APOLYONT (ULUABAT) GÖLÜ (BURSA-TÜRKİYE) TURNA (Esox lucius Linnaeus, 1758) BALIĞININ BAZI BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ *

Transkript

1 APOLYONT (ULUABAT) GÖLÜ (BURSA-TÜRKİYE) TURNA (Esox lucius Linnaeus, 1758) BALIĞININ BAZI BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ * ÖZET Ünal ERDEM 1, Efsun ATASOY 2, Yılmaz EMRE 3, Salim ÇELİKTAŞ 4 1-MARMARA ÜNİVERSİTESİ, TBMYO SU ÜRÜNLERİ PROGRAMI 2-MARMARA ÜNİVERSİTESİ, FBE BİYOLOJİ BÖLÜMÜ ABD 3-AKDENİZ SU ÜRÜNLERİ ARAŞTIRMA, ÜRETİM VE EĞİTİM ENSTİTÜSÜ 4-YAHYA KEMAL BEYATLI LİSESİ BİYOLOJİ ÖĞRETMENİ egorkem@marmara.edu.tr Bu çalışma Apolyont (Uluabat) gölünden ocak 2005 ile nisan 2006 ayları arasında elde edilen 149 (105 dişi ve 44 erkek) turna balığı (Esox lucius L., 1758) örneği üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yaş, cinsiyet, boy ve ağırlık dağılımları belirlenerek büyüme parametreleri hesaplanmıştır. Aylık GSI değerleri populasyonun üreme peryodunun şubat-mart ayları, kg canlı ağırlık başına fekonditenin ±1 486, yumurta çapının da ortalama 2.15 mm olduğunu göstermiştir. Yapılan araştırma sonuçları yıllarında aynı gölde gerçekleştirilen çalışmanın bulgularıyla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Apolyont Gölü, Turna Balığı, Biyolojik Özellikler, Üreme, Kondisyon. SOME BIOLOGICAL CHARACTERISTICS OF PIKE (Esox lucius Linnaeus, 1758) IN LAKE APOLYONT (ULUABAT/BURSA-TURKEY) ABSTRACT This study was carried out on 149 (105 female and 44 male) samples of pike (Esox lucius L., 1758) gathered from Lake Apolyont (Uluabat). Growth parameters were calculated by distributions of their age, gender and weight. Monthly GSI values show that, the reproduction period of the population is the months of February and March, the fecondity per live weigth is ±1 486, and the egg diameter is 2.15 on average. The results of this study were evaluated by comparing the results of a previous study which was carried out in the same lake between Keywords: Lake Apolyont, Pike, Biological Characteristics, Reproducing, Condition. * Bu araştırma Marmara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Komisyonu nca (FEN-YLS ) desteklenmiştir. 413

2 GİRİŞ Ülkemiz içsularında geniş yayılış gösteren ekonomik değeri yüksek balık türlerinden birisi de turna balığı (Esox lucius L., 1758)dır. Ancak son yıllarda bu türün üretim miktarında önemli düşüşler olduğu da bir gerçektir. Turna balığının büyümesi üzerinde gerek ülkemizde ve gerekse çeşitli ülkelerde araştırmalar yapılmıştır (Tanyolaç, 1977; Tanyolaç ve Karabatak, 1974; Karabatak, 1982; Aksun ve Kuru, 1987; Frost ve Kipling, 1967; Mann, 1981; Wolfert ve Miller, 1978; Miller ve Kennedy, 1988; Erdem ve ark., 1990; İlhan, 1999; Özuluğ, 2003). Bu araştırma ile Apolyont (Uluabat) gölündeki turna populasyonunun bazı büyüme ve üreme özellikleri belirlenmiştir. Elde edilen bulgular Erdem ve ark. (1990)nın aynı gölde yaptıkları çalışmanın sonuçlarıyla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. MATERYAL ve YÖNTEM Apolyont Gölü ndeki Turna balığının büyüme ve üreme özellikleri üzerinde ocak nisan 2006 tarihleri arasında yapılan bu çalışmada 149 örnek incelenmiştir. Balık örnekleri göz aralığı 30 mm den 60 mm ye kadar değişen fanyalı ağlarla yakalanmıştır. Her örneğin cm cinsinden çatal boyu (L), g cinsinden vücut ağırlığı (W) tartılmış, gonadlarının incelenmesi suretiyle eşeyi ve eşeysel olgunluğu belirlenmiştir. Örneklerin yaşı pullarından saptanarak yaş-boy, yaş-ağırlık ilişkilerinin matematiksel hesaplamaları von Bertalanffy yöntemiyle gerçekleştirilmiştir (Ricker, 1975; Nikolskii, 1980). Yaş grupları için hesap yolu ile bulunan ortalama teorik boy ve ağırlık değerlerinden yararlanılarak her yaş grubunun oransal boy ve ağırlık artışları hesaplanmıştır (Chugunova, 1963). Kondisyon faktörü de Karabatak (1982)da bildirilen yöntemlere göre yapılmıştır. Populasyonun üreme özelliklerini belirlemek için aylık GSI değerleri ile yumurta verimliliği (fekondite) ve yumurta çapının ölçülmesi Karabatak (1982) dan yararlanılarak yapılmıştır. BULGULAR Populasyon Yapısı Apolyont Gölü nden yakalanan turna balığı örneklerinin yaş gruplarına ve eşeylerine göre dağılımı Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Apolyont Gölü nden Yakalanan Turna Balığı Bireylerinin Yaş ve Eşey Dağılımı (%) Table.1.The Age and Sex Distribution (%) of Pikes Caught in Lake Apolyont Yaş Dişi % Erkek % Dişi + Erkek % I II III IV V VI Toplam

3 Büyüme Yaş-Boy İlişkisi İncelenen Turna balığı örneklerine göre dişi, erkek ve dişi+erkek bireylerin yaş gruplarına göre ölçüm yoluyla bulunan ortalama boy değerleri ile elde edilen von Bertalanffy büyüme denklemlerine göre hesaplanan teorik boylar Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 3 de eşeylerin yıllık oransal büyüme durumu görülmektedir. Çizelge 2. Turna Balığı Populasyonunda Eşeylere ve Yaş Gruplarına Göre HesaplananBoy Değerleri(cm) Table 2. The Height Values (cm) of Pike Population, Calculated According to Their Sex and Age YAŞ DİŞİ Ölçülen Hesaplanan Ölçülen Hesaplanan Ölçülen Hesaplanan I 30.30± ± ± II 38.74± ± ± III 43.17± ± ± IV 50.55± ± ± V 55.10± ± ± VI 61.62± Çizelge 3. Turna Balığı Populasyonunda Eşey ve Yaş Gruplarına Göre Yıllık Ortalama Oransal Boy Artışları Table 3.The Average Annual Height Increase of Pike Population in terms of Their Sex and Age YAŞ DİŞİ L (cm) OL (%) L (cm) OL (%) L (cm) OL (%) I II III IV V VI Yaş-Ağırlık İlişkisi Apolyont Gölü ndeki Turna Balığı populasyonunda dişi, erkek ve dişi + erkek bireylerin yaş gruplarına göre ölçüm ve tartım yolu ile bulunan ortalama ağırlık değerleri ile elde edilen von Bertalanffy büyüme denklemlerine göre hesaplanan ağırlıkları Çizelge 4 de; eşeylerin yıllık oransal ağırlık artışı da Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge 4. Turna Balığı Populasyonunda Eşeylere ve Yaş Gruplarına Göre Hesaplanan Ağırlık Değerleri (g) Table 4.The Weight Values (g) of Pike Population Calculated According to Their Sex and Age YAŞ DİŞİ Tartılan Hesaplanan Tartılan Hesaplanan Tartılan Hesaplanan I ± ± ± II ± ± ± III ± ± ± IV ± ± ± V ± ± ±

4 VI ± Çizelge 5. Turna Balığı Populasyonunda Eşey ve Yaş Gruplarına Göre Yıllık Ortalama Oransal Ağırlık Artışları Table.5. The Proportional Weight Increase of Pike Population According to Their Sex and Age Kondisyon YAŞ DİŞİ W (g) OW(%) W (g) OW (%) W (g) OW (%) I II III IV V VI Apolyont Gölü ndeki Turna balığı populasyonunda yaşlara ve cinsiyetlere göre hesaplanan kondisyon değerleri ile ortalama veriler Çizelge 6 da gösterildiği gibi bulunmuştur. Çizelge 6. Turna Balığı Populasyonunda Eşey ve Yaş Gruplarına Göre Hesaplanan Kondisyon Değerleri Table.6. The Conditional Values of Pike Population Calculated According to Their Sex and Age YAŞ DİŞİ DİŞ + I II III IV V VI Ortalama K Üreme Özellikleri Apolyont Gölü Turna populasyonunun üreme dönemini belirlemek üzere 2004 aralık ayından itibaren 2006 yılı nisan ayına kadar aylık örnekleme yapılarak GSI değerleri elde edilmiştir. Bu değerler incelendiğinde populasyonun şubat ile mart aylarında yumurta bıraktıkları anlaşılmaktadır. Nisan ayından itibaren yakalanan örnekler arasında gonadı dolu olana rastlanmamıştır. Populasyondaki dişi bireylerde kg canlı ağırlık başına yumurta veriminin (fekondite) ±1486 olduğu hesaplanmıştır. Yine ortalama yumurta çapı da 2.15±0.111 mm olarak bulunmuştur. TARTIŞMA ve SONUÇ Apolyont Gölü turna balığı dişilerinin I-VI, erkeklerinin I-V yaş grupları arasında oldukları belirlenmiştir. Dişilerin III. yaşta (%26.84), erkeklerin de II. yaşta (%12.76) en yüksek oranda bulunduğu görülmüştür (Çizelge 1). Bu sonuçların ülkemizde yapılan 416

5 çeşitli çalışmalarla uygunluk içinde olduğu saptanmıştır. Aynı gölde Erdem ve ark. (1990) tarafından yapılan çalışmada benzer sonuçların bulunduğu anlaşılmaktadır. Yine Özuluğ (2003) un Durusu Gölü Havzasında, İlhan (1999) ın Işıklı Gölü nde ve Altındağ ve ark. (1999) nın Kesikköprü Baraj Gölü nde yaptığı çalışmalarda da benzer yaş gruplarına rastlanılmaktadır. Çeşitli ülkelerde yapılan çalışmalarda ise farklı sonuçlar elde edilmiştir. Treasurer (1990) İskoçya da Kinord Gölü nde turna balığının yaşlarını 0-XII, Davan Gölü nde 0-X; Lorenzoni ve ark. (2002) İtalya da Trasimeno Gölü nde I-IX olarak vermektedirler. Turna populasyonun eşey oranlarına bakıldığında erkek/dişi oranı 29.53/70.47 şeklinde bulunmuştur (Çizelge 1). Karabatak (1982) Akşehir Gölü nde erkek/dişi oranını 1.10/1.0 (734:666); Aksun (1987) Karamık Gölü nde 1.30/1.0 (188:145) oranında tesbit etmişlerdir. Apolyont Gölü nde Erdem ve ark. (1990) nın yaptığı çalışmada erkek/dişi oranı 45.5/54.5 şeklinde bulunmuştur yılından sonra geçen sürede bu konuda dikkati çeken bir değişimin olduğu söylenebilir. Araştırma sonucu bulunan yaş gruplarına ait ortalama boy ve ağırlık değerleri çeşitli araştırıcıların bulgularıyla karşılaştırılmıştır. Örneğin aynı gölde Erdem ve ark. (1990) nın yaptığı çalışmadaki boy ve ağırlık değerlerinin bütün yaş gruplarında daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum aradan geçen süre içerisinde populasyondaki bireylerin hem boy ve hem de ağırlık bakımından biraz gerilediği izlenimini vermektedir. Çeşitli araştırıcıların Tanyolaç (1977), Tanyolaç ve Karabatak (1974), Karabatak (1982), Aksun ve Kuru (1987), İlhan (1999), Altındağ ve ark. (1999), Özuluğ (2003) bulgularıyla kısmen benzerlik, kısmen de farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Ancak genel bir değerlendirme ile 1990 yılına göre hem boy ve hem de ağırlık değerlerinde azalmalar almasına karşın populasyonun yapısında önemli sayılacak bir değişimin olmadığı sonucuna varılmıştır. Kondisyon faktörü ortalama değerleri açısından da Apolyont Gölü ndeki beslenme ortamının diğer göllere göre biraz düşük olduğu düşünülebilir. Apolyont Gölü ndeki Turna balığının üremesiyle ilgili olarak yapılan çalışmada, cinsel olgunluğa ulaşmanın II. yaştan itibaren gerçekleştiği, gonadosomatik indeks değerlerinin aylık değişimi de yumurtlama peryodunun şubat ile mart ayları olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlarda Akşehir Gölü nde Karabatak (1982); Işıklı Gölü nde İlhan (1999) ve Durusu Gölü Havzasında Özuluğ (2003) tarafından yapılan çalışmaların sonuçlarıyla uyum içindedir. Sonuç olarak Apolyont Gölü turna populasyonunda gerek büyüme özellikleri ve gerekse üreme biyolojisi açısından diğer içsularımızdaki benzerlerine göre önemli bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. KAYNAKLAR Aksun, F. Y., Kuru, M., Karamık Gölü nde Yaşayan Turna Balıklarının (Esox lucius L., 1758) Büyüme Özellikleri, Doğa TU Zooloji Dergisi, 11 (2), Chugunova, N. I., Age and Grawth Studies in Fish. Nat. Sci. Found, Washington D. C., 132. Erdem, Ü., Cengizler, İ., Emre, Y., Apolyont Gölü ndeki Turnanın (Esox lucius L., 1758) Bazı Biyolojik Özellikleri, X. Ulusal Biyoloji Kongresi, Temmuz, , Erzurum. Frost, W. E., Kipling, C., Astudy of Reproduction, Early Life, Weight-Length of Pike, Esox lucius L., 1758 in Windermere, J. Anim. Ecol., 36: İlhan, A., Işıklı Gölü ndeki (Çivril-Denizli) Turna Balığı (Esox lucius L., 1758) Populasyonunun Biyo- Ekolojik Özelliklerinin İncelenmesi, Ege Üniv. Su Ürünleri Fakültesi, Temel Bilimler Bölümü, Proje No: 1998/SÜF/022, İzmir. 417

6 Karabatak, M., Akşehir Gölü ndeki Turna (Esox lucius L.) nın Büyüme, Üreme ve Beslenmesi, TÜBİTAK, VHAG Proje No: 392, Doçentlik Tezi, Ankara, 64. Lorenzoni, M., Corboli, M., Dorr, A. J. M., Mearelli, M., Giovinazzo, G., The Growth of Pike (Esox lucius) in Lake Trasimeno (Umbria, Italy), Fisheries Research, 59: , Mann, R. H. K., The Numbers and Production of Pike (Esox lucius L., 1758) in Two Dorset Rivers, J. Anim. Ecol., 49: Miller, R. B., Kennedy, W. A., Pike (Esox lucius) from Four Northern Canadian Lakes, J. Fish Res. Board Can., 7: Nikolskii, G. V., Theory of Fish Population Dynamics, Otta Koetz Science Publishers, Koenigstein, 323. Özuluğ, M., Durusu (Terkos) Gölü Havzası Balıkları ve Turna Balığı (Esox lucius L., 1758) nın Biyolojisi Üzerine Araştırmalar. İst. Üniv. Fen Bil. Enst. Doktora Tezi, İstanbul. Ricker, W. E., Handbook of Computations for Biological Statistic of Fish Populations Fish Research Bd. Canada Bull. 119, 300. Tanyolaç, J., Some Biometric Characters and Lenght-Weight Relationship of Northern Pike Esox lucius Linnaeus, from Lake Akşehir, Konya, Communications Tome: 21 Serie c3: Zoologie Faculte des Sciences de 1 Universite d Ankara, Turquie, Tanyolaç, J., Karabatak, M., Mogan Gölü nün Biyolojik ve Hidrolojik Özelliklerinin Tesbiti, TÜBİTAK, VHAG No: 91, Ankara, 50. Treasurer, J. W., The Annual Reproductive Cycle of Pike, Esox lucius in Two Scottish Lakes, J. Fish. Biol., 36: Wolfert, D. R., Miller, T. J., Age, Growth and Food of Northern Pike in Eastern Lake Ontorio, Trans. Am. Fish. Soc., 107 (5):