MAHMUZLU CAMGÖZÜN (Squalus acanthias L., 1758) ÜRETKENLİĞİNİN İNCELENMESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR

Transkript

1 ÖZET MAHMUZLU CAMGÖZÜN (Squalus acanthias L., 1758) ÜRETKENLİĞİNİN İNCELENMESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR Sefa Ayhan DEMIRHAN 1 Kadir SEYHAN 2 1-MUSTAFA KEMAL UNIVERSITESI, SU ÜRÜNLERI FAKÜLTESI 2-KARADENIZ TEKNIK ÜNIVERSITESI, SÜRMENE DENIZ BILIMLERI FAKÜLTESI sademirhan@mku.edu.tr Güneydoğu Karadeniz de yürütülen bu çalışmada mahmuzlu camgözün üretkenliğinin incelenmeside dikkat edilmesi gereken konular ele alınmıştır. Örneklemelerde elde edilen dişi bireylerin tamamının değerlendirildiği veriler için embriyo üretkenliği 11.4 (±4.7) iken, embriyo üretkenliğini doğru yansıttığı bilinen kılıflı safhadaki bireylerin değerlendirildiği veriler için embriyo üretkenliği 12.3 (±3.9) olarak tespit edilmiştir. Benzer şekilde bütün dişi bireylerin değerlendirildiği veriler için yumurta verimliliği (±15.88) iken, yumurta üretkenliğini doğru yansıttığı bilinen tam gelişmiş embriyo (embriyo boyu >25cm) gebelik safhasındaki bireylerin değerlendirildiği veriler için yumurta üretkenliği (±1.89) olarak tespit edilmiştir. Bireylerin sağ ve sol yumurtalık ile döl yataklarının içerikleri ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Karadeniz, mahmuzlu camgöz, Squalus acanthias SUBJECTS NEED TO BE CARE ABOUT ANALYSE OF THE FECUNDITY OF SPINY DOGFISH (Squalus acanthias L., 1758) ABSTRACT The spiny dogfish, S. acanthias, is a coastal squalid shark with a circumboreal distribution (Bigelow and Schroeder, 1953) including the Mediterranean and Black Sea (Aksiray, 1987; Compagno, 1989; Avsar, 2001). In the Black Sea, there are 10 species of elasmobranches (Slastanenko, 1956; Mater et al., 2005). Spiny dogfish is a nonplacental viviparous species of Elasmobranchii. Fertilization takes places internally and embryos develop over months (Demirhan and Seyhan, 2006). There is an evident that the spiny dogfish has a low reproductive potential and there must exist a serious possibility that fishing could reduce the mature stock below the level at which it would replace itself. In this study, subjects need to be care about analyse of the fecundity of Squalus acanthias were discussed. Fecundity of ovoviviparous elasmobranch could be estimated by counting the number of mature ova (ovarian fecundity) and the number of embryo (embryonic fecundity). Spiny dogfishes were caught off Camburnu, Trabzon, located on the SE Black Sea coast; near Georgian border (Fig 2). Sampling was performed using longlines at m depths in summer and m depths in autumn. Spiny dogfishes have also been sampled from commercial purse seines operated in winter at m depths. Some fish were also sampled in spring by the longlines at the depth of between m in the same area. All fish sampled were sexed, measured and reproductive stages determined according to Templeman (1944), Jones and Geen (1977). The number of eggs in each ovary and embryos in each uterus were recorded separately. The number of embryo and egg for all specimens were found to be 11.4 (±4.7) and (±15.88) respectively. On the other hand, the number of embryo for specimens at candle stage were found to be 12.3 (±3.9) and the number of egg for specimen at fullterm embryo stage were found to be (±1.89). 331

2 Differences noticed in the value of fecundities between studies (Avsar, 2001, Gauld, 1979, Ford, 1921, Holden and Meadows,1964) might probably be the result of abortion of embryos during capture or counting of undeveloped egg. It is important to count the number of egg or embryo truly for estimating of fecundity of ovoviviparous elasmobranch. Egg or embryo must be counted at the right time of long reproductive cycle (23-24 months). On this account, eggs must be counted at full-term embryo stage and embryos must be count at candle stage for Squalus acanthias and other ovoviviparous elasmobranch. Keywords: Black Sea, spiny dogfish, Squalus acanthias GİRİŞ Ovovivipar yassısolungaçlıların üretkenliği belirlenirken iki yol izlenebilir; 1) yumurtalıklarındaki yumurtalar sayılır, 2) dölyatağındaki embriyolar sayılır (Girard and Buit, 1999; Conrath, 2005). Ancak mahmuzlu camgöz gibi gebelik süresi uzun olan türlerde yumurta veya embriyo sayımının gebeliğin hangi aşamasında yapıldığı önemlidir. Oldukça uzun bir gebelik peryoduna (22-24 ay) sahip bu türde herhangi bir tarihte yapılan örneklemede çok farklı gelişim safhalarında (Kılıflı safha=candle stage; Serbest embriyolu safha=free Embrio Stages Kılıflı sonrası safha=post Candle Stages I, II, III; Tam gelişmiş embriyolu safha=fullterm Embrio Stage) olan bireyler örneklenebilir (Demirhan and Seyhan, 2006) (Şekil 1). Örneğin; ağustos ayında yapılan bir örneklemede 4 farklı gebelik aşaması gözlenebilir. Dört farklı gebelik aşamasından uygun dönemde olan bireylerin embriyoları sayılmalıdır. Çünkü gelişmiş embriyoya sahip ebeveynler embriyolarını avcılık esnasında düşürmüş olabilirler. Mahmuzlu camgözde döllenme ağustos-eylül ayında gerçekleşir. Embriyoların şeffaf bir kılıf içerisinde yer aldığı kılıflı dönemi yaklaşık şubat-mart aylarına kadar sürer. Bu süre sonunda kılıf parçalanır ve embriyolar dölyatağı içerisinde serbes halde kalırlar. Kılıf parçalandıktan sonra embriyolar ağustos-eylül aylarına kadar 10 cm ye ulaşırlar. Bu dönemden itibaren yumurtalıklardaki yumurtaların bir bölümünün çapları artmaya başlar. Bir sonraki yılın ağustos-eylül aylarında emriyolar cm boya ulaşırlar ve doğum gerçekleşir. Aynı dönemde yumurtalıklarda yumurta gelişimi devam eder ve doğum zamanında döllenmeye hazır 5-6 cm çapında yumurtalar bulunur (Nammack et al., 1985; Hanchet, 1988; Jones and Geen, 1977; Demirhan and Seyhan, 2006). 332

3 Şekil 1. Mahmuzlu camgözün gebelik aşamaları (Serbest embriyo, Kılıflı sonrası ve tam gelişmiş embriyolu safhada olan bireyin yumurtalık ve dölyataklarının durumu) Figure 1. The gestation periods of spiny dogfish (contents of ovary and uterus of specimen at free embryos stage, post candle stage and full-term embryo stage) 333

4 MATERYAL VE YÖNTEM Güneydoğu Karadeniz de 3 istasyonda (Şekil 2), pareketa (Demirhan et al., 2005), ticari amaçlı gırgır ve uzatma ağı ile yapılan örneklemelerde 140 adet cinsel olgunluğa ulaşmış birey elde edilmiştir. Bireylerin sağ ve sol yumurtalık ve dölyatağı içerikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bir bireyin sahip olduğu ortalama yumurta ve embriyo sayıları hesaplanmıştır (adet/birey/2 yıl). Şekil 2. Örnekleme sahası Figure 2. Sampling area SONUÇLAR VE TARTIŞMA Örneklemede elde edilen cinsel olgunluğa ulaşmış 140 adet dişi bireyin gebelik safhasına göre dağılımı şekil 3 te verilmiştir. Yapılan değerlendirmelerde yumurta ve embryo üretkenliği Çizelgeda verildiği gibi tespit edilmiştir. 13% 4% 14% Kılıflı safha Kılıflı safha (embriyolar belirgin) 19% Serbest embriyo safhası (<10 cm) Serbest embriyo safhası (10-20 cm) 44% 6% Tam gelişmiş embriyo safhası (>20 cm) Doğum yapmış Şekil 3. İncelenen mahmuzlu camgözlerin gebelik safhasına göre dağılımı Figure 3. The ratio of pregnancy stages of spiny dogfish Çizelge1. Mahmuzlu camgözün üretkenliği (adet/birey/2 yıl) Table 1. Fecundity of spiny dogfish (number/individual/2 year) Sol Sağ Toplam All specimens (n=77) 5.8 (±2.5) 5.6 (±3.1) 11.4 (±4.7) Embryo Egg Candle stage (n=15) All specimens (n=51) Full-term and Spent stage (n=7) 6.6 (±2.3) 6.4 (±2.2) 12.3 (±3.9) 14.7 (±7.8) 12.0 (±8.9) 26.0 (±15.9) 12.3 (±1.2) 7.7 (±2.0) 20.0 (±1.9) 334

5 Gebelik dönemine dikkat edilmeden yapılan sayımlarda üretkenlik hatalı olarak hesaplanabilir. Gebeliğin herhangi bir aşamasında olan ve embryo taşımayan (büyük olasılıkla embryolarının tamamını avcılık esnasında düşürmüş) bireyler hesaplama dışında tutulabilirken, embryolarından bir veya daha fazlasını düşürmüş ve dölyatağında bir kısım embryosu bulunan bireylerin tespiti oldukça güçtür. Embriyo sayımı için en uygun gebelik aşaması olan belirgin embriyolu candle safhasındaki bireylerin dölyatağı içeriği (embiryo sayısı) ortalaması ile diğer gebelik safhalarında yer alan ebeveynlerin dölyatağı içerikleri karşılaştırıldığında, incelenen 140 bireyin %22 sinin dölyatağı içeriğinin ortalama değerin altında kaldığı görülmüştür. Yapılan bu tahmine göre Bu durum örneklerin %22 sininin embriyo üretkenliği hesaplamalarının dışında tutulması gerekliliğini göstermektedir. Yapılan değerlendirme ve gözlemlere göre; Embriyo Say m 1- Embriyo sayımı gebeliğin başlangıcında (candle safhası) (ilk aylarda) yapıldığında bozulmuş yada bozulacak olan döllenmiş yumurtanın farkedilmesi imkansız/zordur. 2- Candle sonrası embriyo gelişim aşamalarında yapılan embriyo sayımı muhtemel düşükler nedeniyle güvenli olmayabilir. 3- Embryo sayımı için en güvenli gebelik aşaması embryoların belirginleştiği candle safhasının ilerleyen dönemleridir. Bu dönemde candle yapısı bozulmadıysa yapılacak embriyo sayımı oldukça güvenilirdir. Yumurta Say m 1- Yumurta sayımı gebeliğin başlangıcında yapıldığında farklılaşan (çapı büyüyen) yumurtaların tespiti zordur. 2- Yumurta sayımı için en uygun dönem gebeliğin 12. ayından sonrasıdır. Bu dönemde döllenmeye hazır çapı büyümüş yumurtalar kolaylıkla diğerlerinden farkedilir yapıdadır. Üretkenliğin belirlenmesi için sadece yumurtaların sayılması da hatalı sonuçlara neden olabilir. Yumurtalıklarda döllenmeye hazır hale gelmiş ve çapı büyük yumurtalar bir çok nedenden ötürü döllenmeyebilir ve tekrar emilime uğrayabilir. Bu nedenlerle, mahmuzlu camgözün ve benzer üreme özelliği gösteren ovovivipar elasmobranchların üretkenliği belirlenirken embriyo sayımı yapılmalı ayrıca türün üreme döngüsünün göz önüne alınması önemlidir. Aksi takdirde uygun olmayan bireylerin hesaplamaya dahil edilmesiyle üretkenlik hatalı olacaktır. Çalışmada ayrıca mahmuzlu camgözün üretkenliğini azaltan bazı anormallikler ve üremeyle ilgili bazı durum değerlendirmeleri yapılmıştır. 135 cm boyundaki bir ebeveynin sahip olduğu 13 yavrunun tamamı erkekti, (1)129.5 cm boyundaki bir dişinin sahip olduğu yavruların tamamının karaciğerinde ve karaciğerin bulunduğu bölgenin dışında deri üzerinde sarı bir leke mevcuttu, (2)13 embryosu bulunan 133 cm boyundaki bir dişinin embryolarından biri kıvrılmış şekilde bozuk bir anatomiye ve iki adat ikinci sırt yüzgeci ile bu yüzgeç önünde bulunan iki adet mahmuza sahipti, (3)121 cm boyundaki candle safhasındaki bir birey yumurtalığında bozulmuş yapıda 50 mm çapında döllenememiş bir yumurtaya sahipti, (4)3 dişi birey bulunduğu üreme safhasına göre olması gereğinden daha düşük çapta yumurtaya sahipti (muhtemelen bu bireyler dinlenme aşamasında olanlardır), (5)çalışmada karşılaşılan bir diğer durum da sol yumurtalıktaki yumurta sayısının ortalama sağ yumurtalıktan (%38.6) ve her iki dölyatağındaki embryo sayısından (soldan %33.3, sağdan %40.4) fazla olmasıdır. Bu durum bazı elasmobranch türlerinde de bildirilmiştir (Hoar, 1969; Dodd, 1983). KAYNAKLAR 335

6 Aksiray, F The Identification Key of Turkish Marine Fishes (4th ed.), Istanbul University Press, Istanbul, 349: 87. Avsar, D Age, growth, reproduction and feeding of the spurdog (Squalus acanthias, Linnaeus, 1758) in the Southeastern Black Sea. Estuarine, Coastal and Shelf Science. 52: Bigelow, H.B. and Schroeder, W.C Fishes of the Gulf of Maine. U.S. Fish Wildlife Service, Fish Bulletin, 53: 577. Compagno, L.J.V Sharks of the World. FAO species catalogue, FAO Fish Synopsis Mo Vol. 4. Pts 1 and 2. Rome, Italy. Conrath, C. L Reproductive Biology (in: Management techniques for elasmobranch fisheries, Eds. Musick, J. A and Bonfil, R.) FAO Fisheries Technical Paper 474, pp Demirhan, S. A., Engin, S. and Can, M. F., A Preliminary Study on Thornback Ray and Spiny Dogfish Fishing with Longline. Turkish Journal of Aquatic Life, 2005, Vol. 2. Demirhan, S. A. and Seyhan, K., Seasonality of reproduction and embryonic growth of spiny dogfish (S. acanthias., 1758) in the eastern Black Sea. Turk. J. Zool. 30: Dodd, J. M Reproduction in cartilaginous fishes (Chondrichthyes), in: Fish Physiology. Vol. IX A Hoar, W. S., Randall, D. J. and Donaldson, E. M., Eds. A. P. New York, ch 2. Ford, E A contribution to our knowledge of the life history of the dogfishes landed at Plymouth. Journal of Marine Biology Association U.K. 12: Gauld, J Reproduction and fecundity of the Scottish-Norwegian stock of Spurdog, Squalus acanthias (L). International Council for the Exploration of the Sea CM, H:54, Copenhagen, Denmark. Girard, M. and Du Buit M-H., Reproductive biology of two deep-water sharks from the British Isles, Centrosymnuc coelolepis and Centrophorus squamosus (Chondrichthyes: Squalidae). J. Mar. Biol. Ass. U.K., (1999), 79, Hanchet, S., Reproductive biology of Squalus acanthias from the east coast, South Island, New Zealand. New Zeal. J. Mar. Fres. Res. 22: p. Hoar, W. S Reproduction, in: Fish Physiology. Vol Hoar, W. S. and Randall, D. J. Eds. Academic Press. New York, chap 1. Holden, M. J. and Meadows, P. S The fecundity of the spurdog (Squalus acanthias L.). Journal du Conseil, Conseil International pour I Exploration de la Mer. 28: Jones, B.C., and Geen, G.H Reproduction and embryonic development of the spiny dogfish (Squalus acanthias) in the Strait of Georgia, British Columbia. Journal of the Fisheries Research Board of Canada, 34: Mater, S., Kaya, M. and Bilecenoglu, M Turkish Marine Fishes, Cartilaginous Fishes (Chondrichthyes), Ege University, Fisheries Faculty Publication, Izmir, Turkey. Nammack, M. F., J. A. Musick and J. A. Colvocoresses, Life history of spiny dogfish. Trans American Fish. Soc. 114: Slastanenko, E The fishes of the Black Sea Basin. Translated by Altan, H., 711. Templeman, W The life history of spiny dogfish and vitamin a values of dogfishes liver oil. Newfoundland Dep. Natural Resources Research Bulletin, Fish. 15: 102 p. 336