ÜNİTE TIBBİ TERMİNOLOJİ OSTEOLOJİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER. Doç. Dr. İsmail MALKOÇ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER OSTEOLOJİ Kemikler Hakkında Genel Bilgiler Extremite Kemikleri Üst Extremite Kemikleri Alt Extremite Kemikleri Cranium Kemikleri Neurocranium Kemikleri Splanchnocranium Kemikleri Omurga ve Göğüs Kafesi Kemikleri Kemiklerle İlgili Semptom ve Klinik Terimler Kemiklerle İlgili Tanı ve Tedavi Terimleri TIBBİ TERMİNOLOJİ Doç. Dr. İsmail MALKOÇ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Kemikler hakkında genel bilgi sahibi olacak, Axial İskelet ve extremite kemiklerinin adlarını latince olarak söyleyebilecek, Öğrenmiş olduğu kemiklerin konumunu ifade edebilecek, Kemiklerle ilgili semptom ve klinik terimleri tanımlayabilecek, Kemiklerle ilgili tanı ve tedavi terimlerini tanımlayabileceksiniz. ÜNİTE 3

2 KEMİKLER HAKKINDA GENEL BİLGİLER İnorganik maddeler kemiğin sertliğini, organik maddeler ise esnekliğini sağlarlar. Hareket sistemini kemikler, eklemler ve kaslar oluşturur. İskeletin en önemli bölümlerinden birisi kemiklerdir. Kemikleri inceleyen bilim dalına osteoloji denir. Yetişkin bir insanda toplam iki yüz altı (206) adet kemik bulunmaktadır. Kemikler birbirlerine eklemler vasıtasıyla bağlanmışlardır. Kemiklerin yaklaşık % 70'i inorganik maddelerden (kalsiyum, fosfor ve magnezyum gibi), % 30'u da organik maddelerden (kollajen gibi) meydana gelmiştir. İnorganik maddeler kemiğin sertliğini, organik maddeler ise esnekliğini sağlar. Uzun bir kemik iki kısımdan meydana gelir. Bunlar; a) Substantia compacta: Kemiğin en dış tabakasıdır. Sert ve düzgün bir yapıya sahiptir. Bu bölümün dış yüzüne periosteum adı verilir. Periosteum hem kasların tutunma yeri olarak görev yapar hem de kemiğin büyümesine katkı sağlar. b) Substantia spongiosa: Kemiğin iç bölümünde yer alan gözenekli bir yapıya sahip olan kısmıdır. Bu yapıların ortasında cavitas medullaris adı verilen kemik iliğinin yer aldığı boşluk bulunmaktadır. Kemikler; 1. İskelet sisteminin yapısına katılır, 2. Beyin, akciğer ve kalp gibi vücuttaki hayati organların korunmasını sağlar, 3. Kasların tutunma yeri olarak fonksiyon görür, 4. Kan hücrelerinin yapımında rol alır, 5. İnorganik maddelerin (kalsiyum ve fosfor gibi) depo edilmesinde görev alır. Kemikler şekillerine göre altı gruba ayrılmaktadır. Tablo 3.1.'de örnekleriyle birlikte gösterilmektedir. Tablo 3.1. Şekillerine göre kemikler Kemik tipleri Örnek Ossa longa Uzun kemikler Femur, humerus Ossa breve Kısa kemikler Ossa carpi, ossa tarsi Ossa plana Yassı kemikler Kafatası kemikleri Ossa irregularia Düzensiz kemikler Vertebra Ossa pneumotica Havalı kemikler Maxilla, os frontale Ossa sesamoidea Sesamoid kemikler Patella, os pisiforme Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Kemikler iki gruba ayrılır: A) Skeleton Appendicularia: Kollar ve bacaklar tarafından meydana getirilir. Üst ve alt ekstremite olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Üst taraf kemikleri; Omuz, kol, ön kol ve el bölgesi olmak üzere dört bölüme ayrılır. Kol, ön kol ve el bölgelerine üst ekstremite denir. Üst ekstremite omuz bölgesi kemikleri ile vücut iskeletine bağlıdır. Üst taraf kemikleri Tablo 3.2.'de gösterilmiştir. Tablo 3.2. Üst taraf kemikleri 1- Omuz bölgesi Clavicula Scapula 2- Kol bölgesi Humerus 3- Ön kol bölgesi Radius (Ön kolun lateral tarafında yer alır) Ulna (Ön kolun medial tarafında yer alır) 4- El bölgesi a) Ossa carpi (El bileği kemikleri) Proximal sırada bulunanlar Os scaphoideum Os lunatum Os triquetrum Os pisiforme Distal sırada bulunanlar Os trapezium Os trapezoideum Os capitatum Os hamatum b) Ossa metacarpi (El tarak kemikleri): Beş adet c) Ossa digitorum manus (Phalanges): Baş parmakta iki, diğer parmaklarda üçer adet olmak üzere toplam on dört adet kemik bulunur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Alt taraf kemikleri; kalça, uyluk, bacak ve ayak bölgesi olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır. Uyluk, bacak ve ayak bölgesi alt ekstremite olarak bilinir. Alt ekstremite kalça kemikleri ile vücut iskeletine bağlıdır. Kalça kemiği (os coxa), columna vertebralis'in os sacrum ve os coccygis bölümleri ile eklem yaparak pelvis iskeletini oluşturur. Alt taraf kemikleri Tablo 3.3.'te gösterilmiştir. Tablo 3.3. Alt taraf kemikleri 1- Kalça bölgesi Os coxa: Bu kemiğin; Os ilium, Os ischium, Os pubis olmak üzere üç bölümü vardır. 2- Uyluk bölgesi Femur Patella 3- Bacak bölgesi Tibia (Bacağın medial tarafında yer alır.) Fibula (Bacağın lateral tarafında yer alır.) 4- Ayak bölgesi a) Ossa tarsi (Ayak bileği kemikleri) Calcaneus, Talus, Os naviculare, Os cuboideum, Os cuneiforme mediale, Os cuneiforme intermedium, Os cuneiforme laterale, b) Ossa metatarsi (Ayak tarak kemikleri): Beş adet kemik bulunur. c) Ossa digitorum pedis (Phalanges): Baş parmakta iki, diğer parmaklarda üçer adet olmak üzere toplam on dört adet kemik bulunur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 B) Skeleton Axiale: a) Cranium, b) Thorax, c) Columna vertebralis kemiklerinden meydana gelmiştir. a) Cranium kemikleri: Kafa kemikleri olarak da bilinir. İki bölümde incelenir. 1. Neurocranium kemikleri: Cavum cranii denilen boşluğu sınırlayan kemiklerdir. Bu boşluk içerisinde beynin encephalon denilen bölümü bulunur. Neurocranium kemikleri Tablo 3.4'te gösterilmiştir. Tablo 3.4. Neurocranium kemikleri Neurocranium kemikleri Os frontale Os parietale Os occipitale Os temporale Os ethmoidale Os sphenoidale 2. Viscerocranium kemikleri: Yüz bölgesini oluşturan kemiklerdir. Viscerocranium kemikleri Tablo 3.5'te gösterilmiştir. Tablo 3.5. Viscerocranium kemikleri Viscerocranium kemikleri Maxilla Mandibula Os zygomaticum Os palatinum Os lacrimale Os nasale Os hyoideum Concha nasalis inferior Vomer b) Thorax (Göğüs kafesi): Sternum, costa'lar ve thoracal vertebralar tarafından oluşturulur. 1. Sternum, thorax'ın ön tarafında yer alan yassı bir kemiktir. 2. Costa'lar (kaburga), sağ ve sol tarafta olmak üzere toplam on iki çift yassı kemiktir. Önde sternum (11 ve 12 costalar hariç), arka tarafta thoracal vertebralar ile eklem yaparak thorax'ın yapısına katılırlar. 3. Thoracal vertebralar, 12 adettir. Costa'lar ile eklem yapar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 c) Columna vertebralis (Omurga): Columna vertebralis'i oluşturan kemiklerin sayısı 33 tür. Bulundukları bölgelere göre isimlendirilmektedirler. Yukarıdan aşağıya doğru sırasıyla vertebra cervicalis (boyun bölgesi), vertebra thoracica (göğüs bölgesi), vertebra lumbalis (bel bölgesi), os sacrum ve os coccyx olmak üzere beş gruba ayrılmaktadırlar. Os sacrum beş, os coccgis ise dört vertebranın birleşmesinden meydana gelmiş olup tek bir kemik hâlindedir. Columna vertebralis'i meydana getiren kemikler Tablo 3.6.'da gösterilmiştir. Tablo 3.6. Columna vertebralis kemikleri Omurga kemikleri Vertebra cervicalis (7 adet) Vertebra thoracalis (12 adet) Vertebra lumbalis (5 adet) Os sacrum (5 adet) Os coccyx (4 adet) Kemiklerle İlgili Temel Terimler Aditus: Açıklık, bir boşluğun giriş veya çıkış ağzı Ala: Kanat Angulus: Açı, köşe Anulus: Halka Apertura: Açıklık, giriş Apex: Tepe, uç Basis: Taban Canalis: Kanal Caput: Baş Collum: Boyun, serviks Cornu: Boynuz Corpus: Gövde Crista: Keskin kenar Extremite: Kol ve bacakların her birine verilen isim Facies: Yüz, yüzey Fissura: Yarık Foramen: Delik Fossa: Çukur Fovea: Fazla derin olmayan çukur, çukurcuk Lamina: Tabaka Linea: Çizgi Magnus: Büyük Margo: Kenar Meatus: Yol, geçit Os: Kemik Pars: Parça, kısım Porus: Açıklık, delik Processus: Çıkıntı Septum: Bölme Sinus: Boşluk (sinus maxillaris gibi) Spina: Dikensi çıkıntı Sulcus: Oluk Trochlea: Makara, makara şeklinde Tuberculum: Küçük tümsek Tuberositas: Pürüzlü çıkıntı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Hareketlerle İlgili Terimler Abductio: Vücuttan uzaklaşma hareketi Adductio: Vücuda yaklaşma hareketi Depressio: Aşağı çekme Elevatio: Yukarı kaldırma Extensio: Arkaya doğru gerilme Kemik Yapısı ile İlgili Terimler Flexio: Öne doğru bükülme Pronatio: İç tarafa dönme hareketi Pronator: İç tarafa döndüren Rotation: Dönme hareketi Supinatio: Dış tarafa dönme hareketi Supinator: Dış tarafa döndüren Cavitas medullaris: Kemiklerin ortasında bulunan boşluk, kemik iliğinin bulunduğu boşluk Diaphysis: Uzun kemiklerin gövde bölümüne verilen isim Epiphysis: Uzun kemiklerde gövdenin dış kısmında yer alan iki uca ait kısım Facies articularis: Kemiklere ait eklem yüzü Metaphysis: Uzun kemiklerde epifiz ve diyafiz arasında kalan bölüm Ossification: Kemikleşme, kemik dokusunun oluşması Osteosit: Kemik hücresi Periosteum: Kemiklerin dış yüzeyini saran bağ dokusundan meydana gelmiş zar; kemiği korur ve kemik kırıklarında onarımı sağlar. Substantia compacta: Kemiğin dış kısmını oluşturan sert bölüm, kompakt madde Substantia spongiosa: Kemiğin iç kısmını oluşturan süngerimsi bölüm. Kafa Kemiklerine İlişkin Terimler Calvaria: Kafatası, kafa kubbesi Cranium: Baş iskeleti Cavum cranii: Kafatası boşluğu Fonticulus: Bıngıldak, fontanella. Mandibula: Alt çene kemiği Maxilla: Üst çene kemiği Orbita: Gözlerin bulunduğu boşluk, göz çukuru Os frontale: Alın kemiği, içinde sinüs frontalis bulunur. Os ethmoidale: Kafa tabanında, burun boşluğunun üst kısmında bulunan kemik, kalbur kemik. Os hyoideum: Dilin alt kısmında yer alan, "U" şeklinde olan kemik Os lacrimale: Gözyaşı kemiği Os nasale: Burun kemiği Os occipitale: Cranium'un arka alt tarafında yer alan kemik Os palatinum: Damak kemiği (Damağın ve burun boşluğunun arka tarafının yapısına katılır) Os parietale: Kafatasının üst yan kısmında yer alan bir çift kemik Os sphenoidale: Kafatasının taban (basis) bölümünde yer alan kemik Os temporale: Şakak kemiği (işitme ve denge ile ilgili organlar bu kemiğin içerisinde yer alır) Os zygomaticum: Elmacık kemiği Sinus paranasalis: Kafa kemiklerinin bir kısmının içinde yer alan ve burnun iç kısmına açılan boşluklar Vomer: Burun bölmesinin (septum nasi) alt-arka kısmını oluşturan küçük, ince kemik Concha nasalis inferior: Burun boşluğu içinde yer alan kemik Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Bireysel Etkinlik Osteoloji Kafa kemikleri ile ilgili yapıların resimler çizerek adlarını yazınız ve yazdığınız terimleri arkadaşlarınız ile telaffuz ediniz. Omurga ve Göğüs Kafesi Kemiklerine İlişkin Terimler Atlas: Birinci cervical vertebraya verilen isim Axis: İkinci cervical vertebraya verilen isim Canalis vertebralis: Omuriliğin bulunduğu kanal, omurga kanalı Columna vertebralis: Omurga, omurga sütunu Os coccyx: Columna vertebralis'in en sonunda yer alan dört vertebranın birleşmesinden oluşan kemik, kuyruk sokumu kemiği Os costae: Kaburga Os sacrum: Columna vertebralis'in alt tarafında beş vertebranın birleşmesiyle oluşmuş kemik (Pelvis iskeletinin yapısına katılır) Sternum: Göğüs kemiği Toraks: Göğüs kafesi (Thoracal vertebra'lar, sternum ve kaburgaların meydana getirdiği yapı) Vertebrae: Omurgayı oluşturan otuz üç kemikten her biri, omur Vertebra cervicalis: Boyun bölgesinde bulunan vertebralar Vertebral thoracalis: Sırt bölgesinde bulunan vertebralar Vertebra lumbalis: Bel bölgesinde bulunan vertebralar Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Bireysel Etkinlik Osteoloji Üst Ekstremite Kemiklerine İlişkin Terimler Brachium: Kol Carpus: El bileği, el bileğinde bulunan kemikler Clavicula: Köprücük kemiği Digitus: El veya ayak parmağı Humerus: Kol kemiği Ossa manus: El kemikleri Ossa metacarpi: El tarak kemikleri Phalanx: Parmak kemiği Pollex: El başparmağı Radius: Ön kolun dış tarafında bulunan kemik, döner kemik İndex: İşaret parmağı Olecranon: Dirsek çıkıntısı Ossa antebrachium: Ön kol kemikleri Ossa carpi: El bileği kemikleri Ossa digitorum manus: El parmak kemikleri Scapula: Kürek kemiği Ulnae: Ön kolun iç tarafında bulunan kemik, dirsek kemiği Üst extremite kemikleri ilgili yapıların resimler çizerek adlarını yazınız ve yazdığınız terimleri tekrarlayınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Bireysel Etkinlik Osteoloji Alt Ekstremite Kemiklerine İlişkin Terimler Acetabulum: Kalça kemiğindeki femur başının oturduğu çukur Calcaneus: Topuk kemiği Cavitas pelvis: Pelvis boşluğu Crus: Bacak İlium: Kalça kemiğinin geniş olan üst bölümü İschium: Kalça kemiğinin arka alt bölümünü oluşturan kemik Metatarsus: Ayak tarak kemikleri Os coxae: Kalça kemiği Ossa crus: Bacak kemikleri Ossa digitorum pedis: Ayak parmak kemikleri Os naviculare: Ayak bileğinde yer alan sandala benzer kemik Ossa pedis: Ayak kemikleri Femur: Uyluk kemiği Fibula: Bacak bölgesinde dış tarafta yer alan kemik Genus: Diz Hallux: Ayak başparmağı Patella: Diz kapağı kemiği Pedis: Ayak Pubis: Kalça kemiğinin ön bölümünü oluşturan kemik Pelvis: İki kalça kemiği ile sakrum'un oluşturduğu iskelet bölümü Talus: Aşık kemiği Tarsus: Ayak bileği kemiklerinin genel adı Tibia: Bacak bölgesinde iç tarafta yer alan kemik Alt extremite kemikleri ilgili yapıların resimler çizerek adlarını yazınız ve yazdığınız terimleri tekrarlayınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Tartışma Örnek Osteoloji Kemiklerle İlgili Klinik ve Semptom Terimleri Callus: Kemik kırıklarında kırık yerinde oluşan yeni kemik dokusu Doğuştan kalça çıkığı: Kongenital (doğuştan) olarak femur başının acetabulum'un dışına çıkması neticesi görülen kalça çıkığı Fraktür: Kırık, kemik kırığı Kifoz: Omurganın thoracal ve sacral bölgelerinde konveksliği arkaya doğru olan fizyolojik eğriliği Lordoz: Omurganın cervical ve lumbal bölgelerinde konveksliği öne doğru olan fizyolojik eğriliği Kemiklerle İlgili Tanı ve Tedavi Terimleri Hidrosefali: Kafanın içinde sıvı birikmesine bağlı kafa iskeletinin normalden büyük olması Osteomyelit: Kemik iliğinin bakteriyel enfeksiyonu Osteoporoz: Çeşitli nedenlerle kemik kalsiyumunun azalmasına bağlı kemiklerde yumuşama Pes planus: Düz tabanlık Skolyoz: Omurganın yana doğru patolojik eğriliği Travma: Çarpma, darbe Amputasyon: Extremitenin belli bir seviyeden kesilip çıkarılması işlemi Diz altı amputasyonu en sık uygulanan ekstremite amputasyonudur. Alt ekstremitenin diz altından kesilerek çıkarılması işlemidir. Antropometri: İnsan vücudunun bölgelerinin ölçümü Kemik iliği biyopsisi: Kemik iliğindeki kan hücrelerinin tipini ve sayısını belirlemeye yönelik tanı yöntemi Osteotomi: Kemiğin cerrahi yolla kesilerek düzeltilmesi Kemiklerle ilgili tıbbi terminolojiyi anlamanın ve terminolojiye hakim olmanın önemini tartışınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 tanımlanmaktadır. Kemikler kaslar için tutunma yeri olarak görev yapmalarının yanı sıra hareketlerin yapılabilmesinde de fonksiyon görmektedirler. Kemikler birbirlerine eklemler aracılığıyla bağlanmışlardır. Kemikleri oluşturan inorganik maddeler kemiğin sertliğini, organik maddeler ise esnekliğini sağlarlar. Kemikler dıştan periosteum denen bir zarla sarılıdır. Periosteum hem kasların tutunma yeri olarak görev yapar hem de kemiğin büyümesine katkı sağlar. Uzun bir kemiğin iç kısmında kemik iliği yer almaktadır. Şekillerine göre kemikler uzun, kısa, yassı, düzensiz, havalı ve sesamoid kemikler olmak üzere altı gruba ayrılmaktadırlar. Özet Hareket Sistemini meydana getiren kemikler İskelet Sistemi olarak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Ödev Osteoloji Kitap ve dergi gibi kaynaklardan kemikler ile ilgili terminoloji bilgilerini toplayarak onları rapor hâline getiriniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdaki kemiklerden hangisi viscerocranium kemiklerindendir? a) Humerus b) Scapula c) Mandibula d) Femur e) Radius 2. Aşağıdakilerden hangisi uzun kemikler grubuna girer? a) Patella b) Maxilla c) Os coxa d) Femur e) Vertebra 3. Omurgada en üst seviyede yerleşmiş olan kemik grubu aşağıdakilerden hangisidir? a) Vertebrae cervicales b) Vertebrae thoracicae c) Vertabrae lumbales d) Vertabrae sacrales e) Os coccygea 4. Aşağıdaki terimlerden hangisi göğüs kafesi anlamına gelmektedir? a) Sternum b) Toraks c) Costa d) Clavicula e) Manubrium 5. Aşağıdakilerden hangisi kemiklerin görevlerinden değildir? a) Aktif olarak harekete katılma b) Organları Koruma c) Kan hücrelerinin üretimi d) Mineral depolama e) Dokuları destekleme 6. Kemiklerin dış yüzeyini saran zara ne ad verilir? a) Endosteum b) Osteosit c) Metafiz d) Diyafiz e) Periosteum Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 7. Alt çene kemiğine ne ad verilir? a) Maxilla b) Mandibula c) Os frontale d) Os parietale e) Os temporale 8. Aşağıdaki kemiklerden hangisi alt extremiteye aittir? a) Humerus b) Scapula c) Mandibula d) Femur e) Radius 9. Dirsek çıkıntısına ne ad verilir? a) Tuberculum b) Spina c) Olecranon d) Fossa e) Sulcus 10. Pes planus ne anlama gelir? a) Omurgada yana doğru eğrilik olması b) Ekstremitenin tamamen yokluğu c) Ayağın dışa bükük olması d) Kafanın büyük olması e) Düz tabanlık Cevap Anahtarı 1.C, 2.D, 3.A, 4.B, 5.A, 6.E, 7.B, 8.D, 9.C, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 YARARLANILAN ve BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Akkın, S. M., Toprak, M. (1993). Genel Anatomi Terminolojisi ve Kullanım Özellikleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi. Anatomy, TV-Anatomy-Study Guides Anatomical Language. Arıncı, K., Elhan, A. (1983). Anatomi Terimleri (Nomina Anatomica), Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları. Arıncı, K. ve Elhan, A. (1997). Anatomi, 2. Baskı, Ankara: Güneş Kitapevi. Artukoğlu, M. A. (1997). Tıbbi Terminoloji, 1. Cilt, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksekokulu Yayınları. Artukoğlu, M. A., Kaplan, A. ve Yılmaz, A. (2002). Tıbbi Dokümantasyon, Ankara: Türksev Yayıncılık. Arslantaş, D. ve Ark. (2012). Tıbbi Terminoloji, 1. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları (Açıköğretim Fakültesi Yayınları). Balcı, A. E. (2001). Tıbbi Dokümantasyon ve Tıbbi Arşivler, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Yayınları. Cankur, Ş. ve Kanbir, O. (2010). Spor Anatomisi, 1. Baskı, Bursa: Ekin Kitabevi. Dere, F. (2000). Anatomi Atlası ve Ders Kitabı, 5. Baskı, Adana: Nobel Tıp Kitapevleri. Drake, R. L., Vogl, A. W., Mitchell, A. W. M., Tibbitts, R. M., Richardson P. E., (Çeviri Editörleri: İlgi, S. ve Yıldırım, M.). (2009). Gray's Anatomi Atlası. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri. Ekinci, S. ve Hatipoğlu, H. G. (2005). Yüksekokullar Tıbbı Terminoloji Ders Kitabı, 1. Baskı, Ankara: Hatipoğlu Yayınevi. Eroğlu, F. ve Polat, M. (2009). Tıbbi Terminoloji, 1. Baskı, Isparta: Fakülte Kitabevi. Kavukçu, S. (1998). Tıbbi Terminoloji, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Kocatürk, U. (1994). Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, 6. Basım, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Kuyucu, Y. (1988). Tıp Terimlerinin Oluşması ile İlgili Genel Bilgiler ve Fonksiyonel Anatomi Terimleri Sözlüğü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2008). Büro Yönetimi ve Sekreterlik. Tıbbi Terminoloji (Tedavi Hizmetleri), Ankara. http: //mepeg.meb.gov.tr [Erişim tarihi: ]. MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2011). Sağlık Hizmetleri Sekreterliği. İnsan Anatomisine İlişkin Tıbbi Terimler, Ankara. http: //mepeg.meb.gov tr [Erişim tarihi: ]. MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2011). Sağlık Hizmetleri Sekreterliği. Hareket ve Sinir Sistemi ile Psikiyatrik Hastalıklara İlişkin Tıbbi Terimler, Ankara. http: //mepeg.meb.gov.tr [Erişim tarihi: ]. MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2011). Sağlık Hizmetleri Sekreterliği. Solunum ve Sindirim Sistemine İlişkin Tıbbi Terimler, Ankara. http: //mepeg.meb.gov.tr [Erişim tarihi: ]. MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2011). Sağlık Hizmetleri Sekreterliği. Kardiovasküler Sistem ile Kan ve Kan Yapıcı Organlara İlişkin Tıbbi Terimler, Ankara. http: //mepeg.meb.gov tr [Erişim tarihi: ]. MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2011). Sağlık Hizmetleri Sekreterliği. Üriner, Genital ve Endokrin Sisteme ilişkin Tıbbi Terimler, Ankara. http: //mepeg.meb.gov.tr [Erişim tarihi: ]. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2011). Sağlık Hizmetleri Sekreterliği. Göz, Kulak-burun-boğaz ve Deriye İlişkin Tıbbi Terimler, Ankara. http: //mepeg.meb.gov.tr [Erişim tarihi: ]. Mesut, R. (2011). Tıbbi Latince, 2. Baskı, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. Mesut, R. (2011). Tıbbi Terminoloji, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. Moore, K. L. (2006). Clinically oriented anatomy, 5th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. Öztürk, L., Aktan, Z. A. ve Varol, T. (1997). İşlevsel Anatomi, 1. Baskı, İzmir: Saray Tıp Kitabevleri. Pabst, R., Putz, R. (Çevirenler: Elhan, A. ve Karahan, S. T.). (2006). Sobotta İnsan Anatomisi Atlası (Baş, Boyun, Üst Ekstremite) 1. Cilt, 22. Baskı, Almanya. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Pabst, R. ve Putz, R. (Çevirenler: Elhan, A. ve Karahan, S. T.). (2006). Sobotta İnsan Anatomisi Atlası (Gövde, Organlar, Alt Ekstremite) 2. Cilt, 22. Baskı, Almanya. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Saladin, K. S. (2004). Anatomy and Pysiology: The unity of form and function, 3rd, New- York: McGraw-Hill. Sancak, B. ve Cumhur, M. (2008). Fonksiyonel Anatomi (Baş-Boyun ve İç Organlar), 4. Basım, Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Snell, R. S. (1995). Clinical Anatomy, Fifth edition. New York: Little, Brown and Company. Standring, S. (2008). Gray s Anatomy, The Anatomical Basis of Clinical Practice, 40th Edition, Spain: Churchill Livingstone Elsevier. Taner, D. (2000). Fonksiyonel Anatomi, 2. Basım, Ankara: Hekimler Yayın Birliği. Taner, D. (2008). Fonksiyonel Nöroanatomi, 7. Basım, Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 Tengilimoğlu, D. ve Çıtak, N. (2003). Yönetici ve Tıp Sekreterliği, Ankara: Seçkin Yayınları. Terminologia Anatomica. (1998). International Anatomical Terminology. FCAT (Federative Commitee on Anatomical Terminology). George Thieme Verlag, Germany. Toprak, M. ve Akkın, S. M. (1998). Anatomi Ders Kitabı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları. Uçmaz, R. (2002). Tıbbi Dokümantasyon II (Tıbbı Arşivcilik), Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19