Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s. 1-11

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Prof. Dr. Ali BATU Emekli Profesör, Gıda ve Beslenme Bilimi alibatu42@gmail.com HELAL OTEL İŞLETMECİLİĞİNDE HELAL KRİTİK KONTROL NOKTALARI Öz Birçok çalışan insanların dinlenme ve tatil yapmaya ihtiyaçları vardır. Ancak muhafazakar insanlar da rahat bir şekilde tatillerini yapabilecekleri ve aynı zamanda dini vecibelerini de yerine getirebilecekleri bir mekanda tatil yapmak isterler. Buda helal veya İslami oteller sayesinde mümkündür. Helal Otellerde yemek ve salata türü yiyeceklerin hazırlanmasında alkol kullanılmaması gerekir. Yemeklerde kullanılan malzemelerin helal standartlarını taşıması, yiyecek ve içeceklerde kullanılan katkı maddelerinin mutlaka helal belgesine sahip ürünlerden olması gereklidir. Helal Otelleri diğer otellerden ayıran en önemli özellik yüzme havuz ve plajların kadın ve erkekler için ayrı olması, otelde bay ve bayan için ayrı mescit olması, yiyecek, içecek, eğlence, deniz ve daha akla gelebilecek tüm hizmetler İslam inancının gerektirdiği şekilde ve İslami kurallara uygun olarak tasarlanması gerekir. Bu yüzden bu makalede İslami otellerde gıda üretimi ve hizmet sunumu sırasında karşılaşılan Helal Kritik Kontrol Noktaları üzerinde durulmuştur. Anahtar kelimeler: Helal turizm, İslami otel, helal gıda, Helal Kritik Kontrol Noktası

2 HALAL CRITICAL CONTROL POINTS IN HALAL HOTEL MANAGEMENT Abstract "Many working people need to rest and leisure. But conservative people also want to make a holiday in a venue they can spend their holidays in a relaxed way and they can also fulfill their religious obligations.in such a holiday as possible through Islamic or halal hotels. Alcohol should not be used in the preparation of Halal food and salad type foods in Halal Hotels. The materials used in cooking must have access to halal standards, the additives used in foods and beverages is required to have the absolute lawful document. The most distinctive feature of the Halal Hotels from others, the swimming pool and beach must be separated for men and women. Hotels must have separate prayer room for men and women, food, drink, entertainment, the sea and all the services that come to mind, as required by the Islamic faith and it must be designed in accordance with Islamic rules. For this, in this paper, this article focuses on the Halal Critical Control Points encountered during food production and service delivery in the Islamic Hotels." Keywords: Halal tourism, Islamic hotel, Halal food, Halal Critical Control Points Giriş Tatil zamanı yaklaştıkça kişi tatili nasıl değerlendireceğini düşünmeye başlar. Tatil planları yapılırken özellikle dindar aileler kendilerine uygun tatil yeri bakarken mutlaka dini vecibelerini de yerine getirebileceği bir yer ararlar ve buldukları seçenekleri değerlendirirler. Son zamanlarda ülkemizde sayıları artan İslami (helal) tatil otelleri muhafazakâr veya dindar yapıdaki insanlar için iyi birer alternatif olmaktadır. Türkiye; birçok Müslüman ülkelerin vatandaşları tarafından ziyaret edilen Asya ile Avrupa arasında bir köprü görevi yapan büyük bir çoğunluğu Müslüman bir ülkedir. Türkiye nin üç bir yanı denizlerle çevrili olduğundan Turizm potansiyeli oldukça yüksektir. Önceki yıllarda dindar insanların büyük bir kısmının tatil yapmak için imkanları veya zamanları olmadığından çok fazla tatil planı yapmazlardı. Ayrıca ancak şimdiye kadar var olan tatil beldelerinin veya otellerin büyük bir çoğunluğu dindar aile yapısına hitap etmemektedir. Muhafazakar ve dindar kesim olarak tabir edilen, dini inançları konusunda diğerlerine göre daha hassas olan insanlar bu tatil yerlerinden inançları ve yaşantıları gereği istedikleri şekilde yararlanamamaktadır. Bu da beraberinde önemli bir ihtiyacı doğurmuştur. Ortaya çıkan bu talebin karşılanması gerekmektedir. Bu talebin gerçek adı İslami (Helal) Tatil veya Helal Turizm olarak tanımlanabilir. Uzmanlara göre, Türkiye, dünyada yaygınlaşan Helal Turizm potansiyelini kullanırsa, 2023 hedefindeki 50 milyar dolarlık turizm gelirine rahatlıkla ulaşıp, bu gelirin yüzde 30 unu Helal Turizmden kazanabilecektir (Turkiyeturizm, 2016: 1). Böylece Türkiye de ve dünyada turizmde yeni bir dönem başlamış olup önümüzdeki yıllarda bu tirent daha da hızlanarak artacaktır. Özellikle bu yılları turizmdeki durağanlık helal konseptli otellerin sayısını arttırarak ve hizmet kalitesini iyileştirerek, helal olma güveninin artırılması ile helal turizme hız verilerek giderilebilir. Helal, dini bir terim ve yaşam tarzıdır. İslam dininin gerektirdiği vecibeleri özel yaşantısında uygulayan gerçek dindar bir Müslüman iş hayatının her bir noktasında olduğu gibi dinlenme ve tatil zamanında da helal ve İslami esaslara uygun hareket etmek ister (Batu, 2015: 2

3 2-16). Bunun için dindar bir Müslüman helal tatil merkezlerini veya helal otelleri tercih etmektedir. Müslüman bireyin ve ailenin tatilini yapacağı öncelikle tur veya otel ya da turizm işletmesinin helal gıda ve helal turizm belgesinin olması gerekir. Helal otellerin özellikleri; helal yiyecekler sunması ve tesislerde alkol bulundurmamalarıdır (Tourismtoday, 2015: 1). Helal Tatil İhtiyacı Müslüman toplumun gün geçtikçe İslam bilinci artmış, dini inanç ve yaşantı sistemi gelişmiş ve ekonomik durumu da giderek iyileşmiştir. Bu yüzden onlarda kendilerine uygun tatil mekanları aramaya başlamışlardır. İslam inancını hayatında yoğun olarak yaşayan kadınların seçimi olan tesettür, bazı durumlarda birçok şeyden geri kalmalarına neden olmuş olup yıllarca da önemli tatil beldelerinde kendilerine yer bulamamışlardır. Normal hayatlarında tesettürlü olan bayanlar bu giyim şeklini dini inançları gereği yaptıkları için severek tercih etmektedirler. Onların bu kıyafetleri Avrupa gibi normal modern toplumlarda hiçde sorun olmamaktadır. Ancak tesettürlü bayanların ülkemizde önceki yıllarda birçok tatil olanağından mahrum kaldıkları da acı bir gerçektir. Hatta 2018 i gösteren bu son yıllarda bile isim yapmış marka olan birçok otel tesettürlü bayanları haşemaları nedeniyle, doğal olarak kendi konseptleri gereği, otel havuzlarına kabul etmeyebiliyorlar. Bu sorunlar kendisini Muhafazakar Otel olarak tanımlayan aslında Helal Oteller sayesinde çözülebilmiştir. Tatilini en iyi şekilde geçirmek isteyen muhafazakar ve dindar kesim için özenle verilen tatil hizmetleri, bayanların ve erkeklerin ayrı olarak beklentilerini en doğru şekilde karşılamaya çalışmaktadır. Daha önceki yıllarda tesettürlü olduğu için tatil yerlerine gitse bile havuza ve denize giremeyen bayanlar İslami (Helal) Otel ler sayesinde rahatlıkla bu tatilin tadını çıkarabilmektedirler. Turistin yapmış olduğu seyahatten memnun olması gerekir. Onun için dindar bir insan seyahat ederken veya bir yerde dinlenirken tatili süresince dini inanç sistemini bir paket şeklinde bir yere bırakamaz. Bu yüzden tatil süresince dini vecibelerini yerine getirmek ister. İnananlar dini inanç sistemlerine göre vakitlerini geçirmek ve gönüllerince tatil yapmak isterler. İnsanlık tarihi boyunca dini inançların var oluşu, bireylerin seyahat etmeleri için farklı bir motivasyon türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde dindar Müslümanların büyük bir kısmı hala gönüllerine göre rahat bir tatil yapamadıklarından şikayetçi olmaktadırlar. Bu ise önemli bir sorun olup ciddi bir ihtiyaçtır. Bütün yıl çalışıp, yorulan bu insanlar gönüllerince bir tatil yapamamaktadırlar. Ancak son yılların belli sayıdaki Muhafazakar veya Helal (İslami) otel konsepti muhafazakar veya dindar kişilerin bu sorununu kısmen de olsa çözmüştür. Ancak bu otellerin sayısı az ve yetersiz olduğundan oldukça pahalıdırlar. 3 Tesettür Otel-Muhafazakar Otel-Helal Otel Muhafazakar Otel ler İslami şartlara uygun bir tatil geçirmeyi planlayanlara hizmet vermek için kurulmuş olan otellerin adıdır. İslami tatil yerlerini web siteleri aracılığı ile bulmak oldukça kolay hale gelmiştir. Web sitesi üzerindeki İslami oteller modern ve geniş mimarileri, yüksek kaliteli hizmet anlayışları ve en önemlisi muhafazakar şartlara uygun olarak oluşturdukları içerik ve hizmetleri ile ön plana çıkmaktadır. Bunların bazıları kendilerini Tesettür Otel olarak adlandırırken bazıları ise Muhafazakar Otel olarak tanımlamaktadır. İslam dininin emir ve yasaklarına uygun biçimde yaşayan kesime hizmet veren, sunduğu yiyecek ve içeceklerinde helal şartlarına uygun olmasına özen gösteren, bay ve bayanlar için aynı havuz ve mescitler ile hizmet veren bu oteller Muhafazakar Oteller olarak tanımlanmıştır. İslami Otel ler olarak da adlandırılan bu otellerde konaklama ve tatil koşulları diğer normal oteller ile hemen hemen aynıdır. Ancak verilen hizmet bakımından hiçbir farklılık bulunmayan bu otellerde misafirlerin istekleri ön planda tutulmaktadır. Misafirler dini inançları gereği yapmak istedikleri şeyler otel

4 konseptine eklenmiş ve haram sayılanlar ise konsepten çıkarılmıştır. Bazılarına göre bu oteller Tesettür Otel şeklinde de tanımlanmaktadır. Ancak bu tanım tamamen halk diliyle üretilmiş sanal bir kavramdır. Bu tabir ile ailece kapalı veya tesettürlü olarak tatil yapmak isteyenlere halk arasında verilmiş bir ad olup tesettür otel tanımı ile de bu kapalı insanların tatil yapabilecekleri bir otel olduğu anlaşılabilir. Ancak bu tanımların yanlış olduğu inancındayım. Geçmişten günümüze turizm anlayışının genellikle deniz, kum, güneş, eğlence ya da kültürel amaçlı bir faaliyet olarak görülmesinin yanında, günümüzde inanç ve gastronomi turizmleri gibi alternatif dallarda turizm işletmeciliği ön plana çıkmıştır (Batu, 2016: 21). Böylece gerek insanların turizm kapsamında istek ve beklentilerini karşılayabilmek, gerek turizmi dört mevsime yayarak turizmin getirilerinden daha yüksek verim alabilmek için, alternatif turizm türlerinin geliştirilmesi kaçınılmaz olmuştur (Yamaç ve Zengin, 2017: 301). Bazı muhafazakar veya İslami Otel sahipleri bu İslami veya Helal Otel türü tanımlamalar yerine bir diğer isim olan Alternatif Otel sözcüğünü kullanmayı tercih etmektedirler. Bu otel işletmecileri muhafazakar insanların tatil yapma ihtiyacı oluştuğu için kendilerinin de alternatif bir konsept sunduklarını ve tesislerin daha önceki normal otellerden farklı bir konsepte sahip olduğu için bu ismi kullandıkları iddia edilmektedir. Alternatif Otel konseptinde de daha çok ailece ve milli gelenek ve göreneklere dayalı herkese hoşgörülü yaklaşımın esas olduğuna inanılır. Bu sektördeki bazı turizm işletmeleri arasında bazıları alternatif turizm terimini de kullanmaktadırlar. Alternatif Turizm aslında çok geniş bir kavramdır. Bu kavram ile bir dağ turizmi, yayla turizmi, doğa turizmi, ekoturizm, agroturizm, gastronomi turizmi ve inanç turizmi gibi bir çok kavramı içine alabilen bir turizm faaliyetleridir. Alternatif turizm aynı zamanda İslami turizm olan muhafazakar veya Helal (İslami) turizmi de içine alabilir. Ancak Alternatif turizm asla Helal turizm anlamına gelmez. Bu saydığımız bir çok turizm çeşidinde alkol olabileceği gibi deniz ve otel havuzlarıda karışık olabilmektedir. Ayrıca bu tesislerde mescit bulunmasına özen gösterilmeyebilir. Yiyecek ve içeceklerin helal sertifikalı olma gibi bir zorunluluğuda yoktur. Bütün bunlar göz önüne alındığında dindar insanların tatillerini geçirecek olduğu otellerin tanımı tam olarak Helal (İslami) Otel olması çok daha doğru olacaktır. Alternatif otel tanımı dindar insanların tatil anlayışını tam olarak karşılayamaz. Sektörün adı tam olarak konamamış ve hala sektörde Helal, Tesettür, Muhafazakar, İslami veya Alternatif otel gibi bir çok kavram kargaşası söz konusudur. Helal tatil için bu tanımların yanlış veya eksik olabileceği inancındayım. Çünkü sosyal hayatta giyim ve şekilsellik bakımından tam tesettürlü olmayıp ta İslami yaşam şekline dikkat eden pek çok insan mevcuttur. Onun için bu tür otelleri sadece tesettürlüler gidiyormuş fikri çok yanlıştır. Genellikle tesettürlü kesim gidiyor olabilir ancak sadece onlar ile anılması doğru bir yaklaşım olmayabilir. Muhafazakar tanımında tam olarak tutmayan bir tanımdır. Muhafazakar yerine Helal veya İslami sözcükleri çok daha doğru sözcükler olabilir. Sonuç olarak seyahatın adı Helal Turizm ve konaklama mekanlarının adı da Helal Otel veya İslami Otel gibi tanımlar ile ifade edilmesi en doğru olanıdır. Helal Tatil Nedir ve Helal Otel Nasıl Olmalı? Turizm endüstrisinde yeni bir kavram olan Helal Tatil, İslami inanca ve kurallara uygun şekilde tatil yapmak isteyenler için ortaya çıkmıştır. Son zamanlarda sıklıkla duyulan bu kavram, aslında İslami şartlara uygun olan otellerde gerçekleştirilen tatiller için yapılan bir tanımdır. Bu otellerde ise haram olarak nitelendirilen kavramlar kesinlikle bulunmamalıdır. Helal turizm konseptinde hizmet veren işletmeler, İslami (Helal) turizm sektörü, İslami kurallar ile yaşayan yerli ve yabancı turistlere hizmet sunması gerekmektedir. Helal olması kuşkulu olabilecek olan 4

5 her yiyecek ve içeceğin helal belgeli tedarikçilerden veya üreticilerden temin edilmiş olması gerekmektedir. İslami oteller; dini hassasiyetleri göz önünde bulundurarak hizmet sunan, muhafazakâr yapıdaki insanların tereddüt yaşamadan yararlanabileceği otelleridir. İslami yaşam konularında hassasiyetlere dikkat eden tatilciler İslami otelleri tercih etmektedirler. Çünkü İslami Oteller sundukları hizmetlerde İslami emir ve yasaklara uygun şekilde hareket ettiklerine inanılmaktadır. Sunumlarında alkolsüz içeceklere ve helal yiyeceklere yer verme konusunda dikkat ederek hizmet verirler. Böylece dindar bir Müslüman yiyecek ve içeceğine İslamın yasaklamış olduğu yiyecek ve içeceklerin karışma kuşkusunu tilinin keyfini çıkarabilir. Buda dindar bir ailenin arzu ettiği bir tatil şeklidir. Helal Otel Ne Kadar helal? İslami tatil otellerini diğer otellerden ayıran en önemli fark dindar ve muhafazakâr insanların hassasiyetlerini dikkate almaları ve buna uygun için seçenekler oluşturmalarıdır. Bu otellerde yüzme havuzları ve plajlar bay ve bayan olmak üzere ayrılır. Böylece bayanlar istedikleri şekilde giyinip güneşten faydalanarak yüzebilmektedirler. Kamuoyunda Tesettür Otel olarak bilinen muhafazakarlara özel tesislerin sayısının son yıllarda 4-5 kat artmıştır. İlk örneği 1996 da açılan Didim Caprice Otel olan ve kadın müşteriye kadın garson, haremlik selamlık havuz, alkollü içki ve kameralı cep telefonu yasağı gibi uygulamalarıyla dikkat çeken oteller ile başlamıştır. Ancak son yıllarda zincire 21 işletme daha eklenmiştir. İslami otellerin sayısında özellikle 2005 yılından sonra büyük artış olmuş ve günümüzde ise sayısı oldukça artmıştır. Ancak bunların ne kadar helal ve ne kadar İslami oldukları konularında kuşkular vardır. Helal Otel İşletmeciliği sertifikaları olup olmadığı da belli değildir. Helal sertifikası varsa bile hangi firmadan alınmış ve ne kadar sürdürülebilir veya güvenilir durumdadır? Burada çalışan herkese helal eğitimi verilmiş mi ve yeni gelen çalışanların helal eğitimi olup anlattıkları otellerde helal iç denetimin yapılıp yapılmadığı konularında kuşkular vardır. Çünkü bu gerekçeler Helal Otel için olmazsa olmazlarındandır. Muhafazakar veya Tesettür otellerin gazete ve internet ilanlarına bakıldığında bazılarında değişik yanıltıcı kurgular üzerine kurulmuş aldatıcı beyanlarınada rastlamak mümkündür. Örneğin Tesettür Otel olarak adlandırılan ve denizden biraz uzakta olan ve denizde kendisine ait özel plajı olmayan otellerde denize girme bakımından ciddi sorunlar yaşanabilmektedir. İslami muhafazakâr kesime bu konularda net bilgi verilmeden tatil satılmakta veya bu tür otellerin web sitelerinde tam olarak açıklayıcı bilgi bulunmamakta, tatilci otele vardığı zaman şok olabilmektedir. Mutlaka plajda denize girmek isteyen müşteri olursa özel servislerle denize ulaştırılarak halk plajında yüzmeleri istenmektedir. Bu ise helal otel işletmeciliği bakımından doğru bir uygulama değildir. İslami tatil otelleri sadece havuz konusunda değil, SPA, hamam, sauna ve dinlenme alanları konusunda da bayanlar için ayrı bölümler oluşturarak muhafazakâr yapıya uygun alternatifler sunmaları gerekmektedir. Bazı oteller bu bölümleri de karışık sunabilmektedirler. En azından günün belli saatlerinde baylara ve belli saatlerinde de bayanlara tahsis edilebilir. Aynı zamanda bu otellerde ailelerin birlikte vakit geçirebilmeleri için restoranlar, kafeler ve eğlence alanları da mevcuttur. Eğlence anlayışı dini yasaklarla çelişmeyecek şekilde sunulması gerekmektedir. Bazı otellerde bu kusurlarda mevcut olabilmektedir. Özellikle bazılarında alkollü bölümler bulunurken muhafazakar insanlar alkolsüz bölümlere alınabilmektedir. Hatta bu tür bazı otellerde alkolsüz bira vb gibi içkileri muhafazakar dindar tatilcilere sunabilmektedirler. Bu tür oteller belki alternatif olarak kabul edilebilir ancak Helal (İslami) Otel olarak ASLA kabul edilemezdir. Bazı 5

6 oteller ibadet yeri olarak sadece odaları göstermektedirler. Buda Helal Otel için önemli bir eksikliktir. Helal Otel veya Helal Turizm Sertifikası Helal sertifikalama, güvenilir, uzman ve tarafsız bir kurumun, söz konusu üretimi denetlemesini, helal standartlarla uygunluk içerisinde üretimin veya hizmetin yapıldığını teyit etmesini ve buna bağlı olarak, onaylanmış bir belge vermesini kapsayan bir yöntemdir. Dünyada helal gıda sertifikasyonu yapan kuruluşların akreditasyonu ve tanınırlığı için genel kabul görmüş bir yapı henüz kurulabilmiş değildir. Bu sorun helal gıda sektörünün en önemli sorunu olarak görülmektedir (Sondevir, 2006: 1). Ayrıca Helal oteller içinde bu sorundan bahsetmek mümkündür. Ayrıca Helal Belge Müslümanların faydalandığı ve İslamiyete uygunluğu onaylanan kuruluşlara verilmekte olan sertifikanın adıdır. Bu durumda iki tür İslami helal tanımı mevcuttur. Birisi ürünlere verilmekte olan Helal Gıda Sertifikası ve diğeri ise hizmetlere verilmekte olan Helal Hizmet sertifikası. Tatile ve özellikle dindar Müslüman tüketicilerin İslami Otellere olan talebinin giderek artması, tatilini İslami inancı dahilinde yapmak isteyenlere özel hizmet veren ve adının Helal Otel İşletmesi olduğunu iddia eden otellerin bu iki sertifikaya sahip olmaları gerekir. Helal otellerin sayısı gün geçtikçe attığından verdikleri hizmetin helal olduğunu ispat etmeleri için bu helal sertifikasını talep etmeye başlamışlardır. Gıda ürünlerine verilmekte olan helal gıda belgesi ise üretilmekte olan ürün veya gıda ambalajlarının sağlıklı olduğunu ve içerisinde haram maddeler bulunmayan ürünler olduğunu gösterir. Helal gıda ifadesi tüm Dünya Müslümanların tüketmesinde İslami açıdan herhangi bir problem içermeyen gıdalar için kullanılmaktadır (Adlbelge, 2016: 1). Helal Gıda Standardı gerekçesi günümüzde, standartların uluslararası ticaretin ortak dili haline gelmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bir ürünün helal olup olmadığının anlaşılması sözlü taahhütler ile olamaz. Yeryüzü kaynaklarının optimum değerlendirme çabalarının bir ürünü olan standardizasyon, insanlık için bir lüks değil, bilakis olmazsa olmaz mutlak bir gerekliliktir (Batu, 2012a: 52-60). Helal Otel veya Helal Turizm sertifikası turizm sektöründe faaliyet göstermekte olan; Otel, Hotel, Motel, Pansiyon, Tatil Köyü, Tur Şirketleri gibi konaklama, yiyecek ve içecek hizmetleri, aktivite, spor, etkinlik, gezi, eğlence imkanı sunan ve "İslami Otel" veya Helal Otel kavramı taşıyan firmalara verilen bir işletme belgesidir. Dindar Müslüman veya muhafazakar kişiler bu belgelere güvenerek bu otellere Helal Otel veya İslami Otel diye gelerek tatil yapmaktadırlar (Tekin, 2014: ). Helal Turizm işletmeciliği için yeterlik belgesi veren firmalarda belgeyi verdikten sonra denetleme yapmıyor veya yetersiz denetleme yapılıyorsa Helal Otel veya İslami Otel işletmeciliğinde kandırmacadan ileri gidilmemektedir. Bunun da önlenebilmesi için Helal belgesini veren firmanın belli periyotlar da (aylık, iki aylık vb gibi) mutlaka denetlenmesi gerekmektedir. Türkiye'de "helal sertifikası" olan oteller vardır (Akyol ve Kılıç, 2014: ). Ancak bu otellere Helal Otel İşletmeciliğini belgesini veren firmaların güvenilirliği konusunda kuşku olabilir. Helal belgesi sağlayan firmalar bu işi gerçekten çok ciddi olarak yapmaları gerekir. Ayrıca otelde helal iç denetimi yapacak bir iç denetçinin olması gerekir. Helal Kritik Kontrol Noktaları Helal Turizm, İslami inanca ve kurallara uygun şekilde iş seyahati, aile tatili ve turistik ziyaretini gerçekleştirmek bireyler için tasarlanmış bir turizm konseptidir. Helal Turizm hızla büyüyen bir pazar sektörüdür. Dünya genelinde artan helal seyahat bilinciyle hareket eden ziyaretçi sayısı bu tesislerde sağlanan hizmetlerden haberdar olmaktadır. Bu artan taleple otel zincirleri bu turizm sektörüne uygun daha fazla tesisler geliştirmektedirler. Web sayfalarında listelenen şehir otelleri, deniz tatil köyleri ve termal otellerinde helal yiyecekler sunulmaktadırlar (Helalbooking, 2009: 1). Bir gıdanın helal sayılabilmesi için İslâm hukuku açısından tüketimi Müslüman- 6

7 lar için yasaklanmamış veya İslâmi usullere göre kesilmiş hayvan ürünlerini içermesi, İslâm a göre temiz kabul edilmeyen bir madde taşımaması veya İslami kurallara uygun tarzda üretilmiş veya paketlenmiş olması, helâl kabul edilmeyen bir gıda ile temas içinde olmaması gerekir (Sondevir, 2006: 1). Helal turizmin sağlanabilmesi bakımından tüketilecek olan tüm gıdaların helal olması gerekir. Gıda güvenliği yönetimin önemli hale geldiği günümüzde, gıda güvenliğini tehdit eden sorunları önlemek için gıdaların işlenmesinde kritik noktaların kontrolü yaklaşımını kullanmaktadır (Gök ve Batu, 2008: 20-24). Helal gıda üretiminde de Helal kritik kontrol noktaları (HKKN) tanımı uygulaması son derece önemlidir. Dünyada yaşayan koşer, vegan, vejetaryan gibi çeşitli inanç ve düşünceye sahip insanlar kendi inanç ve yaşam tarzlarına uygun standartları geliştirilmiş olup yıllardır uygulanmaktadır. Müslümanların Helal standart ve hizmetleri talep etme farkındalığı daha yeni son yıldır oluşmuştur. Hele hele Türkiye için bu durum son yıl içinde ciddi bir mesafe almıştır. Bu kapsamda özellikle Helal gıda standardının ardından Helal turizm ile standartlaştırma çalışmaları Gimdes başta olmak üzere bazı özel firmalar ve TSE tarafından büyük ölçüde tamamlamıştır. Gimdes in hotel ve konaklama ile ilgili standardında, Helal sertifikalama kapsamında konaklama tesislerinde olması gereken standartlar belirtilmiştir. Bu konu ile ilgili TSE ve diğer bazı özel firmalarında kısmi çalışmaları mevcuttur. Tatil yapmak, denize girmek her insanın hakkıdır. İslami bir hayat yaşam tarzını seçen insanların karışık otellerde rahat bir tatil yapabilmeleri mümkün olmamaktadır. Bu yüzden son yılın bir olgusu olan tesettür otel veya helal turizm gerçeği doğmuştur. Günümüz Türkiye sinde ve İslam dünyasında böyle bir sektöre gerçekten ihtiyaç vardır. Bunun için Helal Otellerin sağlaması gereken koşullar yeni HKKN vardır. Helal tatil bakımından HKKN İslami bir hayat yaşamayı tercih eden dindar bir Müslüman için tatilin olmazsa olmazıdır. HKKN otelde yer ayırtmadan başlayarak oteldeki odanın konumuna, otelde mevcut olan mescit, havuz, plaj, restoran, ortak alanlar ve çalışanların helal uygulama bilgisine varıncaya kadar tatilcinin tatili sırasında kullanacak olduğu her bir aracı ilgilendirir. Hatta aynı oteli paylaşan diğer tatilcilerin dini inanış ve beraber kullandıkları ortak alanlardaki giyim ve kuşam şekilleri bile son derece önemlidir. HKKN 1. Oda ve Evlilik Cüzdanı Müşteriler İslami hükümlere uyularak odalarına yerleştirilmelidirler. Çift olarak gelen misafirlere oda verilmeden önce evlilik cüzdanı sorulmalıdır. Birinci derece yakın akraba olmayan kadın ve erkeğin aynı odada kalmasına müsaade verilmemelidir. Yalnızca dini nikahlı olduğunu söyleyen ama bunu ispat edemeyenlere evli çift muamelesi yapılmamalıdır. Aksi takdirde İslami bakımdan haram olup Helal otelin Helal Belgesini zedeleyecek olan zinaya sebebiyet verilmiş olunacaktır. Buda Helal belgesine ters bir davranış şekli olacaktır. Ayrıca odalar aile mahremiyetine uygun şekilde tasarlanmalı ve odalarda kamera sistemi bulunmamalıdır. Odaların mini buzdolaplarında alkollü içecek ile helal sertifikası olmayan diğer içecekler, banyo ve lavabolarda ise sertifikasız temizlik ve kozmetik ürünleri bulundurulmamalıdır. Bunun yanında Odalarda Kuran-ı Kerim, temiz seccade ve tespih bulundurmalı, Kıble odanın sabit bir yerinde belirtilmelidir. Tercihen odalarda namaz vakitlerini gösteren takvimler bulunmalıdır. Tuvaletler Kıbleye dönük olmamalıdır. Tuvaletlerde mutlaka uygun taharet sistemi olmalıdır (Gimdes, 2005: 1-2). HKKN 2. Mutfak-Kafe ve Büfe Tüm mutfaklar, restoranlar, kafeler ve büfeler Helal şartlara uygun olmalı, sanitasyonları helal temizlik prosedürlerine göre yapılmalıdır. Gıdalar için yol haritasında belirtilecek hususlara göre satın alma prosedürü oluşturmalıdır. Dört mezhebe göre şüpheli ve haram hiçbir gıda işletmede bulundurulmamalıdır. Mutfak, restoran, kafe ve büfelerde tüm gıdalar için ayrı HKKN 7

8 belirten tablolar, ilgili personelin her an görebileceği yerlerde bulundurulmalıdır. Çapraz bulaşmalar engellenmeli, taşıma ve depolama prosedürleri eksiksiz uygulanmalıdır. Bunun yanında İşletmeye helal kapsamı dışında hiçbir gıda satın alınmamalıdır. Temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri haram alkol bazlı olmamalıdır. Tüm mutfak araç ve gereçleri hijyenik şartlara uygun rutin olarak temizlenmelidir. Restoran, kafe ve büfelerde helal menüler bulundurulmalı, yiyecek ve içecekler için Dünya İslam Ülkelerinden gelen farklı mezheplere sahip Müslüman müşteriler için mezhep logoları yerleştirilmelidir (Gimdes, 2005: 1-2). HKKN 3. Helal Yiyecek ve İçecek Helal, yasal ya da izin verilmiş anlamına gelen Arapça bir kelimedir. Helal gıda ise Müslüman tüketiciler için Allah tarafından izin verilmiş gıdadır. Helal gıda, çiftlikten çatala kadar tümüyle İslâmî kurallara uygun olarak hazırlanan gıdayı ifade eder. Daha geniş bir açıklamayla Helal Gıda, bitkisel, hayvansal, kimyasal ya da mikrobiyal kaynaklı, gıda ürünlerinin hammadde, işlem yardımcı maddeleri, bileşenleri, katkı maddeleri, işleme yöntemleri, işletme koşulları ve ek olarak ambalajlarının İslâmî kurallara uygunluğunu ifade etmesidir (Yıldırım, 2011: 1; Batu, 2015: 72-85). Domuz eti, ölmüş hayvan, kan, Allah tan başkası adına kesilen, boğulmuş, darbe sonucu ölmüş, yüksekten düşerek ölmüş, boynuzlanarak ölmüş ve yırtıcı hayvan tarafından parçalanmış hayvanlar ile dikili taşlar üzerinde boğazlanan hayvanlar haram kılınmıştır (Riaz and Chaudry, 2004: 5-14; Batu, 2012b: 62-70). Dindar ve bilinçli Müslümanın sayısı arttıkça Türkiye de üretilen her ürünün helal olmayabileceği anlaşılmaya başlanmış ve sonuçta da helal sertifikalı ürünler aranır hale gelmiştir. Çünkü bu piyasada para kazanmak için birçok vicdansız hileli üretim yapan merdiven altı üreticiler mevcuttur. Ayrıca dindar Müslümanların eğitim seviyeleri ve gelir düzeylerinin de gün geçtikçe artmış olmaları daha bilinçli bir şekilde tüketim yapmaya yönelmelerine neden olmuştur. İçki ve uyuşturucu haram olduğundan Helal Otellerde satılamaz veya bulundurulamaz. Helal ve haram kelimeleri köken olarak Arapça bir kelime olup dili ve milliyeti ne olursa olsun her bir Müslümanın bildiği temel İslami sözcüklerden iki tanesidir. Helal, İzin verilen, kabul edilen İslami yasalara uygun, yasak olmayan, geçerli, meşru anlamlarına gelmektedir. Haram kelimesi ise bu anlamın zıttı olarak izin verilmeyen, yasak, yasadışı, gayrimeşru, yasaklanan anlamlarına gelmektedir. Helal gıda tabiri asırlar önce Kuran-ı Kerim de Allah ın size helal kıldığı temiz şeyleri haram edip yasaklamayın ve sınırı da aşmayın. Çünkü Allah sınırı aşanları sevmez (Maide/87) buyrulmaktadır. Ayrıca, Bakara/168 de: Ey insanlar! Yeryüzünde bulunan şeylerin helal ve temiz olanlarından yiyiniz. Şeytanın adımlarına uymayınız. Çünkü o size apaçık bir düşmandır diye buyrulmaktadır (Batu, 2012b: 62-73). Literatürde helal gıda, İslam Dininin gıdalarla ilgili kurallarına uygun olarak kesilmiş, hazırlanmış, üretilmiş, temiz, hijyenik ve sağlığa zararlı olmayan besinlere denir. Helal Gıda kavramı, uluslararası The Codex Alimentarius Komisyonu dokümanlarında İslami kurallar doğrultusunda izin verilen gıda anlamında yer almakta ve İslami kurallara göre yasak olan herhangi bir unsuru içermeyen, bu unsurlardan arındırılmış yerlerde veya cihazlarda hazırlanan, işlenen, taşınan ve depolanan, bu durumların dışında üretilen herhangi bir gıda ile hazırlama, işleme, taşıma ve depolama aşamasında direkt temasta olmayan ürün olarak tanımlanmaktadır (Riaz and Chaudry, 2004: 5-14; Köseoğlu, 2014: 3-10). İşlenmiş gıdalarda gıdanın ambalajına yalnızca "İçinde domuz eti veya yağı yoktur" diye yazması onun helal olduğu konusunda yeterli olmaz. Çünkü haram olan yiyecek yalnızca domuz eti değildir. Dinî bakımdan usulüne uygun olarak kesilmemiş hayvanların eti ile köpek, kedi, kurt, fare gibi birçok hayvanın eti de helal değildir. İçeceklerin de üstüne "İçinde alkol yoktur" gibi ifadelerin bulunması o ürünün helal olması için yeterli olmaz. Yiyecekler gibi içeceklerin de 8

9 helal olabilmesi için hem sağlığa zararlı olmaması hem de içine, rengi, tadı, kokusu belli olacak ölçüde haram olan bir şeyin katılmaması gerekir (Karaman, 2012: 1-2). Birçok ürün için, helal ya da haram çok açık bir şekilde belli iken belirli olmayan bazı ürünler de vardır. Bu durumda olan ürünler, sertifikasyon açısından kuşkulu ve şüpheli durumdadır. Bu şüpheli ürünlerin özellikle kaynağının ve kullanılan katkı maddelerinin kaynağının iyi bilinmesi gerekmektedir (Batu, 2012a: 53-60). Türkiye'de helal gıda sertifikasyon çalışmaları, önceki yıllarda yalnızca belli ülkelere ihracat yapabilmek için ihtiyaç duyulan bir ihtiyaçken, artan toplumsal talepden dolayı iç piyasa için de bir ihtiyaç haline gelmiştir. Türkiye de Helal gıda sertifikası veren kurum ve kuruluş sayısı son yıllarda 60 civarındadır (Sondevir, 2006: 1). Ancak bunların hepsi Helal Gıda belgesi vermesine rağmen bu belgenin takibini, kontrolünü ve sürdürebilirliğini yapma konusunda sorunları vardır. Bunun için güvenilir Helal Gıda veya Helal Hizmet Sertifikası veren kurum sayısı oldukça sınırlıdır. HKKN 4. Ortak Alanlar Ortak Alanlar: Kumarhane ve gazino gibi yerler helal sertifikalı otellerde yer almamalıdır. Masaj salonlarında karşı cinslerin bulunmaması, kullanılan ürünlerin Helal sertifikalı ürünler olması, kişilerin İslami hükümlere göre kılık kıyafete uyulması gerekmektedir. Termal kaplıca gibi tesislerde mümkünse kadın ve erkekler için ayrı sağlık görevlisi ve doktor bulundurulmalıdır. Yüzme havuzlarının rutin temizliği yapılmalı, insanların sağlığını tehlikeye sokabilecek eğlence araçları kullanılmamalıdır. Herhangi bir kaza veya yaralanmalara sebep olabilecek durumlar için güvenlik kontrol noktaları oluşturulmalıdır. Bay ve bayanlar için ayrı yüzme havuzları ve plaj tahsis edilmeli, bazı yerlerde olduğu gibi aile plajı adı altında karışık plaj uygulamasına izin verilmemelidir. Mahremiyete zarar verecek her türlü tehlike için gerekli önlemler alınmalı, hemcinsleri arasında dahi giyim ve kuşama dikkat edilmelidir. Bayanlar için tahsis edilen yüzme havuzları ve plaj yerleri, otel odalarından veya işletmenin herhangi bir yerinden görülebilir olmamalı, bu yerlerde kamera, fotoğraf makinesi, cep telefonu gibi cihazların kullanımına izin verilmemelidir. Bu tür alanlara beylerin yanlışlıkla girmelerini önlemek için gerekli ayrımlar sağlanmalı, girişlere bayan görevliler yerleştirilmelidir (Gimdes, 2005). Helal tatil anlayışıyla hizmet veren otellerde öncelik dindar kesimin arzu ve istekleri olmuştur. İslam inancına göre (dindar) Müslümanların bay ve bayan havuzları veya plajları ayrı olması gerekir ve dini inançları gereği karışık girmek istemezler. Bunun için İslami otellerde hanım ve beylerin havuzları ayrı olmalıdır. Böylece bayanların denizde yüzerken yabancı erkeklerin çevrelerinde olmalarından rahatsızlık duymaları engellenmiş olur. Aynı şey erkekler için de geçerli olabilir. Böylece eşlerinin rahatça tatil yapabilmelerini arzulayan beyler helal oteller sayesinde gönülleri rahat bir şekilde tatillerini yapabilecektir. Bütün bunların yanında dindar olmayan, ancak, erkeklerin olmadığı yerde denize veya havuza girmeyi tercih eden birçok bayanda Helal otelleri tercih edebileceklerdir. Bu yüzden Helal otellerde Spa, hamam, sauna gibi birçok alan da bay veya bayanlara ayrı olarak düzenlenmeleri durumunda Helal Otel özelliğini korur, ve daha çok müşteri toplamasına neden olabilir. 9 TSE-2014 e göre açık veya kapalı yüzme havuzlarının tek olması durumunda, erkek kadın dönüşümlü olarak kullanabilmeye dönük önlemler alınmalıdır (TSE, 2014: 1). Gimdes (2005) e göre ise İşletmeye ait cami olmalı, ve caminin temizlik ve bakımı rutin olarak sağlanmalıdır. Çocuklar için oyun alanları düzenlenmeli ve bu alanlarda işletme personelinden yetkili kişiler bulundurulmalıdır. İşletme içerisinde İslami hassasiyete zarar verecek animasyon veya eğlence programları yapılmamalıdır. İşletme içerisinde reklam, afiş ve panolarda müstehcen resimler

10 bulundurulmamalıdır. Hem misafirler, hem de personel dekolte olmayan, İslami ölçülere uygun elbiseler giymelidir. Uygunsuz kıyafetli misafirler uyarılmalı, ya da tesise misafir olarak kabul edilmemelidir. Mescitlerin, etraftan gelebilecek gürültü ve müzik sesini geçirmeyecek şekilde izole olması sağlanmalıdır. Cuma namazı otel mescidinde kılınmıyorsa, yakındaki camilere ulaşım için yeterli servis imkânı sağlanmalıdır. Umumi erkek ve kadın tuvaletlerinde hem alafranga, hem alaturka tuvalet bulunmalı, Pisuarlarda mahremiyet için önlem alınmalı, Oteldeki tüm tuvaletlerde suyla taharet imkânı sağlayacak donanım bulunmalı, kuaför, spa, masaj hizmeti hemcinsler tarafından sunulmalı ve islami değerlere uygun olmalı, ödemeli TV yayınlarında İslam a aykırı yayın olmamalı, internette aile filtresi uygulanmalıdır (TSE, 2014: 1). HKKN 5. İşletme Yönetimi ve Çalışanlar İşletme yönetimine ait en yetkili kişi helal bir otel veya konaklama tesisine sahip olduğunun bilincinde olmalı ve organizasyonu bu şartlara göre oluşturmalıdır. Bu sebeple işletmeye personel alırken bu hassasiyete sahip olabilecek kişileri istihdam etmelidir. Bu kişilerin helal mutfak bilgisi, helal turizm işletmeciliği ile ilgili eğitim almış olmaları gerekir. İşletme yönetimi, her türlü müşteri şikâyetini dikkate almalı, düzeltici ve önleyici faaliyet olarak yapılması gerekenleri ivedi olarak yerine getirmelidir. Otellerde helal işletmeciliği tam olarak bilen uzmanlardan oluşan İç Helal Denetçinin bulunması gerekmektedir. Bu İç Helal Denetçi(ler)nin HKKN ları sürekli denetlemeli, gözden geçirmeli ve bu konu ile ilgili düzeltici ve önleyici faaliyetleri yerine getirip vakit geçirmeden uygulanmasını sağlamalıdır (Gimdes, 2005: 1). Ayrıca TSE (2014) e göre Otel çalışanlarına helal uygulamalarla ilgili bilgilendirme yapılmalı, kıyafet, hâl ve hareketler İslam ahlakına aykırı olmamalıdır. TSE tarafından 2014 yılında hazırlanmış olan Helal Otel kriterleri biraz daha kısa ve özet olarak göze çarpmaktadır (TSE, 2014: 1). Bu kritere göre; TSE nin getirdiği standartlar arasında otelin tek havuzu varsa bunun kadın ve erkeklerin dönüşümlü olarak kullanılmalarına, masajın hemcins tarafından yapılması şartı ile masaj merkezlerinin de dönüşümlü olarak kullanılabilmelerine izin vermiştir. Mescitten tuvalete kadar çeşitli birimlere kadar ayrıntılar yer almaktadır. Personel hijyen kuralları konusunda eğitilmeli ve çalışma düzenini bu şartlara göre oluşturmalıdır. Sonuç olarak: Helal otel işletmeciliği ve İslami tatil bakımından HKKN nın uygulanması ve bilinci son derece önemlidir. Helal Otel tatil için İslam dininin izin verdiği Helal kuralları uygun bir şekilde İslamın emir ve yasakları göz önüne alınarak yapılan bir tatildir. İslami oteller sunumlarında alkolsüz içeceklere, helal yiyeceklere, bay bayan için ayrı yüzme havuzlarına ve dinlenme alanlarına özen göstererek hizmet veren tesisler olmalıdır. Böylece Helal Otel veya İslami Otel lerden İslama uygun olmayan durumlarının kontrolü HKKN tarafından sağlanacaklardır. Bunun için sadece tesettürlü olanlar değil İslami inanca sahip olup Helal dairesi içinde vakit geçirmeyi tercih eden herkes bu otellere güven ve huzur içinde gelip tatillerini yapabilecektir. Böylece dindar insanlar çok rahat bir şekilde tatillerini yapabileceklerdir. Ayrıca otel işletmecileri de hem yerli ve hem de yabancı yabancı turiste helal yolla hizmet verdikleri içinde iyi para kazanabileceklerdir. Sonuçta turizm faaliyeti sürdüren Helal Otel ler sayesinde turizmde kısmen de olsa bir hareketlenme olabilecektir. 10 KAYNAKLAR Akyol, Mevlüt ve Kılınç, Özgür (2014), Internet and Halal Tourism Merketing. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/8 Summer 2014, p , ANKARA-TURKEY Adlbelge.com, (2016). Helal Gıda Sertifikası.

11 Batu, Ali (2012a), Türkiye de Helal (Mahzursuz) Gıda ve Helal Belgelendirme Sistemi. Teknolojik Araştırmalar. GTED, 2012(7): Batu, Ali (2012b), Helal (Mahzursuz) Gıda Belgelendirmesindeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Teknolojik Araştırmalar, GTED, 7(2): Batu, Ali (2015), Türk-İslam Kültüründe ve Günümüz Dengeli, Sağlıklı ve Helal Beslenmede Hz. Muhammed Öğretisi. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(2): Batu, Ali (2016), Kültür ve Gastronomi Turizmi Bakımından Konya. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(30): Gimdes, (2005), Helal Turizm İçin GİMDES Helal Standardı Helal Otel Nasıl Olmalı? Gök,Veli ve Batu, Ali (2008), HACCP Sisteminin Lokum Üretiminde Uygulanması. Teknolojik Araştırmalar. GTED, 2008(1): Halalbooking, (2009), Helal Turizm? İslamioteller, (2016), islamioteller alternatifislamitatil. Muhafazakar Oteller Sayısı 75 Oldu. oldu.html?atom_print=1 Karaman, Hayrettin (2012), Helal Gıda (1-2) yazisi.aspx Köseoğlu, Arif (2014), Helal Belgelendirme Gerekliliği. Değerlendirme Notu. Mevlana kalkınma Ajansı. Raporu Konya. Riaz, Mian N. and Chaudry, Muhammad M. (2004), Halal Food Production. CRC Press LLC, 2000 N.W. Corporate Blvd., Boca Raton, Florida USA. Sondevir, ( ), Helal gıda sektörü 150 milyar dolara yükseldi. Tekin, Akgün Ömer (2014), İslami Turizm: Dünyadaki ve Türkiye deki Genel Durum Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), 29(7): Issn: TES, (2014), TSE'den Yeni Nesil Standart: 'Helal Otel' Tourismtoday (2015), İslami turizmin hedefi ne?. Turkiyeturizm (2016), Türkiye "helal turizm"in cenneti. Yamaç, Zeynep ve Zengin, Burhanettin (2017), Alternatif Turizm Türü Olarak Kırsal Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Örnek Olay Analizi: Narköy. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5 (50): Yıldırım, Bilal (2011), Helal Gıda. 11