakalamışken 2009 ise bu oran %0,55 olarak gerçekleşmiş r. B.6 Dış Ticaret yılları arasında TRB2 Bölgesi illerinde ihraca a Bölge de gerçekleşen eski verilere kıyasen önemli gelişim sağlanmış r yılında Van'da 1 milyon ABD Doları civarında olan ihracat düzeyi 2010 yılında 17 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiş r yılında ithalat ise 20 milyon ABD Doları civarında seyretmiş r. 10 / 15

12 B.7 Bölgesel Gelişmişlik ve Rekabetçilik Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) 2003 Eğitim Sektörü Gelişmişlik Endeks Sırası (81 İl İçerisinde) 67 İmalat Sanayii Sektörü Gelişmişlik Endeks Sırası (81 İl İçerisinde) 67 Sağlık Sektörü Gelişmişlik Endeks Sırası (81 İl İçerisinde) 73 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeks Sırası (81 İl İçerisinde) 75 TRB2Bölgesinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeks Sırası (26 Bölge İçerisinde) 26 Rekabet Edilebilirlik Endeksi (URAK) Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi Endeksi Sıralaması Erişilebilirlik Endeksi Sıralaması Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik Endeksi Sıralaması Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi Sıralaması Genel Endeksteki Sırası Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Kaynak: URAK Van endeks sıralamasına göre 81 il içinde 75. sırada; TRB2 Bölge illeri arasında ise 1. sırada yer almaktadır. Van ili 81 il arasında eği m sektörü, imalat sanayi sektörü ve sağlık sektörü sıralamasında 67. ve 73. sıralarda yer alırken; TRB2 Bölge illeri arasında da bu sektörlerde 1.sırada yer almaktadır. B.8 Yenilik Kapasitesi Patent Başvuru Sayısı VAN TRB2 TÜRKİYE Türkiye Sırası (VAN) Marka Başvuru Sayısı VAN TRB2 TÜRKİYE Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Van'da 5 yıl içerisinde patent başvuru sayısı toplamda 5 iken 2010 yılında 3 başvuru yapılmış r yılı temel alındığında patent başvurusu ile yenilikçilik kapasitesini geliş rme adına yapılan katkı il bazında Türkiye genelindeki patent başvurularının %0,09 udur. Marka başvuru sayısı verilerine göre Van'da arasında değişirken; 2005 yılı i bari ile marka başvuru sayısında önemli bir ar ş olmuş ve 2010 yılına kadar yıllık başvuru sayısı 65 in al na düşmemiş r. C. ALTYAPI GÖSTERGELERİ C.1 Organize Sanayi Bölgesi (OSB) - Küçük Sanayi Sitesi (KSS) 2010 Tahsisi Yapılan OSB Parsellerinin Sayısı 91 Tahsisi Yapılan OSB Parsellerinin Alanı (ha) 62,31 Toplam OSB Parsel Sayısı KSS İşyeri Sayısı KSS Ortalama Çalışan Sayısı KSS İşyeri Doluluk Oranı (%) 100 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Van OSB gerek tahsisi yapılan parsel sayısı(91), parsel alanı(62,31) gerek ise toplam parsel sayısı(91) ile 1. sırada yer almaktadır. Van İli, 4 il (Bitlis, Hakkâri, Muş, Van) arasında KSS işyeri sayısı (1.214), KSS ortalama çalışan sayısı (3.642) ve KSS işyeri doluluk oranı (%100) açısından 1. sırada yer almaktadır. 11 / 15

13 C.2 Karayolu İl ve Devlet Yolu (km) Otoyol (km) Köy Yolu (km) VAN iline ait "Otoyol" verisi bulunmamaktadır. Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Van İli ndeki özel otomobil sayısı yılları arasında 1000 kişiye 22 den 23 e yükselmiş r yılları arasında il ve devlet yolları 130 km artmış r yılları arasında devlet yollarını kullanan yolcu sayısında ve yük taşımacılık sefer sayılarında yaşanan düşüş karayollarına alterna f ulaşımların (havayolu, demiryolu ve denizyolu) tercih edildiğini göstermektedir. 12 / 15

14 C.3 Havayolu Van'da bir adet havaalanı bulunmaktadır ve yurt dışı aktarmalı seferlerini 2004 yılından bu yana gerçekleş rmektedir. Ancak yılları arasında yurt dışı aktarmalı seferlerdeki yolcu sayısı ar şı yılları arasında hızlı bir düşüş yaşamış ve kişiden kişiye düşmüştür. C.4 Demiryolu Demiryolu Hat Uzunluğu (km) VAN TRB2 TÜRKİYE Bölge de demiryolu ha nın geç ği 3 ilden (Bitlis, Muş, Van) birisi de Van ilidir. Bölge de yılları arasında demiryolu ha ya rımlarında %5,4 ar ş yaşanırken ildeki demiryolu ha sabit kalmış r yılı verilerine göre, ildeki demiryolu ha uzunluğu Türkiye deki hat uzunluğunun %1,28 ine tekabül etmektedir. 13 / 15

15 C.5 Denizyolu VAN iline ait "Denizcilik" verisi bulunmamaktadır. Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı C.6 İletişim Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Van İli nde kişi başına düşen GSM abone sayısında yılları arasında 0,05 lik bir ar ş yaşanmış r. Bu ar ş ile Bölgedeki kişi başına cep telefonu sahipliğindeki ar ş (0,05) paralellik arz etmektedir. Van bölgedeki iller arasında GSM aboneliği sayısında bölge ortalamasının üstüne çıkan tek ildir. Buna rağmen, ilde her bir kişinin bir GSM aboneliğine sahip olmadığı ve Türkiye ortalamasının al nda kaldığı görünmektedir. Bilişim teknolojilerine erişimin en yaygın yolu olan internet kullanıcılığında ise ADSL abone sayılarına göre yılları arasında hızlı bir ar ş yaşanmış ve 2 yılda abone internete ulaşmış r. D. UYGULANAN POLİTİKALAR D.1 Teşvikler Belge Sayısı (Adet) İstihdam (Kişi) Sabit Yatırım (TL) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Van'da yılları arasındaki teşvik belge sayısında, is hdam sayısında ve sabit ya rım miktarında genel bir ar ş eğilimi gözlenmektedir. Özellikle yılları geçiş döneminde teşvik belge sayısında 19 adet ar ş ve is hdam sayısında %89 luk bir büyüme gerçekleşmiş r yılları arası verilerine göre yıllık sabit ya rım miktarının yaklaşık 160 milyon TL olduğu ilde dönemindeki sabit ya rım ar şı 27 milyon TL ile is krar göstermektedir. 14 / 15

16 D.2 KÖYDES - BELDES - SODES KÖYDES Kaynak (Bin TL) Pay (%) ,8 2, ,87 2, , ,08 2, , ,98 3, ,29 2,47 BELDES ( ) Toplam Kaynak (Bin TL) Pay (%) 2.937,47 0,47 SODES Yıllar Toplamı Proje Sayısı SODES Destek Tutarı Proje Sayısı SODES Destek Tutarı Proje Sayısı SODES Destek Tutarı Proje Sayısı SODES Destek Tutarı İstihdam Kültür, Sanat ve Spor , ,63 Sosyal İçerme , ,6 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Van İli nde KÖYDES, BELDES ve SODES projeleri uygulanmaktadır. KÖYDES projesi ile yılları arasında İle aktarılan kaynak toplamda yaklaşık TL dir. Van'a KÖYDES projesinin yıllık toplam kaynağının %2,5 i tahsis edilmektedir. BELDES projesi ile yılları arasında İle tahsis edilen kaynak projenin yıllık toplam bütçesinin %0,47 sine tekabül etmektedir yılları arasında uygulanmaya başlayan SODES projelerinde ise ilk iki yılda herhangi bir kaynak aktarımı ve proje gerçekleşmemiş olmasına karşın 2010 yılında uygulanmaya başlayan proje toplam sayısı 66 dır ve projelerde ağırlıklı olarak kültür, sanat ve spor ile sosyal içerme başlıkları öne çıkmaktadır. SODES ile yılları arası İle aktarılan kaynak miktarı toplamda yaklaşık 11 milyon TL dir. D.3 Kamu Yatırımları Kaynak: Kalkınma Bakanlığı yılları arasındaki kamu ya rımları tahsisleri dalgalı bir seyir izlemektedir yılları arasında düzenli bir ar ş gösteren kamu ya rımları 2005 yılından 2007 yılına kadar azalan bir seyir izlemiş r yılları arasında ise dalgalı seyrine devam etmiş r. Kamu ya rımları tahsisleri açısından 2005 yılı Van için zirve yılı olmuştur. 15 / 15