İ STANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜSÜ Bİ LGİ SAYAR DESTEKLİ TASARI MI N İ Ç Mİ MARLI K BÜROLARI NA ETKİ LERİ

Transkript

1 İ STANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜSÜ Bİ LGİ SAYAR DESTEKLİ TASARI MI N İ Ç Mİ MARLI K BÜROLARI NA ETKİ LERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İ ç Mi mar Evren Karadağ Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Pr ogr a mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ MAYI S 2002

2 İ STANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜSÜ Bİ LGİ SAYAR DESTEKLİ TASARI MI N İ Ç Mİ MARLI K BÜROLARI NA ETKİ LERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İ ç Mi mar Evren Karadağ ( ) Tezi n Enstit üye Veril diği Tari h : 13 Mayı s 2002 Tezi n Savunul duğu Tari h: 31 Mayı s 2002 Tez Danı ş manı : Di ğer Jüri Üyel eri Doç. Dr. Si nan M. ŞENER Pr of. Dr. Hasan ŞENER Pr of. Dr. Nurt en Ünansal MAYI S 2002

3 ÖNSÖZ Konuyu seç me mde göst er di kl eri t eģvi k, el eģtiri ve değerl endi r mel eri yle bili msel çalı Ģma yönt eml eri ni kavrama ma yar dı mcı ol an ve çalı Ģmal arı mı n her safhası ndaki yakı n il gi, dest ek ve özveril eri nden dol ayı Doç. Dr. Si nan M. ġener e, ar aģtır manı n anali z aģa ması nda yar dı ml arı nı esi rgemeden za manl arı nı ayırı p bili msel bi r ar aģtır maya kat kı da bul unan, anket çal ı Ģ ması na yanıt ver en t ü m bür ol ar a, çalı Ģma ma yakı n il gi göst er en ve dest ek ol an Pr of. Dr. Nurt en Ünansal a, bil gi sayar pr ogr aml arı nın hazırl anması ndaki katkı ve dest ekl eri nden dol ayı Bur ak ÖZDOĞAN a, t ezi hazırl arken gör üģ ve el eģtiril eri yl e bana dest ek ol an t ümarkadaģl arı ma, t üm çalı Ģma boyunca yakı n il gi ve dest ekl eri ni esi rgemeyen ail eme t eģekkürl eri mi sunarı m. Evr en Kar adağ Mayı s 2002 i

4 Ġ ÇĠ NDEKĠ LER KI SALTMALAR TABLO LĠ STESĠ ġekġ L LĠ STESĠ ÖZET SUMMARY iv v vı vıı vııı 1. GĠ RĠ ġ Amaç Kapsa m Yönt em 2 2. BĠ LGĠ SAYAR VE TANI MLAR Bil gi sayarı n Tanı mı Bil gi sayar Teknol oji si ni n Geli Ģi mi Tür ki ye' de Bil gi sayar Teknol oji si ni n Geli Ģi mi Bil gi sayarl arı n Yapı sı Donanı m Yazılı m Bil gi sayarl arı n Sı nıflandırıl ması Ki Ģi sel Bil gi sayarl ar Küçük Bil gi sayarl ar Büyük Bil gi sayarl ar Böl üm Sonucu BĠ LGĠ SAYAR DESTEKLĠ TASARI M Bil gi sayar Dest ekli Tasarı mı n Geli Ģi mi Mi marlıkt a Bil gi sayar Kull anı m Al anl arı Bil gi sayar Ort amı nda Mi mari Tasarı m Mi mari Tasarı m Süreci nde Bil gi sayar Mi mari Sunu mda Bilgi sayar Modell eme Çokl u Ort am( Multimedya) Fot o Ger çekçi Görünt ül eme ( Renderi ng) Canl andır ma ( Ani mati on) Sanal Ger çekli k ( Virt ual Reality) Bil gi sayar Dest ekli Tasarı ma Geçi Ģ Sür eci nde Tasarı m Bür ol arı nı n Gözden Geçi r mesi Ger eken KoĢull ar 41 ii

5 BDT Yazılı mı nı n Seçil mesi BDT Donanı mı nı n Seçil mesi Bil gi sayar Dest ekli Tasarı mda St andartl aģ ma BDT Yazılı ml arı Dünya Pazarı nda Bul unan BDT Yazılı ml arı Böl üm Sonucu Ġ Ç MĠ MARLI K MESLEK ALANI Gi ri Ģ Ġç Mi marlık Mesl ek Al anı ve Kapsamı Ġç Mi mar ve Mesl eki Ki mli ği Ġç Mi marlık Çalı Ģ ma Al anı Ġç Mi marlık Al anı nı n Tari hsel Geli Ģi mi Ġç Mi marlık Al anı nı n Türki ye' deki Geli Ģi mi Türki ye' de Ġ ç Mi marlık Al anı ndaki Mesl eki Kur uml aģ ma Ġç Mi marl ar Odası Türki ye' de Ġ ç Mi marlık Al anı nda Eğiti mver en Üni versit el er Ġç Mi marlıkt a Tasarı m Sür eci Ġç Mi marlık Tasarı m Sür eci nde Ġ zl enen Adı ml ar Ġç Mi marlık Al anı nda Bil gi sayar Uygul amal arı Böl üm Sonucu Ġ STANBUL' DAĠ Ç MĠ MARLI K MESLEK ALANI NDA FAALĠ YETTE BULUNAN BÜROLAR ÜZERĠ NDE YAPI LAN ALAN ÇALI ġmasi Ġst anbul' da Ġ ç Mi marlık Mesl ek Al anı nda Faaliyett e Bul unan Bür ol ar Üzeri nde Yapıl an Al an Çalı Ģması na Ai t Bul gul ar Ġç Mi marlık Bür ol arı nı n Ör güt sel Yapıl arı BDT Si st eml eri ne Geçi Ģ Sür eci Bil gi sayar Teknol oji si ni n Ġ ç Mi marlık Mesl eki Uygul amal arı na Et kil eri Bil gi sayar Kull anımı ve St andar di zasyon Bil gi sayar Kull anımı nı n Sunu ma Et ki si Uygul ama AĢaması nda Bil gi sayar Kull anımı Bil gi sayar Kull anımdaki Eksi kl er GENEL DEĞERLENDĠ RME VE TARTI ġmalar 156 EKLER 167 KAYNAKLAR 191 ÖZ GEÇMĠ ġ 196 iii

6 KI SALTMALAR BDT BDÜ BDM 3D 2D VR CAD CADD CAM I CG : Bil gi sayar Dest ekli Tasarı m : Bil gi sayar Dest ekli Ür eti m : Bil gi sayar Dest ekli Mühendi sli k : Üç Boyutl u : Ġki Boyutl u : Virt ual Reality : Comput er Ai ded Desi gn : Comput er Ai ded Manuf act uri ng : Comput er Ai ded Desi gn and Dr afti ng : I nt er acti ve Co mput er Graphi cs iv

7 TABLO LĠ STESĠ v Sayf a No: Tabl o Bil gi sayar t ari hçesi ni n kuģakl ar a gör e sı nıfl andırılması... 7 Tabl o Bil gi sayarı n Tür ki ye ye ilk girdi ği yıll ardaki dur um Tabl o Geli Ģmekt e ol an ül kel erin 1969 yılı iti bari yl e bil gi sayar dur umu... 8 Tabl o Geli Ģmi Ģ ül kel erl e Türki ye ni n bil gi sayar sayı sı bakı mı ndan kar Ģıl aģtırıl ması... 8 Tabl o Bil gi sayar baģı na düģen nüf us sayı sı... 9 Tabl o BDT ni n geli Ģi mi ve et kil eri Tabl o Ġ nsan ve bil gi sayarı n karģıl aģtırıl ması Tabl o Tür ki ye ve KKTC de i ç mi marlık li sans eğiti mi veren özel ve devl et üni versit el eri Tabl o Ġç mi marlık bür ol arı nı n ticari f aali yet Ģekill eri Tabl o Ġç mi marlık bür ol arı nı n mesl eki f aali yet Ģekill eri Tabl o Ġç mi marlık bür ol arı nı n yurt i çi veya yurt dı Ģı di ğer fir mal arl a bağl antıl arı Tabl o Yurt i çi veya yurt dı Ģı di ğer fir mal ar il e bağl antı t ürl eri 82 Tabl o Tasarı mve çi zi meki bi ni belirl eyen f akt örl er 83 Tabl o Ġç mi marlık bür ol arı ndaki t asarı mgr upl arı nı n yapısı 85 Tabl o Tasarı mgr upl arı nda çalıģan el emanl arı n mesl ek al anl arı 86 Tabl o Bür ol arı n i Ģver ene sağl adı ğı hi zmetl er Tabl o Bür ol arı n özell eģti ği pr oje konul arı Tabl o Yurt dı Ģı na pr oj e hi z meti ver en bür ol ar Tabl o Bil gi sayar kull anı mı na geçi Ģ t ari hi Tabl o Bil gi sayar kull anı mı na geçi Ģt eki en et kili sebepl er Tabl o BDT si st emi ne geç meden önceki ve sonr aki personel sayı sı.. 95 Tabl o Bil gi sayar si st emi seçi mi ndeki krit erl er Tabl o BDT yazılı mı seçi mi ndeki krit erl er Tabl o BDT yazılı ml arı nı n bür o di si pli ni ne gör e özell eģtiril mesi Tabl o Kırı k kopya yazılı mı n t erci h edil me sebepl eri Tabl o Bil gi sayar kull anan personeli n seçi mi Tabl o Mevcut el emanl arı n yeni si st em üzeri nde yeti Ģtirilme sebepl eri Tabl o Mevcut el emanl arı n eğitilme sür eci nde yaģadı ğı sor unl ar Tabl o Yeni el eman seçi mi ndeki krit erl er Tabl o Kur s alı mı Tabl o Eğiti m(kurs) alı nan kur um ya da kur ul uģ Tabl o Her yıl BDT si st emi i çi n ayrıl an büt çe Tabl o BDT si st emi i çi n ayrıl an büt çeni n kull anıl dı ğı al anl ar Tabl o Tabl o Tabl o Bil gi sayar t eknol oji si ni n iç mi marlık mesl eki uygul a mal arı na kat kıl arı Bil gi sayar t eknol oji si ni n mesl eki uygul amaya katkıl arı nı n sonuçl arı Bil gi sayar kull anı mı il e birli kt e i Ģl eri n yapıl ma Ģeklindeki deği Ģi kli kl er

8 Tabl o ĠĢl eri n yapıl ma bi çi mi ni n deği Ģ mesi yl e ort aya çı kan sonuçl ar Tabl o BDT si st emi ne geçti kt en sonr a i Ģ alı mı nda yaģanan deği Ģi kli k 121 Tabl o Yapıl an pr oj e sayı sı ndaki deği Ģi kli kl er Tabl o Bil gi sayarl a ol uģt ur ul an proj el er deki alt er natif sayısı Tabl o Bil gi sayar da çok sayı da alt er natif ol uģt ur ul abil en pr oj e konul arı Tabl o Ort ak ol uģt ur ul an çi zi mst andartl arı nı n uygul andı ğı konul ar Tabl o BDT il e il gili st andartl arı belirl emedeki yet kilil er Tabl o St andart ür ün küt üphanel eri ni n kull anıl dı ğı pr oj e konul arı Tabl o Dosya or gani zasyonl arı Tabl o Tasarı mı n bil gi sayar ort amı nda yapılıģ bi çi mi Tabl o Doğr udan bil gi sayar baģında çi zil en pr oj e konul arı Tabl o BDT Si st eml eri ni n Tasarıma getirdi ği sı nırl amal ar Tabl o Tasarl anan ür ünl eri n met rajı nı bil gi sayar da çı kar an Tabl o kull anı cıl ar Tasarl anan ür ünl eri n met rajı nı hesapl amak i çi n kull anıl an yazılı ml ar Tabl o Mi mari sunu mda bil gi sayar anl atı mt ekni kl eri Tabl o D modell eri n gel eneksel ifade il e f arkl arı Tabl o D modell eri n t asarı mda kull anıl dı kl arı aģamal ar Tabl o D modell eri ol uģt ur urken kull anıl an yazılı ml ar Tabl o Ani masyonun müģt eri üzeri ndeki et ki si Tabl o Ġç ve dı Ģ mekanı anl atı mt ekni ği Tabl o BDT si st emi il e sunumda yapıl an müdahal el er Tabl o Tabl o Uygul ama aģaması nda bil gi sayar anl atı mt ekni kl eri ni n kull anı mı Uygul ama aģaması nda kull anıl an anl atı mt ekni kl eri ni n f aydal arı Tabl o Uygul ama aģaması nda bil gi sayar kull anı mı nı n avant ajl arı Tabl o A. 1. Yurt dı Ģı nda kull anıl an BDT yazılı ml arı vi

9 ġekġ L LĠ STESĠ Sayf a No: ġekil Pascal ı n i cat etti ği mekani k sayı say ma maki nesi... 5 ġekil Babbage ni n f ark maki nesi... 5 ġekil ENI AC... 6 ġekil Mar k ġekil Bi r bil gi sayarı n donanı mģeması ġekil Ki Ģi sel bil gi sayarl arı n ör gütl enme Ģeması ġekil Küçük bil gi sayarl arı n ör gütl enme Ģeması ġekil Büyük bil gi sayarl arı n ör gütl enme Ģeması ġekil Gel eneksel t asarı msür eci ve bil gi sayarı n kat kı sı ġekil BDT sunu munun aģamal arı ġekil Geo metri k model t ürl eri ġekil Tel çerçeve anl atı mt ekni ği ġekil Yüzey modell eme anl atım t ekni ği ġekil Katı modell eme anl atı mtekni ği ġekil Anket e ili Ģki n st andart t abl o ör neği ġekil Ġç mi marlık bür ol arı nı n ticari f aali yet Ģekill eri ġekil Ġç mi marlık bür ol arı nı n yurt i çi veya yurt dı Ģı di ğer fir mal arl a ġekil bağl antıl arı Ġç mi marlık bür ol arı nı n yurt i çi veya yurt dı Ģı di ğer fir mal arl a bağl antıl arı ġekil Yurt dı Ģı veya yurt i çi ndeki di ğer bür ol ar il e bağl antı t ürl eri ġekil Tasarı mve çi zi meki bi ni belirl eyen krit erl er ġekil Ġç mi marlık bür ol arı ndaki t asarı mgr upl arı nı n yapısı ġekil Tasarı mgr upl arı ndaki ele manl arı n mesl ek al anl arı ġekil Ġç mi marlık bür ol arı nı n i Ģver ene sağl adı ğı hi zmetler ġekil Bür ol arı n özell eģti ği pr oje konul arı ġekil Yurt dı Ģı na pr oj e hi z meti ver en bür ol ar ġekil Bil gi sayar kull anı mı na geçi Ģ t ari hi ġekil Bil gi sayar kull anı mı na geçi Ģt e et ken ol an sebepl er ġekil Bil gi sayar si st emi seçi mi ndeki krit erl er ġekil BDT yazılı mı seçi mi ndeki krit erl er ġekil BDT yazılı ml arı nı n bür o di si pli ni ne gör e özell eģtiril mesi ġekil Kırı k kopya yazılı mı n t erci h edil me sebepl eri ġekil Bil gi sayar kull anan personeli n seçi mi ġekil Mevcut el emanl arı n BDT yazılı mı konusunda yetiģtiril me sebepl eri ġekil Eğitil me sür eci nde yaģanan sor unl ar ġekil Yeni el eman seçi mi ndeki krit erl er ġekil Kur s alı mı ġekil Eğiti m alı nan kur umya da kur ul uģ ġekil BDT si st emi i çi n ayrıl an büt çeni n kull anıl dı ğı al anl ar ġekil ġekil Bil gi sayar t eknol oji si ni n iç mi marlık mesl eki uygul a mal arı na 114 kat kıl arı... Bil gi sayar t eknol oji si ni n mesl eki uygul amaya katkıl arı nı n sonuçl arı vii

10 ġekil Bil gi sayar kull anı mı il e birli kt e i Ģl eri n yapıl ma Ģeklindeki 118 deği Ģi kli kl er... ġekil ĠĢl eri n yapıl ma bi çi mi ni n deği Ģ mesi yl e ort aya çı kan sonuçl ar. 120 ġekil Bil gi sayarl a ol uģt ur ul an proj el er deki alt er natif sayısı ġekil Bil gi sayar da çok sayı da alt er natif ol uģt ur ul abil en pr oj e konul arı ġekil Ort ak ol uģt ur ul an çi zi mst andartl arı nı n uygul andı ğı konul ar ġekil BDT il e il gili st andartl arı belirl emedeki yet kilil er ġekil St andart ür ün küt üphanel eri ni n kull anıl dı ğı pr oj e konul arı ġekil Dosya Or gani zasyonl arı ġekil Tasarı mı n bil gi sayar ort amı nda yapılıģ Ģekli ġekil Doğr udan bil gi sayar ort amı nda çi zil en pr oj e konul arı ġekil BDT si st eml eri ni n t asarıma getirdi ği sı nırl amal ar ġekil Mi mari sunu mda t erci h edil en bil gi sayar anl atı mtekni kl eri ġekil Tel çerçeve anl atı mt ekni ği ni n t erci h edil me sebepl eri ġekil D Modell eri n gel eneksel ifade il e f arkl arı ġekil D modell eri n t asarı mda kull anıl dı kl arı aģamal ar ġekil D Modell eri ol uģt ur urken kull anıl an yazılı ml ar ġekil Ani masyonun müģt eri üzeri ndeki et kil eri ġekil Ġç ve dı Ģ mekanı anl atı mt ekni ği ġekil BDT si st emi il e sunumda yapıl an müdahal el er ġekil Uygul ama aģaması nda bil gi sayar anl atı mt ekni kl eri ni n kull anı mı ġekil Uygul ama aģaması nda kull anıl an anl atı mt ekni kl eri ni n f aydal arı ġekil Uygul ama aģaması nda bil gi sayar kull anı mı nı n avant ajl arı viii

11 BĠ LGĠ SAYAR DESTEKLĠ TASARI MI NĠ Ç MĠ MARLI K BÜROLARI NA ETKĠ LERĠ ÖZET Bu çalı Ģmada, Bil gi sayar Dest ekli Tasarı m ( BDT) si st eml eri ni n i ç mi marlı k bür ol arı ndaki et kil eri üzeri nde bi r ar aģtır ma yapıl mı Ģtır. Ġ ç mi marlık bür ol arı nda gel eneksel t asarı m sür eci nden BDT ye geçi Ģt eki f arklılıkl ar veya deği Ģi kli kl er i ncel ener ek, günü müz i ç mi mari t asarı m süreci ne BDT ni n et ki ve kat kıl arı ar aģtırıl mı Ģtır. Bi ri nci böl ümde çalı Ģmanı n amacı, kapsamı ve yönt emi belirtil mi Ģtir. Ġki nci böl ümde bil gi sayarı n t anı mı ve özelli kl eri incel enmi Ģ, bil gi sayar t eknol oji si ni n geli Ģi mi el e alı nmı Ģ ve bu al andaki t eknol oji k geliģ mel eri n Tür ki ye deki i zledi ği sür eç i ncel enmi Ģtir. Üçüncü böl ümde, BDT ni n geli Ģi mi ve t ari hçesi i ncel enmi Ģ, mi marlık ve i ç mi marlı k al anı nda kull anı mol anakl arı belirtil mi Ģtir. Dör düncü böl ümde i ç mi marlı k mesl ek al anı ve ilgili baģlıkl arı i ncel enmi Ģtir. BeĢi nci böl ümde bu çalıģmada i zl enen yönt em ve adı ml ar açı kl anmıģ, yapıl an anketl eri n yönt eml eri anl atıl mı Ģ, bu anketl eri n amaçl arı ve uygul ama al anl arı el e alı nmı Ģtır. Ekt e yer al an ör nek anket f or ml arı nda 38 bür oda t opl anan veril er bi r kar Ģıl aģtır malı veri t abanı nda değerl endi ril mi Ģ ve ar aģtır ma al anı i çi n öne m i f ade eden baģlı kl ar t abl o ve grafi kl er de if ade edil mi Ģtir. Al tı ncı ve son böl ümde bu t ezde varıl an sonuçl ar değerl endiril mi Ģtir. BDT ni n i ç mi marlık bür ol arı nda bugünkü kull anı mı nı n boyutları ort aya konmuģt ur. ix

12 THE AFFECTS OF THE COMPUTER AI DED DESI GN ON THE I NTERI OR ARCHI TECTURE OFFI CES SUMMARY I n t hi s st udy, t he aff ects of t he Co mput er Ai ded Desi gn ( CAD) syst ems on t he i nt eri or ar chit ect ur e offi ces have been r esear ched. The diff er ences and changes duri ng t he tr ansiti on pr ocess fr om t he conventi onal desi gn pr ocess t o CAD have been exa mi ned cl osel y and t he aff ect s and contri buti ons of CAD on t he i nt eri or ar chit ect ur e desi gn pr ocess of t oday have been resear ched. I n t he first chapt er, t he obj ecti ve, scope and met hod of t hi s pr esent st udy ar e gi ven. I n t he second chapt er, the co mput ers have been defi ned and t hei r f eatur es have been exa mi ned, t he devel opment of comput er t echnol ogy i s consi der ed and t he pr ocess t hat such t echnol ogi cal devel opment s of t he sect or i n Tur key have been exami ned. I n t he t hird chapt er, t he devel opment and hi st ory of CAD have been exami ned, it s utili zati on possi biliti es i n ar chit ect ur e and i nt eri or ar chit ect ur e have been indi cat ed. I n t he f ourt h chapt er, t he pr of essi onal sect or of i nt eri or ar chit ect ur e and t he r el at ed titl es have been exami ned. I n t he fift h chapt er, t he met hod t hat i s appli ed i n t hi s st udy and t he phases have been expl ai ned, t he met hods of t he r eali zed i nt ervi ews have been i ndi cated and t he appli cati on ar eas have been consi der ed. I n t he sa mpl es of t he i nt ervi ew f or ms i n t he encl osur e, t he dat a t hat was coll ect ed i n 38 offi ces have been eval uat ed i n a compar ed dat a base and t he titl es, t hat ar e of si gnifi cance f or t he r esearched ar ea, have been expr esses i n tabl es and gr aphi cs. I n t he si xt h and l ast chapt er, t he r esult s of t hi s di ssert ati on have been assessed. The ext end of CAD utili zati on i n t he i nt er nal archi t ect ur e offi ces of t oday are shown. x

13 1. GĠ RĠ ġ Günü müzde he men hemen her mesl ek al anı nda t eknol oji k et menl er e bağlı ol ar ak, f arklı hı zda deği Ģi ml er yaģan makt adır. Bu süreçt e t eknol oji k geli Ģmeni n ul aģtı ğı boyutl ar ve sunduğu ol anakl ar, bil gi ni n depol anması nda, i Ģl enmesi nde, yeni bil gil eri n ür etil mesi nde ve bil gi ye hı zlı bir Ģekil de ul aģıl abil mesi nde çağa da mgası nı vur an bil gi sayarl ar dan yar arl anmayı ner edeyse büt ün bili m ve mesl ek al anl arı i çi n zor unl u kıl makt adır. Ki mi mesl ekl er bil gi sayarl arı n getirdi ği hı z ve kol aylıktan kazanç sağl arken, ki mil eri ni n i se kökl ü bi r yeni den yapıl anma sür eci i çeri si ne gi rdi ği gör ül mekt edir. Ġç mi marlık mesl eği de, bil gi sayarl arı n kull anıl dı ğı al anl ar dan bi ri ol ar ak bu deği Ģi mden et kil enmekt edi r. Ġ ç mi marlık mesl ek al anı nı n yanı sıra, i ç mi marlı k eği ti mi de pi yasadaki yeni t al ebi kar Ģıl ayacak ve mesl eği n yeni yapı sı na uyu m sağl ayacak özelli kt e i ç mi marl ar yeti Ģtir mek amacı yl a yeni den yapıl anmakt adır. Bil gi sayarl arı n t asarı m ve ür eti mde kull anıl ması na yöneli k BDT al anı nda yapıl an bu ar aģtır mada, i ç mi marlık bür ol arı nda bil gi sayar kull anı mı n mesl eğe ol an et kil eri üzeri nde yoğunl aģıl mı Ģtır. Varıl mak i st enen a maçl ar ar ası nda, yeni t eknol ojil eri n bür ol ar daki geli Ģi mi ve bu t eknol ojil er den nasıl yararl anıl dı ğı sayıl abilir Amaç Tezde a maçl anan BDT ni n, i ç mi marlık mesl eği ndeki kull anı m al anl arı nı n ar aģtırıl ması ve i ç mi marlık mesl ek al anı nda f aali yet göst er en bür ol ar da kul l anı mı nı n mesl eğe ol an et kil eri ni n incel enmesi dir. Amaç, i ç mi marlık al anında f aali yet göst er en bür ol arı n i ç mi marlık mesl ek al anı na uygun yazılı ml ar kull anı p kull anmadı kl arı nı n sapt anması, kull anıl an yazılı m ve donanı ml arı n yet eri nce etki n kull anılı p kull anıl madı ğı nı n ar aģtırıl ması dır. Bil gi sayar yazılı m ve donanı ml arı nı n, i ç mi marlık bür ol arı nda bugünkü kull anı mı nı n boyutl arı nı öğr enmek, bu konuda çözüml er sunmakt an öt e; bür ol ar a iliģki n t asarı m 1

14 al anı nda yaģanan dönüģüml er e ait birt akı m veril er e ul aģabil mek araģtır manı n a maçl arı ar ası nda yer almakt adır. Mi marlık eğiti mi nde ve mi mari bür ol ar da bu konuya ili Ģki n ar aģtır mal ar a rastl anmı Ģ ol up, i ç mi marlık mesl eği ne yöneli k böyl e bi r araģtır manı n eksi kli ği belirl ener ek i ç mi mari bür ol ar da bil gisayar kull anı mı nı n et kil eri ni anl ayabil mek a macı yl a bi r ar aģtır ma yapıl ması na ger ek ol duğu düģünül müģt ür. Tasarı m ve ür eti mde bil gi sayar dest eği nden yar arl anan i ç mi marlık bür ol arı nda, bil gi sayar kull anı mı nı n t asarı m ve uygul amal ar üzeri ndeki et kil eri ni i ncel eyer ek bu al anda, veri t opl amaya ve anali ze dönük bir çalıģma yapıl ması na kar ar veril mi Ģtir Kapsa m Ġç mi marlık mesl ek al anında bil gi sayar kull anı mı nı n getirdi ği yenili kl er ve bu al andaki et kil eri ni n anali z edil mesi i çi n, i ç mi marlık mesl ek al anı ndaki f aali yetl eri n en har eketli ol duğu Ġ st anbul da hi z met ver en bür ol ar ar ası nda bi r anket yapıl mı Ģtır. Yapıl an anket sonucunda mesl ek al anı ndaki f aali yetl er deki BDT kull anı mı na açı klık getir mek hedefl enmi Ģtir Yönt e m Kapsa m ve a maç böl ümünde belirtil en a maçl ar doğr ult usunda ar aģtır ma i ki aģa ma il e yür üt ül müģt ür: Ar aģtır manı n il k aģaması nda yazılı kaynakl ar dan f aydal anıl mı Ģ ve özelli kle BDT ve i ç mi marlık mesl ek al anı na ili Ģki n el de edil en bil gil eri n değerl endi ril mesi ol uģt ur muģt ur. Çalı Ģ manı n i ki nci aģaması nda Ġ st anbul da hi z met ver en 38 i ç mi marlı k bür osu üzeri nde bir anket çalı Ģması yapıl mı Ģtır. Yurti çi nde bil gi sayar yazılı m ve kull anı mı konusunda yayı nl ar i ncel enmi Ģtir. Son yıll ar da bu yayı nl arı n i çi nden öne mli bi r kı s mı nda i se mi mari de bil gi sayar kull anı mı na yer veril mi Ģtir. Ancak bunl arı n i çinde doğr udan i ç mi mari bür ol ar da bil gi sayar kull anı mı nı akt ar an yayı nl arı n ol maması, konu al anı bilgi sayar ve mi marlıkt a kull anı mı ol an yayı nl arı n di kkatli ce t aranar ak ger ekli bil gil eri n seçil mesi ni zor unl u kıl mı Ģtır. Bu konuda yar arl anıl an kaynakl ar yurti çi nde yapıl an t ezl er, sür eli yayı nl ar, bil diril er ve t opl antı sempozyu m, se mi ner vb. f aali yetl er dir. AraĢtır mada 2

15 yurt i çi kaynakl arı n yanı sıra yurt dı Ģı kaynakl arı nı n i ncel enmesi ne de yer veril mi Ģ ve i nt er net ar acılı ğı il e de bilgi ye ul aģıl abil mi Ģtir. Bu t ezi n anali z çalı Ģması i çi n her bi ri 61 sor udan ol uģan ol uģt ur ul muģt ur ve 38 f arklı bür oda uygul anmı Ģtır. anket f or ml arı 3

16 2. BĠ LGĠ SAYAR VE TANI MLAR Bil gi sayarı n Tanı mı Sayı sal i Ģl eml er genelli kle üç düzeyde sı nıfl andırılmakt adır. Bu düzeyl er; t o count (say mak), t o cal cul at e (hesap yapmak), t o comput e (hesapl amak) sözl eri il e if ade edil mekt edir. Bu i Ģl eml er e yar dı mcı olmak üzer e geli Ģtiril en ar açl ar i se; count er (sayaç), cal cul at or (hesap maki nesi), comput er (bil gi sayar) ol arak adl andırıl makt adır ( Ber köz, 1994). En basit sayı sal i Ģl em araçl arı ol ar ak kabul edil en sayaçl arı n ör nekl eri arası nda su sayaçl arı, el ektri k sayaçl arı vb. yer al makt adır. Hesap maki nel eri i se daha çok dört mat emati k i Ģl eme dayalı hesapl arı yapmaya yardı mcı ol an daha geli Ģmi Ģ ar açl ar ol ar ak bili nmekt edir. Ancak, sayı sal i Ģl eml er e yar dı mcı aygıtl arı n en geli Ģmi Ģi bil gi sayarl ar dır. Bil gi sayarl ar ( Co mput ers) son der ece kar maģı k ve t ekr arl anan mat emati k i Ģl eml eri çok hı zlı yapabil mek yet eneği ne sahi p, veril eri depol ayan, depol anan veril eri i Ģl eyebil en, pr ogr aml anabilir ar açl ar ol ar ak t anı ml an makt adır. Comput e sözünün dilimi zde t am bi r kar Ģılı ğı ol madı ğı ndan comput er sözüne de he men bi r kar Ģılık getirebil mek mü mkün ol ma mı Ģtır. BaĢl angı çt a öneril en el ektr oni k beyi n, el ektroni k hesap maki nası gi bi bazı karģılıkl ar pek t ut ma mı Ģ, ancak daha sonr a ort aya atıl an bil gisayar sözcüğü hı zl a yaygı nl aģ mı Ģtır ( Ber köz, 1994) Bil gi sayar Teknol oji si ni n Geli Ģi mi Bil gi sayar t ari hl eri ni n çoğunda, Pascal ve Babbage gi bi mat emati kçil eri n i cat etti kl eri mekani k sayı say ma maki nel eri nden söz edil erek konuya gi ril mekt edir ( ġekil 2. 1). 4

17 Bazıl arı na gör e i se bu maki nel eri n, günü müzün el ektroni k bil gi sayarl arı nı n geli Ģi mi nde f azl a bir roll eri ol ma mı Ģtır ( Ber köz, 1994). ġekil Pascal ı n i cat ettiği mekani k sayı say ma maki nesi ( Pascali ne) Bugünkü bil gi sayarl ar a kavr am ol ar ak il k benzeyen ar aç 1822 de Charl es Babbage t ar afı ndan geli Ģtiril en f ark maki nesi ( diff er ence engi ne) ol ar ak kabul gör mekt edi r ( ġekil 2. 2). Bu ar aç günü müzde de benzerl eri kull anıl an deli kli kartl arl a bi l gil eri al an mekani k bi r hesap maki nesi dir. Buharl a çalı Ģan ve bi nl erce di Ģli si ve vit esi ol an bu maki ne çok baģarılı bir çalı Ģma ol ama mı Ģtır. Bunun üzeri ne Babbage yeni bi r maki ne i çi n çalı Ģmal ar a baģl amı Ģtır. Ancak ö mr ü yet medi ği i çi n t ama ml aya ma mı Ģtır. Yeni maki nesi ni n adı analiti k maki nedi r ( anal ytical engi ne) ve bi r del gi maki nası (punch car d) ünit esi, bir mekani k sayı i Ģl emci si, kontr ol ünit esi ve depol ama ünit esi var dır. ġekil Babbage ni n f ark maki nesi ( Diff er ence machi ne) Ġl k el ektroni k sayı sal bilgi sayar askeri uygul amal arda kull anıl mak üzer e 1940'l ar da Pennsyl vani a Üni versit esi nde ür etil mi Ģtir adet el ektroni k t üp kull anıl ar ak yapıl an il k el ektroni k bil gi sayar ENI AC ( El ektroni c Nu meri cal I nt egr at or and Co mput er) - el ektroni k sayı sal t üml eyi ci ve bil gisayar, 30 t on ağırlı ğı nda, 167 m2 büyükl üğündeydi ve 150 KW güç har camakt aydı ( ġekil 2. 3). ENI AC sani yede

18 t opl ama i Ģl emi yapabiliyor f akat aģırı ı sı nma sebebi yl e bi r kaç daki ka i çi nde arı zal anı yor du. ġekil ENI AC Daha sonr a 1944 de Ameri ka da I BM, askeri amaçl arl a il k ot omatik sayı sal bil gi sayarı Mar k1 adı al tı nda ür et mi Ģtir ( ġekil 2. 4). El ektroni k sayı sal bil gisayarl arı n geli Ģi mi ve si vil amaçl ara uygul anması, i ki nci dünya savaģı ndan sonra gi der ek hı zl anmı Ģ ve özelli kl e Ameri ka ve Ġ ngilt er e de peģ peģe l ambalı birçok bil gi sayar yapıl mı Ģtır yıll arı ar ası nda geli Ģtiril en bi l gi sayarl ar tr ansi st örl ü, el ektr oni k l ambalı bil gi sayarl ar dır yıll arı ar ası nda i se ent egr e devr eli bilgi sayarl ar geli Ģtiril mi Ģtir l er de tr ansi st orl eri n i cat edilmesi ve daha sonr al arı büt ünl eģi k devr e yongal arı nı n ( chi p) ort aya çı k ması yl a bil gi sayarl arı i yi ce küçültebil mek ve sadece büyük kur ul uģları n değil, bireyl eri n de ki Ģi sel kull anı mı na sunabil mek mü mkün ol muģt ur. ġekil Mar k yılı nda St eve Wozni ak ve St eve Jobs adlı i ki üni versit e öğr enci si evl eri ni n gar ajı nda Appl e II maki nası nı ür et mi Ģl er dir. Bitmi Ģ ol ar ak bi r basi c yoru mcusu il e satıl an bu bil gi sayarı n t ek eksi ği monit ör ü i di. Monit ör yeri ne evdeki tel evi zyonun 6

19 ekr anı kull anılıyor du. Wozni ak ve Jobs un kur dukl arı fir ma, daha sonr a Appl e Maci nt osh adı nı al mı Ģtır ( Berköz, 1994). Öt e yandan, A. B. D. de genelli kl e bankal ar, sil ahlı kuvvetl er, büyük Ģi rketl er de kull anıl an büyük bil gi sayarl ar al anı nda ün yapan I BM fir ması da 1981 yılında mi kr o bil gi sayar pazarı na gi r meye kar ar ver er ek, Ki Ģisel Bil gi sayar ( PC) adı veril en il k modeli pi yasaya sürmüģt ür. Ki Ģi sel bil gi sayarl ar a mi kr o bil gi sayarl ar da den mekt edir. Ar adan geçen yıll ar i çi nde ki Ģi sel bi l gi sayarl ar al anı nda ol ağanüst ü bi r geli Ģme i zl enmi Ģtir. 90'lı yıll ar da bil gi sayarl ar haci m ol ar ak küçül müģ, hı z, bell ek ve t ekni k özelli kl eri bakı mı ndan ol dukça yüksek kapasit el er e ul aģ mı Ģtır. Bil gi sayar t eknol oji si ndeki geli Ģi m sür eci 5 kuģakt a grupl andırıl makt adır. Bil gisayarl arı n t eknol oji k geli Ģi msür eci ni t abl o 2. 1 den i zl emek mü mkündür. Tabl o Bil gi sayar t ari hçesi ni n kuģakl ar a gör e sı nıflandırıl ması M. Ö. 500 Abaküs 1642 Pascal ı n mekani k t opl ama maki nası 1827 Babbage'i n çı kar ma maki nası 1941 Ġkili mekani k hesapl ayı cı ( Zuse) 1944 Ondal ı k el ektromekani k hesapl ayı cı ( Ai ken) KuĢak Bil gi sayarl ar Vaku mt üpl er ve ı Ģı nl ar KuĢak Bil gi sayarl ar KuĢak Bil gi sayarl ar Ent egr e devr el er - ENI AC bil gi sayarı n yapı mı - Tr ansi st orl er ve manyeti k bell ekl er KuĢak Bil gi sayarl ar Kar maģı k ent egr e devr el er 1982 I BM pc & ms- dos 1984 Mac 1990'l ar- 5. KuĢak Bil gi sayarl ar Par al el i Ģl emcil er, Yapay zeka, Ġ nt er net Türki ye de Bil gi sayar Teknol oji si ni n Geli Ģimi Tür ki ye ye il k bil gi sayar 1960 yılı nda gi r mi Ģ, 1964 e kadar bi r geli Ģ me kaydedil me mi Ģtir. Bu t ariht e kar ayoll arı Genel Müdürl üğü bi ri nci kuģak I BM 650 it hal et mi Ģ ve bil gi sayar kullanan il k kur ul uģ ol muģtur yılı nda Ġ st anbul Tekni k Üni versit esi t ar afı ndan i ki nci kuģak bil gi sayar IBM ( 1620) it hal edil mi Ģ, ül kemi zde moder n anl amda bil gi sayar eğiti mi bu t ari ht en i ti bar en baģl amı Ģtır. Üçüncü kuģak bil gi sayar (I BM 1130) 1966 yılı nda El ektri k Ġ Ģl eri Et üd Ġ dar esi ( EĠ EĠ) Ģi mdi ki adı yl a Tür ki ye El ektri k Kur umu ( TEK) t ar afı ndan it hal edil mi Ģ, böyl ece bil gi sayar Tür k ekono mi k hayatı na gi rmi Ģtir. Bundan sonr a 70 li yıll arl a bi rli kt e bil gi sayarı n it hal edili Ģi hı zlı bir geli Ģme göst er mi Ģtir. 7

20 Tabl o Bil gi sayarı n Türki ye ye il k girdi ği yıll ar daki dur um Yıll ar Bil gi sayar sayı sı Bi l gi sayarı n ül keye il k gi ri Ģi ve bunu t aki p eden il k 10 yıl i çi ndeki geli Ģi mi çok da hı zlı ol ma mı Ģtır. Fakat il k zamanl ar da Tür ki ye deki bil gi sayar sayı sı di ğer az geli Ģ mi Ģ ül kel erl e kar Ģıl aģtırıl dı ğı za man sayı bakı mı ndan daha i yi dur umda ol duğu gör ül mekt edir ( Tabl o 2. 3). Tabl o Geli Ģ mekt e ol an ül kel eri n 1969 yılı iti bari yl e bil gi sayar dur umu. Ül ke Adı Hi ndi st an Tür ki ye ġili Güney Kor e Tayl and Ni j erya Irak Bil gi sayar Sayı sı Kar Ģıl aģtır ma geli Ģmi Ģ ül kel erl e yapıl dı ğı zaman ar adaki f arkı n çok büyük ol duğu gör ül mekt edir. Bu dur umu Tabl o 2. 4 den i zl emek mü mkündür. Tabl o (1969 yılı iti bari yl e). Geli Ģ mi Ģ ül kel erl e Tür ki ye ni n bil gi sayar sayı sı bakı mı ndan karģıl aģtırıl ması Ül ke A. B. D Japonya Kanada Tür ki ye Bil gi sayar Sayı sı

21 Tür ki ye ye il k getiril en bil gi sayarl ar daha çok t ekni k sor unl arı çöz mek i çi n kull anıl makt aydı. Kar ayoll arı Genel Müdürl üğü, getirdi ği bil gi sayarl arı yol ve köpr ü hesapl amal arı nı n yapı mı nda, Ġ st anbul Tekni k Üni ver sit esi eğiti m ve ar aģtır mal ar da ve El ektri k i Ģl eri Et üd Ġ dar esi de el ektri k mühendi sli ği uygul amal arı nda kull anmı Ģtır ( Uman, 1973). Bil gi sayar sayı sı, yukarı daki t abl olar da da gör ül düğü gi bi 60, 70 di ye sayıl abil mekt eydi. Ama yıll ar geçti kçe bu kesi nli k kaybol muģt ur. Bil gi sayar sayı sı t opl am nüf usa or anl andı ğı zaman kal kı nmı Ģ ve kal kı nmakt a ol an ül kel eri n ar ası ndaki f ark Tabl o 2. 5 de açı kça gör ül mekt edir. Tabl o Bil gi sayar baģı na düģen nüf us sayı sı. Tür ki ye Lati n Ameri ka ki Ģi ye bir bil gi sayar ki Ģi ye bir bil gi sayar Batı Avr upa ki Ģi ye bir bil gi sayar A. B. D ki Ģi ye bir bil gi sayar 1997 yılı iti barı yl a Tür kiye' de kur ul u ana bil gi sayar adedi , ki Ģi sel bil gi sayar adedi i se ol arak t ahmi n edil mekt edir. Bu t opl ama gör e 1000 ki Ģi ye 18 adet ki Ģi sel bil gi sayar düģ mekt edir. Ancak 1998 ve 1999 yıll arı nda ki Ģi sel bil gi sayar satı Ģl arı nı n yakl aģı k ol duğu di kkat e alı ndı ğı nda ki Ģi sel bil gi sayar sayı sı nı n sür atl e arttı ğı gözl enmekt edir Bil gi sayarl arı n Yapı sı Genel anl amda bil gi sayarl ar büt ün di ğer maki nel er gi bi, i nsanı n yöneti m ve deneti mi nde, kendil eri ne depol anan veril er e, komutl ar a ve bil gi sayar progr aml arı na gör e i Ģl emyapar ak sonuçl arı ür et en el ektroni k yardı mcı ar açl ar ol ar ak t anıml anırl ar. Bil gi sayarl arı n üç önemli özelli ği Ģu Ģekil de sıral anmakt adır: Uygul ayacağı komutl ar di zi si ni (pr ogr am) bell eği nde sakl ayabilir. Bu komutl arı çok yüksek hı zda uygul ayabilir. Genel hesapl ama amaçlı ol ar ak kull anıl an bir ar açtır. 9

22 Bi r bil gi sayar si st emi ni n üç t emel el emanı var dır, bunl ar; 1. Donanı m( Har dwar e), 2. Yazılı m( Soft war e), 3. Veri ( Dat a) dir Donanı m Bi r bil gi sayar daki gi ri Ģ, çı kı Ģ ve mer kezi i Ģl em ünit el eri il e il gili ar açl ar donanı m ol ar ak t anı ml anır ( ÇağdaĢ, 1992). BaĢka bi r deyi Ģl e, bil gi sayarl arı n ell e t utul up gözl e gör ül en t üm aksamı donanı m ( har dwar e) ol ar ak nit el enir. Kull anı cı nı n bil gi sayarl a il eti Ģi m kur mak i çi n sür ekli kull andı ğı aygıtl ar dır. Veril eri n gi ril ebil mesi i çi n kl avye ve f ar e, giril en veril eri n sonuçl arı nı n kull anı cı ya ul aģtırıl ması i çi n kull anıl an moni t ör ve yazı cı gi bi aygıtl ar a dı Ģ donanı m aygıtl arı deni r. Bi r bil gi sayarı n donanım Ģe ması Ģekil 2. 5 de gör ül mekt edi r. Pr ogr am Veri Ana Bell ek ( RAM) Yar dı mcı Bell ek Gi ri Ģ Ar açl arı Kontr ol Bi ri mi Arit meti k Mantı ksal ĠĢl em Bi ri mi Çı kı Ģ Ar açl arı Mer kezi ĠĢl em Bi ri mi ( CPU) ġekil Bi r bil gi sayarı n donanı mģeması Yazılı m Bil gi sayarı çalı Ģtır maya yar ayan, fi zi ksel kı sım dı Ģı nda kal an pr ograml ar dır. Bil gi sayar da kull anıl an her t ür pr ogr am yazılı m ol ar ak t anı ml anmakt adı r ( ÇağdaĢ, 1992). Bi r bil gi sayarı n ell e t ut ul up, gözl e gör ül en t üm aksamı har dwar e ol ar ak 10

23 nit el eni nce, böyl e bi r niteli k t aģı mayan pr ogr aml ar a da har d ( sert) sıf atı nı n t er si ol an soft (yumuģak) sıf atı il e baģl ayan soft war e adı veril mi Ģtir. Tür kçe de i se soft war e sözüne yazılım kar Ģılı ğı veril mi Ģtir (Ber köz, 1994). Yazılı m, bil gi sayar si st emi ni n kendi si nden i st enen i Ģl evl eri yapması nı sağl ayan emi rl er zi nciri dir. Yazılı mi ki t emel bil eģen gr ubuna sahi ptir: Si st emyazılı mı, Uygul ama yazılı mı Si st emyazılı mı Bil gi sayarı n çalı Ģması nı sağl ayan ve genelli kle donanı ml a bi rli kt e kull anı cı ya sunul an pr ogr aml ar dır. Bu yazılı ml ar da kendi i çi nde i ki gr uba ayrılırl ar ĠĢl eti msi st emi ( Di sk Oper ati ng Syst em- DOS) ĠĢl eti m si st emi kull anı cı il e bil gi sayar ve bi ri ml eri ar ası ndaki il eti Ģi mi sağl ayan bi r yazılı mdır. Ġ Ģl eti m si st eml eri donanı ml a en ili Ģkili ve özelli kl eri ne en bağlı yazılı m gr ubudur. Ġ Ģl eti m si st emi ni n bi r baģka gör evi de t üm pr ogr aml arı n bil gi sayar si st emi nde uyuml u çalı Ģmal arı nı sağl amaktır ( Erdur an, 1986). Ġ Ģl eti msi st e ml eri Tek kull anı cı / Tek i Ģ i çi n i Ģl eti msi st eml eri ( MS DOS, Mac OS, CP/ Mv. b. dir) Tek kull anı cı / Çokl u i Ģ i çi n ĠĢl eti msi st eml eri ( OS/ 2, Wi ndows v. b.l eri dir) Çok kull anı cı / Çokl u i Ģ i çi n i Ģl eti msi st eml eri ( Uni x, Xeni x v. b. dir) Derl eyi ci ( Compil er) Belli bil gi sayar dill eri nde yazıl mı Ģ pr ogr aml arı maki ne dili ne çevirer ek bilgi sayar da çalı Ģabilir dur uma, baģka bi r deyi Ģl e a maç progr ama dönüģt ür en yazılı ml ar dır. Kull anı cı bu parçal arl a doğr udan il eti Ģi mhali nde değil dir ( Er dur an, 1986). Pr ogr a ml a ma Dil ve Derl eyi cil eri Sır asal pr ogr aml amaya yöneli k dill er ( Basi c, C++, Pascal, Fortran v. b.) Yapay Zeka Pr ogr aml arı i çi n dill eri ( Pr ol og, Li ps en çok bili nenl eri dir.) 11

24 Uygul ama yazılı mı Kull anı cıl arı n çeģitli pr obl e ml eri bil gi sayar da çöz mek i çi n yazdı kl arı pr ogr aml ar dır. Kull anı cıl arı n pr obl eml erini çöz mek üzer e veril eri ni uygul adı kl arı ve di ğer kull anı cıl ar t ar afı ndan daha önceden yazıl mı Ģ ol an uygul ama yazılı ml arı i se paket pr ogr am ol ar ak t anı ml anmakt adır. Hazır Uygul a ma Paketleri Yazı yaz ma pr ogr aml arı ( Wor dperf ect, MS Wi nword, AMI v. b.) Tabl o yapma pr ogr aml arı (Lot us , MS Excel, Quattro v. b.) Veri i Ģl eme pr ogr aml arı (dbase, Par adox, Access v. b.) Gr afi k pr ogr aml arı -ĠĢ gr afi ği Pr ogr aml arı ( Har var d Gr aphi cs, Fr eel ance v. b.) - Bili msel Gr afi k Pr ogr aml arı ( Mat hcad, Gr apher v. b.) - Bil gi sayar Dest ekli Tasarı m Pr ogr aml arı ( AutoCad, Desi gncad, Ar chi cad v. b.) Büt ünl eģi k pr ogr aml ar (MS Wor ks, PFS: First Choi se v. b.) Masa üst ü yayı ncılık pr ogr aml arı ( Al dus Page maker, Vent ur a v. b.) Belli i Ģl er e yöneli k Hazır Uygul ama Paketl eri - Muhasebe, Fi nans ve Per sonal Pr ogr aml arı (Qui cken, Peachtr ee, Ti mesli ps v. b.) - Pr oj e Yöneti m Pr ogr aml arı ( Ti meli ne, MS Pr oj ect, HPM v. b.) - Tı bbi TeĢhi s Pr ogr aml arı - Eğiti mve Eğl ence ( Typi ng Tut or, F. Si mul at or, v.b.) Kar ar Dest ek Si st eml eri Uz man Si st eml eri ( Seed- Pr o ) Yar dı mcı Pr ogra ml ar Çok amaçlı yar dı mcı pr ogr aml ar ( PC Tool s, Nort on Utiliti es v. b.) Di sk sı kı Ģtır ma pr ogr aml arı ( Co mpr ess, Speed Di sk, St acker v. b.) Dosya sı kı Ģtır ma pr ogr aml arı ( Ar ch, Pak, Zi p v. b.) Opti k kar akt er t ar ama progr aml arı ( Wor dscan, PC OCR, ReadRi ght v. b.) Gr a mer, Yazı üsl ubu ve i ml a düzelt me pr ogr aml arı ( Gr ammati k, Ri ghtri ght v. b.) 12

25 Ġl eti Ģi myazılı mı Mode m Soft war e ( Cr osstal k, Pr ocomm v. b.) Fax Soft war e ( Wi nf ax, MTEZ v. b.) Ter mi nal Emul at or Soft war e ( CP Co mmut e, MS Ter mi nal v. b.) Özel Uygul a mal ar Pi yasada satıl mak i çi n değil, f akat özel bi r i Ģt e kull anıl mak a macı yla yukarı da belirtil en pr ogr aml ama di ll eri nden biri il e yazıl mı Ģ t ümpr ogr aml ar dır. ÇeĢitli amaçl arl a kull anılmak üzer e bil gi sayar bell eği nde depol anmı Ģ bil gil ere veri deni r. Veril eri n sayı sal, alf abeti k veya gr afi k ol ar ak depol anması ol anağı var dır ( ÇağdaĢ, 1992). Bi r bil gi sayarı n i Ģl eyi Ģ bi çi mi en yalı n Ģu Ģekil de if ade edil mekt edir; Bi r bil gi sayar dı Ģ kaynakl ar dan (girdil er) gel en veril eri alır, Sor ul an pr obl eme bi r çözü m ar arken (i Ģl em yaparken) bu veril eri geçi ci ol arak bi r bell ekt e depol ar, Bul duğu sonuçl arı deği Ģik ar açl arı n (çı ktıl ar) yar dımı yl a gözl er önüne ser er. Bu gör evl eri yapacak öğel er ve bunl arı n bi rbiri yl e ili Ģki si, en küçük bil gi sayar dan en büyüğüne kadar, büt ün bil gi sayar si st eml eri nde aynı dır. Asıl hesapl arı yapan bir Mer kezi ĠĢl em Bi ri mi ( Centr al Pr ocessi ng Unit CPU), Bil gi sayarı n çalı Ģtırdı ğı pr ogr am il e bu pr ogr amı n kull andı ğı veril eri n geçi ci ol ar ak depol andı ğı Ana Bell ek veya RAM ( Mai n Me mor y, Rando m Access Me mor y), Veril eri sür ekli ol ar ak sakl amaya ve ana belleğe gönderi p or adan al mağa yar ayan bir Yar dı mcı (veri) Deposu ( Auxili ary St orage), Dı Ģ kaynakt an gi ril en veril eri alı p el ektri k si nyall erine dönüģt ür er ek Mer kezi Ġ Ģl em Bi ri mi ne gönder en Gi r di Aygıtl arı (I nput Devi ces), Keyboar d ( Fr ansı zca, Kl avye), Far e ( Mouse) ti pi k girdi aygıtı ör nekl eri dir, Mer kezi Ġ Ģl em bi ri mi nden geri gel en el ektri k si nyall eri ni uygun bi r çı ktı for muna dönüģt ür en Çı ktı Aygıtl arı ( Out put Devi ces). Yazı cıl ar ( Pri nt ers), Monit ör ( Fr ansı zca, ekr an), Pl otter' da ti pi k çı ktı aygıtı ör nekl eri dir ( Berköz, 1994). 13

26 2. 5. Bil gi sayarl arı n Sı nıfl andırıl ması Bil gi sayarl arı n sı nıfl andırıl ması nda birt akı möl çütler var dır. Bunl ar; ĠĢl eml eri n çabukl uğu, Veril eri n il etil me çabukl uğu, Bell ek kapasit esi, Aynı zamanda yar arl anabil ecek kull anı cıl arı n sayısı ( Anon., 1981). Bugün bil gi sayarl ar, en uf ağı ndan en büyüğüne doğr u, Ģu adl ar altı nda sı nıfl andırıl makt adır. Bunl ar; Ki Ģi sel Bil gi sayarl ar, Küçük bil gi sayarl ar, Büyük bil gi sayarl ar Ki Ģi sel Bil gi sayarl ar ( PC, personal comput er ) Tek bi r kull anı cı i çi n yapıl mı Ģ ve kull anı mı kol ay maki nel er dir. Özelli kl e yeni t eknol ojil er, ki Ģi sel bil gi sayarl arı n gücünü artırdıkça, küçük ve ki Ģi sel bi l gi sayarl ar ar ası ndaki sı nır belirsi zl eģ meye baģl amı Ģtır ( ġekil 2. 6) ( Anon., 1981). Kull anı cı Kull anı cı Kl avye Ort ak Depol ama Üni t esi Kl avye Ekr an Ekr an Ekr an Yazı cı ġekil Ki Ģi sel bil gi sayarları n ör gütl enme Ģeması 14

27 Küçük Bil gi sayarl ar El bil gi sayarl arı, deft er tipi bil gi sayarl ar, di z üst ü bil gi sayarl ar ve mi kr o bilgi sayarl ar bu gr upt a yer alırl ar. Kull anı mı daha kol ay ol an ve aynı anda bi rden f azl a ki Ģi ye hi z met ver ebil en bil gi sayarl ar dır. Yeni bi ri ml er ekl eni p kapasit el eri arttırıl abilir ( ġekil 2. 6). Bu nedenl e esnek bi r yapı ya sahi ptirl er. Küçük bil gi sayarl ar, büyük bi r bil gi sayar ger ektirecek kadar küçük ol mayan i hti yaçl ar a cevap verirler ( Anon., 1981). Fi yatl arı düģük ve i Ģl et me masr afl arı daha az ol duğu i çi n ort a boy i Ģl et mel er t ar afı ndan t erci h edilirl er ( Çubukçu, 2000). Çevr e depol ama Kull anı cı Kl avye Ekr an Yazı cı ġekil Küçük bil gi sayarları n ör gütl enme Ģeması Büyük Bil gi sayarl ar Büyük bil gi sayarl ar ( Macr o bil gi sayarl ar ve Mai nfr ame) büyük boyutl ara sahi p ve bi rçok ki Ģi t ar afı ndan aynı anda kull anabil en bil gi sayarl ar dır. Bunl arı çalıģtırabil mek i çi n bi r bili Ģi mci eki bi gerekir. Çok geni Ģ bell ek kapasit esi ve çok yüksek çalı Ģ ma hı zı ger ektirirl er. Bu ti p bi r maki ne büyük öl çekli kur ul uģl ar da ya da öneml i bili msel mer kezl er deki ar aģtır mal ar da kull anılır. Uzay ar aģtır mal arı, nükl eer kaza si mül asyonl arı, met eorol oji k hava t ahmi nl eri, uydul arı n yör üngel eri, büyük i nģaatl arı n el ektroni k devr el eri gi bi çok kar maģık hesapl ama i Ģl eri nde kull anılırl ar ( ġekil 2. 8). 15

28 Kull anı cı Mer kez i Ģl em Üni t esi Kull anı cı Yazı cı Monit ör Teyp Ünit el eri Kull anı cı Depol ama Ünit esi Kull anı cı ġekil Büyük bil gi sayarları n ör gütl enme Ģeması Böl üm Sonucu Özelli kl e son yıl i çi nde bil gi sayarl arı n çok kökl ü aģamal ar dan geçerek, ger ek günl ük yaģa ma ger ekse çeģitli mesl ek dall arı na ol an et ki si büyükt ür. Di ğer t eknol oji k aģamal ar gi bi bil gi sayarl ar da i ç mi marlık mesl ek al anı nı n geli Ģi mi ndeki öne mli unsurl ar dandır. Bu nedenl e önceli kl e bil gi sayarı n t anı mı yapıl mı Ģ ve yapı sal özelli kl eri i ncel enmi Ģtir. Bil gi sayarl arı n t asarımdaki r ol ünü i ncel emeden önce bil gi sayarl arı n t eknol oji k geli Ģi mi i ncel enmi Ģtir. 16

29 3. BÖLÜM BĠ LGĠ SAYAR DESTEKLĠ TASARI M Bil gi sayar Dest ekli Tasarı m ( BDT) - Co mput er Ai ded Desi gn ( CAD) - sist eml eri ni n genel yapı sı et kil eģi mli bil gi sayar gr afi k (I CG - I nt er acti ve Co mput er Gr aphi cs) si st emi t emeli ne dayanmakt adır. Kull anı cı ya yöneli k bu si st eml er de bil gi sayar kull anı cı nı n komutl arı na gör e veri ci yi Ģekill er ve se mboll er kull anar ak yar atır, deği Ģtirir, gör ünt ül er ve çi zer. Si st emde kull anı cı t asarı mcı nı n kendi si dir; veri il eti Ģi mi ni sağl ar ve çeģi tli giri Ģ bi çi ml eri ar acılı ğı il e bil gi sayar a ko mutl ar ver er ek ekr anda çeģitli gör ünt üler ve t asl akl ar ol uģt ur ul ması nı mü mkün kıl ar ( Keski nel, 1985) Bil gi sayar Dest ekli Tasarı mı n Geli Ģi mi Tasarı m ve ür eti m mühendi sli ği nde bil gi sayar kull anı mı nı n t ari hi 1946 da ENI AC ( El ectroni c Nu meri cal I nt egr at or and Co mput er) ve onu i zl eyen il k bil gisayarl arı n ort aya çı ktı ğı yıll arı n baģl arı na uzanır. O döneml er de sonl u el emanl ar anali zi ve sayı sal deneti m, ( Nu mer i c Contr ol - NC) pr ogr aml arı, gr afi k özelli k ol maksızı n t opl u i Ģl eml e çalı Ģmakt aydı yıll arı nda ABD Hava Kuvvetl eri ni n ( USAF), Massachusett s I nstit ut e of Technol ogy ( MI T) e ver di ği ar aģtır ma pr oj esi il e il k NC freze t ezgahı geli Ģtirilmi Ģtir. Aynı yıll ar da MI T de il k gr afi k ekr an Whi rl wi nd bil gi sayarı na bağl anar ak çalı Ģtırıl makt aydı. NC t ezgahl arı ve NC çi zi m maki nal arı sonr aki yıll ar da endüstriyel pazar a açılırken, uçak sanayi nde kar maģı k par çal arı n ür eti mi nde kull anıl an bu t ezgahl arı n pr ogr aml aması nı kol ayl aģtır mak üzer e çalı Ģmal ar baģl amı Ģtır yıll arı ar ası nda MI T de sür dür ül en ve il k yüksek düzeyli NC pr ogr aml ama dili ol an APT ( Aut o mati call y Pr ogr ammed Tool s) un geli Ģtiril mesi yl e sonuçl anan çalı Ģmal ar sırası nda il k kez Co mput er Ai ded Desi gn ( CAD) t eri mi ort aya atılmı Ģtır ( Ross, 1960). APT dili ni n özelli ği, t akı m yol u yeri ne par ça geo metri si ni n t arif edil mesi ydi. Aynı yıll arda G. C. Devol ün al dı ğı bi r pat entl e 1954 yılı nda il k sanayi robot u kavr amı ort aya çı kmı Ģtır ( Yazar, 1988) l er den sonr a bil gi sayar ti cari ol ar ak da önem kazan maya baģl amı Ģtır da Fort une Der gi si CAD i Ģ i st asyonu ol ar ak bili nen maki neye geni Ģ yer ver mi Ģtir 17

30 ( Mit chell, 1990). CAD i Ģ i st asyonu, gr afi k gi rdi aracı ve çok pencer eli görünt ü- multi wi ndow di spl ay- den ol uģuyor ve 3 boyutl u görünt ü ver ebili yor du. Bu maki nel er bugüne ul aģacak yar atı cı fi kirl eri n t emeli ni ol uģt urmuģl ar dır. Bil gi sayar t eknol oji si ni n geli Ģmesi yl e bi rli kt e akade mi syenl er ve mat emati kçil er ağ ( mai nframe) bil gi sayarl ara geçi Ģ yoll arı nı ar amaya baģl amı Ģl ar dır. Önce çi zgi, yay, dai re daha sonr a kar maģı k eğril er gi bi t emel geo metri yi ol uģt ur an öğel eri n nasıl çi zil eceği ni n üst esi nden gel meye, not asyonl arı göst er mek, öl çül endirmek, çi zgi kalı nlıkl arı ver mek gi bi Ģekli alı Ģıl mı Ģ mühendi sli k f or matı nda gör ünt ül emeye çalı Ģmı Ģl ar dır. Bu araģtır mal ar, zamanl a ti cari kur ul uģl ar i çi n ür ün t emeli ni ol uģt ur makt a yet erli sonuçl ar ver meye baģl amı Ģtır ( Samuli s, 1995). Ġl k BDT si st emi akademi k düzeyde 1963 de Ivan E. Sut herl and i n MI T deki bi r dokt or a t ezi yl e ort aya çık mı Ģtır. Sut herl and, Sket chpad- çi zi m l evhası adı nı ver di ği si st emde uygun pr ogr aml ama t ekni kl eri ve veri yapıl arı yl a bi r r efresh ( gör ünt üyü sür ekli yeni den ür et en) ekr anda et kil eģi mli çal ıģmanı n ol anakl arı nı sergil edi. Bu si st em Bil gi sayar Dest ekli Tasarı mı n baģl angı cı nı ol uģt ur makl a ber aber, bil gi sayarlı gr afi k ve uçuģ benzetimi ni n (fli ght si mul ati on) t emeli ni at mı Ģtır. Ġl k kez t asarı mcı monit ör ün baģı na geçi p eli nde ı Ģı klı bir kal eml e ekr anda doğr udan çi zi m yapabili yor du. Scet chpad yazılı mı nda nesne yöneli mli pr ogr aml ama ( obj ect - ori ent ed pr ogr ammi ng) ve i kon si st emi kull anıl makt aydı. Aynı yıl T. Johnson çi zim l evhası fi kri ni üç boyutl u hal e get ir mi Ģtir. Sut herl and i n bu çalı Ģması na par al el ol ar ak, I BM de ot omobil t asarı mı nda kull anıl acak ol an DAC- 1 (Desi gn Aug ment ed by Co mput er) i si mli, büyük ağ ( mai nfra me) bil gi sayarl ar da çalıģan, bi r si st em geli Ģtirilmi Ģtir. Bu si st em 1964 t e Fall Joi nt Bil gi sayar konf er ansı nda t anıtıl mı Ģ ve 1960 l arı n sonuna doğr u bi rçok i nt er aktif BDT si st emi ni n yaygı nl aģ ması na ön ayak ol muģt ur. Bu geli Ģmeyl e ber aber, BDT si vil kull anı mda yaygı nl aģar ak, el ektri k, ki mya ve endüstri yel mühendi sli kl eri nde çalı Ģma i mkanı na sahi p ol du. BDT 1960 l arı n sonunda mi mari bür ol ar a gir mi Ģtir ( Ray- Jones, 1968). Al t mı Ģl arı n i ki nci yarı sı nda donanı m ve yazılı m al anı nda bi r di zi geli Ģ me ger çekl eģ mi Ģtir. Donanı mda mi kr o bil gi sayarl ar (1964) ve dağı nı k i Ģl em, daha ucuz bell ekli ekr anl ar ( st or age di spl ays; Tektroni x, 1968), ür eti mde CNC ( Comput eri zed Nu meri cal Contr ol), DNC ( Di r ect Nu meri cal Contr ol) ve Esnek Ür eti m Si st eml er- FMS ( Fl exi bl e Manuf act uri ng Syst em); yazılı mda aygıtt an bağı msı z il k gr afi k gör ünt ü si st emi ( GI NO, Ca mbr i dge Üni versit esi, 1966), analiti k ol amayan yüzeyl eri n pr ogr aml anması ( COONS, BEZI ER, 1967), ayrıca ABD de I CES (I nt egrat ed Ci vil 18

31 Engi neeri ng Syst em, 1965) pr oj esi, GM, Lockheed, Mc Donnell Dougl as, Boei ng gi bi fir mal arı n geli Ģtirdi ği CADD, PADL, AYNTHAVI SI ON, GMSOLI D, Japonya da TI PS- 1, GEOMAP, Ġ ngilt er e de ROMUL US gi bi si st eml er ort aya çı k makt aydı. Fakat özelli kl e donanı mı n pahalı ol ması, pi yasa yazılı mı bul unma ması, BDT/ BDÜ si st eml eri ni n kull anı mı nı n mühendi sli k al anı yl a sı nırlı kal ması na yol aç mı Ģtır de dünyada yal nı zca 50 fir ma, kar maģı k yüzeyl eri n t asarı mı ve bu yüzeyl eri n NC t ezgahl arı nda ür eti mi nde BDT kull anıl makt aydı ( Yazar, 1988). Bil gi sayar dest ekli t asarı mı n mi mari de kull anı mı, mühendi sli kt eki uygul amal arı nı n çok geri si nden gel mi Ģtir. Bunun sebebi de ağırlıklı ol ar ak ekono mi ktir. Ot omoti v, ge mi ve uçak sanayi, yatırı ml arı nda pahalı eki pmanl ar kull anabil ecek kadar büyük ve güçl üydül er. Fakat mi marlık fir mal arı daha uf akl ar dı ve yatırı ml arı nı bu yönde ger çekl eģtiremi yorl ar dı. Aynı zamanda yapıl an i Ģl eri n kar Ģılı ğı nda alı nan ücr etl er ar ası nda da büyük f arklılık var dı. Ġl k yapıl an bilgi sayar dest ekli t asarı m si st eml eri yazılı mı n fi yatı ve ger ektirdi kl eri donanı m bakımı ndan mi marl arı n kull an ması i çi n f azl a l üks si st eml er ol ar ak kal mı Ģl ar dır ( Mit chell, 1977) l eri n baģı nda i ki nci kuģak BDT si st eml eri n ol uģt ur ul ması il e 16 bitli k depol ama t üpl ü mi ni bil gi sayarl ar a geçil mi Ģtir ( Mit chell, 1977). Yet mi Ģl eri n il k yarısı nda il k mi kr oi Ģl emcil er (I nt el, 1971), ür eti mde pr ogr aml anabilir deneti m aygıtl arı ( PLC veya PC- Pr ogr ammabl e ( Logi c) Contr ol), il k anaht ar t esli m (t ur nkey) BDT/ BDÜ si st emi ( Comput ervi si on, 1971) gör ül mekt edir. Anaht ar t esli m si st eml er, mi ni bil gi sayar, bell ek gr afi k ekr an, ve belli bir uygul ama al anı ndan bağı msı z yazılı mdan ol uģ makt a ve daha ucuza mal ol makt adırl ar. Yazılı m, çi zi me yöneli ktir, bazen sı nırlı üç boyutl u t el kaf es özelli kl eri ne sahi ptir. Yet mi Ģli yıll ar da BDT üzeri ne çok sayı da konf er ans ve yayı n yapıl mı Ģtır. Bil gisayarl arı n gücünün artar ken fi yatı nı n düģ mesi, si st em pazarl ayı cıl arı nı n f aali yeti BDT kull anı mı nı ABD, Avr upa ve Japonya da yaygı nl aģtır mı Ģtır ( Yazar, 1988). BDT kull anı mı hal a zor dur, ancak bu döne mde Ġ ngilt er e de özel sekt ör i ki nci kuģak BDT t eknol oji si ni daha veri mli kull an makt adır ( Mit chell, 1977). Mi t chell ( 1990) i n if adesi ne gör e si st eml eri n t üm sekt örl er de yaygı nl aģ maya baģl aması 1980 ort al arı nda ger çekl eģ mi Ģtir l eri n baģı nda üçüncü kuģak BDT si st eml er 32 bitli k süper mi ni bil gi sayarl arl a kull anıl maya baģl anmı Ģtır. Yüksek çözünürl ükl ü ı zgar a si st emi, gör ünt ü depol ama t üpünün yeri ni al mı Ģtır. Önce, vekt ör t üpl ü monit örl er den r ast er t üpl ü yüksek çözünürl ükl ü monit örl er e geçil mi Ģtir; böyl ece net gör ünt ü el de edil mesi ve il k kez r enk kull anıl ması öne mli kazançl ar ol muģt ur. 19

32 Artı k BDT si st eml eri büyük, mi ni veya mi kr obil gisayarl ar il e r enkli, r enksi z ekr anl ar üzeri ne kur ul abil mekt edi r ( Yazar, 1988). BDT si st em yazılı ml arı da daha özelli kli komutl arı i çer en bi r konu ma ul aģ mı Ģ ol up, t ekni k kull anı m r ehberi ni de sağl amaya baģl amı Ģtır. Si st em pahalı ol ması na kar Ģı n t ekni k r esi m açı sı ndan yar arlı bul unmakt aydı. Machi ntosh, f ar e ve pencer e si st emli bi r ar ayüz si ste mi ( GUI - Gr aphi c User I nt erf ace)-gr afi k kull anı cı ar ayüzü geli Ģtir mi Ģtir. Ġl k def a bi r BDT pazarı ndan söz edil meye baģl anmı Ģtır. Aut ocad gi bi BDT uygul amal arı ndan önce Ver sa CAD ve CADkey pazar daki bu gereksi ni mi dol dur maya baģl amı Ģtır. Aut ocad si st emi geni Ģ ve hı zlı bir Ģekil de kabul gör müģt ür. Ġl k def a 1982 de BDT Donanı mı ve Yazılı mı Pazarı ol uģ muģ, 1989 a kadar li sanslı kull anı cı ya ul aģ mı Ģtır. Artık küçük bür ol ar da ve mühendi sli k fir mal arı nda da BDT kull anı mı ger çekl eģ meye baģl amı Ģtır ( Mit chell, 1990). Dör düncü kuģak BDT ı n et ki si, donanı mdaki bi r baģka öne mli geli Ģme ol arak kabul edil en Ki Ģi sel Bil gi sayar ( PC- Per sonal Co mput er) l ar üzeri nde ol muģt ur. Her ne kadar bu kuģakt a bil gi sayarl ar henüz çok düģük güçl ü ve basit donanı mlı ol sal ar da çok daha ekono mi ktil er. BDT yazılı mı geli Ģti kçe baģka t eknol ojil eri n kombi nasyonl arı il e beģi nci kuģak yazılı m ol uģ muģt ur. Yazılı m geliģtir me konusundaki çabal arı n çoğu i Ģ i st asyonl arı na yönel mekt e, yeni yazılı m ol anakl arı nı geli Ģtir mek, yeni kull anıl maya hazır hal e gel en bu güce uyarl anmakt aydı. Güçl ü bi r gr afi k ar a yüzü ol an i Ģ i st asyonl arı belir meye baģl amı Ģtır. Ġl ki t hr ee ri ver s per q dır. Fakat asl a geni Ģ bi r kull anı cı kitl esi bul amamı Ģtır de Apoll o i Ģ i st asyonu ve 1982 de Suns ol uģt ur ul muģt ur. Aynı yıll arda MI T de ka mpüs çapı nda hi z met ver ecek At hena i Ģ i st asyonu kur ul muģt ur. Ġ Ģ i st asyonl arı pazarı, fi yat düģt ükçe ve perfor mansl arı arttıkça 80 li yıll ar da hı zl a geli Ģmi Ģtir ( Mit chell, 1995). Bu geli Ģmel eri, Aut odesk fir ması nı n Aut ocad yazılı mı nı n yeni sür üml eri ni pi yasaya sür mesi ve Aut ocad e uyuml u çalı Ģan pr ogr aml arı geli Ģtir mesi ( Aut osketch, vb.), Desi gncad, Gr aphi soft un Ar chi cad i, Bentl ey Syst ems i n Mi cr ost ati on Trifor ma sı, Surf war e i n Surf CAM i, Ashl ar I ncor por ati on ı n Ashl ar Vell um CAD gi bi yazılı ml arı ve bu yazılı ml arı n sür ekli güncell enen ver si yonl arı t aki p et mi Ģtir ( www. bozdoc.f 2s. com/ CAD- Hi st ory. ht m). Bu uygul amal ar ci ddi çi zi m uygul amal arı nı n pek çoğunu yapabili yorl ar dı ve böyl ece pek çok kull anı cı nı n ger eksi ni mi ne yanıt ver mi Ģl er dir. Bu sür eç boyunca BDT önce i ki boyutl u çi zi m ol ar ak baģl a mı Ģ, sonr a üç boyutl u modell eme il e geli Ģi m göst er mi Ģ, bu modell emeye r enk- doku-yüzey katıl ar ak zengi nl eģtiril mi Ģ, har eketli görsell eģti me (ani masyon) il e deva m et mi Ģ ve sonuçt a uz man si st eml er gi bi yapay zeka kull anı mı il e bu geli Ģi m deva m et mi Ģtir. Son ol ar ak sanal ger çekli k il e özelli kl e i çi nde 20

33 gezil ebil en- hi ssedil en bi l gi sayar t eknol oji si ni n geli Ģtiril mesi il e en üst düzeye ul aģ mı Ģtır ( Tabl o 3. 1). 21

34 22

35 3. 2. Mi marlı kt a Bil gi sayar Kull anı m Al anl arı Mi marlık mesl eği ndeki bil gi sayar kull anı m al anl arı, 1960 l ar dan bu yana bil gi sayarl arı n geç mi Ģine gör e kr onol oji k ol arak sıral andırıl dı ğı nda Ģöyl e sı nıfl andırıl makt adır; Tasarı msür eci nde çi zi mve maki nel eģ me, Rengi n katılı mı, Üç boyutl u modell eme ve har eketli görsell eģtir me, Uz man si st eml er, yapay zeka ve sanal gerçekli k, Kal emt abanlı si st eml er (ġenyapılı, B. ve Özgüç, B., 1994). Mi marlık mesl ek al anı nda ol duğu gi bi i ç mi marlık mesl ek al anı nda da bil gi sayarl arı n genel hatl arı il e üç ana hiz met al anı bul unmakt adır; Ofi s hi zmetl eri ( Muhasebe, yazı Ģ mal ar, f at ur al ar vb.), Bil gi t opl ama hi z metl eri, Tasarl ama hi z metl eri. Mi marlık ve i ç mi marlık mesl ek al anı nda t asarı mı n bil gi sayar da yapıl ma i Ģl eml eri üç f arklı bi çi mde ger çekl eģebil mekt edir: Mevcut ell e çi zi ml eri n bilgi sayar ort amı na alı nar ak t anı ml anması, Tasarl anmı Ģ bir pr oj eni n çi zi mi, Sıfırdan t asarı mı n doğr udan bil gi sayar ekr anı üzeri nde yapıl ması ( Özcan, 1994). Mi marlık mesl eği nde bil gi sayarl arı n kull anı m al anl arı nı Canbul at (1976) i se yukarı dakil er den daha det aylı ol ar ak aģağı daki gi bi sıral amı Ģtır; 1) Tasarl ama Hi z metl eri Yer seçi mi ve yerl eģtir me pr obl eml eri, For m opti mi zasyonu ve for mseçi mi, Gör sel Si mul asyon, Fonksi yon al anl arı ar asında ili Ģkil eri n opti mi zasyonu, Ġst ati sti ksel değerl endir mel er, ÇeĢitli t asarı mt ekni kl eri ni n uygul aması. 23

36 2) Tekni k Pr obl e ml er Ze mi n pr obl eml eri ve haci mhesapl ama, Str ükt ür el t asarı mve anali z, Isıt ma ve haval andır ma pr obl eml eri, Aydı nl at ma pr obl eml eri, Tesi sat pr obl eml eri, Akusti k pr obl eml er, Asansör seçi mve kull anımı. 3) Yöneti mpr obl e ml eri Muhasebe ve mali i Ģl er, Pr oj el endir me sür eci ve deneti m, ġanti ye or gani zasyonu ve i Ģ pl anl aması, Ġ nsan gücü pl anl aması, Si mül asyon pr obl eml eri. 4) Ekono mi k Pl anl ama Yatırı mpl anl aması, Uygunl uk hesapl arı, Mali yet pl anl aması ve deneti mi, Kesi n hesapl ar. 5) Gr afi k Anl atı ml ar Pl an, kesit ve gör ünüģl er, Per spektif çi zi ml er, Uygul ama pr oj el eri ni n çizi mi, Harit a ve büyük öl çekli planl arı n çi zi mi. 6) Dökü mant asyon ve ArĢi vl eme Mal zeme li st el eri ve özelli kl eri, Lit er at ür derl eme ve arģivl eme, Bi ri mfi yatl arı n derl enmesi. Mi marlıkt a bil gi sayar uygul amal arı, t asarı m sür eci ne par al el ol ar ak el e al dı ğı nda aģağı daki adı ml ar da i ncel enebilir ( ÇağdaĢ, 1992). 24

37 Veril eri n sakl anması ve i Ģl enmesi nde: ġehi r pl anl amada ol duğu gi bi, çeģitli mi marlık konul arı nda da veril eri n sakl anması ve üzeri nde yapıl an çeģitli i Ģl eml erl e i st enil en düzende kull anı ma sunul ması nda bil gi sayarl ar dan geni Ģ öl çüde yar arl anıl makt adır. Tasarı m aģa ması nda: Bil gi sayar yar dı mı yl a t asarl anan bi naya ait çeģi tli pl an düzenl eri ve üç boyutl u modell er yar dı mı yl a, mi mar henüz t asarı m aģaması nda i ken kar arl arı nı n doğr u ol up ol madı ğı nı t est edebil mekt e ve çeģitli par ametr el eri deği Ģtirer ek hı zl a ür ettiği seçenekl eri yi ne hı zla değerl endi r mekt e ve en i yi çözüme ul aģabil mekt edir. ÇeĢitli çi zi m pr ogr aml arıyl a da mevcut bi r Ģehi r dokusu i çeri si nde yeni t asarl anacak bi r bi naya ve çevr esi ne ili Ģki n gör ünt ül er el de edil ebil mekt edir. Tasarımda bil gi sayarı n kat kı al anl arı geo metri k modell eme, mühendi sli k anali zl eri, t asarı mı n i rdel enmesi ve çi zi m ot omasyonu ol ar ak sı nıfl andırılır ( Akgün, 1993a). Değerl endir me aģa ması nda: Bil gi sayarl arı n mi marlı k al anı nda il k kull anıl maya baģl andı kl arı ve yoğun ol ar ak kull anıl dı kl arı al an, bi nal arı n fi zi ksel çevr e perf or mansl arı nı n ve mali yet değerl endi ril mesi ol muģt ur. Bi nal arı n maliyet ve perf or mans anali zl eri ni n yapıl abil mesi i çi n bi nanı n bil gi sayar a t anı ml an ması ger ekir. Bi nal arı bil gi sayar a, matri sl er, vekt örl er veya di yagr aml arl a t anıml ayan çeģitli t ekni kl er geli Ģtirilmi Ģtir. Bu modell erl e bilgi sayar bell eği nde t emsi l edil en bi nal arı n mali yetl eri hesapl anabil mekt e, bi na i çi ndeki mekanl arı n ve t üm bi nanı n, ısıt ma, aydı nl at ma, gürült ü kontr ol ü vb. ili Ģkin perf or mansl arı ve bi nanı n sirkül asyon si st emi değerl endiril ebil mekt edir. Takdi m aģa ması nda: Tasarl anan bi nal ar a ili Ģki n uygul ama proj el eri, per spektifl er, r enkl endi ril ebil en cephel er ol dukça hassas ol ar ak ve i st enil en öl çekt e çi zil ebil mekt edir. Bu çi zi ml er sırası nda kull anıl acak ol an kapı, pencer e, masa, sandal ye vb. el e manl ar dan ol uģan bi r küt üphane bi r def aya mahsus ol mak üzer e bil gi sayar bell eği nde ol uģt ur ul makt a ve boyut ve konu ml arı deği Ģtiril erek i st enil di ği kadar kull anıl makt adır. Bu da çi zi m i Ģi ni ol dukça hı zl andır makt adır. Yapı m aģa ması nda: Bi nal arı n yapı mı yl a il gili ol ar ak keģif ve i hal e dosyal arı nı n hazırl anması nda, Ģanti yede i Ģ akı Ģı nı n düzenl en mesi nde kull anıl abil ecek pek çok bil gi sayar pr ogr amı mevcutt ur. 25

38 3. 3. Bil gi sayar Ort amı nda Mi mari Tasarı m Her mi mari t asarı m kağıt üzeri ne yapıl an sözel ve gr afi k if adel erl e baģl ar. Gel eneksel t asarı m sür eci ni n ar açl arı kağıt ve kal emden ol uģ makt adır. Tasarı mı n en öne mli i Ģl evl eri nden biri çi zi mdi r. Gel eneksel mi mari t asarı m ar açl arı ndan bahseder ken, soyut kavr aml ar dan gör sel anl atı ma geçi Ģi n ort amı nı sağl ayan t asarı m ar açl arı ndan söz et mek mü mkündür. Bu ort am, i ki boyutl u anl atı ml ar da çi zgi ni n, göl geni n, r engi n, dokunun ve kütl eni n kull anıl ması yl a ger çekl eģir. Üç boyutl u anl atıml ar da kütl e modell eri ve i skel et modell eri ar acılı ğı yl a çeģitli öl çekl er de t asarı m öneril eri, gör ünür ve i çi nde yaģanır dur uma getiril ebilir. Bil gi sayar kull anı mı da, mi marlı kt a, t asarı m ar açl arı ar ası na katıl an yeni t eknol oji k yardı mcıl ar ol ar ak gör ül mekt edir. Endüstri al anı ndaki gel i Ģi ml erl e bi rli kt e gel eneksel mi mari t asarı m si st emi ve sunu mu da deği Ģi kli ğe uğr amakt adır. Her ortaya çı kan yeni t eknol oji pek çok sekt ör de ol duğu gi bi i ç mi marlık mesl ek al anı nı da et kil emekt edir. Bil gi sayarl ar pr oj e t asarımı ndan, st ati k hesapl ar a, katı modell emeden son t asarı mı n t akdi mi ne ve pr oj e uygul ama aģa ması na kadar her al anda kull anıl makt adır. Çok boyutl u ve kar maģı k bi r yapı ya sahi p mi mari tasarı m pr obl eml eri ni n çözü münde büt ün ol asılıkl arı i ncel eyebil mek ve böyl ece çözümün kalit esi ni i yil eģtir mek ve sür eci devaml ı hal e getir mek i çin bil gi sayar dan yar arl anılması çağı mı z mi marı i çi n doğal bi r sonuç ol ar ak gör ül mekt edi r. ( Sağl amer, 1982) Bil gi sayarl arı n t asarı ma kat kı sı sadece mi marı n kur Ģun kal emi atıp mouse kull anmaya baģl aması değil, eseri ni daha t asarım sür eci ndeyken üç boyutl u ol ar ak gör ebil mesi ve hatt a i çi nde dol aģabil mesi ni günde me getir mi Ģtir. BDT si st eml eri ni n t asarı mcı ya kat kı sı pr oj elendi r me sür eci ni n her aģa ması nda önemli öl çül erdedi r. Tasarı m sür eci nde de bi l gi sayar yazılı m ve donanı m si st eml eri n yi ne t asarı mcı nı n yar atı cı gücünü sı nırlandır mayacak nit eli kt e kapsaml ı ve kalit eli ol ması ger ek mekt edir. Tasarı m sür eci her mi mar i çi n f arklı Ģekill erde ol sa da, tasarı ml arı ger çekl eģ meden önce gör ebil mek bu sür eci öneml i öl çüde et kil emekt edir ( Pehli vanlı ve Kubi n, 1994). 26

39 Bunun yanı sıra, BDT yazılı m si st eml eri ni geli Ģtiren fir mal ar di ğer t asarı m dall arı ndan f arklı ol ar ak sadece mi marlık, i ç mi marlık mesl ek al anı na yönel en pr ogr aml ar yap ma gi ri Ģi mi nde bul unmaya baģl amı Ģl ar dır. Bu dur umda mi marl arı n ve i ç mi marl arı n bür o ort aml arı nda bil gi sayar dest eği nden f aydal anama ması söz konusu ol mayacaktır. Pr ogr amcıl arı n a maçl arı, t asarı mcıl arı n kar Ģıl aģabil ecekl eri pr obl eml ere he men çözüm getirebil ecek nit eli kl er de çalı Ģmal ar yapmaya yönel mi Ģtir. Robert Mc Neel & Associ at es fir ması nı n baģkanı, Bon Mc Neel Ģöyl e de mekt e: Amacı mı z Ģu andaki kull anı cıl arı n bi zden i st edi kl eri büt ün i st ekl eri geliģtir mek ve canl andır ma al anı nda yeni st andartl arı yerl eģ mektir. Bunl ar en yüksek nit eli kt eki gör ünt ü, kull anı mkol aylığı ve en düģük fi yattır. (Kubi n, 1994) Yapıl an bi r ar aģtır maya gör e Ģi rketl eri BDT kull anı mı na it en et menl er Ģöyl e sıral anmı Ģtır; Za mandan kazanç, Kar ar ver mek i çi n ger eken bil gil eri n daha i yi yapılandırıl ması, Kalit eni n i yil eģ mesi, Tasarı msür eci ndeki dar boğazl arı n kal k ması, Ruti n i Ģl eri n ort adan kal kması, Tasarı msür eci ndeki maliyetl eri n azal ması, Art an esnekli k, Rekabet ort amı nda el de edil en t eknol oji k avant aj, Kar artıģı ( Dai m, 1993). BDT kull anı mı yl a bi rli kt e mekanı n za man i çeri si ndeki, f arklı et kil er den kaynakl anan deği Ģi ml eri gözl er önüne seril ebil mekt e, bi r mekanı n günün her saati ndeki f arklı ı Ģı k açıl arı altı nda nasıl bi r gör sel et ki ol uģt ur duğu gör ül ebil mekt e, i çeri si nde ve çevr esi nde dol aģıl abil mekt edir. Bi rt akı m yar dı mcı ef ektl erl e ( kar, yağmur, r üzgar gi bi) i kli m f akt örl eri ni n yapı yı gör sel ol ar ak nasıl etkil edi ği gör ül mekt e, adet a t asarı m i nģa edil meden pr oj e aģaması ndayken yapay çevr e i çi nde yaģanabil mekt edi r ( Aydı n, 1994). 27

40 3. 4. Mi mari Tasarı msüreci nde Bil gi sayar Mi mari t asarı m sür eci nde, mi mar zi hni nde ol uģtur duğu i mgel eri, geli Ģtirdi ği kavr am ve düģüncel eri gör sell eģtirebil mek ve he m kendi kendi si yl e il eti Ģi m kur abil mek, dol ayı sı yl a yeni i mge ve düģüncel er e geçebil mek, he m de di ğer ki Ģil erl e il eti Ģi m kur abil mek i çi n çeģitli te msil ar açl arı kull anmakt adır. Bu t emsil ar açl arı, t asarı m il ksell eri ol ar ak adl andırıl an t emel geo metrik öğel erl e semboll eģtiril mekt e ve dı Ģl aģtırıl makt adır. Aslı nda mi mar bu sür eç boyunca i mge ve düģüncel eri ni n geo metri k modeli ni kur makt adır ( ÇağdaĢ, 1994). Mi marı n t asarı m sür eci nde gör sel değerl endi r me yapabil mesi ve kendi kendi si yl e il eti Ģi m kur abil mesi i çi n i mge ve düģüncel eri ni gr afi k ort ama akt ar ması ger ekir. Tasarı mda yar atı cılık, i mgel erl e gör sel anl atı m orta mı ar ası ndaki kar Ģılıklı et kil eģi me dayanır. Bu et kil eģi m süreci nde mi mar gör sel anl atı ml arı nı t ekr ar yor uml ayar ak yeni i mge ve düģüncel er e ul aģır. BDT bağl amı nda, kul l anı cı nı n bu i mge ve düģüncel eri ne yön ver er ek yar atı cılı ğı na kat kı da bul unabil eceği gör ül mekt edir ( ÇağdaĢ, 1994). Tasarı m önceden t anıml an mı Ģ krit erl eri n so mut fi zi ksel bi r f or ma dönüģt ür ül me sür eci ol ar ak düģünül ebilir. Bu sür eç üç f arklı i Ģl emi kapsar: Tasarı mamaç ve krit erl eri ni n t anı ml anması, Al t er natif t asarı mçözüml eri ni n ür etil mesi, Al t er natif t asarı m çözü ml eri ni n değerl endi rilmesi ve bunl arı n daha önce t anı ml anmı Ģ krit erl erl e kar Ģıl aģtırıl ması. Bu her üç sür eci n uygul an ması nda ve bi r ar aya getiril erek veri mli bir t asarı m sür eci ol uģt ur ul ması nda bazı güçl ükl er ort aya çı k makt adır. Bi ri nci si, sadece basit bir çözüm i çi n bil e bi rçok t asarı m krit eri ol uģt ur abil eceği nden, so mut t asarı m çalı Ģmal arı nı n öncesi nde, bunl ar dan bağı msı z ol ması ger eken t asarı m sür eci kriterl eri ni n t anı ml anması zor bi r aģamadır. Bununl a bi rli kte, krit erl er ar ası nda meydana gel ebil ecek uyuģ mazlı kl ar da bu sür eci f azl ası yl a etkil eyebilir. 28

41 Ġki nci ol ar ak, t asarı m çözüml eri ni n geli Ģi mi yaratı cılık, kar arlılık ve deneyi m i st emekt edir. Bunl arı n her üçü de t anı ml anması ve öğr etil mesi zor ol an ol gul ar ol ar ak gör ül mekt edir. Üçüncü ol ar ak, düģünül en alt er natif t asarı m çözüml eri ni n değerl endi rilmesi ve bunl arı n önceden belirl enen krit erl erl e karģıl aģtırıl ması zor bir i Ģl emdi r. Dör düncü zorl uk i se bu üç i Ģl emi, makul bi r zamanda, mantı klı t asarı m çözüml eri üzeri nde yoğunl aģacak i nt er aktif bir sür eç i çeri sinde koor di ne et me i hti yacı yl a ort aya çı k makt adır ( Kal ay, 1992). Bil gi sayar t ekni kl eri, deği Ģen baģarı der ecel eri yl e, t asarı m sür eci ni kapsayan bu üç aģamanı n her bi ri ne kat kı da bul unmak a macı yla ol uģ muģ ve geli Ģmi Ģtir. Mi mari t asarı mda pr obl em baģtan sona bi r al gorit mi k yakl aģı ma ot urt ul amadı ğı ndan dol ayı, bil gi sayar dan pr obl emi n büt ününde değil, ama daha i yi t anı ml anabil en böl üml eri ol an alt pr obl eml er de yararl anıl abil mekt edir. Tasarı m sür eci nde t asarı mcı nı n kar Ģıl aģtı ğı en büyük sı nırl ama, t asarı m pr obl eml eri ni n ve çözüml eri ni n zi hi nde ol uģ ması ve gör sell eģtiril mesi ar ası ndaki gi di Ģ geli Ģl eri n eģzamanlı gör ünt ül eneme mesi sonucunda bi rbiri ni besl eyeme mesi dir. Bu sür eç i çeri si nde bi r baģka zor aģama i se, düģüncel eri n kağı da akt arıl ması ndaki eli n yavaģlı ğı dır. Günü müzde bil gi sayar kull anı mı nı n yaygı nl aģ ması ve geli Ģmesi bu sür eci hı zl andır makt adır. Tasarı mcı nı n o an kaf ası ndan geçen r enk, çi zi m, f onksi yonl a il gili fi kirl eri hemen önündeki ekr anda geçi r ebil me i mkanı var dır. Benzer el emanl ar sonsuz sayı da kopyal anabilir. Çi zi m aģaması nda i ken yapıl an her adı m geri ve il eri alı nabilir. Ayrı ca üç boyutl u t asarı m bu aģa mada pr oj eni n t ü m öl çeği nde alı nabil eceği gi bi i ç mekanl ar da da el de edil ebilir. Metr aj bil gil eri bu i Ģl eml er sırası nda ger çekl eģtiril ebilir. Per spektif seçenekl eri i se sonsuz sayı da ve sı nırsı z alt er natif i çeri si nden seçil ebilir. Çok çeģitli renderi ng seçenekl eri ile pr oj e bit mi Ģ gi bi hem de uygul anması düģünül en ar azi üzeri nde gör ül ebil mekt edi r. ÇeĢitli enl em, boyl am bil gil eri il e her mevsi mde ve her saatt eki gör ünüml er; uygul anması düģünül en r enk ve doku yapı sı nda ger çeğe en yakı n Ģekil de ekr andan izl enebilir ya da kağı da akt arıl abilir ( Kar ael mas, 1994). Sı nırsı z kat manl ar ve kombi nasyonl arı il e r enk ve kal em ayarl arı, çoğalt ma kol aylı kl arı, çi zgi çeģitleri il e t asarı ml ar kol ayca if ade edil ebil mektedi r. Ġ ki nci boyutt aki çi zi m kol aylı kl arı, çi zi m kalit esi ni ve anl aģılırlı ğı nı geli Ģtir mekt e, çok çeģitli ger çekçi t ar amal ar çi zi mi n anl atı met ki si ni artır makt adır. 29

42 Öl çül endi r me ve yazıl ardaki ol anakl ar her mi marı n kendi st andar dı ve beğeni si ne uygun çi zi m yapabil mesi ni sağl ar. Öl çü üzeri ndeki deği Ģtirebil me ve kontr ol kol aylı kl arı, hat a yapma ol asılıkl arı nı en aza i ndirge mekt edi r. Pr ogr aml ar da hazır ol arak obj e küt üphanesi bul unabil di ği gi bi, t asarımcı dil erse kendi küt üphanesi ni ol uģt ur abilir. En çok kull anıl an obj el er mutf ak, banyo, ot ur ma odası, ofi s, hast ane ve daha bi rçok t efri Ģ el emanl arı il e, yüzl erce kapı ve pencer e alt er natifl eri, i nsan, ağaç ve ar aba gör ünt ül eri dir. Ayrı ca bu el emanl arı n her bi ri si en, boy, yüksekli k, kalı nlıkl ar, par apet gi bi bi rçok deği Ģkeni de i çer mekt edir ( Kar ael mas, 1994). Tasarı mda kapsaml ı ve baģarılı bir bil gi sayar dest eği ni n ol uģt ur ul abil mesi i çi n mevcut t eknol oji k sı nırla mal arı n belirl enmesi ve maki ne il e t asarı mcı ar ası ndaki ili Ģki ni n sağlı klı bir Ģekil de ol uģt ur ul ması ger ekir. Tasarı m sür eci ni n bazı kesi ml eri nde t asarı mcı, bu sı nırl amal ar sebebi yl e bil gi sayarl a dest ekleyemedi ği t asarı m i Ģl eri ni ell e yapıl acak çalı Ģmal arl a dest ekl emek zor unda kal makt adır. Bil gi sayarl ar, t asarı mcı nın ol uģt ur duğu krit erl eri ayrı ntılı bir bi çi me sokabilmekt edi r. Tü m bunl arı n yanı nda t asarı m sür eci nde bil gi sayar kull anı mı, seçi ml eri n yapıl dı ğı ve pr obl eml eri n çözül düğü, yar at ma ve değerl endir me aģa ması ndaki kullanı mı en yavaģ geli Ģme kaydeden ve en az yaygı n ol an kull anı m Ģekli ol maktadır ( Balt a, 1999). BDT si st eml eri ni n t asarı m aģa ması ndaki f onksi yonl arı nı 4 kü mede t opl amak mü mkündür. Gel eneksel t asarı m sür eci i se 6 kümede t opl anabilir. Bu aģa mal ar ve BDT si st eml eri ni n f onksi yonl arı nı n genel t asarım sür eci i çi ndeki yeri Ģekil 3. de göst eril mekt edir. Geo metri k Modell eme: Bu i Ģl ev bi r ci s mi n geo metri si ni n bil gi sayar uyu ml u mat emati ksel t anı mı yap ma il e il gili dir. Bunun i çi n t asarı mcı ci s mi n gr afi k gör ünt üsünü nokt a, doğru, çember gi bi t emel geomet ri k el emanl ar kull anarak ve öl çekl eme, döndür me, transf or masyonl ar yaparak ve par çal arı bi rl eģtirer ek yar atır. Bu i Ģl eml er ve komutl ar bil gi sayar t ar afı ndan mat emati ksel bi r model e çevrilir; bu model, denetle me, anali z ve deği Ģi kli kler i çi n t ekr ar çağrıl abilir. Mühendi sli k Anali zi: Tüm t asarı m pr oj el eri nde çeģitli anali zl er ger ekli dir. Bunl ar sonl u- el eman anali zi kütle özelli kl eri anali zi gi bi yönt eml erl e, ı sı transf eri, geril me 30

43 Ģekil deği Ģtir me hesapl a mal arı, ağırlık, haci m, kütl e mer kezi hesapl amal arı, t asarl anan si st emi n di na mi k özelli kl eri ni t arif eden dif er ansi yel denkl eml eri n kull anıl ması vb. i Ģl eri i çerir. Mantı ksal Tasarı mı n Denetl enmesi ve Değerl endiril mesi : Tasarı mı n doğr ul uğu ve hassasi yeti gr afi k t er mi nali nde denetl enebilir. Tasl ağı çeģitli Ģekill erde gör mek, belli bi r kı s mı nı büyüt mek, ayrı ot omati k boyutl andırma ve t ol er ans ver me yor daml arı il e boyutl andır ma hat al arı nı ort adan kal dır mak mü mkündür. Tasl ak ve Çi zi ml eri n Ot omati k Ol arak Hazırl anması: Kl asi k anl amda BDT si st eml eri ni n en popül er ve bili nen f onksi yonu ol an bu i Ģl em veril en ür ün veya pr oj e bil gil eri ni n t ut ul duğu BDT veri t abanı ndan t asarı m t asl akl arı ve son çi zi ml eri n basılı ol ar ak alı nması dır. Ger eksi ni mi n Al gıl anması Pr obl emi n Tanı mı Sent ez Geo metri k Modell eme Anali z ve Opti mi zasyon Mühendi sli k Anali zl eri Değerl endi r me Gözden Geçi r me ve Değerl endi r me SunuĢ Çi zi m/ Model Ot o masyonu GELENEKSEL TASARI M BĠ LGĠ SAYARI N KATKI SI ġekil Gel eneksel t asarı msür eci ve bil gi sayarı n katkı sı 31

44 Son ol ar ak BDT si st eml eri ni n t asarı m aģa ması ndaki f aydal arı kı saca Ģöyl e sıral anmakt adır: Tasarı mcı nı n ür et kenli ğini artır mak, Tasarı maģaması ndayken r evi zyon kol aylı ğı, Ġ nsan gücü ve zamandan t asarr uf, Ür et kenli kt eki artıģ, Daha düģük t asarı m maliyeti, Daha kı sa pr oj e zamanı, Tasarı mı n kalit esi ni yükselt mek, Deri nl emesi ne anali zl er yap mak, Ġst enen sayı da t asarı malternatifl eri ol uģt ur mak, Hat al arı n en aza i ndirgen mesi, Çi zi mkalit esi ni n yüksekliği, St andarti zasyon il e t asarı mdökümant asyonunda kol aylı k, Ki Ģil er ve depart manl ar arası il eti Ģi m. Bil gi sayarı n, i nsanı n ve i ki si ni n bi rli kt e çalı Ģmal arı dur umunda ort aya çı kan si st emi n özelli kl eri ve kar Ģıl aģtırılması Kl aus ( 1973) t ar afından i ncel enmi Ģ ve Tabl o 3. 2 deki gi bi sıral anmı Ģtır. 32

45 Tabl o Ġ nsan ve bil gi sayarı n karģıl aģtırıl ması ( Kl aus, 1973). Ġ nsan Bil gi sayar Ġ nt eraktif si st emi n karakt eri sti kl eri 1. Mantı k ve nedenl eme yönt emi Sezgi sel dir; t ecr übel eri ni, hayal gücünü kull anır. Tama men si st emati k ve stili ze edil mi Ģtir. Kull anı cı nı n pr ogr amı uygul ama sür esi ni sapt ama yet eneği var. 2. Ayrı ntılı bil gi ni n sakl anması Küçük kapasit e ve büyük öl çüde geçen zamana bağlı hatırl ama Büyük kapasit e ve za mandan bağı msı z Geçi ci bil gi sakl ama ve bil gi ni n t ar anma kol aylı ğı 3. Bil gi ni n or gani zasyonu Res mi ol mayan, sezgi sel, bell eği geli Ģtiri ci Res mi, ayrı ntılı ve bell eği n geli Ģmesi ni et kil emez Bil gi sayar da sakl anacak bil gi ni n ot omati k or gani zasyonu 4. Bil gi yi or gani ze eder ken ve t ar arken har canan e mek Ol dukça az Çok f azl a Ot o mati k ol ar ak bil gi ni n sakl anması ve t ar anması 5. Hat a yapma Sı k sı k Çok az Gi ri Ģ veril eri ni n hat a kontr ol ü 6. Hat alı bil gil er e kar Ģı t ol er ansı Ol dukça f azl a, sezgi sel ol ar ak hat al arı n düzeltil mesi mü mkün He men hemen t ol er ansı yok Gi ri Ģ veril eri ni n kontr ol ü ve düzeltil mesi 7. Hat al arı n bul unma yönt emi Sezgi sel Si st emati k Gi r di ni n st andart f or ma dönüģü mü 8 Zeka sevi yesi Hı zlı f akat sıralı öğr enir Donanı msevi yesi nde her hangi bir öğr enme söz konusu değil, yazılı m sevi yesi nde öğr enmeyi pr ogr aml amak zor. Zeka bi r an i çi n mevcut Kull anı cı il e il eti Ģi mde mi kt arı deği Ģken ol an yöneti ci bil gil er (pr ogr am) kull anılır. BaĢl angı çt a basit ol an il eti Ģi mi n yapı sı sonr a daha kar maģı k ve güçl ü ol abilir. 9 Tepki sür esi YavaĢ Çok hı zlı Za man payl aģı mı na bağlı 10 Tepki ni n sür eklili ği Dar, alt li mit fi zi ksel li mit, üst li mit ĢaĢkı nlık hi ssi li mitl eri Geni Ģ, alt li mit fi zi ksel yet enekl er, üst li mit i se za man payl aģı mı il e kontr ol edili yor. Za man payl aģı mlı si st eml er de ahenkli ol ar ak ayarl anmı Ģ. 11 Tekr ar a t ol er ans Zayıf Müke mmel Tekr arlı bil gil eri n basit ve f or mda giri Ģ çı kı Ģı mü mkün 12 Öne mli bil gil eri çı kar ma yet eneği Ġyi Zayıf Geni Ģ haci mli çı kı Ģl arı n küçük böl üml eri ni t ar ama yet eneği var. 13 Çı kı Ģı n f or matl andırıl ması Ser best f or mat, yazı ya yöneli k Sabit f or mat, yazı ya yöneli k Ser best f or matl a giri Ģ, yazılı f or matl a çı kı Ģ 14 Bil gi ni n düzeltil me yönt emi Kol ay ve ani Zor ve zaman alıcı Kull anmaya yöneli k düzelt me yet eneği 15 ĠĢ ve bil gi ni n yönl endi ril mesi Tek i Ģ yapabilir, yan i Ģl er kesi nti ye sebep ol ur. Çok i Ģi bir ar ada yapabilir Za man payl aģı mı yl a kesil ebil ecek ve yeni den bell eğe yerl eģtiril ebil ecek i Ģl eri yapma yet eneği 33

46 3. 5 Mi mari Sunu mda Bil gi sayar Sunu m a maçlı çi zi ml er daha çok müģt eri ve konu il e il gili ki Ģil er i çi n t er ci h edil mekt edir. Tasarı mı n, sonunda nasıl bir gör ünü mde ol acağı, yapıl an model ve per spektifl erl e anl atıl mak i st enmekt edir. Per spektifl er i ç ve dı Ģ mekanl arı ve ayrı ntıl arı göst er mek amacı yl a yapılır. Sunu m amaçlı mal zemel er daha çok i ki amaca hiz met eder. ĠĢver ene ya da mal sahi bi ne ür ünü t anıt mak ve beğendi r mek, Al ı cıl ar a mall arı nı beğendi r mek ve satı Ģı gerçekl eģtir mek. Mi mari sunuģ t ekni kl eri yle, çı pl ak gözl e gör ül meyen i ç mekan ve dı Ģ mekan ili Ģki si ni anl at abil mek de mü mkündür. Söz konusu amacı ger çekl eģtir mek i çi n en çok kull anıl an t ekni k, per spektif t ekni ği dir. Ġ ç mekan ve dı Ģ mekanı n ber aber gözl eml enmesi ndeki sı nırl amal arı ort adan kal dırmak i çi n, bi na par çal anmı Ģ kesit per spektifl erl e anl atıl abilir. Bu anl atı m t ekni ği nde, yapı nı n, duvar, pencer e, kapı el emanl arı ve döģeme, kat gi bi böl üml eri, mer kezi bi r nokt adan kade meli ol ar ak par çal anar ak ve uzakl aģtırar ak t akdi medilir. Ġki mekan ar ası ndaki ili Ģki yi daha da belirgi n bi r Ģekil de anl at mak i çi n, ön gör ünü mdeki dı Ģ duvarl ar sayda m hal e getirilir, ya da i ç mekanı n önüne, dı Ģ duvarı n kont ur çi zgil eri ekl enir. Bu t akdi m daha da il eri göt ür ül er ek i ç ve dı Ģ mekanı n gör ünt ül eri bir gör ünüģ i çi nde üst üst e çakı Ģtırıl abilir. Mi mari sunu mdaki kalit e ve hassaslı k da bil gi sayarl arı n sunduğu bi r di ğer avant aj ol ar ak gör ül mekt edir. Mi marı n t asarı mı nı müģt eri ye ve t opl uma en i yi bi çi mde açı kl aması i çi n ger çekçi bi r sunu m öne mli dir. Dol ayı sı yl a ı Ģı k, r enk, doku, yansı ma, f or m gi bi unsurl arı n t asarı ml ar üzeri ndeki etki si BDT il e yapıl an sunu mda gözl eml enebil mekt edir (ġenyapılı ve Özgüç, 1994) Bi r pr oj eni n sunu m aģaması BDT il e çok f arklı adı ml ar a sahi ptir. Ta m kapasit eli bi r BDT yazılı mı bu adı ml arı i çer mekt edir. ġekil 3.2 de bi r BDT pr oj esi ni n i zl eyeceği adı ml ar sıral anmakt adır (Özt emel, 2000). 34

47 BDT Gör ünt ü har eketi Tar ama * BDT il e 3D Modell eme * Katı Modell eme *Tel çerçeve Modell eme * Yüzey Modell eme *Fot o gerçek gör ünt ül eme( Renderi ng) * Mat eryall er (dokul ar) IĢı kl andır ma * Ger çekçi gör ünt ü * BDT il e 2D Çi zi m * Vekt ör, çi zgil er Çi zi mot omasyonu Belirli yazılı ml ar a uygul ama Vi deo t eknol oji si Ani masyon * Çokl uort am ( multi medya) * Sanal Ger çekli k ( Virt ual Reality) Veril eri deği Ģtir me * Ür ün modell eme * Veri büt ünl üğü ġekil BDT sunu munun aģamal arı Modell eme Modell er daha çok t asarı m i Ģl emi sırası nda kar ar ver me, t ahmi n, tanı ml ama, keģf et me, il eti Ģi m a maçl arı yl a yapılırl ar. Mi mari t asarı mda da modeli n yapıl ma a maçl arı; DüĢüncel eri n sunu mu, DüĢüncel eri n açı kl anması, Ger çeği n t ahmi ni, DüĢüncel eri n il eti Ģi mi, KeĢf et me, Kar ar ver me, ol ar ak sıralanabilir. Bil gi sayar modeli uzayda var ol an ger çek üç boyutl u bi r obj e değil dir; i ki boyutl u bi r ekr andan gör ül ebilir. Ancak i ki boyutl u bi r per spektif çi zi mi nden f arklı dır. Üç boyutl u bi r bil gi sayar modeli sabit bi r gör ünt ü değil dir. Kull anı cı nı n i st edi ği bi r açı dan, t epeden, sağdan sol dan, aģağı dan ya da kull anıcı nı n i st edi ği her hangi bir yönden 35

48 gör ül ebilir. Bu açı dan el e alı ndı ğı nda i ki boyutl u ekr an üzeri nde gör ünen bil gi sayar modeli, kull anı cı t ar afı ndan üç boyutl u bi r uzay i çi nde mi mari bi r maket ol ar ak al gıl anabil mekt edir. Üç boyutl u modell eme, bil gi sayar dest ekli t asarı m i çi n geli Ģtiril mi Ģ progr aml ar da yıll ar dır kull anıl makt adır. Bil gi sayar modeli aslında maketi n t üm f onksi yonl arı nı yeri ne getir mekt edir. Buna ek ol ar ak gör ünt üde har eket ( ani masyon) ve gör sel ef ektl er e de sahi p ol duğu i çi n makett en çok daha zengi n bi r mi mari sunuģ t ür ü ol ar ak gör ül ebilir ( Özcan, 1994). Özcan ( 1994), üç boyutl u obj eyi modell emeni n ve sakl amanı n t emel de üç yol u ol duğunu belirt mekt edir: 1. Par ametri k Modell eme: Bu modell emede, her bi ri par ametri k ol arak t anı ml anan obj el er den ol uģ muģ katı bir model yar atıl abilir. Katı bir model aynı zamanda, i ki boyutlu bir Ģekli n har eket ettirilmesi yl e de ol uģt ur ul abilir. 2. Yapı sal Katı Modell eme: Bu yönt emde, katı bi r model basit obj el eri n bi r ar aya getiril mesi yl e tanı ml anır. Söz konusu bi rl eģtir mel er, bool ean oper asyonl arı nı n, bil eģi m, ar akesit, çı kar ma özelli kl eri kull anıl arak ol uģt ur ul abilir. 3. Vol umetri k Modell eme: Bu yönt emde, katı obj e, yüzeyl eri ve sı nırl arıyl a t anı ml anır. Yukarı da t anı ml anan modell eme yönt eml eri ni n bi ri yada bi rkaçı nı kull anan bi rçok BDT yazılı mı var dır. En popül er t asarı m pr ogr aml arı ndan bi ri ol an Aut ocad he m yapı sal katı he m de vol umet ri k modell emeye i zi n verir. Maci nt osh ort amı nda çalı Ģan Ar chi CAD i se par ametri k modell eme t ekni ği kull an makt adır. Geo metri k modell eme obj eni n geo metri si ni n bil gi sayar uyuml u mat emati ksel t anı mı dır. Ġ ki veya üç boyutl u modell er ol abilir ( ġekil 3. 3). Modell eme t ekni kl eri t emel de üç çeģit bil gi yi i çer mekt edir: Tel çerçeve modell er, Yüzey modell er, Katı modell er. 36

49 Geo metri k Modell eme 2D 3D Tel çerçeve Tel çerçeve Yüzey Modell eme Katı Modell eme ġekil Geo metri k model t ürl eri Tel çerçeve modell eme BDT de çi zgi veya vekt örl erl e t anı ml anmı Ģ bi r modell eme Ģekli dir. Tel kaf es geo metri bir Ģekli üç boyutl u ol ar ak göst er meni n en basit yol udur. Tel çer çeve çi zi ml er günü müzdeki BDT sunu ml arı nı n at ası ol ar ak kabul edil mekt edirl er. Tasarl anan ür ünün i skel eti ni kur makt a öne mli bi r basamak ol ar ak kull anıl makt adır. Yar atı cı davr anıl dı ğı nda t el çer çevel er i yi bi r sunu m ar acı ol ar ak da kull anıl abilir. Al ı cı ya bi nanı n i ç ili Ģkileri hakkı nda çok daha anl aģıl abilir bil gil er sunabilir. Tel çer çeve Ģekli ndeki çi zi ml er aynı zamanda mi mara, yapı nı n strükt ür ünü ol uģt ur ana kadar ol an kı sı mda, uygul anabilirli k hakkı nda bil gi de ver ebilir. Bu sunu m sür eci daha sonr a bil gi ver me aģaması nda yar atı cı bir yönt em ol uģt ur abilir ( Balt a, 1999). ġekil Tel çerçeve anl atı mt ekni ği 37

50 Yüzey Modell eme Tel kaf es il e t anı ml anan 3 boyutl u Ģekill eri n daha sı kı çi zgil erl e t ar anması il e ol uģur. Çi zgil eri n ar ası yüzeyl endi ril erek ger çeğe yakı n yüzeyl eri n gör ünt ül enmesi sağl anır ( Balt a, 1999). Yüzey modell eme t ekni ği t el çer çeveden daha ger çekçi dir. Bi r par ça kağıt yüzeyi ni n üç boyutl u if adesi Ģekli nde t anı ml anabilir ( Sat hi anat han ve di ğ., 1997). ġekil Yüzey modell eme anl atı mt ekni ği Katı Modell eme Dol gu yüzeyli model ol uģt ur ma ol ar ak da adl andırıl abilir. Bil gi sayarlı gr afikt e, yüzey göl gel eme, ı Ģı k kaynakl arı ve doku eģl emi yl e (text ur e mappi ng) üç boyutl u model yar atıl ması dır ( Cott on, 94). Bazı mi marl arı n il k t asarı ml arı nı ol uģt ur urken kal em ve kağı dı t erci h et ti kl eri gi bi, bazıl arı da ağaç bl okl arı veya köpük gi bi üç boyutl u obj el eri kull anmayı t erci h ederl er. Bu özelli kl e bi na gr upl arı nı n ol uģt ur ulması nda ve ol uģt ur ul an bi nal arı n ar ası ndaki ili Ģki ni n öneml i ol duğu dur uml ar da geçerli bir yönt em ol ur. Katı modell eme, mi marı n ekranda gör ünümü veya Ģekli çokça net ol mayan obj el er yar at ar ak hı zlı bir Ģekilde bi na bl okl arı t akı mı ol uģt ur ar ak, gör sel bi r anl atı m ol uģt ur ması nı sağl ar. For mu t am ol ar ak sonuçl andırıl ma mı Ģ bu ti p modell er, üzeri nde oyna ma yapıl ması bakı mı ndan, kull anımı kol ay bi r t asarı m ar acı dır ( Balt a, 1999). 38

51 ġekil Katı modell eme anl atı mt ekni ği Çokl u Ort am- Multi medya Mul ti medya ( çokl u ort am) ve hi per medya bil gisayar si st eml eri nde bil gi ni n sözel, gr afi ksel, i Ģitsel ve görsel ort aml ar da depol anması nı ve kull anıl ması nı sağl ayan t eknol oji k sunu m ort aml arı dır. Bu ort aml ar, kapsa m, i çeri k ve bil gi ye ul aģ ma özelli kl eri ne gör e f arklıl aģırl ar. Bi r bil gi t abanı yazılı mı ol an Hi pert ext, hi per medyanı n bi r alt kümesi ol ar ak t anıml anır. Bu ort aml ar da bil gi çeģitli düğü m nokt al arı nda depol anır ve bu nokt al ar ar ası ndaki bağl arl a f arklı düğü m nokt al arı ndaki bil gi ye ul aģılır ( Mc Call, 1990). Hi per medya, bil gi ni n, yazılı ort amı n yanı nda ses ve gör üntü il e büt ünl eģtiril erek sunul ması nı sağl ayan bi r ort amdır ( Ervi n, 1992). Bu t ekni k ile bi r bil gi den di ğer bil giye eri Ģ mek i çi n bil gi yi or gani ze eden ve ger ekti ği nde bil gi nin deği Ģtiril mesi ne de i zin ver en bi r si st emdi r. BaĢı ve sonu belli ol an, kesi n ve deği Ģtiril mesi söz konusu ol mayan t akdi m yönt eml eri ni n aksi ne kull anı cı, ger eksi z böl üml eri atl ayar ak, i st edi ği her hangi bi r sırada, i st edi ği her hangi bi r bil gi ye hyper medi a ort amı nda eri Ģebilir ( Özcan, 1993). Ayrı ca bu ort amda her hangi bi r dil il e kodl anmı Ģ bil gi sayar pr ogr aml arı da kull anıl abil mekt edir ( Woodhead, 1991). Hi per medya, et kil eģi mli mul ti medya t eknol ojil eri ni n bi r alt kümesi ol ar ak kabul edilir ( Özgüç, 1993). Multimedya i se önceden hazırl anmı Ģ bi r senar yo i çi nde i zl enir ve baģı ve sonucu belli dir ( Özcan, 1993). Bi r çokl u ort am aģağı daki kar akt eri sti kl er e sahi ptir ( Vani er, 1990) : Küçük bil gi yı ğı nl arı nı i çeren düğü m nokt al arı (nodes), Ġli Ģkil endiril mi Ģ düğü m nokt al arı ar ası ndaki bağl ar (li nks), 39