TÜRKÇE KONUŞMA VE KONUŞMACI TANIMAYA YÖNELİK VERİ TABANI ÖRNEKLEMİNİN OLUŞTURULMASI

Transkript

1 ANKAR A ÜNİVERS İTE S İ S AĞLIK BİLİM LE Rİ E N S TİTÜSÜ TÜRKÇE KONUŞMA VE KONUŞMACI TANIMAYA YÖNELİK VERİ TABANI ÖRNEKLEMİNİN OLUŞTURULMASI Levent GÜNER Ekim 1999 ANKARA

2 iii Ö N S Ö Z Bu tez çalışmasında ülkemiz için yeni sayılabilecek Adli Amaçlı Konuşma ve Konuşmacı Tanıma algoritmalarının geliştirilmesi için Türkçe veri tabanı örneklemi yapılmıştır. Gelecekte oluşturulacak bir Türkçe veri tabanının oluşturulmasına yön verebileceği düşünülmüştür. Bundan sonra bu konu üzerinde yapılacak çalışmalara yardımcı olmasını dilerim. Yüksek Lisans eğitimime başlamama aracı olan değerli eğitmenim Prof.Dr.Tülin SÖYLEMEZOĞLU na ve dilbilimini bana sevdiren, bu tezi oluşturmamda bana yardımcı olan değerli eğitmenim ve danışmanım Prof.Dr.İclâl ERGENÇ e ve beni her konuda destekleyen sevgili eşim Dilek e sonsuz teşekkür ederim.

3 iv İ Ç İ N D E K İ L E R Kabul ve Onay Önsöz İçindekiler Şekiller Çizelgeler ii iii iv vii viii 1. GİRİŞ Tezin konusu ve amacı Tezin önemi Çeşitli Üniversiteler ve Kuruluşlar Tarafından Oluşturulan Veri Tabanı Toplama Teknikleri ve Kullanım Yerleri ATIS Veri Tabanı BRAMSHILL Veri Tabanı HCRC Map Task Veri Tabanı KING Veri Tabanı MACROPHONE Veri Tabanı OGI SPELLED ve SPOKEN Veri Tabanı PHONEBOOK Veri Tabanı DARPA RESOURCE MANAGEMENT (RM1) Veri Tabanı ROAD RALLY Veri Tabanı SWITCHBOARD Veri Tabanı SPIDRE Veri Tabanı SWITCHBOARD EXCERPTS Veri Tabanı TI46 Veri Tabanı TIDIGITS Veri Tabanı 14

4 v TIMIT VE NTIMIT Veri Tabanı YOHO Veri Tabanı POLYPHONE Veri Tabanı ve Standartları Veri Tabanı Toplama Tekniği KONUŞMA ve SES ÖZELLİKLERİ Seslerin Oluşumu Konuşma Dilinin Özellikleri Türkçenin Ses Özellikleri Türkçede Sesler VERİ ÇÖZÜMLEME Okutulacak ve Spontan Olarak Söyletilecek Verilerin oluşturulması UYGULAMA Türkçe-POLYPHONE Veri Tabanı Örnekleminin Oluşturulması Konuşmacıların Demografik Dağılımı Konuşmacılardan Kaydedilecek Materyalin Seçimi Kağıttan Okunacak Materyal Konuşmacı Kodu Sayı Dizileri Telefon Numarası Ard Arda Ayrık Rakam Dizisi Reel Sayılar Tarih Saat Yer (Şehir) Adı Uygulama Sözcüğü Harf Harf Söylenen Sözcük 64

5 vi Uygulama Sözcüğü Geçen Tümce Ayrık Sözcük Fonetik Açıdan Zengin Tümce Sözcük Yakalama Amaçlı Sözce Spontan Söylenecek Materyal BULGULAR SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Hukuki İnceleme Veri Tabanı Örneklemini Oluşturan Seslerin İncelenmesi 77 ÖZET 78 SUMMARY 79 KAYNAKLAR 80

6 vii ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Oluşturulacak veri tabanının kullanım alanları. 3 Şekil 2.1 Konuşmanın sinir sistemiyle olan ilişkisi 21 Şekil 2.2 Ses yolunun şematik gösterimi 22 Şekil 2.3 Ses yolu tüp modeli 23 Şekil 2.4 Kaynak filtre modeli 24 Şekil 2.5 Gırtlağın yandan kesiti 27 Şekil 2.4 "i" ve "a" Seslerinin çıkartılmasında ses yolunun 28 aldığı şekil Şekil 2.5 Ünlü dörtgeni 38 Şekil 4.1 Şehiriçi kayıt sırasında kullanılan hatların 49 durumunu gösteren diyagram. Şekil 4.2 Şehirlerarası kayıt sırasında kullanılan hatların 50 durumunu gösteren diyagram. Şekil 6.1 Aynı kişiye ait bir hafta arayla alınmış seslerin 78 karşılaştırılması Şekil 6.2 Aynı tümceyi kullanan farklı konuşmacıların, 79 seslerinin karşılaştırılması Şekil 6.3 Konuşmacının sesini perdeleyerek 81 (farklı bir sesi taklit ederek) kaydedilmiş sesinin özgün konuşmasıyla karşılaştırılması

7 viii Ç İZ E L G E L ER D İZ İN İ Çizelge 3.1 POLYPHONE standardına göre oluşturulan 38 veri tabanlarının toplam sözce sayısı Çizelge 3.2 POLYPHONE veri tabanında kağıttan okunan 40 materyalin dökümü Çizelge 3.3 POLYPHONE veri tabanlarında spontan olarak 41 söyletilen Mataryalin dökümü Çizelge 4.1 Veri örneklerinin toplandığı yer ve kayıt şekillerini 47 gösteriri çizelge Çizelge 4.2 Ses örneği alınan deneklerin, cinsiyet, yaş eğitim 54 düzeyi ve büyüdükleri yerleri (lehçe kriteri için) gösterir çizelge Çizelge 4.3 Türkçe-POLYPHONE veri tabanı örnekleminde 57 kağıttan okutulan sözcüklerin dökümü Çizelge 4.4 Türkçe-POLYPHONE veri tabanı örnekleminde 64 spontan olarak söyletilecek sözcelerin dökümü Çizelge 5.1 Değişik diller için toplanan ses örnekleri ile 66 yapılan örneklemin karşılaştırılması Çizelge 5.2 POLYPHONE standardına göre oluşturulan veri 68 tabanları ile Türkçe veri tabanı örnekleminin karşılaştırılması

8 1 1. GİRİŞ 1.1. Te z i n K o nu s u ve Ö ne mi A dl i bi l i m al a nı nd a, i ns a n s e si yol uy l a i şl e ne n s uçl a r ı n o r ta y a ç ı ka r tıl a bi l m esi i çi n so n y ıl l ar d a i l e rl e y e n t e k no l oj i yl e bi rl i k te bi l i ms el m e t o tl a r k ul l a nı l m a y a b a şl a nm ı ş tı r. D üny a d a ki b u g el i ş m el e r T ür ki ye y e d e y a ns ı m ı ş v e bi r ç o k bi l i m ad am ı s es ta nı m a v e s e s o na y l am a gi bi s e s i şl e m e k o nus und a ç a l ış m a ya b a şl a mı ş tı r. F a k at b u ar a ş tı r m al a r ı n b üy ük ç o ğ unl uğ u y a b a nc ı di l d e ha zı rl a nm ı ş v eri ta b a nl a rı üze r i nd e y a p ıl ma k ta dı r. S o n y ı l l a r da s uç a r a ş t ır m a b i l i mi, k o nuş m a kayıtl a r ı bi l i m sel ol a ra k i nc el e nm e y e ba şl am ı ş v e b u al a nd a yo ğ un a r a ş tı r m al a r y ap ıl a r a k b a zı ti ca ri ür ünl e r pi y a s ay a s ür ül m üş t ür. Ül k e mi zd e b u al a nd a ç al ı ş m al a r o l m a s ı na r a ğm e n m e v c ut bi r T ür k ç e v eri ta b a nı ol ma m a sı nd a n d ol a yı ol uş t ur ul a n s i st e ml e ri n T ür k ç e s es ta nı m a al g o ri t m al a r ı nd a p e rf o r ma ns l a r ı nı n ne k a d a r i yi y a d a k ö t ü ol d uğ u k o nus u nd a s a ğl ıkl ı bi r t e spi t y a p ıl m a sı m üm k ü n o l am a m ış t ı r. Bi r si s t emi n p e r fo r m a ns ı nı a r t tı r m ak i çi n ol uş t ur ul a c a k k o nuş m a c ı ta nı ma al go ri tm a s ı d e ği şi k ci ns i y e t, l e hç e v e ya ş g r upl ar ı nd a n t o pl a na n s e sl e rl e

9 2 e ği ti l m el i di r. B u ne d e nl e k o nuş m a v e ko nuş m a c ı ta nı m a k o nul a r ı nd a a r aş t ır m a ya p ıl a bi l m e si i çi n y et e ri nc e ze ng i n b i r k o nuş m a v e ri tab a nı na s a hi p ol unm al ı d ır ( D e mi r e kl e r v e ar k., ). B u k o nun u n ö ne m i, s e s a r a ş tı r m al a r ı nd a ö nc ü l ük e d e n ül k el e r de l i y ıl l a r ı n b a şl a rı nd a f a r k edi l mi ş v e b a şl a r ı nd a b a ş ta İ ng i l i zc e ol m a k üze r e çe şi tl i b a t ı di l l e ri i çi n f a r kl ı a m a çl ar a yö ne l i k bi r ço k ve ri ta b anı o r ta y a ç ı k ar ıl mı ş tı r. Ol uş t ur ul a c a k b ö yl e bi r v eri ta b a nı yl a a ş ağ ı d a Ş e ki l 1. 1 d e a ç ıkl a nd ı ğ ı gi bi b i r ç o k al a nd a k ul l a nıl abi l ec e k ti r. T ür k i y e T ür k ç e si i çi n s ta nd a r t k on uş m a v e ri ta b a nı he n ü z m e v c ut ol m am a s ı ne d e ni yl e T ür k ç e k o nuş m a v e k o nuş m a c ı ta nı m a ko nul a r ı nd a ar a ş t ır m a y a pa n he r k e s k e nd i v eri si ni k e ndi t o pl a m akta v e b u i şl em bi r s ta nd a r d a o t ur t ul ma d ı ğı nd a n d ol a y ı ç o k v a ki t k a y bı na ne d e n o l m a k ta d ı r. B unu n s o nuc u o l a ra k a y nı al g o ri t m al a r üze r i nd e çal ış a n v e i ki fa r kl ı v e ri tab a nı nd a g el i şti ri l e n b e nze r s i s te ml e r bi r bi rl eri yl e k a r ş ıl a ş tı r ıl a m a ma k ta, ha ng i si ni n d a ha ba ş a rıl ı ol d uğ u s o nuç l a r a b ak a r ak a nl a şıl a ma ma k ta d ır. B üt ün b u nl a r a e k ol ar a k, b ö yl e bi r ve ri ta b a nı nı n b ul unm a m a s ı T ür k ç e k o nus und a a r a ş t ır m a y a pa nl ar ın y a b a nc ı di l l e r i çi n ha zı r l a nm ı ş ol a n v e ri ta b a nl a r ı na b a ğl ı k al ar a k ç al ı şm al ar ı na ne d e n o l m a k tad ı r.

10 3 Bitmiş Uygulamalar Geliştirme Ses Etkileşimli telefon arama merkezleri Ses arşivlemesinde düzeltme ve dosyalamada güvenli ses servisleri Uygulama Alanları Teknoloji ve Araştırma Uygulama, veri tabanları üzerinde değerlendirme Yazılım geliştirmede Teknolojinin desteği Kısa tümceler üzerinde tanıma Kelime yakalama Güçlü konuşma analizi - Anlaşılır modeller - Çoklu bölüm - Konuşma zenginleştirme - Denetimsiz eşitleme Konuşmacı tanıma Uzun tümce üzerinde tanıma HMMs ve Hybrid Sistemler Güçlü Konuşma Modelli Konuya dayalı ses dizini Güçlü Karar - Güvenirliliğin ölçümü - Varsayım testi - Çoklu-eğilim - Model uyarlama - Çeşitli sesletim - Dil modeli - Konuşmacı karakterleri - Alışılmış parolalar Ş e k i l Ol uş t ur ul ac a k v eri ta b a nı nı n k ul l a nı m al a nl ar ı Ç e ş i tl i Ü n i ve r si t e le r ve K u r u lu ş l a r Ta r a fı n d an O l u ş tu r u la n Ver i Ta b a nı To p l a ma Te k n i k l er i ve K u l l an ı m Ye r l e r i B u b öl üm d e P e nns yl v a ni a Ü ni v e r si t e si b üny e s i nd e k ur ul m uş ol a n L C D ( Ling ui s ti c D a ta C o ns o rti um )

11 4 ta r a f ı nd a n ol uş t ur ul a n ç e şi tl i di l l e re ai t ve ri ta b a nı t o pl a ma t ek ni kl e ri v e P O LYP H O N E s ta nd a r tl a r ı i nc el e ne c ek ti r. S o n y ı l l a r da bi l gi s a ya rl a k o nuş m a v e k o nuş m a c ı ta nı m a, o p ti k k a r a kt e r ta nı m a, s e s s e nt e zi, do ğ al di l i şl e me gi bi uy g ul am a al a nl a rı na gi tti kç e a r ta n bi r i l gi m e v c ut t ur. Ö t e y a nd a n, g e ni ş i ns a n k i tl el e ri ta r af ı nd a n k ul l a nıl a n b üt ün d i l l e ri n ço k k arm a ş ı k v e ze ng i n y a p ıl a r ol d uğ und a n d ol a y ı y uk a r ıd a s ö zü e di l e n se s uy g ul a m al ar ı n b a ş a r ıl ı s o nuç v e re bi l m esi i çi n bi l gi s ay a r al g o ri t m al a r ı ç o k b üy ük m i k ta rla r d a ve ri i l e e ği t m e k g e r e k me k t edi r ( Be r ns t ei n e t al., ). B u ne d e nl e, ç e şi tl i d üny a di l l e ri i çi n v e ri tab a nl a rı ol uş t ur m a k v e ol uş t ur ul a n v e ri ta b a nı nı d a ğı tm a k i çi n 6 0 ı n üs t ü nd e ü ni v e rsi te ve şi r k eti n üy e ol d uğ u b i r k o ns o r si y um k ur ul m uş t ur. Li ng ui s ti c Da ta Co ns o r ti um ( L D C ) a dı yl a a nı l a n b u k o ns o r si y um P e nns y l v a ni a Ü ni v er si t e si b üny e s i nd e k ur ul m uş o l up b a ş ta İ ng i l i zc e ol m a k üze r e İ s pa ny ol c a, F r a ns ı zc a, Fl a m a nc a, Al m a nc a, Ja p o nc a v e Çi nc e gi bi ç eşi tl i d üny a d i l l e ri i l e i l gi l i ve ri ta ba nı ol uş t ur m a v e da ğ ı tm a fa al i y e tl e ri nd e b ul unm a k ta d ı r. Ç al ı ş ma y a ış ı k t ut m a s ı aç ı s ı nda n ö nc e l i kl e L C D ta r a f ı nd a n d a ğı t ım ı y a p ıl a n k o nuş m a v e ri ta ba nı t e k ni kl e ri i nc el e ne r e k a ş a ğı d a k o nuş m a v e ri ta b a nl ar ı yl a i l gi l i bi l gi l e r v e ri lmi ş ti r. A nl a t ıl a n v e ri ta b a nl ar ı nı n ta m a m ı na y a kı n s e s v e ri l e ri ni eği t me v e t e s t gr upl a r ı ol m ak üze r e i ki ye a y r ıl a ra k a y nı ve ri ta b a nı üze r i nd e ç al ış a n a r a ş tı rm a c ıl ar ı n el d e e t ti kl eri

12 5 s o nuç l a r ı bi r bi ri yl e k a r şıl a şt ı rıl m a ol a na ğ ı s a ğl am ı ş ol a c a kt ı r ATI S Ve r i Ta b a n ı AT I S ( Ai r Tra v el I nf o r m a ti o n Syste m ) ha v a d ol a ş ı mı bi l gi si s t eml e ri v eri ta b a nı, ö zel bi r b a ğl aml a s ı nı rl a nm ı ş ol a n d o ğ al ko nuş m a l ar ı i çe ri r ( Te xa s I ns t r um e nts, ). B u v eri ta b a nı i l e k o nuş m a c ı y a b a ğı ml ı ko nuş m a ta nı m a a m a çl ar ı i çi n d üş ün ül m üş t ür. S ö zü e d i l e n ö ze l b a ğl a m ha v a y ol c ul uğ u bi l gi sis t e mi yl e i l gi l i di r. Uç a k y ol c ul uğ u i l e i l gi l i bi l gi s o r ma k, r e ze r v a s y o n y ap t ır m a k gi bi a m a çl a r a y ö nel i k t üm c el eri n y e r al d ığ ı ve ri ta b a nı 1 0 ko nuş m a c ı d a n 1 6 k H z ö r ne kl e m e hı zı nd a, 1 6 bi t e ni c e ml e ne r e k y a k ı n k o nuş m a i l e S e nn he i s e r H M D4 1 4 v e Crown PCC m od el i ki f a r kl ı mi k r of o nl a t o pl a nm ı ş tı r. AT IS v eri tab a nı t es t v e e ği ti m si s t eml eri ol a r a k bi l i ne n AT S 0, ATI S 2 v e ATI S 3 ol a r ak g el i şti ri l mi ş ti r B R AM S H I L L Ve r i Ta b a n ı B u v e ri ta b a nı nd a he r b i r k o nuş m a c ı d a n al ı na n s ta nd a r t b a zı t e s t c üml el eri ve s er b e st ko nuş m a b ul unm a k ta d ı r ( P ol i c e Sta ff Col l eg e, ). K a r şıl ı kl ı k o nuş m a

13 6 bi çi mi nd e g er ç e kl e şti ri l e n s e r b e st k o nuş m a l a rd a, he r bi r k o nuş m a c ı çi fti ne, üze r i nd e k on uş a c a kl a rı fo t o ğr a fl a r v e ri l mi ş ve he r bi r çi ft te y e r al a n k o nuş m a c ı l a r d a n k a y d e di l e n s esl e r a yr ı a y rı k ütük l e r hal i nd e o rg a ni ze e di l mi ş ti r. B u k üt ük l e r e e k ol a ra k k o nuş m a c ı nı n ci ns i y e t, y aş, b o y, ki l o, d o ğ um y e ri gi bi ö zel l i kl e r ü ze r i nd e k o nuş t uğ u f o t o ğ r a f ı n ko d u, t üm c el eri n ç e vi ri y a zı m ı v e di y al o g ol uş t ur a n i ki nci k o nuş m a c ı nı n k i ml i ği d e ay r ı k üt ük l e r ha l i nd e v eri l mi şti r. İ ngi l i z İ ng i l i zc e si ne y ö ne l i k b u v e ri ta ba nı nd a s e sl er 1 0 k H z d e ö r ne kl e nmi ş v e 1 6 bi t e ni c e ml e nmi ş ti r H C R C Ma p Ta s k Ve r i Ta b a n ı ta ne di y al og d a n ol uş a n b u v e ri tab a nı ç e şi tl i ha r i tal a r üze ri nd e ol uş t ur ul a n di y al o gl a rı i çe r m ek t e di r ( H um a n C o m m uni c a ti o ns R e s ear c h C e nt e r, ). Yü z y üze y a p ıl a n v e y a y üz y üze y a p ıl m a y a n di y al o gl ar a e k ol a r a k S GM L ( Sta nd a r t G e ne r al ize d M a r k up La ng ua g e ) f o r m at ı nd a y ap ıl mı ş ç e vi ri y a zı ml a r, ha ri tal a r v e ve ri ta b a nı nı k ul l a na c a k ki şi l e re yö ne l i k b a zı y ar d ı mc ı p r o g r aml a r d a 8 di s k t e n ( CD - R OM ) ol uş a n v e ri ta b a nı na d a hi l di r. Ve ri ta b a nı nd a s e sl e r çi ft ka na l ol ar a k 20 k H z d e ö r ne kl e nmi ş v e 1 6 bi t e ni c e ml e nmi ş ti r.

14 K I N G Ve r i Ta b an ı Ta m a m ı e r ke k ol a n 2 6 N e w J e rs e y ve 2 6 S a n Di eg o k ö k e nl i k o nuş m a c ı d a n t o pl a nan K I N G v e ri ta b a nı k o nuş m a c ı ta nı m a ar a ş tı r m al ar ı i çi n g el i ş ti ri l mi ş ti r ( I T T., ). He r bi r k o nuş m a c ı i l e a yr ı ka y ı t s e a ns ı y a p ıl mı ş ve a y nı k o nuş m a he m g e ni ş he m d e da r b a ntl ı ol a r a k ka y d edi l mi ş ti r. D ar b ant l ı k ay ı t ta, k o nuş m a s ta nd a r t bi r t el ef o n a pa r at ı nd an g e çi ri l e r e k y er el bi r s a nt r al a, o r a d a n d a uza k bi r s ant r a l a y ol l a nm ı ş, so nr a yi ne y e r el s a nt r al a g e ti ri l er e k g e ri dö ne n a na l o g si ny al d e n k a y ıt y a pıl m ış t ı r. G e ni ş b a ntl ı k ay ı t i s e yi ne a y nı k o nuş m a nı n s e s si z bi r o da d a t el e f o n a hi ze si ne ta k ıl a n k al i t el i bi r mi k r of o nd a n e l d e e di l mi ş hal i di r. He r i ki ka y ıt d a 8 kh z ö r ne kl e m e hı zı nd a 1 6 bi t d o ğr us al ni c e ml e m e k ul l a nıl a ra k y a pıl m ış t ı r. He r bi r s ea ns ta k o nuş m a c ı y a üze r i nd e k o nuş a c a ğ ı bi r ko nu v e ri l mi ş ve he r bi r s e a ns ta y a kl a ş ık 30 s a ni y el i k s e s v e ri si al ı nm ı ş t ır M AC R O P H O N E Ve r i Ta b a n ı y ıl ı nd a ta m aml a na n v e y akl a ş ık A m e ri k al ı d a n al ı na n s ö zc e yi ka psa y a n bi r v e ri ta ba nı d ı r (SRI I nt e r na ti o nal, ). Veri ta ba nı T 1 t el e f o n k a na l l a r ı nd a n 8 kh z 8 - bi t u-l a w ol a ra k k a y d edi l mi ş ti r. H e r bi r d e ne k t e n, 4 5 a d e t k a ğ ıt tan o k u na n s o r uy a y a nı t, 3 4 a de t k a ğ ıt ta n o k una n s ö zc ü k v e 11 a d e t s po nta n s o r u/ y a nı t v er m e si i s t e nmi ş ti r. D e ne k l e r e d e m og r a fi k

15 8 bi l gi l e r, ş e hi r i si ml eri, ç al ı ş t ığ ı y e r gi bi ba zı bi l gi l er s o r ul m uş / o k ut ul m uş t ur O G I S PE L L ED ve S P O KE N Ve r i Ta b a n ı Tel e f o n üze ri nd e n o t o m a ti k s o ru s o r up k o m ut v e r e n ( p r o m pti ng ) v e k a yı t y a pa n bi r si s t e m ta r af ı nd a n k a y d e di l e n b u v e ri ta b a nı nd a d e n f a zl a k o nuş m a b ul unm a k ta d ı r ( O re g o n Gr a d ua t e I ns ti t ut e, ( ). K o nuş m a c ı l a r a a dl ar ı, ne r ed en a r a d ı kl ar ı, ne r e d e b üy üd ük l e ri, v e ev e t \ ha y ır ti pind e c e v a p v e r ec e kl e ri b a zı s o r ul a r so r ul m uş t ur. Ay r ıca a dl ar ı ve s oy a dl ar ı ha r f, ha r f s ö yl e m el e ri ( s pel l i ng ), si s t em ta ra f ı nd a n s ö yl e ne n b a zı sö zc ük l e ri t e k ra rl a m al a rı v e yi ne si s t em ta r a f ı nd a n s ö yl e ne n b a zı s özc ük l e ri aç ı kl a m al a r ı i s t e nmi ş ti r. Or e g o n G r ad ua t e I ns ti t ut e d e ( O G I) y a pıl a n b u k a y ı tl ar d a he r bi r so r u y a d a e m r e ( p r om p t ) v e ri l e n y a nı t a y r ı bi r k üt ük ha l i nd e o r g a ni ze e di l mi ş v e k o nuş m a c ı nı n c i nsi y eti, k o nuş m a nı n k al i te si v e k o nuş m a nı n za m a n - ç a k ı ş m al ı o r ta g ra fi k ç e vri y a zı m ( ti m e al i g ne d or t ho g r a p hi c t ra ns c ri p ti o n ) d a v e ri ta b a nı nd a v e ri l mi şti r.

16 P H O N E BO O K Ve r i Ta b an ı Ay r ı k s ö zc ük ta nı m a si s te ml er i ni n ö ne mi ni ko r uy a c a ğı v a r s a yı m ı nd a n ha r e k e tl e t el e f o n üze r i nd e n k a y d e di l e n b üy ük b i r ay r ı k s ö zc ük v e ri taba nı d ı r ( Pi t e rl l i, e t al., ). Ay rı k sö zc ük ta nı m a si s t eml e ri ni n d e va ml ı k o nuş m a v e ri l e ri yl e e ği ti l m esi ni n a y r ı k s ö zc ükl e rl e e ği ti l m e si ne g ör e d a h a k ö t ü s on uç l a r v e r me si b u v e ri ta b a nı nı n o l uş t ur ul m a s ı i çi n bi r b a şk a yö nl e ndi rm e k a y na ğ ı ol m uş t ur. Ayr ı c a, s ö zcük s i st e ml e ri ni n ( word s p o t ti ng s y st e m s) e ği ti mi nde d e k ul l a nıl abi l i r. P ho ne b o o k ta y e r al a n s ö zc ük l e r A m e ri ka n İ ng i l i zc esi ni n b üt ü n s e s bi ri ml e ri ni ( p ho ne m e ) m üm k ü n o l d uğ u k a d ar f a zl a b a ğl am d a ka ps a ya c a k bi çi m d e s e çi l mi ş ti r. Topl a m 2 3 sa a tl i k s e s k ay d ı i çe r e n b u ve ri ta b a nı a y r ıc a ç e şi tl i k o nuş m a c ı v e t el e f o n ha t k a ra k t eri sti kl e ri ni d e y a ns ı t m a k tad ı r. Ve ri tab a nı nd a s ö zc ük s eçi l er e k bi r ha v uz ol uş t ur ul m uş v e he r bi ri d e mo g r afi k a ç ıd a n A B D nüf us u nu i y i t e m si l et ti ği d üş ün ül e n, o r tal a ma 11.7 y e ti şki n k o nuş m a c ı ta r a f ı nd a n s e sl e ndi ri l mi ş ti r. Ve ri ta b a nı nd a t o pl a m s ö zc ük y er al m ı şt ı r. Se sl er s a y ı s al ol ar a k d o ğr ud a n bi r T 1 tel e f o n ha t t ı nd a n 8 k H z ö r ne k l e ne r e k 8 bi t m u -l a w s a y ı s al f or m a tı n d a k a y d e di l mi ş ti r.

17 D a r pa R es o u rc e Ma n a g e me n t (RM 1 ) Ver i Ta b a n ı D e ni zci l i kl e ( N av al R e so ur c e M a na g e m e nt ) i l gi l i t üm c e l e ri n y e r al d ı ğı b u v e ri ta b a nı k o nuş m a c ı d a n b a ğ ı m sı z v e k o nuş m a c ı y a b ağ ıml ı k o nuş m a ta nı m a y a y ö ne l i k ol ar a k ha zı r l a nm ı ş t ı r ( De f e ns e A d v a nc e d R e s e a rc h P r oj e c t A g e nc y, ). K o nuş m a c ı da n b a ğ ı m sı z k o nuş m a ta nı m a böl üm ü nd e k o nuş m a c ı nı n he r bi ri nd e n al ı na n bi r ka ç t üm c e b ul unm a k ta d ı r. K o nuş m a c ı y a b ağ ı ml ı ko nuş m a ta nı m a a r aş t ı rm al ar ı nd a k ul l a nıl ma s ı pl a nl a na n b öl üm ün ü i s e 1 2 k o nuş m a c ı nı n he r bi ri nd e n al ı na n t üm c e ol uş t ur m ak ta d ır. K o nuş m a c ı l a r t üm c el e ri y a zıl ı m e ti nd e n o k um uş t ur. K a y ı tl a r ç o k d üş ük a r ka pl a n g ür ül t üs ü ol a n bi r o r ta m d a S e nn he i s e r S N 4 14 mi k r of o n i l e y a p ıl m ı ş v e s e s 2 0 k H z d e ö r ne kl e ne r e k 16 bi t e ni c eml e nmi ş ti r. D a ha s o nr a a ş a ğı - ö r ne kl e m e ( down-s a m pl i ng ) y ol uyl a 1 6 k H z d e d üş ür ül e n s e s v e ri l eri, he r b i r t üm c e ay r ı bi r k üt ük o l uş t ur a c a k bi çi m d e o rg ani ze e di l mi ş ti r. T üm c e u zu nl uk l a rı ya kl aş ı k ol a ra k 3-5 sa ni y e a r a s ı nd a d ı r R O AD R AL LY Ve r i Ta b a n ı B u v e ri ta b a nı, d o ğ al k o nuş m a i çi nd e s ö zc ük y a kal a m a a r a ş tı r m al a r ı d üş ü nül e r e k ha zı r l a nm ı şt ı r ( N a ti o na l I ns t i t ut e o f Sta nd a r t a nd Te c hno l o g y, ). Ko nuş m a l ar i ki ki şi ni n bi r r al l i pl a nl a ma s ı ko nus u e t r a f ı nd a d ö nm e k t e di r. Ay r ı o dal a ra ot ur t ul a n i ki ki şi y e bi re r y ol

18 11 ha r i tas ı v e ri l mi ş, b el i rl i p ua nl a m a k ri t e rl e ri ne g ö r e ( ö r ne ği n d a ğ yol l ar ı y a d a i kinc i l y ol l a r ı n o t oy ol l a r a g ö r e d a ha y ük s e k p ua n g e ti r m e si gi bi ) ha ri tad a i ş a r etl e ne n i ki no k ta a ra s ı nd a bi rbi rl eri yl e ko n uş a r a k bi r g üze r g a h b e l i rl e m el e ri i s t e nmi ş ti r. B u v e ri ta b a nı i ki b öl üm d e n o l uş m ak ta d ır. St o ne he ng e a d ı v e ri l e n b öl üm d e di y al og u ol uş t ur a n i ki ko nuş m a c ı nı n he r b i ri ni n s e si mi k r of o nl a al ı nı p 30 0 H z H z b a nt g e ni şl i ği nd e bi r P C M F I R s üzg e ci nd e n g e çi ri l e r ek s t er e o bi r t ey p ci ha zı nı n i ki ka na l ı na a y r ı a yrı k a y d edi l mi ş ti r. Da ha s o nr a s e s ol m a y a n b öl üml er a y ı kl a na r a k k o nuş m a c ı b a ş ı na o r tal a m a 3 d a ki k a s üre n s e s k üt ük l e ri el d e e di l mi ş ti r. B u b öl üm d e 9 6 k o nuş m a c ı b ul unm a k ta d ı r. Ve ri 2 8 tab a nı nı n W a t erl o o a dı v e ri l e n i ki nci böl üm d e i s e b e nze ri ka y ı tl a r d o ğ r ud a n t el e f o n ha tl a r ı üze r i nd e n y a p ıl mı ş tı r. B u b öl üm d e bi ri nci b öl üm d e ki l e r d e n f ar kl ı 5 6 k o nuş m a c ı y e r al m a kta d ır. S e s v e ri l eri 1 0 kh z ö r ne k l e m e hı zı v e 1 6 bi t ni c e ml e m e k ul l a nı l a r a k k üt ük l e r hal i nd e d üze nl e nm i şti r. S ö zc ük y a k al a m a ç al ı şm al ar ı nd a k ul l a nıl m a k üze r e, ö ne ml i bi r b öl üm ü ha r i tad a ki y e r i si ml eri nd e n ol uş a n 2 0 s ö zc ük s e çi l mi ş v e e r bi r s e s k üt üğ ü nd e b u nl a rı n g e ç ti ği y e rl e r i ş a r etl e nmi ş ti r. S ö zc üğ ü n b a şl ang ı ç no k ta s ı v e ö r ne k s a y ı sı ci nsi nd e n uz u nl uğ u n un y e r al dı ğ ı b u k üt ükl e r s es k üt ük l e ri i l e bi rl i kt e ve ri ta b a nı nı ol uş t ur m a k ta d ır.

19 S W I TC H B O AR D Ve r i Ta b a nı A r al ar ı nd a k o nuş m a v e k o nu ş m a c ı ta nı m a nı n d a b ul und uğ u ç e ş i tl i se s a ra ş t ırm al a rı nd a k ul l a nı l m a k ü ze r e ol uş t ur a n SW IT C HB O AR D ; t el e f o n h a tl ar ı ü ze r i nd e n, ta m am e n bi l gi s a y ar d e ne ti mi nd e ot o m a ti k ol a r a k t o pl a nm ı ş bi r v e ri ta b a nıd ı r ( Te xa s I ns t r um e nts, ). He r bi ri 6 da ki ka sür e n di y ol o ğ u n b ul und uğ u SW IT C H BO A R D ç ok büy ük b i r ve ri ta ba nı d ı r. To pl a m 24 0 s a atl i k se s i ç er en b u v e ri ta ba nı nd a A m e ri ka n İ ng i l i zc e si ni n b üt ün a na l e hç el e ri ne s a hi p d e n f a zl a k o nuş m a c ı nı n 3 m i l y o nd a n f a zl a sö zc üğ ü b ul unm a k ta d ı r. S e sl e r T 1 t el ef on ha t t ı nd a n d o ğ r ud a n s a y ı s al ol a r ak 8 k H z v e 8 bi t m u -l aw k odl a nm ı ş bi çi mi nd e t o pl a nm ı ş t ır S P I D R E Ve ri Ta banı SW IT C HB O A R D ve ri ta b a nı nı n ç o k b üy ük ol ma s ı y üz ü nd e n, b ur a d a y e r al a n k on uş m a l a r ı n bi r b öl üm ü s e çi l e r e k, ö ze l l i kl e k o nuş m a c ı ta nı m a uy g ul am al ar ı nd a k ul l a nıl ma k üze r e S P I D R E a d ı v e ri l e n y e ni bi r v e ri ta b a nı ha zı r l a nm ı ş tı r ( Te xa s I ns tr um e nts, ). K a nal k a r a kt e ri s ti ği ni n k o nuş m a c ı ta nı m a d a ki ö ne mi üze r i ne SW IT C HB O A R D i çi nd e n e n a z üç a y r ı t el e f o n a pa r a tı k ul l a na n 4 5 ko nuş m a c ı, k o nuş m a c ı ta nı m a uy g ul a m al a r ı i çi n he d e f ki tl e ol a ra k se çi l mi şti r.

20 S W I TC H B O AR D E X C E R P TS Ver i Ta b a n ı SW IT C HB O A R D v e ri ta b a nı nd a n k r e di k a r tı k o nus u nd a k i di y al ogl ar s e çi l e r ek, s ö zc ük y ak al a m a uy g ul a m al a r ı na y ö ne l i k ol a n b u v e ri ta b a nı ol uş t ur ul m uş t ur ( Te xa s I ns t r um e nts, ). E ği tm e a m ac ı yl a k ul l a nı l m a k üze r e 3 5 di y al og i ç e r m ek t e di r. D a ha s o nr a te s t a m a cı na y ö ne l i k 1 0 di y al o g d a ha e kl e nm esi pl a nl a nm a k tad ı r TI 4 6 Ve r i Ta b an ı Ay r ı k s ö zc ük ta nı m a ç al ı ş mal a rı i çi n ta s a r ıml a na n b u v e ri ta ba nı nd a, y a r ı s ı er k e k ya rı s ı k a dı n o l ma k üze r e t o pl a m 1 6 ko nuş m a c ı d a n a l ı na n 4 6 a y r ı k s ö zc ük b ul unm a k ta d ı r ( N a ti o nal I ns ti tut e o f Sta nd a r t a nd Te c hno l o g y, ). S ö zc ük l er 0-9 a ra s ı r ak a ml a r, A -Z a r a s ı ha r fl e ri n t ek t e k s e sl e ndi ri l mi ş hal i YE S, N O v e b unl a r a e k ol a r ak E NT E R, STO P v e E R A SE gi bi 8 e mi r s ö zc üğ üd ür. H e r bi r s ö zc üğ ü n he r b i r ko nuş m a c ı d a n 2 6 a yr ı ka y d ı al ı nm ı şt ı r. S esl e r Te xa s I ns t r um e nts ta r a f ı nd a n, a k us ti k i zol as y o nu o l a n b i r k abi nd e, El e ct r o - Voi c e RE- 1 6 c ar di oi d s di na mi k mi k r of o nl a t o pl a nm ı şt ı r. K a y ı tl a r ı n k o nuş m a c ı nı n ne f e s s e sl e ri nd e n e t ki l e nm e m e si a m a cı yl a mi kr o f o n k o nuş m a c ı nı n a ğ zı nı n ta m ö nüne d e ğ i l bi ra z y a nı na y e rl e ş ti ri l mi ş ti r.

21 TI D I G I TS Ve r i Ta b a n ı A r d a rd a g el e n r a k a ml a r ı n ( c o nne c t e d di gi ts ) k o nuş m a c ı d a n b a ğ ı m s ı z ta nı na b i l m e si am a c ı na y ö nel i k b u v e ri ta ba nı t o pl a m k o nuş m a c ı d a n Te xa s I ns t r um e nts ta r a f ı nd a n t o pl a na n r a k a m di zi l e ri nd e n ol uş m a k ta d ır ( L eo na r d v e D o d di gt o n, ). K o nuş m a c ı l a r ı n 111 i e rk e k, 11 4 ü k a d ı n 10 1 i i s e ç o c uk t ur. L e hç e d e d e ng el i bi r d a ğ ıl ım i çi n A B D 2 1 b öl g e ye a y r ıl m ı ş ve si y a hl a rd a da hi l e di l i nc e 2 2 g r up ta d e ng e l i bi r l e hç e d a ğ ıl ı m ı sa ğl a nm a y a ç al ı ş ıl m ı şt ı r. H e r bir k o nuş m a c ı d a n, a y rı k ol ar a k s ö yl e nmi ş 2 2 r a k am v e he r bi ri fa r kl ı ol m ak üze r e 11 er ta ne i ki l i, üçl ü, d ö rtl ü, b e şl i v e ye di l i r a k am gr ub u ( a r d a r d a s ö yl e nmi ş r a k am ) al ı nm ı ş t ır. Se sl er a k us ti k i zol a s y o nl u Tr a co us ti c s RE244-B i si ml i bi r ka bi nd e El ec t r o Voi ce RE- 16 c a r di oi d s mi kr o f o nl a al ı nm ı ş ve mi k r of o n k o nuş m a c ı nı n a ğ zı nı n 2-4 i nç uza ğ ı na y e r l e ş ti ri l mi ş ti r. 2 0 k H z ö r ne k l e m e hı zı yl a t o pl a na n v e ri l er k H z'e i ndi ri l e r ek bi r LP C a nal i z - se nt e z s i s t emi ne uy g ul a nm ı ş ve di nl e yi ci l e r ta ra f ı nd a n s a de ce s e nt e zl e ne n s e s di nl e ne r e k k o nuş m a c ı nı n k e n di si ne v e ri l e n r a k am di zi si ni s öyl e yi p s ö yl e m e di ği ne k a r a r ve ri l mi şti r. K o nuş m a c ı ha ta l ar ı nı n b i r b öl üm ü d ü ze nl e nm i ş, d üze l ti l em e y e nl e r v e ri ta ba nı nd a n ç ı k a r t ıl m ı şt ı r.

22 TI M I T ve N TI M I T Ve r i Ta b a n ı B u v e r i ta b a nı a k us ti k -f o ne ti k çal ı ş m al a rı v e k o nuş m a ta nı m a ç al ı ş m al a r ı nı d e s te kl em ek üze r e ha zı r l a nm ı ş tı r ( N a ti o na l I ns ti t ut e of Sta nd a r t and Te c hno l o gy, ). Ve ri ta b a nı, A B D ni n 8 ta ne l e hç e g r ub un u t e m si l e d e n k o nuş m a c ı nı n he r b i ri nd e n al ı na n 1 0 t üm c e, y a ni t o pl a m t üm c e i ç er m e kt e di r. T üm c el e r üç gr ub a a y r ıl m ı ş tı r. Bi ri nci g r ub a, l e hç e fa r kl ar ı nı ö ne çı k a ra c a k bi çi md e s eçi l mi ş 2 t üm c e b ul unm a k ta d ır v e b u i ki t üm c e k o nuş m a c ı nı n he r bi ri tar a f ı nd a n o k unm uş t ur. İ ki nci g r up ta, g e ni ş bi r i ki l i s e s ( di p ho ne ) k a ps a m ı s a ğl a y ac a k bi çi md e s e çi l e n ( p ho ne ti c al l y c o m pa c t) t üm c e b ul unm a k ta d ı r. H e r bi r k o nuş m a c ı b u gr up ta n 5 t üm c e o k um uş v e he r bi r t üm c e de 7 d eği şi k k o nuş m a c ı ta r a f ı nd a n o k unm uş t ur. Ü ç ünc ü g r up ta i s e f o ne ti k a ç ı d a n ç e şi tl i l i k a r z e d e n ( p ho ne t i c al l y- di ve r s e) t üm c e b ul unm a k ta d ı r. Çe şi tl i me ti nl e r d e n d e rl e ne n b u t üm c e l e r t üm c e ti pi v e f o ne ti k b ağl a m a ç ı sı nd a n ze ng i n ol a c a k v e ç o k s ay ı d a al ofo n i çe r e ce k bi çi m d e s e çi l mi ş ti r. He r k o nuş m a c ı b u g r up ta n üç ta ne o k um uş, he r b i r t üm c e i s e y al nı z bi r k o nuş m a c ı ta r a fı nd a n o k unm uş t ur. S e s k üt ük l e ri yl e bi rl i k t e t üm c e ni n o r t o gr a fi k, s ö zc ük b a zı nd a v e ses b a zı nd a ç e vi ri y a zı m ı d a a yr ı k üt ükl e r ha l i nd e v e ri lmi ş ti r. S ö zc ük b a zı nd a i ş a r etl e me i l e he r bi r s ö zc üğ ün ö r ne k s ay ı s ı ci nsi nd e n b a şl a ng ı ç v e bi ti ş no k t al ar ı v e ri l mi şti r. F o ne ti k i ş a r etl e me d e i se a y nı i şl e m t üm c e d e ki b üt ün s e s l er i çi n y a p ıl mı ş, ek ol ar a k t üm c e ni n b a ş v e so nu nd a k i se s i ç e r me y e n b öl gel er h i l e i ş a r e tl e nmi ş ti r