KUR ÂNI KERÎM DE Ġ TĠRÂZÎ CÜMLELER VE MEÂLLERE YANSIMASI

Transkript

1 T.C. FATĠH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ PROGRAMI Yüksek Lisans Tezi KUR ÂNI KERÎM DE Ġ TĠRÂZÎ CÜMLELER VE MEÂLLERE YANSIMASI MUHAMMED EMĠN YILDIRIM Tez DanıĢmanı Prof. Dr. ALĠ BULUT ĠSTANBUL 2017

2 KUR ÂNI KERÎM DE Ġ TĠRÂZÎ CÜMLELER VE MEÂLLERE YANSIMASI ÖZET Bu çalıģma, Kur ân-ı Kerîm deki i tirâz cümleleri ve meâllere yansımasını ele almaktadır. ÇalıĢma esnasında kaynak olarak öncelikle klasik tefsir kitaplarından faydalanılmıģ, zaman zaman modern tefsir kitaplarından da yararlanılmıģtır. Aynı zamanda i tirâz ile ilgili nahiv ve belâgat kitaplarına da müracaat edilmiģtir. Bu bağlamda öncelikle i tirâzın gayeleri ve kelamda bulunabileceği yerler anlatılmıģtır. Daha sonra Kur ân-ı Kerîm deki tesbit edilmiģ 64 i tirâz cümlesi, değerlendirilmeye çalıģılmıģ ve bunların meâllerdeki yansıması ele alınmaya gayret edilmiģtir. iv

3 INTERMEDIATE SENTENCES IN QURAN AND THEIR REFLECTIONS ON THE MEANINGS ABSTRACT This study discusses about the intermediate sentences in Quran and the reflections of those sentences on the meanings. Classical interpretation books has been used primarily as a source, modern interpretation books has also been used time to time. Syntax and rhetorical books has been utilized in the same time. In this context, purposes of intermediate and the parts that it could be included has been explained first. Then, 64 intermediate sentences which was determined in the Quran has been tried to be evaluated. And it has been also tried examining the reflections of those sentences. v

4 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... iv ABSTRACT... v ÖNSÖZ... vi KISALTMALAR... xviii GĠRĠġ ARAġTIRMANIN KONUSU ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ ARAġTIRMANIN KAYNAKLARI KONUYLA ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR Fesâhat Belâgat Me ânî Ġtnâb... 4 BĠRĠNCĠ BÖLÜM Ġ TĠRÂZIN ANLAMI VE GAYELERĠ Ġ TĠRÂZIN SÖZLÜK VE TERĠM ANLAMI Ġ TĠRÂZ CÜMLESĠNĠN GAYELERĠ Tenzîh Ta zîm Duâ Bedduâ Tenbîh viii

5 Garip Bir Durumun Sebebine Dikkat Çekmek Ġki KiĢiden Birinin Daha Fazla Hak Sahibi Olmasına Dikkat Çekmek Hemen Yerme Ġsteği Hemen Övme Ġsteği Özleme, Hasret Çekme Âciz Bırakma Edebî Sanatlara Riayet Etme ĠKĠNCĠ BÖLÜM Ġ TĠRÂZ CÜMLESĠNĠN BULUNDUĞU YERLER Fiil-Fâil Arasında Fiil-Mef ûl Arasında Fiil-Müte allıkı Arasında Müstesnâ-Müstesnâ Minh Arasında Mübtedâ-Haber Arasında Aslı Mübtedâ-Haber Olanların Ġsim-Haberi Arasında Arasında Harflerinin Ġsim-Haberi أ ن ve إ ن Arasında Harflerinin Ġsim-Haberi ل ي ت ve ل ع ل Arasında Harflerinin Ġsim-Haberi لك ن ve ك أ ن Arasında Fiilinin Ġsim-Haberi ع س ي Birinci Mef ûl-ġkinci Mef ûl Arasında ġart-cevabı Arasında Kasem (Yemin)-Cevabı Arasında Sıfat-Mevsûf Arasında Sıla-Mevsûl Arasında ix

6 2.12. Hâl-Zi l-hâl Arasında Sılanın Parçaları Arasında Muzâf-Muzâfun Ġleyh Arasında Câr-Mecrûr Arasında Harf-Harfin Te kidi Arasında Tenfîs Harfi Fiili -(س و ف ) Arasında Arasında Harfi-Fiili ق د Nefî Harfi-Fiili Arasında Mana Olarak Birbirine Bağlı Ġki Kelâm Arasında Tefsîr-Müfesser Arasında Ma tûf-ma tûf Aleyh Arasında Bedel-Mübdel Minh Arasında ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KUR ÂNI KERÎM DE Ġ TĠRÂZÎ CÜMLELER VE MEÂLLERE YANSIMASI BAKARA 2/6. AYET Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ x

7 Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması BAKARA 2/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz xi

8 Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetlerdeki Birinci Ġ tirâz Ayetlerdeki Ġkinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ALĠ ĠMRÂN 3/ Ayetteki Ġ tirâz xii

9 Meâllere Yansıması NĠSÂ 4/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NĠSÂ 4/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NĠSÂ 4/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NĠSÂ 4/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması MÂĠDE 5/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması MÂĠDE 5/ Ayetteki Birinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması Ayetteki Ġkinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması EN ÂM 6/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması EN ÂM 6/ Ayetteki Ġ tirâz xiii

10 Meâllere Yansıması EN ÂM 6/ Ayetlerdeki Birinci Ġ tirâz Ayetlerdeki Ġkinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması EN ÂM 6/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması A RÂF 7/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması A RÂF 7/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması TEVBE 9/ Ayetlerdeki Birinci Ġ tirâz Ayetlerdeki Ġkinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması YUNUS 10/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması YUNUS 10/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması HÛD 11/ Ayetteki Ġ tirâz xiv

11 Meâllere Yansıması HÛD 11/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ĠBRAHĠM 14/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NAHL 16/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NAHL 16/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NAHL 16/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NAHL 16/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması NAHL 16/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ĠSRÂ 17/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması ĠSRÂ 17/ xv

12 Ayetteki Birinci Ġ tirâz Ayetteki Ġkinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması KEHF 18/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması MÜ MĠNÛN 23/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması KASAS 28/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması RÛM 30/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması LOKMÂN 31/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansımasıma Saffât 37/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması AHKÂF 46/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması MUHAMMED 47/ Ayetteki Ġ tirâz xvi

13 Meâllere Yansıması MUHAMMED 47/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması HUCURÂT 49/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması VÂKI A 56/ Ayetteki Birinci Ġ tirâz Ayetteki Ġkinci Ġ tirâz Meâllere Yansıması MÜDDESSĠR 74/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması A LÂ 87/ Ayetteki Ġ tirâz Meâllere Yansıması SONUÇ KAYNAKÇA xvii

14 KAYNAKÇA KUR ÂN-I KERÎM Âlûsî, Ebu l-fadl ġihabuddin Seyyid Mahmud el-bağdâdî, Rûhu l-me ânî fî Tefsîri l-kur âni l- Azîm ve s-seb i l-mesânî, Dâru Ġhyâi t-türâsi l- Arabiyy, Beyrut t.y. Aslan, Ensar, Tokatlı Arakiyecizâde ve ġerhu l-ġ râb an Kavâidi l-ġ râb Adlı Eseri (Ġnceleme ve Tahkik), Marmara Ü. Sos. Bil. Ens. (basılmamıģ yüksek lisans tezi), Ġstanbul Aydınî, Hamza b. Turgut, Kitâbu l-mesâlik fi l-me ânî ve l-beyân ve l-bedî, thk.: Üzeyir Tuna, Dokuz Eylül Ü. Sos. Bil. Ens. (basılmamıģ yüksek lisans tezi), Ġzmir AyĢî Mehmet Efendi et-tirvî, el-münekkehâtu l-meģruhâ fi l-me ânî ve l- Beyân, thk.: M. Vecih Uzunoğlu, Dokuz Eylül Ü. Sos. Bil. Ens. (basılmamıģ yüksek lisans tezi), Ġzmir Akay, Hasan, Ġslâmî Terimler Sözlüğü, Ġslam Bilgi Merkezi (UKOM), Ġstanbul, t.y. AĢkar, Muhammed Süleyman Abdullah, Mu cemu Ulûmi l-luğati l- Arabiyye, Müessesetü r-risâle, Beyrut 1422/2001. Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer b. Bâyezîd, ġerhu Ebyâti Muğni l-lebîb, thk.: Abdulaziz Rabâh ve Ahmed Yusuf ed-dekkâk, Dâru l-me mûn li t-turâs, I. Baskı, DımıĢk 1978/1398. Beğavî, Ġmam Muhyi s-sünne Ebu Muhammed el-hüseyn b. Mes ûd, Me âlimü t- Tenzîl, thk.: Muhammed Abdullah en-nemr v.d., Dâru Tayyibe, Riyad Beyzâvî, Nâsiruddin Ebu l-hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed eģ-ġîrâzî eģ-ġâfiî, Envâru t-tenzîl ve Esrâru t-te vîl, yay. haz.: Muhammed Abdurrahman Mar aģlı, 123

15 Dâru Ġhyâi t-türâsi l-arabiyy ve Müessesetü t-târîhi l-arabiyy, Beyrut t.y. Bulut, Ali, Belâgat Meânî-Beyân-Bedî, Ġfav Yayınevi, III. Baskı, Ġstanbul , Kur ân-ı Kerim de Ġtnâb Üslûbu, Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, 3/11, Spring 2010, s Cürcânî, Rüknü d-dîn Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-ġģârât ve t-tenbîhât fî Ġlmi l-belâga, thk.: Ġbrahim ġemsuddin, Dâru l-kutubi l-ġlmiyye, Beyrut 1423/2002. Ebu Hayyan, Muhammed b. Yusuf el-endelüsî, el-bahru l-muhît, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavvad, Daru l-kutubi l-ġlmiyye, Beyrut 1993/1413. Ebussuud Efendi, Kâdü l-kudât, Ebussuud b. Muhammed el- Ġmâdî, ĠrĢâdü l- Akli s-selîm ilâ Mezâya l-kitâbi l-kerîm, thk.: Abdulkadir Ahmed Ata, Mektebetü r-riyâdi l-hadîse, Riyâd 1971/1391. Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur an Dili Tefsiri, sad. Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Atalay Orman, III. baskı, Akçağ Yay., Ankara Ġbn ÂĢûr, Muhammed Tâhir, Tefsîrü t-tahrîr ve t-tenvîr, ed-dâru t-tunusiyye, Tunus Ġbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhakk b. Ğâlip b. Atiyye el-endelüsî, el- Muharrerü l-vecîz fî Tefsîri l-kitâbi l- Azîz, thk.: Abdusselâm AbduĢĢâfî Muhammed, Dâru l-kutubi l-ġlmiyye, Beyrut 2001/1422. Ġbn Cinnî, Ebu l-feth Osman b. Cinnî el-mevsılî el-bağdâdî, el-hasâis, thk.: Muhammed Ali en-neccâr, Daru l-kutubi l-mısriyye, Kahire 1371/1952. Ġbn Ebi Hâtım, Abdurrahman b. Muhammed b. Ġdris er-râzî, Tefsîru l-kur âni l- Azîm, thk.: Es ad Muhammed et-tayyib, Mektebetü Nezâr Mustafa el-bâz, Mekke- 124

16 Riyad 1997/1417. Ġbn Manzûr, Ebu l-fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-ensârî, Lisânu l- Arab, Dâru l-me ârif, thk.: Abdullah Ali el-kebîr v.d., tek cilt, Kahire, t.y., Ġbn HiĢâm en-nahvî, Ebu Muhammed Cemâluddin Abdullah b. Yusuf, el-ensârî el- Mısrî, Muğni l-lebîb an Kutubi l-e ârîb, thk.: Abdullatif Muhammed el-hatîp, es-silsiletu t-turâsiyye, Kuveyt 2000/1421. Ġbn Kesîr, Ebu l-fidâ Ġsmail b. Ömer b. Kesîr el-kureģî ed-dımaģkî, Tefsîru l- Kur âni l- Azîm, Dâru Ġbn Hazm, tek cilt, Beyrut 2000/1420. Kâfiyecî, Muhyiddin Mehmed, ġerhu l-ġ râb an Kavâ idi l-ġ râb, thk.: Fahreddin Kabave, Dâru Talâs, DımaĢk Kalkîle, Abduh Abdulaziz, el-belâğatu l-ġstilâhiyye, Daru l-fikri l-arabiyy, III. Baskı, Kahire 1992/1412. Kazvînî, Celâluddin Muhammed b. Abdurrahman el-hatip, et-telhîs fî Ulûmi l- Belâğa, thk.: Abdulhamid Hindâvî, Daru l-kutubi l-ġlmiyye, Lübnan 2009, s. 59; , el-îzâh fî Ulûmi l-belâğa el-me ânî ve l-beyân ve l-bedî, Daru l- Kutubi l-ġlmiyye, Beyrut t.y. Kurtubî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr, el-câmi u li Ahkâmi l- Kur ân vel-mübeyyinü limâ Tezammenehü mine s-sünne ve Âyi l-kur ân, thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin et-türkî, Müessesetü r-risâle, Beyrut 2006/1427. Matlûb, Ahmed, Mu cemu l-mustalahâti l-belâğiyye ve Tetavvurihâ, Matbaatü l- Mecme ul-ġlmiyy, Irak 1983/1403. Matlûb, Ahmed ve Kâmil Hasan el-basîr, el-belâğa ve t-tatbîk, Vizâretü t- Ta lîmi l- Âlî ve l-bahsi l- Ġlmî, Irak 1999/1420. Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke, el-belâğatü l- Arabiyye, Dâru l-kalem 125

17 - Dâru Ģ-ġâmiyye, Beyrut Nesefî, Ebu l-berekât Abdullah b. Ahmed b.. Mahmud, Medârikü t-tenzîl ve Hakâikü t-te vîl, thk.: Yusuf Ali Bedîvî, Dâru Ġbn Kesîr, DımaĢk 2011/1432. Özbek, Ömer, Arap Dili ve Belâgatı nda Itnâb Üslûbu, Marmara Ü. Sos. Bil. Ens. (basılmamıģ yüksek lisans tezi), Ġstanbul Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer er-râzî et-taberistânî, et- Tefsîru l-kebîr - Mefâtihu l-ğayb, Daru l-fikr, Beyrut 1981/1401. es-sâ îdî, Abdülmüte âl, el-belâgatü l- Âliye Ġlmü l-me ânî, nģr. haz.: Abdulkâdir Hüseyin, Mektebetü l-âdâb, Kahire 1991/1411. Sa lebî, Ebu Ġshak Ahmed, el-keģf ve l-beyân, Dâru Ġhyâi t-türâsi l- Arabiyy, Beyrut 2002/1422. Sarı, Mevlüt, el-mevârid Arapça-Türkçe Lûgat, Ġpek Yayın Dağıtım, Ġstanbul y.y. eģ-ġeyh, Abdulvâhid Hasan, Dirâsât fi l-belâğa inde Diyâiddîn b. Esîr, Müessesetü ġebâbi l-câmi â, Ġskenderiye Suyûtî, Ebu l-fazl Celâluddîn Abdurrahman b. Bekr, ed-dürrü l-mensûr fi t- Tefsîr bi l-me sûr, thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin et-türkî, Merkezü Hicr, Kâhire 2003/1424. Taberî, Ebu Ca fer Muhammed b. Cerîr, Câmi ul-beyân an Te vili Âyi l-kur ân, thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin et-türkî, Dâru Hicr, Kahire t.y. Taftâzânî, Sa duddîn Mes ud b. Ömer, Muhtasaru l-meânî, Salah Bilici Kitabevi, Ġstanbul Vâhidî, Ebu l-hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed, et-tefsîru l-basît, thk.: Muhammed b. Salih b. Abdullah el-fûzân, Silsiletü r-resâili l-câmi a, Riyâd

18 Vâhidî, Ebu l-hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed, el-vasît fî Tefsîri l-kur âni l- Mecid, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavvad v.d., Daru l- Kutubi l-ġlmiyye, Beyrut 1994/1415. ZemahĢerî, Cârullah Ebu l-kasım Mahmud b. Ömer, el-keģģâf an Hakâik-i Ğavâmidi t-tenzîl ve Uyûni l-akâvîl fî Vucûhi t-te vîl, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavvad, Mektebetü l-ubeykân, Riyâd 1998/1418. ZerkeĢî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah, el-burhân fî Ulûmi l-kur ân, thk.: Yusuf Abdurrahman el-mera Ģelî v.d., Daru l-ma rife, Beyrut 1994/1415. ez-zeylî, Ahmed b. Muhammed ez-zeylî es-sivasî, ġerhu Kavâ idi l-ġ râb-hallu Me âkıdı l-kavâ id, (HaĢiyetü l- Akdi n-nâmî üzerinde), haģiye: Muhammed Nuri Nas, yay. haz.: Fuad Mahmud Nâsır, Daru Nûri s-sabâh (Nursabah Yay.), Midyat