Kanser Kemoterapi Rehberi ve Uygulamaya Yönelik Öneriler

Transkript

1 Kanser Kemoterapi Rehberi ve Uygulamaya Yönelik Öneriler İkinci Baskı Editörler Maryane Fishman, RN,MS Mary Mrozek Orlowski, RN, MSN, AOCN Amerikan Onkoloji Hemşireleri Derneği (ONS) bu baskıdaki değerli katkılarından dolayı ONS Kanser Kemoterapi Kurs katılımcılarına / eğiticilerine teşekkür eder, Jeannie Brant, RN, MS, AOCN Aurelie Cormier, RN, CS, MS, AOCN Rebecca Hawkins, RN, MSN, ANP, AOCN Cindy Johnson, RN Pamela Kennedy, RN Maureen O Rourke, RN, PhD Mary Beth Riley, RN, MSN, OCN Deborah Rust, RN, MSN,CRNP, AOCN Charlene Sakuri, RN

2 Amerikan Onkoloji Hemşireleri Derneği Yayınlarının orijinal dili İngilizce dir. Tercüme izni Amerikan Onkoloji Hemşireleri Derneğinin Yönetim Kurulu tarafından verilmiştir. Bununla birlikte İngilizce den yapılan tercümeler daima tam ve doğru olmayabilir. Burada yer alan bilgilere güvenerek okuyucular orijinal İngilizce versiyonlarını da kontrol etmelidirler. ii

3 İçerik Giriş... 1 Eğitim Bölümü... 3 I. Kursun Tanımı... 3 A. Hücresel değişim ve ilaçların etkisine ilişkin ilkeler B. Kemoterapöetik ajanların sınıflandırılması ve her sınıf içinde bulunan özel ajanlar... 3 C. İlaç uygulamasına ilişkin güvenlik önlemleri... 3 D. Kemoterapi alan hastada değerlendirme ve hemşirelik bakımı... 3 II. Kurs Konuları... 3 III. Kurs Kapsamı... 3 A. Kanser Tanım Derecelendirme ve deferansiyasyon TNM sınıflandırması Tedavi yöntemleri... 3 B. Kanser kemoterapisinin tarihçesi... 3 C. İlaç geliştirme Klinik öncesi insan çalışmaları Kemoterapide klinik çalışmalar Klinik çalışmalarda hemşirenin rolü Eğitim kaynakları D. Kanser kemoterapisinin ilkeleri Kanser kemoterapisinin amaçları Tümör hücresinin değişimi ve hücresinin yaşam siklüsü Tümörün gelişimine ilişkin teoriler Kemoterapi ajanlarının farmakolojisi Cevabı etkileyen faktörler Tümör cevabının değerlendirilmesi Kanser kemoterapötik ajanlar E. Tedavi öncesi dönem Hemşirelik tanılaması F. Kemoterapötiklerin hazırlanması, saklanması ve taşınması Kemoterapi maruziyetine bağlı sağlık riski İlacın hazırlanması İlacın saklanması İlacın taşınması G. Tedavi fazı Genel bilgi Karşıt görüşler Periferal damar yolu İlaç uygulaması Santral venöz kateterler Ekstravazasyon Aşırı duyarlılık ve anafilaksi H. Güvenlik Önlemleri Kemoterapi uygulamasından sonra vücut sıvılarına ilişkin önlemler Örtüler Atıkların kontrolü Kazara maruziyet İlacın dökülmesi Korunma Dökülen ilacın temizlenmesi iii

4 iv I. Kayıt J. Kemoterapi uygulamasına ilişkin etik konular K. Kemoterapi uygulamasına ilişkin yasal konular IV. Semptom Yönetimi A. Kemik iliği baskılanması Nötropeni Trombositopeni Anemi B. Gastrointestinal/Mukozal Bulantı ve kusma Diyare Mukozit Anoreksi Konstipasyon C. Alopesi Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi D. Yorgunluk Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi E. Kardiyak Toksisite Fizyopatoloji Süreklilik Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi F. Pulmoner toksisite Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi G. Hemorajik Sistit Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşımlar Hasta eğitimi H. Hepatotoksisite Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi I. Nefrotoksisite Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi... 82

5 J. Nörotoksisite Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi K. Cinselli ve üreme ile ilgili disfonksiyonlar Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi ve danışmanlık L. Cilt reaksiyonları Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme, tedavi ve eğitim M. Okular toksisite Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi N. Sekonder kanserler Fizyopatoloji Görülme sıklığı Değerlendirme Kollaboratif yaklaşım Hasta eğitimi Klinik Uygulama I. Kursun Tanımı II. Kursun Amaçları III. Klinik Aktiviteler IV. Değerlendirme Kaynaklar Ekler Ek 1. Amerikan Ulusal Kanser Enstitüsünün Sık Kullanılan Toksisite Kriterleri Ek 2. Evde Kemoterapiye İlişkin Güvenlik Önlemleri Ek 3. Hemşire Takip Formu Ek 4. Kemoterapi Takip Formu Ek 5. Klinik Uygulamayı Değerlendirme: Bölüm I Ek 6. Klinik Uygulamayı Değerlendirme: Bölüm II Resimler İndeks v

6 Editörlerin Önsözü Yeni kanser tanısı konan hasta ve ailesine hastalığı, tedavi ve bakımı hakkında bilgilendirmekten sorumlu olan onkoloji hemşiresi tedavi süreci boyunca hastaların tedavi ve bakımını koordine etmekte, tedavi rejimlerinin uygulanmasını sağlamakta, hastayı değerlendirmekte ve yaşam kalitesini en üst düzeyde sürdürmeye yönelik öz-bakım davranışlarını hastaya açıklamaktadır. Multidisipliner bir ekibin üyesi olarak bu denli kapsamlı rollerini yerine getirebilmesi için onkoloji hemşiresi, yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalı ve kanser tedavisindeki gelişmelere paralel olarak farklı bilgi kaynaklarını kullanarak kendisini geliştirmelidir. Buna dayanarak 1999 da, Amerikan Onkoloji Hemşireliği Derneği (ONS) tarafından yayınlanan Kanser Kemoterapi Rehberi ve Uygulamaya Yönelik Öneriler kitabının Türkçe versiyonunu kemoterapi uygulamasında aktif rol alan Türk onkoloji hemşirelerinin uygulamalarında kaynak olabilmesi amacıyla oluşturduk. Kitabın Türkçe versiyonunu oluşturan Dr. Gülbeyaz Can a, Türkçe versiyonun kontrolü sırasında emeği geçen Dr. Ümran Oskay a, MSc. Zeliha Tülek e ve tüm insanlara teşekkür ederek kitabın onkoloji hemşirelerinin uygulamasında yararlı olmasını dileriz. Prof.Dr. Zehra Durna Prof.Dr. Adnan Aydıner vi