T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ YARA BAKIM HEMŞİRELİĞİ REHBERİ

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ YARA BAKIM HEMŞİRELİĞİ REHBERİ 2013 Derleyen: Hem. Hatice KÜÇÜKER Düzenleyen: Doç. Dr. Önder KALENDERER Hem. Ayşen ÖZEL Hem. Dilek TURAN Bilimsel Danışman: Dr.Ahmet AKSOYLAR

2 ÖNSÖZ Hemşirelik bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplinidir. Ekonomik ve sosyal değişimler, hemşireliğin profesyonelleşme süreci, yeniliklerin getirdiği değişimler, bakımda kaliteyi artırma gereksinimi hemşirelerin bilgilerini güncellemeleri zorunluluğunu getirmiştir. Bu nedenlerle Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi hemşirelik hizmet içi eğitimi kapsamında hemşirelik bakım hizmetlerinin kalitesinin artırılması ve meslektaşlarımızın çalıştığı birimlerdeki uygulamalarında kaynak olabilmesi amaçlı bu rehber hazırlanmıştır. Etkinliğini ve saygınlığını bilgi birikiminden alacağına inandığımız meslektaşlarımıza bu rehberi hazırlarken, zor çalışma koşulları altında vakit ayırıp derleme yapan değerli hemşirelerimize, bilimsel danışmanlığı ile katkıda bulunan değerli hekimlerimize, hemşirelik mesleğine her konuda destek olan, özellikle bu rehberlerin hazırlanması sırasında her türlü imkanı sağlayan Başhekimimiz Prof. Dr. Orhan Gazi Yiğitbaşı ve çalışmalarımızda her zaman yanımızda olan Başhemşiremiz Gülşen İpekoğlu na teşekkürlerimizi sunarız. Hemşireler bakımın belirleyicisi ve biçimlendiricisidirler Ayşen Özel Dilek Turan Önder Kalenderer 1

3 İÇİNDEKİLER TEPECIK EĞITIM VE ARAŞTIRMA HASTANESINDE YARA BAKIM HEMŞIRELİĞİ 4 YARA VE YARA BAKIM ORGANİZASYONU 6 DERİNİN ANATOMİSİ 8 KRONİK YARALAR 8 BASI YARALARI 8 BASI YARALARININ SINIFLANDIRILMASI 10 BASI YARALARININ ÖNLENMESİ 12 TEDAVİ PRENSİPLERİ 13 DİABETİK AYAK 14 DİABETİK AYAK ÜLSERI ÇEŞİTLERİ 15 DİYABETİK AYAKTA TEDAVİ ESASLARI 16 VASKÜLER BACAK ÜLSERLERİ 17 VENÖZ ÜLSERLER 17 VENÖZ ÜLSER KOMPLİKASYONLARI 17 VENÖZ ÜLSER TEDAVİSİ 18 ARTERİEL ÜLSERLER 19 TEDAVİ 19 AKUT YARALAR 19 KRONİK YARALAR 19 2

4 YARA DEĞERLENDİRİLMESİNİN ÖNEMİ 20 YARA DEĞERLENDİRMEDEKİ AMAÇ 20 YARA DEĞERLENDİRME SIKLIĞI 20 YARANIN DEĞERLENDİRME PARAMETRELERİ 20 PANSUMANLAR 21 YARA BAKIM ÜRÜNLERİ 21 AKTİF KAPAMALAR 21 PASİF KAPAMALAR 22 YARA BAKIM HEMŞİRELİĞİ FORMLAR 24 KAYNAKLAR 27 3

5 TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİNDE YARA BAKIM HEMŞİRELİĞİ Yara, sağlık sektörünün geniş uğraş alanlarından biridir. Yara oluşumu, zaman, enerji ve ekonomik zararlar verir. Oluşmadığı veya düşük derece tutulduğunda ise ilgili birimin kalite katsayısını yükseltir. Bir sağlık sektöründeki bakım kalitesinin en önemli göstergelerinden biridir. Aynı zamanda, daha ilgili ve profesyonel bir yaklaşım ister. Buradan yola çıkılarak Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesinde yara bakım hemşireliği önemsenmiş ve onaylanmıştır. Yara bakım hemşiresi plastik cerrahi hekimleriyle birlikte çalışmalarını sürdürmektedir. Aynı zamanda Yoğun Bakımlarda da görevlendirme yapılmıştır. Her sabah, Yara bakım hemşiremiz Reanimasyon Yoğun Bakım ünitesi ilk sırada olmak şartıyla, Çocuk Yoğun Bakım, Cerrahi Yoğun Bakım, Dahiliye Yoğun Bakım Kliniklerine rutin olarak gitmektedir. Hastanemizde, özellikle yoğun bakımlarda her türden ve dereceden yara ile karşılaşılmakta ve tedavisi planlanmaktadır. Kritik Yoğun Bakım, Nöroloji Yoğun Bakım ve Koroner Yoğun Bakım ise hasta olunca konsülte edilmektedir. Diğer kliniklerden de aynı şekilde hasta bildirimi gün içinde yapılmaktadır. Özellikle bası yarası bulunan hastalar veya yatış dosyalarında bulunan ve hasta yattığında hemen doldurulan risk skalası 15 ve 16 dan düşük olan hastalar belirlenmekte ve Yara Bakım Hemşiresine gösterilmektedir. Klinik hemşiresi ile birlikte değerlendirilen yaraya uygun bakım planı oluşturulmaktadır. Yara bakım hemşiresi yaranın durumuna göre gerekirse doktoruyla da konuşarak hastayı takibe alır. Bu takipler yaranın durumuna ve kullanılan ürüne göre günlük veya daha uzun aralıklı olabilir. Bu durumda da klinikteki ilgili kişiler bilgilendirilir. Aynı zamanda görülen tüm hastalar mutlaka plastik cerrahi hekimlerine bildirilmekte (yaranın resimlerini göstererek veya hasta başına çağırarak), onların bilgisi dâhilinde uygun ürünler kullanılmaktadır. Yaraya uygun bakım yapılınca yara değerlendirme formu doldurulmaktadır. Bu form haftada bir tekrar doldurularak yaranın iyileşme takibi yapılmaktadır. Eğer bu formda yara iyileşmesi kötüyse tedavi protokolü yeniden gözden geçirilir ve gerekirse değiştirilir. Hasta başlarındaki HEMŞİRE GÖZLEM Form larına günlük olarak not düşülmektedir. Bazı yara bakım ürünleri günlük değiştirilmese de günlük olarak kontrol edilmektedir. Tüm yaralar resimlenerek kayıt altına alınmaktadır. 4

6 Hastanın yarası ilk aşamada ise veya risk gurubunda ise hemşiresine hastaya ve hasta yakınına eğitim verilir. Ayrıca eve çıkan yatağa bağımlı ve/veya yarası olan hastalar ile hastaların ailelerine de eğitim verilmektedir. Bu eğitimlerde öncelikli olarak hasta yakınlarına, yarası olan veya yatağa bağımlı hastalardan korkmamaları gerektiği ve onlarla yaşamaya alışmaları gerektiği anlatılmaktadır. Yatağa bağımlı hastalarda en çok dikkat edilecek noktanın pozisyon vermek olduğu, nasıl ve hangi sıklıkla pozisyon verecekleri hastanın durumuna göre anlatılmaktadır. Hastanın yatak değişimi, alt değişimi, günlük vücut bakımı, banyosu ve cilt bakımı anlatılmaktadır. Yarası olan hastanın yara bakımı da bakacak kişi veya kişilere ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Hastalar, kontrole çağrılır ve durumları değerlendirilir. Eğer primer problemi için kontrole gelecekse aynı gün çağrılmaktadır. Bu eğitimler hasta başında veya Plastik Cerrahi Polikliniğinde yapılmaktadır. Bu eğitimler sonunda mutlaka Hasta Eğitim Formu doldurulmaktadır. Bu şekilde, profesyonel yara bakımı hizmetleri hastanemizde 2008 Ocak tan bu yana yapılmaktadır. Yara bakım ürünlerinin kullanımı belli bir prosedürle (yara bakım hemşiresinin ve plastik cerrahi hekiminin imzası ile) yapılmaktadır. Bu durumda ekonomik ürün kullanımı sağlanmaktadır. Yara takipleri daha bilinçli yapılmaktadır. 2yıl içerisinde yara istatistiklerimizde ciddi düşüşler gözlemlenmiştir. Bu da hemşirelikte profesyonel yaklaşım ve girişimin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu göstermektedir. Yaranın tarihçesi Çağlar boyunca insanlık başta savaşlar olmak üzere çeşitli nedenlerle yara ve yara bakımı ile sürekli bir uğraş içinde olmuş, bu uğraşlar zamana ve kitlelere göre yapılmıştır. Bu süreçte belki de modern yara bakımının temelleri atılmıştır. Yunan Mitolojisinde Chiron yarı adam, yarı at yapısındadır ve iyileştirici denilir. Herkül ün zehirli oku ile bacağından yaralanmış ve iyileşmemiştir. Kendisi ölümsüz olduğu için bu yara ile yaşamış ve yaralı insanlara yardım etmiştir. Hipokrat ise M.Ö. 400 lü yıllarda yaranın kuru tutulmasını savunmuştur. 5

7 İbni Sina ise yara bakımı ile ilgili olarak devamlılığı bozulan dokular için, Stabilizasyon, kanama kontrolü Uygun ilaç ve gıdalar Sepsisin engellenmesini önerir yılında İngilizler savaş yaralarında kaynar su ile koterizasyon yöntemini uygulamışlardır de ise AMBROİSE PARE sıcak su yerine yaralara gül yağı ve yumurta sarısından oluşan bir karışım uygulamış ve hastaların daha çok rahatladığını ve yaraların iyileştiğini görmüş. EDWIN SMITH PAPİRÜSÜ NDE ise tamamı yara bakımına ait 48 hastada baş, boyun, omuz ve göğüs yarası tedavisi anlatılır ve yaklaşım şudur: İrrite ise yumuşat Sıcak ise soğut Şiş ise söndür Ağrılı ise rahatlat. Yüzyıllarca yara ve yara bakımına karşı verilen uğraş bugünkü modern yara bakımının temellerini oluşturmuş ve bu büyük bir sektör haline gelmiştir.. Yara ve yara bakım organizasyonu Yara: Doku bütünlüğünün herhangi bir nedenle bozulmasına yara denir. Yara bakımı; temel olarak kronik yaraları kapsayan multidisipliner bir ekip(tespit edilen yarayla ilgilenen tüm bilim dalları), yaraya uygun girişim ve pansuman materyali kullanılan bir organizasyon gerektirir. Yara bakımı, birçok bilim dalını ilgilendirir, ancak hiçbirinin birincil uğraşı alanı olmadığından, bu hastaların bakımı hep problem olur. Yara bakım organizasyonu bu nedenle doğmuştur. Yara bakım organizasyonunda hasta; multidisipliner ekip, pansuman ve tedarikçi firmalar ilgili taraflardır. 6

8 Bu hastalar hastanemizde hangi kliniğe yatırılmaktadır? Bu hastalar hastanemizde hangi bilim dalı tarafından takip edilmektedir? Yara bakım klinikleri Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Genel Cerrahi Vasküler Cerrahi Ortopedi Dermatoloji Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Endokrinoloji ve İç Hastalıkları Enfeksiyon Hastalıkları Acil Servisler Yara bakım klinikleri; kurumların çalışma sistemlerine göre bir bilim dalına hizmet verirler, sürekli veya konsültan hekim bulundururlar, ancak bu ekibin temelini yara bakım hemşireleri oluşturur. 7

9 Yara bakım hemşireleri; ülkelere göre özel isimlerle anılan, eğitim sonrası kurs ve sertifika programlarını tamamlayarak görevlendirilirler. Ülkelere göre değişmekle beraber, reçete yazamaz ve cerrahi girişim yapamaz. Derinin anatomisi Kronik yaralar Bası yaraları Diabetik ayak yaraları Vasküler bacak yaraları Travma, yanık, tümör ve diğer yaralar BASI YARALARI Bası yaraları, dışarıdan gelen fiziksel bir basınç sonucu vücut yüzeyindeki sıkışma, sürtünme, yırtılma veya bunların çeşitli derecelerde kombinasyonlarıyla ortaya çıkan ülserasyonlar ve doku nekrozlarıdır. Etiyolojisi, patolojisi, korunma, erken tanı ve tedavisi çok iyi bilinmesine rağmen bası yaraları günümüzde hala ciddi bir sağlık sorunudur. Bası yarası, karmaşık bir doku harabiyeti olması nedeniyle tedavisinde multidisipliner yaklaşım gereklidir. Yara oluşumundaki süreç Shering (makaslama) o Yüzeyel hasarlar o Derin hasarlar Basınç sonucu (lindon) o Kemik çıkıntılarına yakın dokular en fazla etkilenir o İskemi 8

10 Epidemiyoloji Hastanede yatanların %9 unda gelişmektedir. Hastaların %62 si 70 yaş üstüdür. Eşlik eden tıbbi problemler mevcuttur. Yaşlı ve alt ekstremite cerrahisi geçirenlerin %66 sında görülmektedir. Bası yaralarının %96 sı göbek seviyesinin altında olmaktadır. Çoğunda sırt üstü yatma ve oturmaktan dolayı gelişir. Lokalizasyon olarak %75 i pelvik bölgesindedir. FİZYOPATOLOJİ Ekstrinsik (dış) Etkenler o Bası o Makaslama o Sürtünme o Ayrılma o Kopma İntristik (iç) Etkenler o İskemi o Nem o Enfeksiyon o Ödem o Yaş o Malnütrisyon o Hareketsizlik o Duyu kaybı o Kronik hastalıklar BASI Bası oluşumundaki en önemli etiyolojik faktör bası dır. Yumuşak dokulara yapılan bası, İskemi ile sonuçlanır. Bası giderilemez ise nekroza ve ülserasyona doğru ilerler. Pozisyon değiştirmek basınç süresini düşürür ancak basıncın şiddetini azaltmaz. Basıncın şiddeti vücudun üzerinde yattığı yüzey ile temas alanı artırılarak azaltır. Bası yarasının oluşmasında basıncın yanı sıra basıncın uygulandığı süre çok önemlidir. 9

11 BASI YARALARININ SINIFLANDIRILMASI Evre-1: Cilt bütünlüğü bozulmamıştır, kızarıklık aşamasındadır. Kızarıklık basınç kalktıktan sonra da 30 dakikadan fazla kalır, ciltte ısrarlı renk bozukluğu vardır. Evre-2: Epidermis, dermis veya ikisini de içine alan kısmi cilt kaybı vardır. Ülser yüzeyeldir ve kabarcık veya derin olmayan krater gibi gözlenir. 10

12 Evre-3: Tüm deri katmanlarının harap olduğu ve alttaki tüm subkutan dokuların nekrotize olduğu yara halidir. Tüm subkutan dokular ve yağlar işe karışmıştır. Yara yatağı genelde ağrısızdır. Evre-4: Cildin tüm katmanlarında kayıp vardır ve dokularda şiddetli yıkım vardır. Adale, kemik, eklem kapsülleri zarar görmüştür. Bu aşamada nekrotik dokular, eksuda ve enfeksiyon vardır. Yara yatağı genellikle ağrısızdır. 11

13 Yaranın değerlendirilmesi Yeri ve derinliği Ebadı Evresi Durumu Kokusu Eksuda nın miktarı ve tipi Çevre dokuların da değerlendirilmesi gerekir. Cildin izlenmesi ve değerlendirilmesi Renk Yanık Kabarcık Şişlik Sivilce Morluk-Çürüme Kesik Tüm bunlar dikkatlice değerlendirilmelidir. Seçilen destek yüzeyi de (yatak, sandalye) çok önemlidir. İdeal destek yüzeyi Dokuda bası dağılımını kontrol etmeli Kemik yüzeylere uygulanan basıyı en aza indirmeli Sürtünme ve makaslamayı en aza indirmeli Transfer ve hareketliliği engellememeli Hemşirelik hizmetlerini engellememeli Dokunun sıcaklığını ayarlamalı ve havalanma sağlamalı Hafif olmalı Dayanıklı olmalı Temizlenmesi ve saklanması kolay olmalı Maliyeti uygun olmalı. Bası yaralarının önlenmesi En ucuz ve kolay tedavi şekli bası yaralarının engellenmesidir. Bası yarası riski olan hastaların kişiye özel tedavi planları 24 saat içinde yapılmalıdır. Çünkü bası yarası saat içinde oluşur. 12

14 Etkin bir önleme planı için; o Uygun tıbbi bakım (malnütrisyon, anemi vb. o İyi bir hemşirelik bakımı o Eğitim ( hasta, personel, aile) o Hasta uyumunun sağlanması o Bası azaltan araçlar kullanmak o Uygun yüzeylerde dikkatli pozisyon verme Bası yaralarının tedavisi Tedavi prensipleri Basıyı ortadan kaldırmak Beslenme desteği Yara bakımı Enfeksiyon önlenmesi Sistemik tedavi Beslenme Dolaşımın artırılması Anemi tedavisi Enfeksiyon ile savaş Yerel tedavi Debritman Ölü boşlukların doldurulması Eksuda nın absorbe edilmesi Nemli yara düzeyi oluşturma İyileşen yaranın korunması Enfeksiyon tedavisi Dikkat edilecek noktalar Tedaviye başladıktan sonra yara debritmana bağlı büyüyebilir. Yarada enfeksiyon belirtisi varsa mutlaka mikrobiyolojik örnek alınmalıdır. Yaranın temiz olması izlem için önemlidir. Yara büyüyor ve temizlenmiyorsa tedavi protokolü kontrol edilmelidir. Başka bölgelerde yara oluşumuna dikkat edilmelidir. Değişikliklerin izlemi için fotoğraf çekilmelidir. Haftada bir kez yara tekrar değerlendirilmelidir. 13

15 Sonuç Koruyucu sağlık hizmetleri çok önemlidir. Hasta ve hasta yakınlarının eğitimi önemlidir. Erken cerrahi müdahale ve tedavi önemlidir. Yara bakımı profesyonel bir bakış ve uğraş gerektirir. DİABETİK AYAK Diabetes mellitus, kan şekerinde yükseklik, karbonhidrat ve lipid metabolizmasında bozukluk oluşturur. DM hastalarının %15 i ayak ülseriyle karşılaşırlar. 2 yıl içinde nüks %50 dir. En sık diabetik hasta yatış komplikasyonu Diabetik Ayak tır. Diabetes mellitusta kötü yara iyileşme nedenleri Büyüme faktörü eksiklikleri Bozuk hücresel fonksiyon Arteriel yetmezlik Nonregüle glukoz Diabetik ayakla ilgili notlar Eğer ayakta nabızlar alınamıyor ve ülserde tedaviye rağmen iyileşme yoksa bu durumda ileri vasküler incelemeler yapılmalıdır. Ayak ülserleri mümkün oldukça erken tedavi edilmelidir ve hızlı iyileşme daha az enfeksiyon demektir. Ayak ülserini tedavi için ülserin derinliğini belirlemek gerekir. Nöropatik ülserlerde nekrotik dokular en kısa sürede debride edilmelidir ki yara yeterince değerlendirilebilsin. İskemik ve nöroiskemik yaralarda enfeksiyon bulgusu yoksa debritman yapılmamalıdır. Diabetik ayaklarda enfeksiyon ekstremiteyi tehdit eden bir durumdur ve derhal tedavi edilmelidir. Tedavi hastanın değerlendirilmesi ile başlar çünkü ülserin oluşum sebebi tedaviye rehber olur. 14

16 Diabetik ayak ülseri çeşitleri NÖROPETİK AYAK İSKEMİK AYAK Nöropatik ülserler genelde ayak tabanında veya bir kemik deformitesinin üstünde oluşur. İskemik ve nöroiskemik ülserler sıklıkla ayak parmaklarının uçlarında ya da ayağın dış kenarında oluşur. D.Ayakta enfeksiyon belirtileri olmasa da kemik harabiyeti ve abse düşünülmelidir. Eğer abse varsa drene edilip antibiyotik başlanır. Diabetik ayak ülserinin sınıflandırılması wagner sınıflandırması GRADE 0: Ülser yoktur, risk faktörü yüksek. GRADE 1: Yüzeyel ülser, enfeksiyon yok. GRADE 2: Tendon + yumuşak doku tutulumu. GRADE 3: Derin enfeksiyon ve osteomiyelit var. GRADE 4: Ayağın ön bölümünde nekroz var. GRADE 5: Ayağın tamamında nekroz var. Diyabetik ayak ülserlerinin önlenmesi için verilen eğitimler Kendi kendine muayene(hasta devamlı olarak kendini değerlendirmeli) Ayakkabı seçimi(sıkmayan, ayağa tam oturan, terletmeyen, hava alan olmalı ) Deri bakımı (her gün yıkanmalı ve nemli tutulmalı) Tırnak bakımı (çok kısa kesilmemeli ve düz kesilmeli) Çoraplar(pamuklu, terletmeyen, sıkmayan, lastiksiz olmalı) Mantar enfeksiyonlarından kurtulma (mantar var ise tedavi edilmeli) Günlük yaşam aktivitelerine dikkat (ağır şartlar hafifletilmeli) Yara bakım eğitimi(yarasına ve hastaya göre değişkendir) 15

17 Ayak muayenesi Hastanın şikâyetlerinin öğrenilmesi Derinin durumu Isı kontrolü Renk kontrolü Volüm kontrolü Ayak ülserleri Ayak duyu testi Ayak deformitelerinin tanısı Vasküler değerlendirme Risk kategorilerinin belirlenmesi Ayakkabıların seçimi ve değerlendirilmesi Diyabetik ayakta tedavi esasları Yük binen alanlarda basıncı azaltmak Kan basıncını düzenlemek Enfeksiyonu tedavi etmek Kan şekerini ayarlamak Yara bakımı yapmak Sebebi bulup, nüksü engellemek Diyabetik ayak ülseri tedavisi ekibi Yara bakım hemşiresi Endokrinoloji Ortopedi Radyoloji P.Cerrahi Enfeksiyon Hastalıkları Kalp Damar Cerrahisi Genel Cerrahi Diyabet Eğitmeni Podiatri 16

18 VASKÜLER BACAK ÜLSERLERİ Venöz Arteriyel Non vasküler Venöz ülserler Risk faktörleri Aile Anamnezi DVT, DM, KKY, ödem öyküsü Obezite Bacağa şiddetli travma Ağır egzersiz Multıble gebelik Tromboflebit Hastaya yaklaşım Ülserin genel olarak değerlendirilmesi Arteriyel değerlendirme Venöz değerlendirme Patogenez Yüzeyel-derin-performans venlerin yetmezliği Venöz Hipertansiyon Venöz yetmezlik Venöz ülser komplikasyonları Yürüme sorunları Ağrı Enfeksiyon Dermatit Malignite 17

19 VENÖZ ÜLSERLER Eritem, kaşıntı, eksidasyon vardır Deri nekrozu oluşur Sığ, yumuşak, kolay kanayan bir özelliği vardır Ağrısı değişken, tek veya multipl olabilir. VENÖZ ÜLSER TEDAVİSİ Egzersiz, yaşam tarzı, kilo kaybı Topikal tedavi Kompresyon tedavi Debritman Komplikasyonların tedavisi Vasküler cerrahi VENÖZ ÜLSER TEDAVİSİNDE BAŞARISIZLIK İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ Uzun süreli ülser Büyük ülser Ven yetmezliklerinin düzeltilmemesi 18

20 ARTERİEL ÜLSERLER Ağrılı, şiş, ödemli, ülserli alanlardır Genellikle parmaklar, bası noktaları, tibia kenarı, kemik çıkıntılarında oluşur Tabanları kuru ve nekrotiktir Parlak, soluk, soğuk ve kalınlaşmış tırnaklar vardır. Arteriel ülserde yapılması gerekenler İskeminin değerlendirilmesi gereklidir Debritman, drenaj gerekebilir Ülser derecesine göre topikal tedavilerle iyileşebilir Bölgeye oksijenli kan akımını arttırmaya yönelik Trombolitik tedavi yapılabilir Oksijen, besleyici maddeler ve antibiotiklerin enfekte bölgeye ulaşması engellendiği için enfeksiyon kontrolü gecikir. Bunun sonucu iskemi artar ve gangren, nekroz gelişir. Buna dikkat edilmesi gereklidir. Tedavi Tedavide primer yaklaşım REVASKÜLARİZASYON dur. REVASKÜLARİZASYON; o Anjiografik Girişimler: PTA, Stent. o Cerrahi Girişimler: Bypass, Endarektomi. Maalesef bunların birçoğu AMPUTASYON ile sonuçlanır. GENEL YARA DEĞERLENDİRİLMESİ Akut yaralar Beklenen sürede iyileşir Etken geçicidir İyileşmeyi engelleyen faktörler azdır İyileşme devamlıdır. Kronik yaralar İyileşme yavaştır veya yoktur Etken devamlıdır İyileşmeyi engelleyen faktörler fazladır Yara sıklıkla tekrar eder. 19

21 Yara değerlendirilmesinin önemi Tedavi seçimine yardım eder Yaradaki değişiklikler takip edilebilir Kullanılacak ürünlerin seçimini kolaylaştırır Yara eğitiminde önemlidir. Yara değerlendirmedeki amaç Yarayı ayırt etmek ve tanımak Yara iyileşmesini geciktiren nedenleri belirlemek Yarayı evrelemek Yara değerlendirme sıklığı Akut yaralarda günlük veya her pansuman değişiminde Kronik yaralarda haftalık değerlendirilir. Yaranın değerlendirme parametreleri Yaranın hikâyesi Lokalizasyon Yaranın boyutu Yara yatağı ve yüzeyinin durumu Yara kenarının ve çevre dokuların durumu Yarada tünel oluşumu Enfeksiyon varlığı Eksuda ve drenaj Ağrı Yaranın evrelendirilmesi. Dikkat Yaranın değerlendirilmesi mutlaka kayıt edilmeli ve fotoğraflandırılmalıdır. Yarayı değerlendirirken yaranın sahibi, yani hasta ihmal edilmemelidir. Yara serum fizyolojik ile yıkanmalıdır. Antiseptikler önerilmemektedir. Yara çevresi kuru, yara nemli tutulmamalıdır. Yarayı yıkarken yeterli sıvı uygun basınçta uygulanmalıdır. 20

22 PANSUMANLAR İdeal pansuman materyalleri özellikleri Yaranın nemini korumalıdır. Fazla eksudayı absorbe etmelidir. Yara yüzeyine nazik yapışmalıdır. Hemostatik özellikte olmalıdır. Enzimatik debritman özelliği olmalıdır. Yarayı bakterilere karşı korumalıdır. Alerjik ve toksik olmamalıdır. Kolay uygulanabilir olmalıdır. Hastanın hareketine izin vermelidir. Kokuyu ve ağrıyı azaltmalıdır. Ekonomik olmalıdır. Pansuman seçimi kriterleri Yaranın derinliği 0,5 cm den büyük mü? Tünel ve cilt altı boşluk var mı? Eksudanın durumu? Amaç Eksudanın emilmesi Nemli yara yüzeyinin sağlanması Travma ve bakterilere karşı engel İzolasyon. YARA BAKIM ÜRÜNLERİ Yara ve yara bakımı bir endüstri doğurmuştur. Bunlara YARA BAKIM ÜRÜNLERİ denir. Farklı ürünler, farklı özellikleri sağlar. Önemli olan, yara ile ürünün uygun eşleştirilmesidir. İdeal, bütün yaralara uygun tek bir ürün yoktur. Ürünler, Aktif Kapamalar ve Pasif Kapamalar diye iki bölümde değerlendirilir. Aktif kapamalar Vac (vakumlu bir sistemle yaradaki eksudanın aspire edilmesini sağlayan bir sistemdir.) Elektrik stimülasyonu (yaraya düşük voltajda elektrik verilerek granülasyon sağlanmasıdır) 21

23 Hiperbarik oksijen (hastaya saf oksijen solutularak yara iyileşmesi sağlanmasıdır) Larva debritmanı (Magot larvalarının aracılığı ile yaradaki ölü dokuların temizlenmesidir) Jet-lavaj irrigasyonu (belli bir basınçla yaranın yıkanması işlemidir) Kök hücre teknolojileri (hastanın kendi kanından, uygun hücrenin üretilmesidir) Pasif kapamalar Hidrojeller Kaviteli yara doldurucular Hidrokolloid örtüler Hidrofiber örtüler Köpükler Yağlı gazlar Anti bakteriyeller 22

24 23

25 24

26 25

27 26

28 KAYNAKLAR: 1. Arman D. Bası yaraları.2007;7 2. Yılmaz F. Bası yaralarının sınıflandırılması. 2007;13 3. Karadağ A. Basınç ülserleri değerlendirme önleme ve tedavi. 2003;7 4. Çetinkalp Ş. Ulusal yara bakım kongresi. 2008;27 5. Barutçu A.Yara yatağının hazırlanması. 2008;17 6. Uncu H. Vasküler bacak yaraları. 2008;51 BU HEMŞİRELİK REHBERİNİN EĞİTİM PLANLAMA KOORDİNASYON KURULUNDAN ONAYI ALINMIŞTIR. TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ HEMŞİRELİK HİZMET İÇİ EĞİTİM DÖKÜMANIDIR. PARA İLE SATILAMAZ, ÇOĞALTILAMAZ 27