Cilt 8 Sayı 21 Yıl 2017

Transkript

1 Gümüşhane Üniversitesi Cilt 8 Sayı 21 Yıl 2017 Sosyal Bilimler Enstitüsü TURİZMDE YENİ BİR PAZARLAMA YAKLAŞIMI: HELAL TURİZM VE DÜNYADAKİ UYGULAMALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME Salih MEMİŞ 1 ÖZ Son yıllarda yaşanan gelişmelerle birlikte turizm sektöründe hızla yükselen bir pazar türü olan helal turizm faaliyetleri gerek ülkelerin gerekse de turizm işletmelerin üzerinde durduğu bir alan olmuştur. Geleneksel turizm anlayışında yer alan alkol kullanımı, uygunsuz giyinme, kumar oynama gibi olumsuz yönlerin var olması muhazafakar Müslümanlar arasında olumsuz bir etki oluşturmakta ve böylece helal turizm yaygınlaşmaktadır. Helal oteller, İslami kesimin rahatça tatillerini yapacakları ve aynı zamanda dini vazifelerini kolaylıkla yerine getirebilecekleri bir merkez olma konumundadır. Bu otellerin tercih edilmelerinde en büyük etken kadınların ve erkeklerin ayrı ayrı yüzme havuzları, mescit gibi özelliklerin müşterilerin hizmetine sunulmasıdır. İslami oteller içerisinde yapılan bütün faaliyetler, otelin tasarımı kadar İslami kurallara, İslam ın gerektirdiği mütevaziliğe ve ahlaki değerlere uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmanın amacı, İslam ve turizm arasındaki ilişkiyi açıklayarak İslami kurallar (Şer i hükümler) in ilkelerini otel sektörü için ortaya çıkartarak bu kuralların dünyada nasıl uygulandığını incelemektir. Yapılan inceleme sonucunda Suudi Arabistan, Malezya ve İran gibi ülkelerin İslami turizm alanında önemli altyapı faaliyetleri yürütmelerine karşın konuyu ele alış ve uygulamaları birbirlerinden belirli oranlarda değişiklikler gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Turizm, Helal Turizm, Pazarlama, Dünya. Jel Sınıflandırması: M30, M31, Z33. A NEW MARKETING APPROACH IN TOURISM: A REVIEW ON HALAL TOURISM AND ITS PRACTICES IN THE WORLD ABSTRACT Halal tourism activities, being rapidly growing market type in tourism industry, have become the field with which both countries and tourism businesses deal along with the developments taking place in the recent years. The existence of negative aspects such as alcohol use, improper dressing and gambling in the tradtional tourism concept has adverse impact on conservative Muslims and therefore, halal tourism has been widespread. Halal hotels have been centers where the Muslims will have their vacation comfortably and at the same time, they will be able to fulfill their religious duties easily. The most important factor in these hotels' being pferred is the provision of facilities such as swimming pools and small mosques for men and women separately. All of the activities carried out in the İslamic hotels are performed in accordance with the modesty required by Islam and Islamic moral values as well as the design of the hotel. The aim of this study is to examine how these rules have been applied in the world by explaining relationship between Islam and tourism and revealing Islamic rules' (Ecclesiastical judgements') principles for the hotel sector. In the result of the research done, although the countries such as Saudi Arabia, Malaysia and Iran carry out important infrastructure activities in the field of Islamic tourism, it has been achieved that their handling of the subject and the practices show changes at certain rates. Keywords: Tourism, Halal Tourism, Marketing, World. Jel Classification: M30, M31, Z33. 1 Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, Yönetim ve Organizasyon Bölümü, salihmemis@yahoo.com

2 GİRİŞ Turizm endüstrisinin hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ekonomilerde ekonomik kalkınmaya katkıda bulunduğu ve istihdamı sürdürmek için hayati bir rol oynadığı kabul edilmektedir. Böyle bir durumda turizm endüstrisinin rekabet gücünü arttırmak için ülke ve işletmeler çeşitli stratejiler geliştirmeye başlamıştır. Turizm sektörü için önemli stratejilerden biri yeni bir pazar segmenti oluşturmaktır. Müslüman turistler turizm endüstrisi için büyük bir pazarı oluşturmaktadır. Bu nedenle Müslüman turistlerin davranış ve ihtiyaçları hakkındaki bilgiler, turizm sektörü için bu yeni pazarın ihtiyaçlarına uygun turizm ürün ve hizmetleri geliştirmek, teşvik etmek ve pazarlamak için önemlidir. Şeriat, Müslümanlar tarafından takip edilmesi gereken yolu ifade eden Arapça bir kelimedir. Dolayısıyla Şeriat, her Müslüman ın hayatını düzenleyen Allah'ın emirlerinin bütünüdür. Şeriat a uyumlu otellerde, Şeriat ilkelerine uygun hizmet sunulmaktadır. Şeriat uyumlu Otel sadece helal yiyecek ve içecek sunmakla kalmamakta, aynı zamanda otel genelindeki operasyonlar da Şeriat ilkelerine dayanılarak yönetilmektedir. İslami otel olabilmek için Şer i hükümlere uygun olarak otellerin yerine getirmesi gereken şartlar bulunmaktadır. Şer i hükümlere uygun bir otelin operasyonel ve finansal sisteminin Şer i hükümlere ve ilkelere uygun olması gerekliliği bu şartlardandır. Otel tesisleri Şeriat ilkelerine göre işletilmelidir. Örneğin, Spa, spor salonu imkânları, yüzme havuzu gibi ortak kullanım alanları erkek ve kadınlar için ayrılmış oda gibi imkanlar sunmalıdır. (Rosenberg ve Choufany, 2009). Bu oteller Şer i hükümlere uygun olarak hareket ederken herhangi bir alkollü içecek bulundurmamalıdır. Bu uygulamalar otel için Müslüman turistlere güven ve sağlıklı bir yaşam ortamı sağlamak için önemlidir. Müslüman ve Batılı ülkeler arasındaki ilişkiler özellikle 11 Eylül saldırılarından sonra zayıflayarak küresel ekonomiyi ve dolayısıyla dünya turizmini olumsuz etkilemiştir. (Henderson, 2003: 447). Bu etkiler ABD nin Orta Doğu daki Arapların ülkeye girişlerini kısıtlaması şeklinde ortaya çıkmıştır. ABD ve Avrupa da 11 Eylül den sonra yaşanan bu olaylar Orta Doğu ve diğer ülke Müslüman turistlerinin destinasyon seçimlerini değiştirmelerine neden olmuştur. Bu seçimlerde İslami hükümlere uygun yer seçimleri önemli olmaya başlamış uluslararası turizm pazarında hizmet veren işletmeler bu duruma kayıtsız kalmayarak İslami turizmin yaygınlaşmasını sağlamışlardır (Batour vd., 2010: 2). Bu çalışmanın amacı, İslam ve turizm arasındaki ilişkiyi açıklayarak İslami kurallar (Şer i hükümler) in ilkelerini otel sektörü için ortaya çıkartarak bu kuralların dünyada nasıl uygulandığını incelemektir. Bu amaçla öncelikle helal turizm kavramı açıklanarak turizm sektöründe Şer i hükümlerin nasıl uygulandığı izah edilmeye çalışılmış ve son bölümde de turizm sektöründe Şer i hükümleri uygulayan bazı ülkelerin örnek uygulamaları incelenmiştir

3 I. HELAL TURİZM KAVRAMI VE ORTAYA ÇIKIŞI Arapçada izin verilen anlamı ifade edilen helal kavramı, sadece gıdaya yönelik uygulanan bir kavram değil aynı zamanda banka ile ilgili işlemler, kozmetik ürünlerden aşılara kadar çeşitli Şer i hükümlere uyumlu ürünler içeren geniş bir alana sahip kavramdır. Bu kavram içerisinde turizm endüstrisindeki faaliyetler de yer almaktadır. Helal turizm, aslında Müslüman turistlerin İslam şartlarına göre uygun olan ihtiyaçlarını karşılamak üzere ortaya çıkan bir kavramdır. Her ne kadar helal turizm, hac vazifesini yerine getirmek isteyen hacıların Hac ve Umre paketleri sunarak bir çeşit dini turizm olarak genellikle Orta Doğu ülkelerini ilgilendiren bir turizm olarak ifade edilse de günümüzde artık helal turizm sadece Orta Doğu ülkeleriyle sınırlı değildir. Dünya üzerinde Müslümanların nüfusu yıllar geçtikçe hızla büyümektedir. Bu nedenle dünyanın dört bir yanında bulunan Müslümanlar farklı yerleri tanımak ve gezmek istemektedirler. Müslüman turistlerin farklı yerleri görme isteğinde helal turizm faaliyetlerinin uygulanması bu turistlerin yolculukları sırasında dini yükümlülüklerini yerine getirme ve gönül rahatlığıyla güvenli bir şekilde tatil yapmalarına olanak sağlamaktadır. Bu Müslüman turistleri turizm işletmelerinin ikna etmelerinin en önemli belki de olmazsa olmaz şartı Şer i hükümlere uygun olarak işletmeyi organize etmeleridir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli unsur Müslüman turistler ile Müslüman olmayan turistlerin aynı şekilde hedef alınmamasıdır. Örneğin, turizm işletmesinde kumar oynamayı, içmeyi ve diğer tüm parti eğlencelerini ortadan kaldırarak, cami ve diğer İslami değerleri içerisinde barındıran alanların tur programlarına dahil edilerek ziyaret edilmesi etkinliği düzenlenebilir (Nursanty, 2012). Henderson (2010) göre İslam turizmi, Müslümanlar için tasarlanmış ve yönetilen tüm ürün geliştirme ve pazarlama çabalarını ifade ederken İslam dışı turizm ise gayrimüslim için tasarlanmış ve yönetilen tüm ürün geliştirme ve pazarlama çabaları ifade etmektedir. Literatürde bulunan İslam turizm tanımları aşağıdaki Tablo-1 de verilmiştir: Yazarlar/Kaynak Henderson (2010) Tablo 1: İslami Turizmin Geçmiş Tanımları Tanımları Tasarlanan tüm ürün geliştirme ve pazarlama çabaları Müslümanlar için yapılmaktadır. Motivasyonlar her zaman ya da tamamen dinle ilgili değildir. Katılımcılar Şer i hükümler ve İslam hukukuna göre parametrelerin ayarlanması koşuluyla gayrimüslimler gibi benzer eğlenceler izleyebilir. İslami turizm ekonomik bir kavramdır, Müslümanlara odaklanarak turistik yerler ve pazarlar oluşturmayı sağlayan genişleme odaklı bir kavramdır Al- Hamarneh (2011) İslami turizminin kültürel konseptini yansıtan İslam dinin kültürel özelliklerini içeren ve karşı tarafa güven veren turizm öğeleridir. İslami turizm için dini muhazafakar kavram henüz teorik olarak ifade edilmemiştir. Ancak çeşitli görüşlere göre bazı

4 otel uygulamalarının sadece İslam dünyasına yönelik uygulamaları olarak ifade edilmektedir. Henderson (2003) Shakiry (2011) Hassan (2007) Hassan (2004) Doğan (2011) Battour ve Ismail (2015) Carboni ve diğerleri (2014) Jafari ve Scott (2014) Turizm çoğunlukla Müslümanlar tarafından yapılsa da Müslüman olmayanlar tarafından da Müslüman dünyasını seyahat etmeye harekete geçiren eylemlerdir. İslami turizm kavramı sadece dini turizm (hac gibi) ile sınırlı değildir. İslami değerlere sahip tüm turizm şekillerini kapsar. Dar anlamda dinsel turizm olarak adlandırılabilir. Ancak geniş anlamıyla, İslami değerlere bağlı turizm türüdür. Bu değerlerin çoğu diğer dini ve dini olmayan inançları paylaşır. Yerel topluluklara saygı göstermeyi ve yerel çevreye, yerli halka saygılı davranmayı ve diğer kütleri öğrenmeyi içerir. İslami turizm, turizmde yeni bir etik boyut anlamına gelir. Genel olarak ahlak standartları olarak kabul edilen değerleri içerir. Aynı zamanda yerel inançlara ve geleneklere saygı göstermeyi ifade eder. Yaşam ve toplum hakkında yeni bir bakışı temsil eder. Tüketimin yoğun olduğu bu çağda benmerkezci yaklaşımla bencilce kullanımı ve istismarlığı engeller. Ayrıca farklı uluslararasındaki anlayış ve diyalogu teşvik eder. İslami turizm, sahildeki turizm yerleri için Müslümanlara sunulacak olan turizm faaliyetlerinin İslami ilkelere göre uygulanmasını kapsamaktadır. İslami turizm, turizm endüstrisinde İslami öğretilere göre Müslümanlar tarafından yapılmasında sakınca olmayan ya da izin verilen faaliyet ya da nesnedir. İslami turizm, turistik faaliyetlerin İslamiyet e uygun bir şekilde yapılması demektir. İslami turizm, seyahatleri boyunca dini vazifelerini yerine getirme konusunda istekli olan Müslüman dindar turistleri kapsamaktadır. İslami turizm, turistik ihtiyaçların İslam kurallarına göre uygun bir şekilde karşılanması anlamını taşımaktadır Son yıllarda İslami Turizm gibi yeni turizm kavramlarına artan bir ilgi bulunmaktadır. İslami turizmin bir diğer kavramı olarak zaten var olan helal gıda kavramına benzer olarak Helal Turizm kavramı ifade edilmektedir. Batı turizminin alkol kullanımı, uygunsuz giyinme, zina gibi olumsuz yönlerinin var olması muhazafakar Müslümanlar arasında olumsuz bir etki yapmakta ve böylece İslami turizm yaygınlaşmaktadır. Buna ek olarak, 11 Eylül saldırılarından sonra batının Müslümanlara yaklaşım tarzı da giderek Orta Doğu ve diğer Müslüman ülkelerde Müslüman turistler için popüler yerler olmasını sağlamıştır. (Henderson, 2003: 453). Sonuç olarak bu nedenler Orta Doğu ve diğer Müslüman ülkelerde uluslararası turizmi kayda değer bir şekilde arttırmıştır. (Al-Hamarneh ve Steiner, 2004: 173). 11 Eylül saldırılarından sonra Batı ile Müslüman dünya arasındaki ilişkilerde karanlık bir döneme girilmiştir. Birçok Müslüman turist Batılı ülkelerde vize kısıtlamaları ve güvenlik endişeleri nedeniyle bu ülkelere gidememiştir. Dolayısıyla bu ülkelerde turizmde büyük düşüşler yaşanırken Müslümanlar kendilerine farklı destinasyon yerleri arayışına girmişlerdir. Böylece Kuzey Amerika, Avrupa ve Japonya ya giden Müslüman ziyaretçilerin sayısı azalmış bunun yerine Arap turistler,

5 tatillerini Arap ve diğer Müslüman ülkelerde çok daha fazla zaman geçirmeye başlamıştır. Suriye, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır gibi ülkeler turist akışlarındaki değişimden faydalanmışlardır. Ayrıca, geleneksel olarak uluslararası turizme isteksiz olan bazı Körfez İşbirliği Konseyi (GCC) ülkeleri, Turizm sektörünü genişletmek için milyarlarca dolar yatırım yaparak yeni tesisler oluşturmaya başlamışlardır (Kamali, 2011: 455). II. TURİZMDE ŞER İ HÜKÜMLERİN UYGULANIŞI İslam ilkelerinin ve talimatlarının incelenmesi turizm endüstrisinin ayrılmaz bir parçası olabilir. Belirli dindarlık biçimlerinin nasıl ifade edildiği belirlenerek turizmde bunun nasıl üretilip tüketileceği tasarlanabilir. Bu nedenle, İslam felsefesi otelde güçlü bir rol oynayabilir. Bununla birlikte bu tarz otellerde Şer i hükümler geçerlidir. Sonuç olarak, bir otelin Şer i hükümlere uygun olarak sınıflandırılması için aşağıdaki beş temel bileşene sahip olması gerekir: (Mohsin, 2005; Rosenberg ve Choufany, 2009; Henderson, 2010; Duman, 2011; Sahida vd., 2011; Zailani vd., 2011; MdSalleh vd., 2014;Shuriye ve Daud, 2014; Stephenson, 2014:157; Tekin, 2014; Chookaew vd., 2015): 1. İnsan Kaynakları: Otel personelinin kılık kıyafeti düzenli,temiz ve İslami şartlara uygun olmalıdır. İşletmede çalışan tüm personel Helal Eğitim almalıdır. Ağırlıklı olarak Müslüman personel çalıştırılmalıdır. Personele ahlak kuralları ve hizmet temelli müşteri merkezli stratejiler öğretilmelidir. Müslüman personel için çalışma şartları Ramazan ayı gibi dini vecibelerin yerine getirilme zamanlarına uygun olarak düzenlenmelidir. Otelin hedef kitlesine uygun olarak bu kitleyle anlaşmayı sağlayacak onların dillerini bilen ya da uluslararası alanlarda ortak kabul gören dilleri konuşan çalışanlar bulundurularak yerel dillerde yeterince bilgisi olmayan kişilere yardımcı olunması sağlanmalıdır. 2. Otel Odaları: Şer i hükümlere uygun olarak müşteriler odalarına yerleştirilmelidirler. Çift olarak gelen misafirlere oda vermeden önce evlilik cüzdanı gibi yasal olan belgeler sorulmalıdır. Birinci derece yakın akraba olmayan erkeğin ve kadının aynı odada kalmasına izin verilmemelidir. Sadece dini nikahı olduğunu belirten ama bunu belgelendiremeyenlere evli çift gibi işlem yapılmamalıdır. Odalar aile özeline uygun biçimde dizayn edilmeli, odalarda kamera sistemi bulundurulmamalıdır. Odalarda yer alan buzdolaplarında alkollü ve kola gibi asitli içecekler, banyo ve lavabolarda ise sertifikasız temizlik ve kozmetik ürünler olmamalıdır. Odalarda televizyon bulunuyorsa, kayıtlı müstehcen kanallar ve CD, DVD ve kasetler bulundurulmamalıdır. Bunun yerine muhafazakar televizyon kanalları bulundurulmalıdır. Odalarda Kuran-ı Kerim, temiz seccade ve tespih bulundurulmalı, Kıble odanın sabit bir alanında gösterilmelidir. Yataklar kıbleye karşı konumlandırılmamalıdır. Odalarda namaz zamanlarını gösteren takvimler yerleştirilmeli, personel de bu konuda bilinçli olmalıdır. Odaların ve banyonun temizliği düzenli bir şekilde yapılmalı, odada bulunan kişilerin cinsiyetlerine göre personel çalıştırılmalıdır. Oda hizmetlerinde görevli personel, hizmet için odalara mahremiyet prensibine uymalıdır. Tuvaletler Kıbleye dönük olmamalıdır. Tuvaletlerde mutlaka uygun taharet tertibatı mevcut olmalıdır. Odalarda hayvanların bulunmasına müsaade edilmemelidir. İşletmede evcil hayvan kabul

6 ediliyorsa, hayvanlar için özel yer konumlandırılmalıdır. Odalarda insan ve hayvan figürlü resim ve tablolar asılmamalıdır. 3. Mutfak ve Yemekler: Mutfak, restoran büfe ve kafelerde bütün gıdalar için kritik kontrollerinin yer aldığı tablolar, ilgili personelin her zaman görebileceği alanlarda bulundurulmalıdır. Müşteri talebine göre işletmeye helal kapsam haricinde herhangi bir gıda (domuz eti veya türevleri gibi) satın alınmamalıdır. Temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri haram alkol içerikli olmamalıdır. Tüm mutfak araç ve gereçleri sağlıklı bir şekilde düzenli temizlenmelidir. Personel hijyen kuralları konusunda eğitilmeli ve çalışma düzeni bu kurallara uygun tasarlanmalıdır. Restoran, büfe ve kafelerde helal menüler bulundurulmalı, yiyecek ve içecekler için Dünya İslam Ülkelerinden gelen farklı mezheplere sahip Müslüman turistler için mezhep logoları yerleştirilmelidir. İslami şartlara göre restoran, büfe ve kafe gibi yemek yenen yerlerde müzik çalınması uygun değildir. İslam da israf yoktur. Bu nedenle israfa neden olabilecek durumlar denetlenerek önlemler alınmalı, müşteriler bu konuda bilinçlendirilmelidir. Atık gıdalar için gerekli prosedürler oluşturulmalıdır. Ramazan ayı süresince tesiste iftar -sahur zamanlarına uygun olarak hizmet verilmelidir. Ancak oruç tutamayan hasta ve yaşlılar için gereken önlemler alınmalıdır. 4. Ortak Alanlar: Gazino ve kumarhane gibi yerler haramdır. İşletmede bu tür faaliyetlerin yürütülmesine kesinlikle izin verilemez. Masaj salonlarında karşı cinslerin olmaması, kullanılan ürünlerin helal ürünler olması, kişilerin İslami kurallara göre kılık kıyafete uyması gerekmektedir. Termal kaplıca gibi tesislerde mümkünse kadın ve erkekler için ayrı sağlık görevlisi, doktor bulundurulmalıdır. İçki ve uyuşturucu gibi maddeler haramdır. İşletmede bulundurulamaz veya satılamaz. Diskolar, barlar vb. İslam a karşı herhangi bir eğlence biçimi otellerde olamaz. Yüzme havuzlarının düzenli olarak temizliği yapılmalı, insanların sağlığını tehlikeye sokabilecek eğlence araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir. Herhangi bir kaza ya da yaralanmalara neden olabilecek durumlar için güvenlik kontrol alanları tahsis edilmelidir. Bay ve bayanlar için ayrı yüzme havuzları ve plaj oluşturulmalı, bazı yerlerde olduğu gibi "aile plajı" adı altında karışık plaj uygulamasına müsaade edilmemelidir. Mahremiyeti zedeleyecek her hangi bir tehlike durumu için gerekli önlemler alınmalı, hemcinsleri arasında dahi giyim ve kuşama dikkat edilmelidir. Aksi hallerde firmanın görevli personeli turistleri mutlaka ikaz etmelidir. Bayanlar için tahsis edilen yüzme havuzları ve plaj alanları, otel odalarından veya işletmenin herhangi bir yerinden görülebilir olmamalı, bu yerlerde kamera, fotoğraf makinesi, cep telefonu gibi cihazların kullanımına müsaade edilmemelidir. Bu tür yerlere erkeklerin yanlışlıkla girmelerini önlemek için gerekli ayrımlar sağlanarak levhalarla bilgiler verilmeli ve girişlere kadın görevliler yerleştirilmelidir. İşletmeye ait cami olmalı, temizlik ve bakımı düzenli bir şekilde yapılmalıdır. Bayanlar ve erkekler için ayrı ayrı tasarlanmış namaz odaları (mescitler) olmalıdır. Mümkün ise işletmenin müşterilerin gereksinimlerini karşılayabilecekleri mağazalar ve helal ürünlerin bulunduğu marketler bulundurulmalıdır. İşletme içerisindeki yayınlar İslam a uygun olmalı, müşteri taleplerine göre her türlü İslami yayınlar da tedarik edilmelidir. İşletme alanı içerisinde İslami

7 hassasiyete zarar verecek eğlence veya animasyon programları yapılmamalıdır. İşletme içerisinde afiş ve panolarda yapılacak reklamlarda müstehcen resimler bulundurulmamalıdır. Hem misafirler, hem de çalışanlar dekolte olmayan, İslami ölçülere uygun kıyafetler giymelidirler. Uygunsuz kıyafetli misafirler uyarılmalı veya tesise misafir olarak kabul edilmemelidir. Otel veya tesis düğün, konferans gibi etkinliklere açık olduğu takdirde de helal ilkelerinden taviz verilmemelidir. 5. İşletme Yönetimi: İşletme yönetimine ait en yetkili kişi helal bir otel veya konaklama tesisine sahip olduğunun bilincinde olmalı ve organizasyonu bu şartlara uygun dizayn edilmelidir. Yani işletme yönetimi İslami değerlere uygun hareket etmelidir. Bu sebeple işletmeye personel alırken bu hassasiyete ortak olabilecek kişileri istihdam etmelidir. İşletme yönetimi, her türlü müşteri şikâyetini dikkate almalı, düzeltici ve önleyici faaliyet olarak hızlı dönüş yapmalıdır. İşletmede Helal Güvence Sisteminin oluşturulması ve denetiminin yapılmasından sorumlu olarak atanacak İç Helal Koordinatör, alanında uzman ve Müslüman olmalıdır. İşletme Müdürü, İç Helal Koordinatörüne tam yetki vermelidir. İşletme otel tanıtımı için kullanacağı araçlarda kadın resimleri, bikini giyen kadın görüntüleri gibi cinsel kışkırtıcı kullanımlarda bulunmamalıdır. Aynı zamanda işletme finansal ve yatırım işlemleri ile ilgili olarak faiz sistemiyle çalışmayan İslami bankacılık sistemini kullanmalıdır. III. TURİZM UYGULAMASINDA ŞER İ ETKİLERİ: MÜSLÜMAN ÜLKELERDE BAZI ÖRNEKLER Turizm ve otelcilik endüstrisi Müslüman ülkelerde İslami turizmciliğin gelişmesiyle birlikte Arap ve diğer Müslüman turistlerin artan oranda gelmesini sağlamıştır. Müslüman turistler özellikle Körfez bölgesindeki ülkeler için önemli bir hedef pazar haline gelmiştir. Sonuç olarak, İslami turizm Şer i ve etik kurallara dayalı yeni bir konsept olarak ortaya çıkmıştır. 11 Eylül saldırılarının düzenlendiği tarihten beri Birleşik Arap Emirlikleri giderek artan bir şekilde ilgi çekmeye başlamıştır. Son yıllarda bölgeye yapılan seyahat popüler bir cazibe merkezi haline dönüşmüştür. Özellikle Müslüman turistler, ortak bir kültür kaynağı ve güvenilir olduğu için bu bölgeleri çekici bulmaktadırlar. Dubai de yatırım kuruluşları turizm sektöründe helal kavramına yoğunlaşarak yatırımlarını helal turizm üzerine odaklayarak daha popüler hale gelerek kar elde etmeyi amaçlamışlardır. Almulla Dubai merkezli turizm grubu dünyanın ilk Şer i hükümlerine uyumlu otelini uygulamaya koyarak portföyünü oluşturmaya başlamıştır. Allmula Otel Şeriat Kurallarına Göre Turist ağırlama politikaları aşağıdaki gibidir (Almulla Hospitality Corporate Culture, 2008): Tesislerde alkol servisi yoktur. Gece kulüpleri gibi bir eğlence yoktur. Helal gıdalar sunulmakta, domuz eti ve türevleri bulunmamaktadır. Kadınlar için kadın, erkeler için erkek personel bulunmaktadır. Dini sohbetler, vaaz programları yapılmaktadır

8 Personel geleneksel üniformalar giymektedir. Her odada Kur an-ı Kerim, namaz seccadeleri, tesbih ve Kıblenin yerini gösteren işaretler bulunmaktadır. Cinsiyete göre ayrılmış spor salonları, sağlıklı yaşam odaları (sauna, hamam, spa gibi), namaz odaları gibi yer bulunmaktadır. Muhafazakar TV kanalları bulunmaktadır. Kıbleye dönük olmayan temiz tuvaletler vardır. Kıble yönüne yerleştirilmemiş yataklar bulunmaktadır. Şeriat'a uyumlu oteller dünyanın her tarafında önce Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün, Mısır ve Malezya ülkelerinde uygulanmaya başlanmış, bunu Tayland ve Avrupa ülkeleri izleyerek uygulamaya koymuştur (Battour, 2010: 7). Birleşik Arap Emirliklerinde Şeriat uyumlu oteller olarak Rezidor Kempinski Hotel'den Shaza Hotels Hotel Group, Tamani Hotels & Suites'ten KM Group, Rotana Hotels ve Rayhaan Hotels & Resorts uygulamaya başlamıştır (Heyer, 2008). İslami turizm konusunda kayda değer faaliyetler yürüten ve bu tür turizm altyapısına uygun hizmetleri uygulayan başlıca ülkeler: Malezya, İran ve Suudi Arabistan dır. Bu üç ülkenin de İslami turizm konusunda önemli altyapıları bulunmasına karşın uygulamaları, değerlendirmeleri ve konuya bakış açıları birbirlerinden belirli oranlarda değişiklikler gösterebilmektedir. Örneğin; Suudi Arabistan, Riyad da faaliyet göstermekte olan Rabva İslami Davet Bürosu nun 2009 yılında yayımladığı, İslam da Seyahat ve Turizm: Kurallar ve Tipler (seyahat tipleri) adlı çalışmada, Müslümanların, çeşitli zorunlu haller dışında gayrimüslim coğrafyalarında seyahatinin haram olduğuna dair emareler olduğu ifade edilmiştir. Bunun nedeni olarak da Müslümanların bu coğrafyada egemen olan diğer kültür biçimlerinden ve yaşam tarzlarından etkilenerek günaha girebilme olasılıkları olabileceği belirtilmiştir (Al-Munajjid, 2009:6). Aynı kuruluş, Müslüman ülkelere gayrimüslim turistlerin davet edilmesine koşullu bir izin verilebileceğini belirtmiştir. Gayrimüslimlerin, İslami kurallara, değerlere ve yaşam tarzınaters düşmeyecek biçimde Müslüman ülkelere turist olarak kabul edilmesinde sakınca görülmemiş, sadece gayrimüslimlerin Mekke ve Medine-i Münevvere deki iki kutsal alana girişe izinlerinin olmayacağı ifade edilmiştir (Al-Munajjid, 2009:9). Hz. Muhammed in doğduğu yer ve İslam ın evi olarak bilinen Suudi Arabistan ın Müslümanlar için muazzam bir önemi bulunmaktadır. Her yıl hac vazifesini yerine getirmek için ya da umre ziyaretlerinde bulunmak için her yıl dünyanın farklı yerlerinde yaşayan milyonlarca Müslüman bu kutsal alanlara akın etmektedir. Yetkililer gelen ziyaretçileri organize bir şekilde dini vazifelerini yerine getirmelerini sağlamak için her yıl yönetilebilir bir seviyede ziyaretçi kabul etmekte bunla ilgili belirli bir kota uygulaması yapmaktadır. Özellikle kutsal alanlar olan Mekke ve Medine şehirleri gayrimüslimlere kapatılmaktadır. Bununla birlikte ülkenin başkenti Riyad şehrinde antik arkeoloji

9 alanları oluşturularak, doğal çöller, dağlar ve vadiler kullanılarak ve Kızıl Deniz de plajlara ve su altı dalış aktivitelerine vurgu yapılarak turistler için çekim merkezi olması sağlanılmaktadır (Nursanty, 2012).Suudi Arabistan Müslüman ülkeler içerisinde en katı Şer i hükümlerin uygulandığı yerdir. Alkol, gece kulüpleri ve erkekler ile kadınların özgürce yan yana dolaşması kesinlikle yasaktır. Aileden bir erkek olmadan bir kadının otelde check-in yapması veya seyahat etmesi yasaktır (Battour vd., 2010: 8). İran da da Suudi Arabistan da olduğu gibi İslami hicap kurallarına uygunluk esastır. Dolayısıyla bu ülkeye yapılacak olan turistik gezilerde turistler ve Müslüman olmayanlarda dahil olmak üzere tüm kadınların İslami hicap kurallarına göre örtünmesi zorunludur. Bu İslami kuralların ülke genelinde uygulanıyor oluşu Müslüman turistlerin İran a olan seyahat talebini de arttırmaktadır. Ülkede helal turizm ilgi odağında bulunmaktadır. İran a yönelik yakın zamana kadar ABD ve Batı ülkelerinin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle diğer ülkelere uçuşlar konusunda sıkıntılar yaşanabilmekte ve bazı şehirlere doğrudan uçak seferleri yapılamaması söz konusu olmaktaydı. Ancak ABD ve AB nin yakın zamanda İran a yönelik uygulamış olduğu yaptırımları kaldırma kararı diğer sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe dolayısıyla helal turizmde de bu ülkeye artı yönde katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Malezya, İslami turizmde önde gelen ülke olarak kabul edilir. Ülke kendisini güçlü bir şekilde pazarlamayı başarmış özellikle Körfez ülkeleri için ideal bir yer olarak son yıllarda Müslüman aileler için İslami şartlarla kentsel turizm gelenek ve görenekleri yaşatmaktadır. Malezya uluslararası Otelleri örneğin domuz yağından arındırılmış yağ gibi şeriatın hükümlerine uygun helal gıda sağlıyor. Buna ek olarak, otellerde Arapça konuşan Müslüman çalışanlar bulundurularak diğer dillerde yeterince bilgisi olmayan kişilere yardımcı olunuyor. Arap televizyon kanalları otellerde mevcut olmakta böylece Arap ülkelerinin haberlerine ve bazı dini bilgilere yer veren kanallar bulunmaktadır. Otel odalarında Kâbe yönünü gösteren işaretleyiciler yerleştirilmekte Namaz seccadeleri ve namaz kıyafetleri odalarda bulundurulmaktadır (Shakiry, 2008). Malezya da 1996 yılında kurulan ve bu ülkedeki İslami turizmin öncülerinden olan De Palma Otel in Şeriat Kurallarına Göre Turist ağırlama politikaları aşağıdaki gibidir (Sahida vd., 2011: 141): Her odada Kıble yönünü gösteren işaretler olması, Namaz kılma alanları olması, Namaz kılmak ve Kur an-ı Kerim okumak için abdest alınabilecek alanlar oluşturulması, Ezan ın her vakit odalarda duyurulmasının sağlanması, Otelde İmam ile günlük ve Cuma günü için ise tam gün duaların yapılması, Otelde Cuma namazı kılınmasının sağlanması (Otel Cuma namazı kılmak için izin verilen tek oteldir. Yaklaşık 2000 kişi kapasiteli bir alanda otelde bulunan İmam ile birlikte Cuma namazı kılınabilmektedir. Bunlara ek olarak otel ayrıca konferans ve iş amaçlı toplantılara da hizmet vermektedir. İmam tarafından dua ile toplantının açılması ve açılışta zemzem su dağıtımı gibi helal gerekliliklere uygun

10 toplantı organizasyonları yapılmaktadır. Ayrıca turistlere ve çalışan personele dini bilgilerini geliştirmek için eğitimler verilmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Helal turizm sektöründe başarı sağlamada turizm işletmeleri Şer i hükümleri yerine getirmek için mevcut dünya standartlarıyla çatışmaları söz konusudur. Bilindiği gibi uluslararası oteller belirli bir takım standart hizmetleri sunmak zorundadır. Örneğin, beş yıldızlı oteller bu hizmetler kapsamında alkollü içecekleri servis etme gibi İslami hükümlere ters düşen uygulamaları yerine getirme konusunda çatışabilir. Ayrıca turizmde Şer i hükümlerin uygulanması ile sektörde bulunan çok sayıda gayrimüslim kimseler kaybedilebilir. Son olarak Şer i hükümleri uygulamayan Müslüman ülkelerde İslami turizm uygulamaları çok talep görmeyebilir. Bu nedenlerden ötürü turizm otelleri öncelikle hedef kitlelerini doğru bir şekilde belirleyip bu kitleye uygun stratejiler geliştirerek planlamalarını yapmalıdırlar. İslam ve turizm disiplinler arası alanlardır. Bu iki alanla ilgili olarak akademisyenler bir araya gelerek bu alanların farklı taraflarını tartışarak ülkeler arasında helal kriterleriyle ilgili soru işaretlerini ortadan kaldıracak yayınlar yapmalıdırlar. Ayrıca, turizm işletmeleri yüksek kaliteli helal ürün ve hizmet sunmada ve pazarlar için standart oluşturmada yetkili kuruluşlar tarafından verilen sertifikasyon ve akreditasyon belgeleri alarak Müslüman turistlere otel tanıtımlarını daha güvenilir bir ortamda yapmaları söz konusu olacaktır. İslami kurallar (Şer i hükümler) in ilkelerini otel sektörü için ortaya çıkartarak bu kuralların dünyada nasıl uygulandığını araştırmak için yapılan bu çalışma sonucunda Suudi Arabistan, Malezya ve İran gibi ülkelerin İslami turizm alanında önemli altyapı faaliyetleri yürütmelerine karşın konuyu ele alış ve uygulamaları birbirlerinden belirli oranlarda değişiklikler gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu değişikliklerin belirli bir standarda oturtulabilmesi için Dünya da helal uygulamaların nasıl yapıldığı ile ilgili olarak sempozyumlar düzenlenerek helal ürün ve hizmetlerde sertifikasyon ve standardizasyon hakkında görüş alış verişleri yapılarak dünya üzerindeki Müslüman tüketicilerin beklentileri iyi bir şekilde analiz edilmesi sağlanmalıdır KAYNAKÇA Al-Hamarneh, Ala Christian, Steiner (2004), Islamic Tourism: Rethinking the Strategies of Tourism Development in the Arab World After September 11,2001, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 24(1), pp Al- Hamarneh, Ala (2011), Islamic Tourism: A Long Term Strategy of Tourist Industries in the Arab World After 9/11 (Centre for Research on The Arab World, 2011), de/alhamarn/ıslamic%20tourism%20-%20paper%20for%20brısmes% htm, ( ).

11 Almulla Hospitality Corporate Culture (2008), Almulla Hospitality Shariah Rules, ( ). Al-Munajjid, M. Salih (2009), Travel and Tourism (Siyaahah) in Islam-Ruling and Types, Islamic Propagation Office in Rabhaw, Riyadh. Battour, M. Mohamed - Ismail M. Nazari - Moustafa Battor (2010), Toward a Halal Tourism Market, Tourism Analysis, 15, pp Battour, M. Mohamed - Ismail M. Nazari (2015), Halal Tourism: Concepts, Practises, Challenges and Future, Tourism Management Perspectives, file:///c:/users/bkt/downloads/battour.pdf, ( ). Carboni, Michele - Carlo Perelli Giovanni Sistu (2014), Is Islamic Tourism a Viable Option for Tunisian Tourism? Insights from Djerba, Tourism Management Perspectives, 11, pp.1-9. Chookaew, Sureerat Oraphan Chanin Jirapa Charatarawat - Pingpis Sriprasert Sudarat Nimpaya (2015), Increasing Halal Tourism Potential at Andaman Gulf in Thailand for Muslim Country, Journal of Economics, Business and Management, 3(7), pp Doğan, Mustafa (2011), Türkiye de İslami Turizm in Gelişimi: , Political Economy, Crisis and Development (Politik İktisat, Kriz ve Kalkınma), ss Duman, Teoman (2011), Value of Islamic Tourism Offering: Perspectives from the Turkish Experience", World Islamic Tourism Forum, Global Islamic Tourism Organization, (Gıto) & International Institute of Advanced Islamic Studies (Iaıs), Kuala Lumpur, Malaysia, July Jafari, Jafar Noel Scott (2014), Muslim World and Its Tourisms, Annals of Tourism Research, 44, pp Hassan, A. R. (2004), Islamic Tourism: The Concept and the Reality, Islamic Tourism, 14(2), pp Hassan, A. R. (2007), Islamic Tourism Revisited, English/2.pdf, ( ). Henderson, C. Joan (2003), Managing Tourism and Islam in Peninsular Malaysia, Tourism Management, 24(4), pp Henderson, C. Joan (2010), Islamic Tourism and Managing Tourism Development in Islamic Societies: The Cases of Iran and Saudi Arabia, International Journal of Tourism Research, 12, pp Heyer, Hazel (2008), Sharia-Compliant Hotels: The Next Big Thing in Arabia, ( ). Kamali, M. Hashim (2011), Tourism and The Ḥalāl Industry: A Global Sharīcah Perspective, World Islamic Tourism Forum 2011 (Kuala Lumpur, July 2011), pp

12 Md Salleh, N. Zafir - Abu B.Abdul Hamid - N. Hazarina Hashim - S. Zaleha Omain (2014), The Practice of Shariah-Compliant Hotel in Malaysia", International Journal of Trade, Economics and Finance, 5(1), pp Mohsin, Asad (2005), Tourist Attitudes and Destination Marketing The Case Of Australia s NorthernTerritory and Malaysia, Tourism Management, 26(5), pp Nursanty, Eko (2012), Halal Tourism, The New Product in Islamic Leisure Tourism and Architecture, _leisure_tourism_and_architecture, ( ). Rosenberg, Paul - H. Matar Choufany (2009), Spiritual Lodging- The Shariah Compliant Hotel Concept, ( ). Sahida, Wan - S. Ab Rahman Khairil Awang - Y. Che Man (2011), The Implementation of Shariah Compliance Concept Hotel: De Palma Hotel Ampang, Malaysia, In The Proceedings of The 2nd İnternational Conference on Humanities, Historical and Social Sciences Ipedr, Vol. 17. Singapore: Iacsıt Press, pp Shakiry, S. Abdul (2008), Tourism Halal İmposing Themselves Little by Little (in Arabic), ( ). Shakiry, S. Abdul (2011), The Academy of Islamic Tourism Project, Islamic Tourism 25, ( ). Shuriye, O. Abdi - M. R. H. Che Daud (2014), Hospitality and Leisure Between Religious Maxims and Modern Facilities", Mediterranean Journal of Social Sciences, 5(27), pp Stephenson, L. Marcus (2014), Deciphering 'Islamic Hospitality': Developments Challenges and Opportunities", Tourism Management, 40, pp Tekin, A. Ömer (2014), İslami Turizm: Dünyadaki ve Türkiye'deki Genel Durum Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(29), ss Zailani, Suhaiza Azizah Omar Simon Kopong (2011), An Exploratory Study on the Factors Influencing the Non-Compliance to Halal among Hoteliers in Malaysia", International Business Management, 5(1), pp