İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...11

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...11 GİRİŞ TÜRK EDEBİYATINDA SÛRNÂME A. MANZUM SÛRNÂMELER...16 B. MENSUR SÛRNÂMELER Müellifi Bilinen Sûrnâmeler Müellifi Bilinmeyen Sûrnâmeler...18 C ŞENLİĞİ Nİ ANLATAN SÛRNÂMELER İntizâmî Sûrnâmesi (Sûrnâme-i Hümâyûn) Âlî Sûrnâmesi (Câmiü l-buhûr Der-Mecâlis-i Sûr) Diğer Edebî Eserler...22 I. BÖLÜM FERÂHÎ SÛRNÂMESİ A. ESERİN MÜELLİFİ...23 B. SÛRNÂME-İ HÜMÂYÛN Nüsha Tavsifi Eserin Şekil Özellikleri Eserin Muhtevası II. BÖLÜM FERÂHÎ SÛRNÂMESİ NDE 1582 ŞENLİĞİ A. ŞENLİĞİN HAZIRLIK VE PROTOKOL İŞLERİ Şenlik Alanının Tezyini Davetli Listesi Padişahın Şenlik Meydanına Gelişi Şenliğin Başlangıcı ve Süresi...49 B. ESNAF ALAYLARI VE ÇEŞİTLİ ZÜMRELERİN GEÇİŞİ Meslek Erbabı ve Sanatkârların Geçişi Ulemâ ve Sulehânın Geçişleri...65

2 MEHMET ÖZDEMİR 3. Gayrimüslim Tebanın Geçişi Şenliğe Katılan Yabancı Elçiler...70 C. ŞENLİKTE HEDİYE TAKDİMİ Devlet Erkânının Pîşkeşleri Esnaf ve Meslek Gruplarının Padişaha Hediye Takdimi Padişahın Halka Hediyesi (Saçı) D. ŞENLİĞİN ZİYAFETLERİ Mutat Ziyafetler Husûsî Ziyafetler E. ŞENLİKTE GÖSTERİ, OYUN VE EĞLENCE FASLI Çeşitli Hüner Gösterileri Yarışma/Mücadele Nitelikli Oyunlar Şenliğin Musikişinasları KAYNAKLAR III. BÖLÜM SÛRNÂME METNİ [1. Gün] Der-Cemāʽat-i Ṭaḳyacıyān Der-Cemāʽat-i ʽAṭṭārān Der-Cemāʽat-i Sūzenciyān Der-Cemāʽat-i Çāderciyān Der-Cemāʽat-i Cāmeciyān Der-Cemāʽat-i Bāzirgānān-ı Bezzāzistān Der-Cemāʽat-i Bezzāz u Dest-mālcıyān [ʽUmrānīler] Der-Cemāʽat-i Kemāncıyān Der-Cemāʽat-i Ṭabbāḳān Der-Cemāʽat-i Keçeciyān Der-Cemāʽat-i Bıçaḳcıyān Der-Cemāʽat-i Naʽl-bandān Der-Cemāʽat-i Bozacıyān [2. Gün] Der-Cemāʽat-i Çiftciyān Der-Cemāʽat-i Şīşeciyān...176

3 FERÂHÎ, SURNÂME: BİR ÖZGE ÂLEM - OSMANLI PÂYİTAHTINDA 1582 ŞENLİĞİ Der-Cemāʽat-i ʽAraḳ-çīnciyān Der-Cemāʽat-i Naʽlçeciyān Der-Cemāʽat-i Egeciyān Der-Cemāʽat-i Āhen-gerān Der-Cemāʽat-i Ḳaṣṣābān Der-Cemāʽat-i Tīrgerān Der-Cemāʽat-i Dervīşān-ı Naḳşbendī [3. Gün] Der-Cemāʽat-i Berberān Der-Cemāʽat-i Sāzende [vü] Gūyende Der-Cemāʽat-i Çobānān Der-Cemāʽat-i Baṣmacıyān Der-Cemāʽat-i Tācirān Der-Cemāʽat-i Ḫaffāf Der-Cemāʽat-i Ṣayyād-ı Māhiyān Der-Cemāʽat-i Mısḳālcıyān-ı Dīger [4. Gün] Der-Cemāʽat-i Çilingirān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Fānūscıyān Der-Cemāʽat-i Mıḳrāṣcıyān Der-Cemāʽat-i Zevraḳcıyān-ı Dīger Ve Anaṭolı Deferdār Der-Cemāʽāt-i Şükūfeciyān Der-Cemāʽat-i Türbedārān-ı Sulṭān Süleymān Ḫan ʽaleyhi r-raḥmeti ve ġufrān Der-Cemāʽat-i Na lincıyān Der-Cemāʽat-i Şīşeciyān Der-Cemāʽat-i Şemʽacıyān-ı ʽAsel-i bī-bedel [5. Gün] Der-Cemāʽat-i Devādciyān Der-Cemāʽat-i Tüfenkciyān Der-Cemāʽat-i Ser-ḫāneciyān Der-Cemāʽat-i Çuḳacıyān Der-Cemāʽat-i Kebkebciyān Der-Cemāʽat-i Tār-sāzān-ı Cihān

4 MEHMET ÖZDEMİR 6 [6. Gün] Der-Cemāʽat-i Hāciyān Der-Cemāʽat-i Yorġancıyān Der-Cemāʽat-i Kebūter-bāzān ve Ġuṣṣa-perdāzān Der-Cemāʽat-i Dīger Cān-bāz u Ġuṣṣa-perdāz [7. Gün] Der Cemāʽat-i Ḥammāmcıyān Der-Cemāʽat-i Būstāncıyān Der-Cemāʽat-i Celebān-ı Ġanem Der-Cemāʽat-i Ḫurde-fürūşān Der-Cemāʽat-i Ṣābūncıyān Der-Cemāʽat-i Çullahān-ı Ġalaṭa [8. Gün] Der-Cemāʽat-i Mü eẕẕinān-ı Der-Cemāʽat-i Türbedārān-ı Der-Cemāʽat-i Sefīnehā-yı Ḳaramürsel Der-Cemāʽat-i Kemḫācıyān Der-Cemāʽat-i Ṣorguçcıyān [9. Gün] Der-Cemāʽat-i Mürteziḳa-i Cāmiʽ-i Şerīf-i Der-Cemāʽat-i Tācirān-ı Dīger, Ẕimmīler Der-Cemāʽat-i Cev-fürüşān u Giyāhciyān Der-Cemāʽat-i Zer-kūbān Hedāye-i Sulṭān-ı Mü minān ve Ehl-i Īmān Der-Cemāʽat-i Baḳḳālān-ı Ẕimmī Der-Cemāʽat-i Taʽlīm-Ḫāneciyān-ı [10. Gün] Der-Cemāʽat-i Seng-terāşān ve Tīşe-dārān ve Laġım-gerān Der-Cemāʽat-i Kāseciyān İzniḳ Der-Cemāʽat-i Bezzāzistān-ı Bursa Der-Cemāʽat-i ʽUmrāniyān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Peremeciyān-i Dīger Der-Cemāʽat-i Tācirān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Ḥammālān-ı Ṣırıḳ...227

5 FERÂHÎ, SURNÂME: BİR ÖZGE ÂLEM - OSMANLI PÂYİTAHTINDA 1582 ŞENLİĞİ Der-Cemāʽāt-i ʽUmrāniyān-ı Dīger Gözlükciyān Der-Cemāʽat-i Sāʽatciyān-ı Ayaṣofya Der-Cemāʽat-i Ḳaṣṣābān-ı Ḳırḳ Kilise [11. Gün] Der-Cemāʽat-i İnʽām-Ḫ v ānān-ı Cāmiʽ-i Sulṭān Süleymān Ḫan Der-Cemāʽat-i Eczā-ḫ v ānān-ı Ḫāṣṣageh-i Sulṭān ve Cāmiʽ-i Şerīf-i Sulṭān Süleymān Ḫan Der-Cemāʽat-i Türbedārān-ı Sulṭān Süleymān ʽaleyhi r-raḥme ve l-ġufrān Der-Cemāʽat-i Sāʽatciyān ve Taʽrīf-i ḫ v ānān Der-Cemāʽat-i Ṣarıḳcıyān Der-Cemāʽat-i İrmeniyān-ı Ḳuyumcıyān Der-Cemāʽat-i Ḥükemā-yı Ġalaṭa Ve hedāye-i Şeh-zāde-i ʽālī-nijāda ve Sulṭān Meḥemmed ibni Sulṭān Murād a; Ve Şeh-zāde-i Nūr-ı Dīde-i Ẓıll-ı Yezdānī Hedāye-i Vālide-i Pādişāh-ı ʽĀlem-Penāh Der-cemāʽāt-i Saḳḳāyān-ı Ṣaḥn-ı Sūr-ı Hümāyūn Maṭraḳcıyān [12. Gün] [13. Gün] Der-Cemāʽat-i Mey-ḫāneciyān Der-cemāʽat-i Re īsān-ı Mıṣr Der-Cemāʽat-i Ḥāfıẓān-ı Selāṭīn Der-Cemāʽat-i Taʽlīm-ḫānecibaşı Der-Cemāʽat-i Dāru l-ġarrā [14. Gün] [15. Gün] Der-Cemāʽat-i Cān-bāzān u Rīsmān-bāzān [16. Gün] [17. Gün] [18. Gün] Der-Cemāʽat-i Çömlekciyān Der-Cemāʽat-i Tīġ-gerān Der-Cemāʽat-i Mücellidān Der-Cemʽāt-i Yorġancıyān

6 MEHMET ÖZDEMİR 8 [19. Gün] [20. Gün] Der-Cemāʽat-i Zümre-i Dilīr ü Küşt-gīrler [21. Gün] [Luʽbet-bāz u Maʽreke-sāzān] [Cemāʽat-i Mīrī Ḳaṭırġa Re isleri] Cemāʽat-i ʽAbācıyān Dīger Şemʽacıyān-ı Dīger [22. Gün] Der-Cemāʽat-i Ḫaffāfān-ı Dīger Der-Cemāʽāt-i Mūy-tābcılar-ı Dīger [Der-Cemāʽat-i Ütüciler] Ve Kemān-keşān-ı Dīger [23. Gün] [24. Gün] [Cemāʽat-i Sīm-keşān] [Tahtaḳal a Esnafı] Ve Fırḳa-i Maṭraḳcılar [25. Gün] Ve Zümre-i Ġazārān [26. Gün] [Bezzāzistān Ḳuyumcuları] Der-Cemāʽat-i Bāzārcıyān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Futacıyān Der-Cemāʽat-i Rişteciyān [Rūmili Sipāhı] [27. Gün] Ve Fırḳa-i Cündiyān Der-Cemāʽāt-i Āyīneciyān Der-Cemāʽāt-i Şāneciyān Ve Bu Fırḳadan Cemāʽat-i ʽUmrāniyān Ve Cemāʽat-i Ḥaṣırcıyān-ı Mıṣr Der-Cemāʽat-i Tīġ-gerān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Mücellidān-ı Dīger [28. Gün] Der-Cemāʽat-i Kemḫācıyān...305

7 FERÂHÎ, SURNÂME: BİR ÖZGE ÂLEM - OSMANLI PÂYİTAHTINDA 1582 ŞENLİĞİ [29. Gün] Der-Cemāʽat-i Sūḫteyān Der-Cemāʽat-i Boyacıyān Der-Cemāʽat-i Çuḳacıyān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Sükkān-ı Ehl-i Dükkān-ı Dīger Der-Cemāʽat-i Dürūd-gerān Der-Cemāʽat-i Küttāb Der-Cemāʽat-i Sipāhiyān Der-Cemāʽat-i Zih-gīrciyān [30. Gün] Der-Cemāʽat-i Ḳahveciyān [31. Gün] Der-Cemʽāt-i Şemʽacıyān-ı Mīrī Der-Cemāʽat-i Cān-bāzān-ı Esb-i Sitanbul Cemāʽat-i Türbedārān u Bekciyān-ı Ḥaṣīrcıyān-ı Mıṣr [32. Gün] [33. Gün] [Rūmili Dil-āverleri] [Meşāyiḫden Aḥmed-i Bedevī Mensupları] [Fırḳa-i Zeydler] [34. Gün] [35. Gün] Der-Cemāʽat-i Saḳḳāyān Der-Cemāʽat-i Dül-bendciyān Der-Cemāʽat-i ʽUmrāniyān Ve Fırḳa-i Maṭraḳcıyān [36. Gün] Der-Cemāʽat-i Bāzārcıyān ʽArab Peremeciler Der-Cemāʽāt-i Esīrciyān [37. Gün] [Seyyid Ġāzī Dervīşleri] Der-Cemāʽat-i Şerbetciyān Der-Cemāʽat-i Küfeciyān

8 MEHMET ÖZDEMİR Der-Cemāʽat-i Aġdacıyān Der-Cemāʽat-i Miskciyān Der-Cemāʽat-i Temürciyān-ı Dīger [38. Gün] Ve Kāse-bāzān-ı Terāne-sāzān Ve Zümre-i Cündiyān Baʽdehu Ṣayyādlar [39. Gün] [40. Gün] [Ḥācī Bektāş Velī Dervīşleri] FERÂHÎ SÛRNÂMESİ'NDE KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ FERÂHÎ SÛRNÂMESİ NDE ÖZEL ADLAR VE KAVRAMLAR DİZİNİ..375 ÖZGEÇMİŞ

9 ÖN SÖZ 1582 yılında Şehzade Mehmed in (daha sonra Sultan III. Mehmed) sünnet düğünü için babası Sultan III. Murad ın emriyle tertip edilen şenlik, süresi ve ihtişamı ile sadece Osmanlı tarihinde değil dünya tarihinde şöhret bulmuş bir şenliktir. Osmanlı Devleti nin kuruluşundan sonuna kadar çeşitli vesilerle düzenlenen şenliklerden en ihtişamlıları sünnet düğünleri olmuştur. Bunlar içerisinde de 1582 Şenliği nin şöhretini ve ihtişamını aşan bir şenlik tertiplenmemiştir. Tarihin bu en ihtişamlı şenliği pek çok yazar, şair, yabancı elçi ve seyyahın eserlerine konu olmuştur Şenliği ni anlatan eserlerden birinin müellifi de Ferâhî dir. Ferâhî ve eseri hakkında bu çalışmadan önce yayımlanmış herhangi bir çalışma mevcut değildir. Ferâhî Sûrnâmesi yakın zamanlarda Süleymaniye Kütüphanesi tarafından satın alınıp kütüphaneye kazandırılan eserlerden biridir. Yeni Yazmalar 2921 de kayıtlı olan eser, 1582 Şenliği ni anlatan İntizâmî ve Âlî nin Sûrnâmelerinin yanında üçüncü edebî eser olma hüviyetini taşımaktadır. Ferâhî Sûrnâmesi bahsi geçen bu iki eserden de önce telif edilmiştir. Osmanlı saltanatının en ihtişamlı döneminde tertip edilen muhteşem bir şenliği anlatan ilk müstakil sûrnâme olma hüviyetini taşıyan, üstelik hacmi, şekil hususiyeti ve muhtevası bakımından önemli ve değerli olan bu eserin, neden bugüne kadar bilinmediği ve bulun(a) madığı ile ilgili yorumlar afaki kalacaktır Şenliği ni anlatan ilk müstakil sûrnâme olma hususiyetini taşıyan Ferâhî Sûrnâmesi ile ilgili ilk yayın olan bu çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde sûrnâme türü ve Türk edebîyatında yazılan sûrnâmeler hakkında bilgi verilmiş, 1582 Şenliği ni anlatan sûrnâmeler kısaca tanıtılmıştır. Birinci bölümde Ferâhî ve eseri hakkında tespit edilebilen bilgiler aktarılmıştır. İkinci bölüm Ferâhî Sûrnâmesi ne göre şenliğin tasvirinin ele alındığı bölümdür. Şenliğin protokol işleri, esnaf alaylarının geçişi, hediye takdimleri, ziyafetler ve şenlikte sergilenen oyun ve eğlenceler örnek metinlere de yer verilerek incelenmeye çalışılmıştır. Üçüncü 11

10 MEHMET ÖZDEMİR 12 bölümde ise Ferâhî Sûrnâmesi nin Süleymaniye Kütüphanesindeki tek yazma nüshası üzerinden hazırlanan çeviri yazılı metni yer almaktadır. Ayrıca eserde geçen özel adlar, yerler ve kavramlar dizini ile bazı kavramların sözlüğü de hazırlanmıştır. Bu çalışmanın başlangıcından bitimine kadar pek çok değerli insandan yardım ve teşvik gördüğümü belirtmeliyim. Doktora öğrenciliğimden beri hocam olan ilmi, sabrı, tevazusuna hürmet ve minnet duyduğum, çalışmamın editörlüğünü kabul etme nezaketini gösteren, çok değerli hocam Prof. Dr. İ. Hakkı Aksoyak a minnet ve şükranlarımı sunarım. Beraber çalışma fırsatı bulduğum için kendimi bahtiyar addettiğim, projenin her aşamasında teşvik, destek ve dostluğunu gördüğüm Prof. Dr. Mustafa Koç a kalbî şükranlarımı sunuyorum. Karşılaştığım müşkil durumlarda ilmî ve insanî desteklerini gördüğüm kıymetli hocam Prof. Dr. İskender Pala ya, değerli mesai arkadaşlarım Prof. Dr. İbrahim Taş a ve Doç. Dr. Oktay Selim Karaca ya minnettarım. Hazırlanan metnin kontrolünde desteklerini esirgemeyen kıymetli meslektaşlarım Yrd. Doç. Dr. H. İbrahim Haksever ve Yrd. Doç. Dr. Halit Biltekin e gönülden teşekkür ederim. Çalışmayı farklı açıdan değerlendirmem konusunda yardım ve teşviklerini gördüğüm, heyecanımı paylaşan değerli arkadaşlarım Doç. Dr. İlhami Yurdakul, Yrd. Doç. Dr. Ömerülfaruk Bölükbaşı, Yrd. Doç. Dr. Ahmet Önal, Mustafa Serin e ve kıymetli fedakâr kardeşim Arş. Gör. Bilal Güzel e hassaten teşekkür ederim. Ayrıca yardımını gördüğüm pek çok insan yanında, zaman ayıramadığım aileme de anlayışları ve sabırları için teşekkür ediyorum. Mehmet Özdemir Nisan Bilecik