BATI KARADENİZ BÖLÜMÜ KESTANE ÜRETİMİ VE TÜRKİYE ÜRETİMİNDEKİ YERİ CHESTNUT PRODUCTION OF WEST BLACK SEA REGION AND ITS PLACE IN TURKEY Yrd. Doç. Dr.

Transkript

1 BATI KARADENİZ BÖLÜMÜ KESTANE ÜRETİMİ VE TÜRKİYE ÜRETİMİNDEKİ YERİ CHESTNUT PRODUCTION OF WEST BLACK SEA REGION AND ITS PLACE IN TURKEY Yrd. Doç. Dr. Vedat KARADENİZ Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi ABD, Erzincan ÖZET Sert kabuklu meyveler arasında yer alan ve üretimi çok eskilere dayanan kestane, insanların beslenmesinde önemli yer tutan gıda maddelerinden biridir. Yıllara göre değişkenlik göstermekle beraber Türkiye kestane üretiminde yaklaşık 60 bin ton üretimiyle dünyanın üçüncü büyük üreticisidir. Üretimde yıllar itibariyle görülen dalgalanmalar kuşkusuz kestane kanseri ve mürekkep hastalığıyla ilgilidir. Uzun yıllardan beri kestane ormanlarından bir toplayıcılık ürünü olarak toplanması ve kestane bahçeleri yoluyla üretimin henüz istenilen düzeyde olmaması gibi faktörler de üretimde istikrarın sağlanması önündeki engeller arasında sayılabilir Kestane yetiştiriciliği için gerek iklim koşulları gerekse toprak özellikleri yönünden optimal koşullara sahip Batı Karadeniz Bölümü ülkemizin de önemli üretim alanları arasında yer almaktadır. Türkiye üretiminin yaklaşık %30 luk kısmını oluşturan bu sahada üretim kıyı kesimde yoğunlaşmıştır. Bu çalışmada, Batı Karadeniz Bölümü ndeki kestane üretiminin coğrafi dağılışı, yetişme koşulları, üretim alanları ve miktarları ele alınmış, sorunlar tespit edilerek çözüm önerileri sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kestane, Batı Karadeniz Bölümü, kestane kanseri ABSTRACT Chestnut, which is one of nuts and has a long history about its production, is one of the important food products in human nutrition. According to years Turkey s chestnut production varies and Turkey is the third biggest chestnut producer in the world with its approximate 60 thousand tons of annual production. Fluctuations in chestnut production according to years are certainly connected with chestnut cancer and ink disease. Factors such as the use of chestnut as a gathering product in chestnut forests for a long time and undesired level of chestnut production with chestnut groves can be regarded as the barriers in front of production stability. West Black Sea Region which has appropriate conditions for chestnut production from the perspectives of both climate condition and solid type is also one of the important production areas in Turkey. Chestnut production in this area which comprises of approximately % 30 of Turkey s production is condensed in coastal areas. In this study, the geographical distribution of Chestnut production, growing condition, production area and quantities of chestnut production in West Black Sea Region was examined and then suggestions for the problems were presented. Key Words: Chestnut, West Blacksea Region, chestnut cancer 320

2 1. GİRİŞ İnsanların tükettikleri gıdaların çoğu doğrudan ya da dolaylı olarak tarımsal faaliyetlerden sağlanır. Gıda maddeleri içerisinde yer alan meyveler de insanların günlük gıda ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli bir yere sahiptir. Birçok meyve türünün ana vatanı ve bağ-bahçe kültürünün beşiği olan Anadolu, dünya üzerinde uygun iklim kuşağındaki konumu itibariyle bahçe bitkileri yetiştiriciliği açısından üstün ekolojik avantaja sahiptir. Dünyada mevcut gen merkezleri arasında hem Yakındoğu ve hem de Akdeniz havzası içinde yer alan Türkiye, birçok tür ve çeşidin gen merkezi durumundadır. Nitekim, bugün dünya üzerinde kültürü yapılan 138 meyve türünden, subtropik meyve türleri de dahil olmak üzere 75 kadar tür ülkemizde yetiştirilebilmektedir (GÜLCAN vd. 2000: ). Türkiye de bir yandan ılıman iklim bölgelerinin meyve türleri geniş bir çeşit zenginliğiyle yetiştirilirken, öte yandan subtropikal ve tropikal iklim bölgelerinin meyve türleri de yetiştirilebilmektedir (DURMUŞ ve YİĞİT, 2003: 25). Çok sayıda tür ve çeşit zenginliğinin oluşturduğu bu potansiyel, farklı iklim ve toprak koşullarına adapte olabilecek çeşitlerin seçimini kolaylaştırmıştır. Ülkemizde doğal olarak yetişme imkanı bulmuş meyvelerden biri de kestanedir. Latince adı castanea olan ve Kuzey Yarım Küre nin tüm ılıman bölgelerinde yetişen kestane ağacı Fagaceae (kayıngiller) familyasındandır. Çeşitli kaynaklara göre dünyada kültüre alınmış kestane yetiştiriciliğinin yıl öncesinde başladığı tahmin edilmektedir. Yayılış merkezinin neresi olduğu kesin bilinmemekle birlikte Anadolu nun bu türün anavatanı olduğu ihtimali kuvvetlidir. Nitekim Kastamonu nun (Kastanis) ilk kültüre alındığı yer olduğu kabul edilmekte ve Eski Yunanlı ve Romalı yazarlara göre M.Ö. 5. yüzyılda Anadolu dan Yunanistan a buradan da Güney İtalya ve İspanya ya götürüldüğü söylenmektedir (ÖZÇAĞIRAN vd. 2007: ; SOYLU, 2004: 24; DPT, 2001: 398; SUBAŞI, 2004: 5). Kestanenin bilinen 13 türü genellikle kuzey yarım küresinin değişik bölgelerine yayılmıştır. Bu türlerin doğal yayılım alanları, Doğu Asya (Çin, Kore, Japonya) Türkiye, Güney Avrupa ve Kuzey Amerika dır. Daha ziyade Kuzey Yarım Küre de yerli türleriyle birlikte kestane ormanları şeklinde doğal olarak yetişmektedir. Ağırlıklı olarak yetişen başlıca ülkeler Çin, Kore, Japonya ve Akdeniz ülkeleridir. Akdeniz havzasında yer alan ülkemizde ise Anadolu nun Karadeniz, Marmara ve Ege bölgeleri gibi nemli koşulları orman alanlarında Castanea Sativa Mill (Avrupa kestanesi) türü doğal olarak yetişmektedir. Batı Karadeniz Bölümü nde Zonguldak ın Ereğli ilçesinden başlayan ve Sinop a kadar uzanan kıyı şeridinde yetişen küçük meyveli kestane kuzu kestanesi olarak da bilinmektedir (SUBAŞI, 2004: 5). Çok yıllık bir bitki olan kestane, dünyanın değişik iklim bölgelerinde özellikle de ılıman iklimlerin Atlantik tipi, karasal tip ve Akdeniz tipinin yayılış alanlarında, doğal olarak yetişmektedir (DOĞANAY, 2007: 302). Nemli ve ılıman iklim özelliklerini seven bu ağaç türü, kışın yapraklarını döker ve dinlenme dönemine girer. Kış dinlenme döneminde -35 C sıcaklığa kadar dayanabilmektedir. İlkbahar donlarına karşı hassas olmasına karşın, çiçek açma dönemi geç olduğundan (Mayıs sonu veya Haziran ayı içerisinde) genellikle zarar görmez. Yaz aylarında görülen yüksek sıcaklıklardan değil kurak geçen mevsimlerden etkilenir ve zarar görür. Meyvelerinin gelişmesi ve olgunlaşması için çiçek açımından hasat zamanına kadar yaklaşık günlük bir vejetasyon süresine ihtiyaç duymaktadır. Bu süre 321

3 içinde meyvelerini olgunlaştırabilmesi için toplam kalori alması gerekmektedir (ÖZÇAĞIRAN vd. 2007: 288). Kestane ağacının büyümesi, gelişmesi, meyve vermesi ve meyve olgunlaştırması için öncelikli olarak doğal çevre koşullarının uygun olması gerekmektedir. Bu bakımdan doğal ortamın sıcaklık ve nem koşulları kestanenin ihtiyaç duyduğu optimal değerleri sağlamalıdır. Ancak yine de ürün kalitesinin yükseltilmesi, verimin artırılması ve hastalıklarla mücadele için bazı işlemler yapılmaktadır. Birçok kazık köklü bitki üretiminde olduğu gibi kestane üretiminde de bahçe kurma, toprak işleme, temizleme, sulama, gübreleme, budama, ilaçlama, vb gibi işlemler yapılmaktadır (GÖK ve ZAMAN, 2003: 191). Her ne kadar kestane bitkisi doğal olarak yetişme ortamı bulmuşsa da, ürün kalitesi ve birim alandan alınacak verimin artırılmasında beşeri müdahalelerin rolü büyüktür. Bu nedenle kestane yetiştiriciliği bahçe kurumundan ürünün pazarlanmasına kadar çeşitli derecelerde insan emeği gerektiren bir uğraştır. Kestane yetiştiriciliğinde yapılacak öncelikli iş kuşkusuz bahçelerin kurulmasıdır. Ülkemizde kestane bahçesi kurma başlıca iki şekilde yapılmaktadır. Bunlardan birincisi tohumdan kendiliğinden yetişen ağaçların aşılanması, ikincisi ise aşılı fidan kullanılarak bahçe kurulmasıdır (ÖZÇAĞIRAN vd. 2007: ). Bunlardan kendiliğinden yetişmiş ağaçların aşılanması yöntemiyle kestaneliklerin kurulmasında bahçenin istenilen şekilde düzenlenmesi oldukça zordur. Çünkü bu yöntemde ağaçlar arasındaki mesafe değişken olup kestaneliklerin düzgün sıralar şeklinde oluşturulması ve aralarındaki mesafelerin ayarlanması güçleşmektedir. Batı Karadeniz Bölümü ndeki kestaneliklerin büyük kısmı bu şekilde kurulmuştur. Kestane çeşitlerinin aynen koruyarak çoğaltımları ancak vejetatif yöntemlerle olabilmektedir. Bu yolla çoğaltımında daldırma, çeliklerin köklendirilmesi vb. yöntemlerden de yararlanılmakla birlikte, en çok uygulanan ve güvenilir yöntem aşılamadır. Anaç kullanmak bazı yönlerden zorunlu olduğundan aşılamada kendiliğinden bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle çoğaltımda bir yandan en uygun ve verimli aşılama yöntemlerinin bilinmesi gerekirken öte yandan da çeşitlere uygun anaçların bulunması gerekmektedir (SOYLU, 2004: 43). Bu amaçla ülkemizde yetiştirilen yöreye özgü türler üzerinde çeşitli seleksiyon çalışmaları yapılmaktadır. Kestane, karbonhidratlar, mineraller ve vitamin bakımından zengin bir meyvedir. Çiğ olarak tüketildiği gibi, suda haşlanarak ya da pişirilerek de tüketilmektedir. Bunun yanında kestane konservesi, kestane şekeri, şekerlemesi, kestane kremi veya püresi, ezmesi ve pastası yapılarak da değerlendirilmektedir (DOĞANAY, 2007: 302). Dünya kestane üretimi diğer sert kabuklu meyve türlerine göre oldukça azdır. Ancak özellikle 1990 lı yıllardan sonra üretimde belirgin bir şekilde artış olmuştur. Nitekim 1961 yılında ton olan üretim, 1970 de ton, 1980 de ton, 1990 da ton, 2000 de ton olarak gerçekleşmiştir yılında ilk defa 1 milyon tona ulaşan üretim, 2009 yılında tona yükselmiştir arasındaki 48 yıllık dönemde yaklaşık %138.6 oranında bir artışın olduğu dikkati çekmektedir. Avrupa ülkelerinin üretimlerinin azalmasına rağmen artışın olması kuşkusuz Çin in üretimindeki artışından 322

4 kaynaklanmaktadır. 2. AMAÇ VE YÖNTEM Bu çalışmada, ülkemiz kestane üretiminin yaklaşık üçte bir üretimini oluşturan Batı Karadeniz Bölümü kestane üretimi incelenmiştir. Araştırmanın amacı, sahadaki kestane üretiminin yıllara göre gösterdiği değişiklikleri, ülkemiz üretimindeki yerini ve kestane yetiştiriciliğinde karşılaşılan sorunları ortaya koymaktır. Bu amaçla öncelikle literatür taraması yapılarak kestane yetiştiriciliği ile ilgili kaynaklar taranmış ve kestanenin iklim özellikleri tespit edilmiştir. Daha sonra inceleme alanına ilişkin istatistiki bilgiler elde edilerek üretim miktarı, dikim alanı ve ağaç sayısı ile ilgili veriler yıllar itibariyle değerlendirilerek tablolarla açıklanmaya çalışılmıştır. Saha çalışması kapsamında 2009 ve 2010 yıllarında kestane yetiştiriciliği hakkında bilgi almak için yapılan gözlem ve araştırmaların yanı sıra kestane üreticileriyle mülakatlar yapılmıştır. Hem elde edilen istatistiki veriler hem de mülakat ve gözlem sonuçları coğrafi bakış açısıyla yorumlanmıştır. 3. DOĞAL VE BEŞERİ ÇEVRE ÖZELLİKLERİ Kızılırmak ve Sakarya Irmağı nın aşağı havzaları arasında kalan Batı Karadeniz Bölümü, pek fazla yüksek olmayan sıradağlar ve bunlar arasında uzanan geniş oluklar ile karakterize edilmektedir (Şekil 1). Genel olarak kıyıdan iç kesimlere doğru sıcaklık ve yağışın azaldığı bölümün, alt kesimlerinde kayın ve kestane ağaçlarının yoğun olduğu geniş yapraklı ormanlar yükseklere doğru yerini iğne yapraklı ormanlara ve alpin çayırlara bırakmaktadır (ATALAY ve MORTAN, 2007:113). Kestane ağaçları, Batı Karadeniz de kıyı kesiminden genellikle m. yükseklere kadar diğer geniş yapraklı orman ağaçları ile karışık halde ya da sığ kestane toplulukları halinde bulunmaktadır. Bölümde yer alan hemen bütün illerde (Karabük ve Bolu hariç) kestane üretimi söz konusu olup, ülkemiz üretiminin yaklaşık %30 luk kısmı buradan sağlanmaktadır. 323

5 Şekil 1. Batı Karadeniz Bölümü nün Konum Haritası. Figure 1. Location Map of the Western Black Sea Region. Batı Karadeniz Bölümü kestane yetiştiriciliği için optimal koşullara sahiptir. Bölümdeki bazı istasyonların sıcaklık değerleri incelendiğinde, yıllık ortalama sıcaklıkların 10 C nin üzerinde olduğu görülmektedir (Tablo 1). Dolayısıyla aylık ortalama sıcaklık değerlerine göre yıl içerisinde kestane tarımını olumsuz yönde etkileyecek bir durum söz konusu değildir. Sıcaklığın yıl içindeki dağılışı düzenli olup, özellikle yaz döneminde kestane verimini azaltacak yaz kuraklığı ve sulama sorununun yaşanmaması oldukça önemlidir. Kestane, yıllık yağış toplamı mm ve mevsimsel dağılımı düzenli olan yerlerde sulama yapılmadan yetiştiriciliği yapılabilir. Yıllık yağışın 1000 mm yi geçtiği yerlerde yeterli suyu almaktadır ( Bu nedenle yağış miktarı kestanenin doğal yayılışında önemli bir etkendir. Bu bakımdan gerek yağış miktarı gerekse yağışın yıl içindeki dağılışı dikkate alındığında Batı Karadeniz Bölümü nde sulamaya gerek duyulmadığı görülmektedir. Nitekim seçilmiş istasyonların yağış miktarını gösteren tablo incelendiğinde bütün istasyonlarda yağış miktarının 600 mm nin üzerinde olduğu dikkati çeker. Tablo 1. Seçilmiş bazı istasyonların aylık ortalama sıcaklık ve yağış değerleri, Table 1. The average monthly temperature and precipitation values in some selected stations, İklim El. İstasyon O Ş M N M H T A E Ek K A Yıllık Ort. Sıc. ( C) Ort. Yağ. (mm) Bartın Sinop İnebolu Zonguldak Bartın Sinop İnebolu Zonguldak Kaynak: D.M.İ.G.M. verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Kestanenin toprak özellikleri dikkate alındığında daha çok volkanik kökenli potasyumca zengin asitik topraklar üzerinde iyi bir gelişim imkanı bulmaktadır. Toprağın normal gelişimi, yeterli ve kaliteli meyve verebilmesi için hafif geçirgen, serin ve derin olması gerekir. Bu bakımdan Batı Karadeniz Bölümü toprakları bol miktarda yağış aldığından asit karakterli bir özellik göstermekte olup, kestane yetiştiriciliği için son derece uygundur. Kestane yetiştirilen diğer bölgelerimizde olduğu gibi Batı Karadeniz Bölümü nde de üreticilerin en sık karşılaştıkları hastalıklar mürekkep hastalığı ve kestane kanseridir. Bunlardan mürekkep hastalığına yakalanan kestanelerdeki ilk belirtiler Haziran ayı sonlarında başlayarak yaprak ve sürgünlerin sararıp solmasıyla kendini gösterir. Bununla mücadele etmek için çeşitli yöntemler denense de en iyi çözüm hastalığa dayanıklı anaçlar kullanmaktır. Diğer önemli hastalık olan kestane kanseri ise, ilk defa 1904 yılında ABD de saptanmıştır. Ülkemizde ise 1968 yılında ilk olarak Marmara Bölgesi kestaneliklerinde daha sonra da diğer bölgelerimizde rastlanmıştır. İlk belirtisi sürgün ve dallarda lokal bir esmerleşme ile ortaya çıkmaktadır. Sürgün ve dalların üzerinde hastalığın üreme organları oluşarak dal ve 324

6 sürgünlerin üst tarafı kurumaktadır (AKSOY vd. 2005: 25). Batı Karadeniz Bölümü nde kestane hasadı genel olarak Eylül ayı ortalarından Kasım ayı ortalarına kadar geçen yaklaşık iki aylık dönemde yapılmaktadır. Hasat zamanı çeşitlere ve bölgelere göre farklılık göstermektedir. Hasat zamanı dikenli yumakların hafifçe açılarak içinde doğal rengini almış meyvelerin görünmeye başlamasıyla belirlenir. Ancak meyvelerin tümü aynı zamanda olgunlaşmayıp, belirli bir süre içinde yavaş yavaş olgunlaştığından hasat dönemi de uzun sürmektedir. Kestanelerde hasat elle veya makine ile yapılmaktadır. Bunlardan ilki ülkemizde yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Bu durumda kestane ağacının dallarına sopa ya da sırıklarla vurularak meyveler düşürülür. Ancak bu yöntemde dallara vurma sırasında, dalların kırılmamasına özen gösterilmelidir. Bu yöntemin diğer bir sınırlı yönü ise çırpma sırasında henüz olgunlaşmamış meyvelerin dökülmesidir. Arazi yapısının uygun olduğu yerlerde makineyle de hasat yapılabilir. Bu yöntemde makine ile dallar sallanarak ya da kuvvetli hava akımı verilerek meyveler düşürülür. 4. BATI KARADENİZ BÖLÜMÜ KESTANE ÜRETİMİ Türkiye kestane üretimi yıllara göre değişkenlik göstermekle beraber yaklaşık 60 bin ton civarında gerçekleşmektedir. Üretimde yıllar itibariyle görülen dalgalanmalar kuşkusuz kestane kanseri ve mürekkep hastalığıyla ilgilidir. Bununla beraber kestanenin uzun yıllardan beri kestane ormanlarından bir toplayıcılık ürünü olarak toplanması ve kestane bahçeleri yoluyla üretimin henüz istenilen düzeyde olmaması gibi faktörler de üretimde istikrarın sağlanması önündeki engeller arasında sayılabilir (DOĞANAY, 2007: 303). Nitekim yıllar itibariyle üretim miktarlarını gösteren tablo incelendiğinde, 1990 lı yıllarda 80 bin tonu aşan üretim giderek azalmış 50 bin tonun altına inmiştir yılından itibaren tekrar artmaya başlayan üretim 2010 yılında ton olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2). Tablo 2. Batı Karadeniz Bölümü ve Türkiye kestane üretiminin yıllara göre değişimi. Table 2. Chestnut production change over the years in Western Black Sea Region and Turkey. Yıllar Türkiye Üretimi Batı Karadeniz Bölümü Türkiye Üretimi Batı Karadeniz Bölümü Yıllar (ton) Üretimi (ton) (ton) Üretimi (ton) Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir. Batı Karadeniz Bölümü kestane üretimi ülkemiz üretimiyle paralellik göstermektedir. Yıllara göre üretim değerleri göz önüne alındığında, 1990 lı yıllarda 20 bin tonun üzerinde olan üretim, daha sonraki yıllarda azalarak 11 bin tona kadar gerilemiştir. Ülke genelinde son yıllarda görülen artış Batı Karadeniz de de aynı seyirde devam ederek 2010 yılında ton ile ülkemiz üretiminin yaklaşık %30 luk kısmı buradan karşılanmıştır. Batı Karadeniz Bölümü kestane dikim alanları yıllar itibariyle değişkenlik göstermektedir. Nitekim 1995 yılında 8 bin dekarın üzerinde olan dikim alanı, giderek 325

7 azalmış 2000 yılında 2530 dekar ile en düşük seviyeye gerilemiştir (Tablo 3). Bu tarihten sonra tekrar bir artış olmuş ve 2010 yılında 4 bin dekarın üzerine çıkmıştır. Kestane ağacı sayısında ise bazı yıllar hariç sürekli bir azalmanın olduğu dikkati çekmektedir. Bölümde 1991 yılında 893 binin üzerinde olan kestane ağacı sayısı giderek azalmış ve günümüzde 540 bine gerilemiştir. Benzer bir durum doğal olarak meyve veren ve vermeyen yaştaki ağaç sayısında gözlenmektedir. Ağaç başına verim irdelendiğinde ise 1992 yılında 41 kg ile en yüksek verim elde edilmiş olup, sonraları istikrarlı bir gidişin olduğu son iki yılda ise tekrar artarak 38 kg a yükseldiği görülmektedir. Hem dikim alanı, hem ağaç sayısı ve hem de ağaç başına düşen verimdeki artış-azalışlar özellikle kestane hastalıklarından kaynaklanmaktadır. Bunun yanında geleneksel üretim yöntemlerinin kullanılması da verimi düşüren önemli etkenlerden biridir. Tablo 3. Batı Karadeniz Bölümü kestane dikim alanı, ağaç sayısı, üretim ve ağaç başına verim değişimi ( ). Table 3. Change of chestnut planting area, the number of trees, production and in yield per trees in Western Black Sea Region ( ). Yıl Ağaç sayısı (Adet) Dikim Alanı Ağaç başına ortalama Meyve veren yaştaki Meyve vermeyen yaştaki Toplam ağaç (Dekar) verim (kg) ağaç sayısı ağaç sayısı sayısı Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir. Batı Karadeniz Bölümü nde üretim başlıca beş ilde yapılmaktadır (Tablo 4). Bunlardan Kastamonu aynı zamanda ülkemizde Aydın dan sonra üretimin en fazla yapıldığı il durumundadır. Türkiye üretiminin %15.6 lık (9225 ton) kısmı Kastamonu dan karşılanmaktadır. İlin en önemli üretim sahası kıyı kesimidir. Üretimin en fazla olduğu ilçe 326

8 %70 e yakın oranda (6350 ton) İnebolu dur. Cide yıllık 2 bin ton üretimiyle ikinci sırada yer almaktadır. Bozkurt, Doğanyurt, Abana, Çatalzeytin, Küre ve Şenpazar diğer üretici ilçelerdir. Kastamonu dan sonra en önemli üretici il Sinop tur. Yıllık 4 bin tonun üzerindeki üretimiyle bölümde ikinci ülke üretiminde ise dördüncü sıradadır. Sinop ta kestane üretimi ilin kıyı kesiminin batısındaki ilçelerde yapılmaktadır. En önemli üretici ilçe 2 bin tonun üzerindeki üretimiyle Erfelek tir. Üretimin geriye kalanı Türkeli, Ayancık ve merkez ilçeden sağlanmaktadır. Bölümün diğer üretici illeri olan Bartın, Zonguldak ve Düzce de 2010 yılında 4613 ton üretim gerçekleşmiştir. Bu oran bölümdeki üretimin %25.4 ünü oluşturmaktadır. Bu illerde Sinop ve Kastamonu da olduğu gibi sadece kıyı kesimindeki ilçelerde değil, aynı zamanda iç kısımdaki sahalarda da üretim söz konusudur. Bu durumu yeryüzü şekilleriyle açıklayabiliriz. Bu kesimde kıyıdaki dağlık sahanın yükseltisi azalmakta, Bartın ve Filyos çayları ile kollarının açmış olduğu vadiler vasıtasıyla denizel etkiler iç kısımlara kadar kolayca sokulabilmektedir. Tablo 4. Batı Karadeniz Bölümü illeri kestane üretimlerinin yıllara göre dağılımı ( ). Table 4. Chestnut production by years in provinces of Western Black Sea Region ( ). Bartın Sinop Zonguldak Kastamonu Dü zc Yıllar Merkez Amasra Kurucaşile Ulus Toplam Yıllar Merkez Ayancık Erfelek Türkeli Toplam Yıllar Merkez Alaplı Çaycuma Devrek Ereğli Gökçebey Toplam Yıllar Abana Bozkurt Cide Çatalzeytin Doğanyurt İnebolu Küre Şenpazar Toplam Yıllar Merkez Akçakoca Cumayeri Çilimli Gölyaka Gümüşova Kaynaşlı Yığılca Toplam 1991 yılı üretimine o dönemde Zonguldak a bağlı bir ilçe olan Bartın ın üretimi de dahildir. 327

9 Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye de Ege, Karadeniz ve Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerine uyum sağlamış olan kestane üretiminin yoğun olarak yapıldığı sahalardan biri de Batı Karadeniz Bölümü dür. Yıllık üretimimizin %30 unun karşılandığı bu sahanın kıyı kesimi başlıca üretim alanını oluşturmaktadır. Ancak üretimde ülkemiz genelinde olduğu gibi Batı Karadeniz de de istikrar sağlanamamıştır. Gerek üretimin gerekse ağaç başına verimin artırılması için alınacak birtakım önlemler bu sorunu ortadan büyük ölçüde kaldıracaktır. Bu sorunları ve çözüm önerilerini şu şekilde sıralayabiliriz. Batı Karadeniz de üretimin önündeki en büyük engel şüphesiz kestane hastalıklarıdır. Bunlardan en önemlileri kestane kanseri ve mürekkep hastalığıdır. Üretimde artışı sağlamak için öncelikle bu hastalıklarla mücadele etmek gerekir. Dünyada ve ülkemizde bu hastalıklarla mücadele konusunda çalışmalar yapılmakta ise de henüz kesin bir sonuca ulaşılmış değildir. Kapama bahçeler yoluyla yapılan kestanelikler su geçirmeyen ağır topraklar yerine potasyumca zengin iyi havalanabilen sahalarda kurulmalıdır. Ayrıca yöredeki üniversiteler, ilgili kamu kuruluşları, sanayiciler, pazarlamacılar ve orman köylülerinin birlikte projeler geliştirerek sahaya ve hastalıklara dayanıklı türler geliştirilmelidir. Sahadaki diğer önemli sorun ise kestane üretiminin büyük kısmının tohumdan kendiliğinden yetişmiş ağaçların aşılanması yöntemiyle yapılıyor olmasıdır. Bir başka ifadeyle üretim orman alanlarından toplayıcılık yoluyla yapılmaktadır. Kestane üretim sahalarının orman alanları yerine aşılı fidan kullanılarak bahçe oluşturulması şeklinde dizayn edilmesi verimi artıracağı gibi bahçenin bakımı için yapılacak işlemleri de büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Bu sayede üretim yapılan alanlardaki diğer bitki toplulukları da zarar görmemiş olacaktır. Kestane meyveleri muhafaza yönünden diğer sert kabuklu meyvelere göre daha hassas olduğundan kısa sürede bozulabilmektedir. Bu nedenle Batı Karadeniz üreticisi ürününü kısa sürede elden çıkarma yoluna gitmekte ve düşük fiyata pazarlamaktadır. Üretimin yapıldığı alanlarda kestane meyvelerinin muhafaza edilebileceği soğuk hava depolarının yapılması çiftçinin kaybını en aza indirecektir. Ülkemizde birçok üründe olduğu gibi kestanede de en önemli sorunlardan biri pazarlamadır. Batı Karadeniz kestane üreticisi hasat döneminde topladığı ürününü yerel tüccarlara satmaktadır. Piyasa koşullarını bu kişiler belirlediğinden ürünü gerçek değerinin altında satın almaktadırlar. Bu olumsuz durumu ortadan kaldırmak için üreticiler bir araya Bolu iline bağlı bir ilçe olan Düzce 1999 yılında il yapılmıştır. Aynı yıl Bolu ya bağlı Akçakoca, Cumayeri, Çilimli, Gölyaka, Gümüşova, Kaynaşlı ve Yığılca ilçeleri Düzce ili sınırlarına dahil edilmiştir. Bu nedenle Düzce il yapılmadan önceki 1991 ve 1995 dönemleri verileri Bolu iline ait verilerdir. Zaten kestane üretimi günümüzde Düzce ye dahil edilen ilçelerde söz konusu olduğundan 1999 yılından sonraki dönemlerde Bolu ilinde üretim gerçekleşmemiştir. 328

10 gelerek kooperatifleşme yoluna gitmelidir. Bu sayede ürün gerçek değerinde pazara sunulma şansı bulacağından çiftçinin mağduriyeti de giderilmiş olacaktır. Sonuç olarak üretimi çok eskilere dayanan kestane, insanların beslenmesinde önemli olan yer tutan gıda maddelerinden biridir. Bu nedenle dünyanın değişik yörelerinde kestane meyvesi fakirin ekmeği, ağacı da ekmek ağacı olarak adlandırılmıştır. Bu nedenle ülkemizin de dünyadaki önemli üretici ülkelerden biri olduğu dikkate alındığında, sahadaki eksikliklerin giderilerek üretimin ve ağaç başına verimin artırılması gerekmektedir. KAYNAKLAR AKSOY, H. M., SERDAR, Ü. ve SOYLU, A. (2005). Kestane Fidanlarında Kansere (Cryphonectria parasitica (Murrill) Barr) Karşı Yapılan Uygulamalar, OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt:20 Sayı:1: ATALAY, İ. ve MORTAN, K. (2007). Resimli ve Haritalı Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İstanbul: İnkılap Kitabevi. BULUT, İ. (2006). Genel Tarım Bilgileri ve Tarımın Coğrafi Esasları (Ziraat Coğrafyası), Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. DOĞANAY, H. (2007). Ekonomik Coğrafya 3: Ziraat Coğrafyası, İstanbul: Aktif Yayınevi. DOĞANAY, H. (2005). Türkiye Ekonomik Coğrafyası, Konya: Çizgi Kitabevi. DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Meyvecilik Alt Komisyon Raporu, DPT: 2649, ÖİK: 657, Ankara. DURMUŞ, E. ve YİĞİT, A. (2003). Türkiye nin Meyve Üretim Yöreleri, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:2: ERTAN, E. ve KILIÇ, S. S. (2005). Seleksiyon ile Belirlenmiş Kestane Genotiplerinin Morfolojik, Fenolojik ve Biyokimyasal Özellikleri, ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt:2 Sayı:2: GÖK, Y. ve ZAMAN, S. (2003). Anamur da Muz Tarımının Coğrafi Esasları, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:9: GÜLCAN, R. TEKİNTAŞ, F. E. MISIRLI, A. SAĞLAM, H. GÜNVER, G. ve ADANACIOĞLU, H. (2000). Meyvecilikte Üretim Hedefleri, Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı, Cilt:2: , Ankara. KARAHOCAGİL, P. ve TOSUN, İ. (2004). Kestane, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Bakış, Sayı:7, Nüsha:13. ÖZÇAĞIRAN, R. ÜNAL, A. ÖZEKER, E. ve İSFENDİYAROĞLU, M. (2007). Ilıman İklim Meyve Türleri, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları Ziraat Fakültesi Yayın No:566. ÖZKARAKAŞ, İ., Son erişim 14 Mart SOYLU, A. (2004). Kestane Yetiştiriciliği ve Özellikleri, İstanbul: Hasad Yayıncılık. SUBAŞI, B. (2004). İstanbul Ticaret Odası Etüt Araştırma Şubesi Kestane Sektör Profili, Son erişim 12 Şubat