GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYETLER

Transkript

1 GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYETLER İsmail UYSAL ANKARA Aralık, 2012

2 GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYETLER Mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp eden gerçek veya tüzel kişidir. Gelir Vergisi Kanununa göre tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet olmak üzere iki çeşit yükümlülük vardır. Bu iki çeşit mükellefiyetin vergilendirme rejimleri de farklılık göstermektedir. Tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet esas olarak ülkelerin egemenlik haklarından kaynaklanmaktadır. (Bilici, 2012, 145) TAM MÜKELLEFİYET Tam mükellef kabul edilen kişiler Türkiye içerisinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilmektedirler. Tam mükelleflerin yurt dışında elde ettikleri gelirlerin hem Türkiye de vergilendirilmesi hem de elde edilen ülkede vergilendirilmesi durumunda, mükellefin kazancına çifte vergilendirme uygulanmış olmaktadır. Bu durum ülkeler arasında çifte vergilendirmenin önlenmesi anlaşmaları ile ya da tek taraflı olarak ülkelerin kendi vergi mevzuatlarındaki düzenlemeler ile giderilmeye çalışılmaktadır. Türkiye yaklaşık 70 ülke ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalamıştır. Bu sayede yabancı ülkede ödenen vergilerin Türkiye de hesaplanan gelir vergisinden mahsubu esası kabul edilmiştir.(gvk Md. 123) Türkiye'de yerleşmiş olanlar(ikametgah ilkesi) ile resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup, adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları (Tabiiyet ilkesi), tam mükellef olarak Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilmektedirler. İkametgahı Türkiye'de bulunanlar ile bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar Türkiye'de yerleşmiş kabul edilir. Ancak, belli ve geçici görev veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ile durumları bunlara benzeyenler ile tahsil, tedavi veya istirahat maksadı ile gelenler ile tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye de alıkonulmuş veya kalmış olanlar Türkiye de altı aydan fazla kalsalar dahi tam mükellef sayılmamaktadırlar. Altı aydan az oturmuş olsa bile bu süreyle ilişkilendirilmeksizin Gelir Vergisi Kanunu'nun 3. maddesinin ikinci fıkrasında resmi daire ve müesseseler veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellef olarak kabul edilmiştir. Ancak yurt dışında çalışan Türk

3 işçilerinin yurt dışında oturma ve çalışma izinleri olmaları kaydıyla ikametgahlarının yurt dışı olduğu kabul edilir.( GVK.Teb.No:210) Bu nedenle yurt dışında çalışan Türk işçileri yurt dışından elde ettikleri gelirleri nedeni ile beyanname vermezler. (Şenyüz, Yüce, & Gerçek, 2012, 10) DAR MÜKELLEFİYET Türkiye de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratları üzerinden vergilendirilirler.bu mükellefler Türkiye'de yerleşmiş olmamalarına rağmen gelir elde etmektedir. Dar mükelleflerin yurt dışı kazançları vergilendirme kapsamı dışındadır. Zira bu kazançlar dar mükelleflerin ikametgahlarının olduğu ülke tarafından vergilendirilmektedir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere tam mükellef ve dar mükellef ayrımı, tabiiyet ilkesi ile değil Türkiye'de yerleşme ilkesi ile yapılmaktadır. Çalışma ve oturma izni alarak altı aydan fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının da Türkiye'de elde etikleri kazanç ve iratları bakımından Dar yükümlülük esasına göre vergilendirilmektedir. (Bilici, 2012,147) Bu düzenleme ile Türkiye'de ikametgahı olan ve yurt dışında çalışan türk işçileri, orada sağladıkları gelirleri beyan etme yükümlülüğünden de kurtulmuş olmaktadırlar. Dar mükelleflerin Kanunda sayılan gelir unsurlarını Türkiye'de elde etme esasları Gelir Vergisi Kanunu'nun 7. maddesinde ayrı ayrı hükme bağlanmış olup söz konusu esaslar aşağıdaki gibidir: (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2011,3) - Ticari Kazançlarda: Kazanç sahibinin Türkiye'de işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler aracılığıyla sağlaması. Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye'de olması veya satış akdinin Türkiye'de yapılmış olmasıdır. - Zirai Kazançlarda: Zirai faaliyetin Türkiye'de icra edilmesi. - Ücretlerde: Hizmetin Türkiye!de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi ile Türkiye'de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerine, denetçilerine,tasfiye memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye'de değerlendirilmesi. - Serbest Meslek Kazançlarında: Serbest meslek faaliyetinin Türkiye'de icra edilmesi ya da Türkiye'de değerlendirilmesi.

4 - Gayrimenkul Sermaye İratlarında: Gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi. - Menkul Sermaye İratlarında: Sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması. - Diğer Kazanç ve İratlarda: Bu kazanç ve iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya değerlendirilmesi. Değerlendirmeden maksat, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yurt dışında yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kardan ayrılmasıdır. (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2011,4) Vergi Kanunlarına Göre Tam ve Dar Mükellefiyetin Doğurduğu Sonuçlar Sadece tam Mükelleflerin Yararlandığı konular: Sakatlık İndirimi, Sigorta Primleri indirimi Sadece Dar Mükelleflerin yararlandığı konular: Diplomat muaflığı, ücret istisnası, ihracat istisnası, sergi ve fuar istisnası. Tam ve Dar Mükelleflerin Birlikte yararlandığı konular: Serbest bölgelerdeki faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar, aldıkları ruhsat süresince Gelir ve Kurumlar Vergisinden müstesnadır. TAM MÜKELLEF DAR MÜKELLEF 1 Türkiye ve Türkiye dışında elde ettikleri kazançlar toplanarak beyan edilir. (Şahsilik Sadece Türkiye deki kazançları beyan edilir. (Mülkilik ilkesi gereğince) İlkesi gereğince) 2 Sergi ve fuar satışları vergiye tabidir. Vergiden muaftır. 3 Sakatlık indirimi ile sigorta primleri İndirilemez gelirden indirilir 4 Diplomat muaflığı ve ücret istisnası Vardır. yoktur. 5 İhracat istisnasından yararlanamazlar. Yararlanırlar.

5 KAYNAKÇA Bilici, N. (2012). Vergi Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Maliye Hesap Uzmanları Derneği. (2011). Beyanname Düzenleme Kılavuzu İstanbul: Maliye Hesap Uzmanları Derneği. Şenyüz, D., Yüce, M., & Gerçek, A. (2012). Türk Vergi Sistemi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.