DEV KANATLAR: KARA AKBABA

Transkript

1 DEV KANATLAR: KARA AKBABA Yazın son günleri... Kızılcahamam'ın çam ormanlarıyla kaplı yüksek dağları, bir sabahı daha karşılıyor... Soyu tükenme tehlikesi altında olan heybetli bir canlının son sığınaklarından biri burası... Bu ormanlarda, Avrupa'nın en büyük yırtıcı kuşu yaşıyor... Latince adıyla Aegypius monachus... Kara akbaba... Kara akbaba, Asya, Avrupa ve Afrika'da yaşayan 15 akbaba türünden biri... En büyük olanı... Kanat açıklığı 3 metreye varan dev bir kuş... Avrupa ve Türkiye'de yaşayan 4 akbaba türü arasında. Soyu dünya çapında tehlike altında ve Türkiye, onun son yaşam alanlarından biri. Sanılanın aksine insana zarar vermeyen, ölmüş ve ölmek üzere olan hayvanlarla beslenen kara akbaba, bir sonbahar sabahında yiyecek bulmak için araziyi tarıyor. 340 dereceye varan görüş açısıyla, yerde olup bitenleri gözünden kaçırması neredeyse olanaksız. Aradığı leşi, yerden 1 kilometre yüksekteyken bile görebilir ama bugün pek şanslı sayılmaz. Bazıları şu an yalnızca yiyecek aramakla meşgul değil. Kara akbabalar, kur döneminin başlamasıyla birlikte önemli bir işe girişiyor: Yuva yapmak. Ama bir sorun var. Kara akbabalar çok büyük! Kara akbabaların büyüklüğünü, yaşadıkları alan içinde kavrayabilmek güç. Kanat açıklığı 3 metreyi bulan, boyu ise 1 metreyi aşan bu dev kuşun heybeti, ancak güvercin gibi daha tanıdık canlılarla karşılaştırınca ortaya çıkıyor.

2 Eşlerin yuvada buluşma anı... Selamlama töreni, dakikalarca sürebilir. Tek eşli olan kara akbabalar, ömür boyu birlikte yaşıyor. Ölüm onları ayırana kadar... Dış görünüm olarak dişi ve erkeği birbirinden ayıran belirgin bir fiziksel özellik yok. Kara akbabalar, genelde daha önceki yıllarda kullanılmış yuvalara yeni malzemeler ekleyerek kuluçka dönemine hazırlanıyor. Yuvayı yapan yalnızca dişi kuş değil. Bu görev erkeğe de ait. Yuva için en uygun malzeme, çeşitli ağaçların kurumuş, kabuksuz dalları ve yumuşak otlar. Neredeyse 7 aylarını geçirecekleri yuvanın konumu da önemli. Yuva, korunaklı ve uçuş eğitimlerine uygun bir vadi içinde olmalı. Malzemeyi yuvaya yerleştirme işi, genelde dişiye ait. Hazırlıklar, aynı anda birkaç yuvada devam edebiliyor. Son seçim, kuluçka öncesinde yapılacak. Yuva bölgelerindeki komşular bazen rahatsız edici olabiliyor. En zeki kuşlardan biri olan kuzgun, şimdilik yalnızca sataşıyor. Ama her zaman bu kadar zararsız olmayabilir... İki kara akbabanın birbirine yakın, kusursuz bir uyum içinde uçuşu, sonbaharın son günlerinde tek bir anlama gelebilir: Kur yapmak... Yuva bölgelerini korumaya çalışan kara akbabalar arasında meydana gelen kavgaları, kur uçuşlarındaki akrobatik hareketlerden ayırmak güç. Havada atılan taklalar, her ikisinde de görülen ortak bir davranış. Kara akbabaların üreme ve yaşama alanları, yüksekliği 300 ila 2000 metre arasında değişen, steplere yakın ormanlık araziler. Bölgesel boşluklar olsa da, İber Yarımadası, Güney Avrupa ve Orta Asya Platosu üzerinden Moğolistan ve Çin'e kadar uzayan bir alanda varlık gösteriyorlar. Tahmini sayıları yaklaşık çift. Türkiye'de ise rakamlar kesin olmamakla birlikte en az 100 çift kara akbaba yaşıyor. Türkiye'deki üreme alanları ise İç, Batı ve Kuzey Anadolu'da. Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında da gözlenen kara akbabaların bu bölgelerde

3 üreyip üremediği henüz bilinmiyor. Bilinen en büyük koloni 26 çiftle Eskişehir Türkmenbaba, ikincisi de 10 çiftle Kızılcahamam Soğuksu Milli Parkı çevresinde. Avrupa'da İspanya'dan sonra en büyük kara akbaba popülasyonuna sahip ülke Türkiye. Türkmenbaba dağlarında sonbaharın bitmesine az kaldı... Yiyecek bulmak için arayış devam ediyor. Doğal nedenlerle ölmüş, avcılar ve köylüler tarafından vurulmuş ya da evcil sürülere ait hayvanların cansız bedenleri, akbabaların besin kaynağı. Yerde yatan yaban domuzu leşi hemen fark ediliyor... Ama kuzgunlar tarafından. Kuzgunlar, genelde akbabalardan önce davranıyor. Daha küçük ve çevik olduklarından herhangi bir tehlike anında havalanmak onlar için kolay. Beslenmeye başladılar bile. Gene de kara akbabalara ihtiyaçları var çünkü yaban domuzunun kalın derisini ancak kara akbabaların keskin gagaları açabilir. Kuzgunların varlığı, onları gözleyen akbabaların yavaş yavaş bölgeye gelmesini sağlayacak. Kara akbabalar için güvenlik her şeyden önemli. Temkinli bekleyişleri saatlerce, hatta günlerce sürebilir... Bölgede herhangi bir tehdit görmeyen bu kara akbaba, sonunda leşe iniyor. Ama kısa süre içinde bu ziyafeti paylaşmak zorunda kalacak. Leşe gelenlerin sayısı artmaya başladı bile. Kara akbabalar, aradıkları yiyeceği Kuzey ve Güney Amerika'daki bazı akbabalar gibi koku alarak değil, görerek buluyor. Bu nedenle diğer akbabaları ve kuzgunları gözden kaçırmıyorlar. Onların olduğu yerde mutlaka yiyecek bir şeyler vardır... Akbabalar, besin zincirinin son halkası olarak doğada önemli bir görev üstleniyor: Bulaşıcı hastalık kaynağı olabilecek hayvan leşlerini yok etmek. Bunu yaparak, organik maddelerin doğa içinde yeniden dönüşüm sürecini de hızlandırıyorlar. Birçok canlıyı hasta edebilecek kadar çürümüş bir leş, akbabalar için herhangi bir sorun yaratmıyor. Sindirim sistemindeki asitler öyle güçlü ki, öldürücü bakterileri bile kolayca yok edebiliyor. Beslenme biçimi, akbabaların fiziksel özelliklerini de belirliyor. Kara akbabalar

4 başlarını leşin içine uzatmak zorunda olduğundan, boyunlarında az tüy var. Böylece tüylere yerleşebilecek bakterilerden korunmuş oluyorlar. Uzunluğu 9 santimetreyi bulan güçlü gagaları, tırnak gibi keratin bir yapıya sahip. Üst gaganın keskin ve sivri ucu, sert derili leşleri kolayca parçalamalarını sağlıyor. Pençelerin işlevi ise avcı kuşlarınki gibi taşımak değil, denge sağlamak. Leş başındaki akbabalar, bu yürüyüşün ve kabaran tüylerin ne anlama geldiğini çok iyi biliyor... Kara akbabalar leş başında kuzgun ve diğer akbaba türlerinden baskın olsa da, kendi aralarında rekabet edebiliyor. Kavgaların şiddetini, rakiplerin sayısı, yiyeceğin miktarı ve açlık derecesi belirliyor. Anlaşmazlıklar genelde ciddi yaralanmalar olmadan çözülüyor. Yenik düşen akbaba, kuyruğunu ve tüylerini indirerek geri çekiliyor. Akbabalar uzun bir süre yiyecek sırası bekleyebiliyor. Ama bu kez bekleyenler yalnızca onlar değil. Henüz çürümemiş leşin başka talipleri de var... Türkmenbaba Dağları'nın Kalabak bölgesindeki hareketlilik, kurdu da bölgeye çekiyor. Akbabaları ve kuzgunları kaçırmış olsa da, ürkek kurt şimdilik leşe ortak olmaya cesaret edemiyor. Akbabalar sabahı yakındaki ağaçlara tüneyerek bekleyecek. Kurt içinse geceler daha hareketli. Herhangi bir tehlike görmezse bu gece leşi ormanın derinliklerine götürebilir. Sabah olduğunda akbabaların ilk işi, bölgenin hâlâ güvenli olup olmadığını kontrol etmek. Aslında akbabalar, sabahın erken saatlerinde aktif değil ama beslenmeye devam etmek için bu kez erken harekete geçiyorlar. Gözlem uçuşları, biraz zaman alabilir. Kara akbabaların doğal düşmanı yok. Onlar için en büyük tehlike, insan. Ormanların yok edilmesi, yaşama ve üreme alanlarını daraltıyor. Kurtları ve tilkileri yok etmek için atılan zehirli etler, akbabaları da öldürüyor. Kalabak bölgesi ise şu an için güvenli. Leş hâlâ yerinde. Gece hiçbir şey değişmemiş.

5 Kuzgunlar da bölgeden ayrılmıyor. Kalabalık arttıkça, yaban domuzundan geriye kalanlar azalıyor. Bu, kaçınılmaz olarak daha fazla çatışma demek. Kara akbabaların her gün yiyecek bulması pek de kolay değil. Bazen günlerce aç kalabiliyorlar. Üreyen bir akbaba çifti yılda yaklaşık 600 kilogram et tüketebiliyor. Az olan su ihtiyacını ise doğal kaynaklar ya da yedikleri besinden karşılıyorlar. Leş başında yer bulamayan, genelde genç akbabalardan oluşan grup, sıra beklemek zorunda. Öncelik, daha baskın olan yetişkin ve güçlü akbabalarda. Bekleyenler arasında önceki gün gelen kurt da var. Kara akbabalar şimdilik ona pek aldırmıyor. Ama bu büyüklükteki kuşlar için düz bir zeminden havalanmak, yere konmak kadar kolay değil. Bu yüzden kurt ancak belli bir uzaklıkta zararsız sayılabilir. Yerde oldukları anlar, akbabaların en az güvende olduğu zamanlar. Bir başka ziyaretçi de, kızıl akbaba. Türkiye'de yaşayan 4 akbaba türünden biri olan kızıl akbaba, genç kara akbabalarla birlikte sırasını bekliyor. Güneşlenirken de açılan kanatlar, şimdi kendini olduğundan büyük göstermeye yarıyor. Ama onlara sıra hiç gelmeyebilir... Kurt, artık daha fazla sabredemeyecek. Yaban domuzundan geriye kalanları güvenli bir yere götürmek için harekete geçiyor. Bugün daha kararlı ve cesur... Nedeni, belki de yalnız olmaması... Kara akbabalar için beslenme şansı sona eriyor... Kış başlarken, akbaba çiftleri kuluçkaya yatacakları ve yavru yetiştirecekleri yuvayı belirlemiş oluyor. Kur uçuşları ve yuva bölgelerindeki kovalamacalar ise hâlâ devam ediyor. Kara akbaba çiftleri, komşularına artık bölgeyi sahiplendiklerini gösteriyor. Sakallı akbaba da aynı bölgede. Başının ve göğsünün kırmızımsı rengini, demir oksitli toprağa sürterek elde ediyor. Kara akbabalarla herhangi bir sorun yaşamıyor. Ama herkes onun kadar barışçı değil... Bir kaya kartalı, kendi yuva bölgesini belirlemeye çalışıyor... Kayalara yuva yaptığı için kara akbabalara rakip sayılmaz. Ancak diğer yırtıcı kuşlara karşı sınırlarını belirlemesi gerek. Bu genç kaya kartalı ise henüz üreyecek yaşta değil ama o da diğer yırtıcı kuş

6 türleriyle aynı bölgeyi paylaşmak istemiyor. Bulunduğu bölgede bir kara akbaba yuvası bulunmasından hiç hoşnut değil. Kara akbaba çiftini kovma çabası, pek kolay sonuç vereceğe benzemiyor Kara akbabaların, yuvalarından vazgeçmeye hiç niyeti yok. Yuva çevresindeki bölgeyi düşmanlara karşı korumaktan çekinmiyorlar. Şubat ayı... Yaklaşık 1600 metre yükseklikteki Kızılcahamam dağlarında kış hep yoğun kar altında geçiyor. Kara akbabaların kuluçkaya yatması artık an meselesi. Yuvalarını çoktan seçmiş, gereken onarımı yapmışlar. Zamanlarının büyük bölümünü yuvada birlikte geçiriyorlar. Yaklaşık metrelik ağaçların üstündeki yuvalarına yerden bir tehlike gelemez. Kar altındaki bu sakin günleri yoğun bir dönem bekliyor. Yumurtlama öncesinde yuvadan pek ayrılmıyorlar. Cinsel olgunluğa 5 ya da 6 yaşlarında erişen kara akbabalar, 40 yıla yaklaşan yaşam süreleri boyunca aynı eşle birlikte yaşıyor. Eşlerden birinin ölümü halinde yeni bir eş bulabiliyorlar. Kuluçka öncesi birçok kez gerçekleşen çiftleşme, yaklaşık 30 ila 60 saniye sürüyor. Genellikle yuvada ya da yakın ağaç dallarında gerçekleşiyor. Kara akbabalar, kuluçka öncesi yuva çevresinden pek uzaklaşmıyor. Yiyecek bulmak zorunda olsalar da, açlığa dayanıklı oldukları için günlerce hava koşullarının düzelmesini bekleyebilirler. Uçmak, harcayacakları enerji nedeniyle, aç kalmaktan daha yıpratıcı olabilir. Bu, birçok kuş türü için geçerli. Kuzgunlar ise her zamanki hareketli halleriyle, karsız günlerden kalma bir leşin son parçalarını değerlendiriyor. Doğada boşa giden hiçbir şey yok. Bitkisel ya da hayvansal her türlü yiyecekle beslenebilen kuzgunlar, oldukça dayanıklı. Koyu renk tüylerinin güneş ışınlarını çekmesi, soğuktan daha da az etkilenmelerini sağlıyor. Sabahın erken saatlerinde, gökyüzünde tek bir akbaba bile yok. Henüz vakit gelmedi... Kara akbabalar günlerinin yaklaşık 8 saatini gökyüzünde geçirebilir. Ancak nispeten küçük olan göğüs kasları ve 10 kilogramı geçebilen ağırlıkları nedeniyle bu kadar süre kanat çırpmaları çok güç.

7 Kara akbabaların, daha az enerji harcayarak, daha uzun süre havada kalması gerekiyor. Bunu yapmanın tek bir yolu var: Süzülerek uçmak. Bunun için sıcak hava akımlarını, yani termalleri beklemek yeterli. Termaller, güneş her sabah yeri ısıtmaya başladığında oluşuyor. Isındıkça yoğunluğu azalan hava, yukarı doğru yükselen kolonlar oluşturuyor. Akbabalar bu sıcak hava sütunlarının içine girerek, neredeyse hiç enerji harcamadan, süzülerek hızla yükselebiliyor. Akbabalar, termalin gücüne göre kilometrelerce yükselebiliyor. Ortalama metre yükseğe çıkabilen kara akbabalara ait sıradışı bir rekor, metreyi gösteriyor. Yukarı doğru hareket eden hava soğumaya başladığında, kaldırma gücü azalıyor ve akbabayı artık yukarı doğru taşıyamıyor. Bu noktada, akbaba kendini süzülmeye bırakıyor ve başka bir termal yakalayana kadar aşağı doğru, neredeyse hiç kanat çırpmadan uçabiliyor. Anlık olarak saatte 100 kilometreye varan bir hıza ulaşabilen kara akbabaların ortalama uçuş hızları ise saatte yaklaşık 50 kilometre. Termal süzülme tekniği, fiziksel olarak bazı özellikler gerektiriyor: Geniş ve uzun bir kanat yüzeyi. Bu özellik, sıcak hava akımı üzerinde daha kolay yükselmeyi sağlıyor. Kanatların ucundaysa parmak olarak adlandırılan 7 adet tüy var. Genişliği yaklaşık 80 santimetre olan kanadın yarısı uzunluğundaki kuyruk ise, 12 tüyden oluşuyor. İşlevi ani manevralar yapmak değil, süzülme sırasındaki yön değişikliklerine yardımcı olmak. Akşam saatlerinde termaller etkisini kaybedince, akbabalar da yavaş yavaş gökyüzünü boşaltıyor. Genelde çiftler halinde ağaç dallarında, bazen birbirlerinden uzak, bazen küçük gruplar halinde geceliyorlar. Bir sonraki sabahın termallerine kadar, dinlenme vakti Türkmenbaba'da leşten geriye kalanların beklenmedik bir ziyaretçisi var. Hava sıcaklığı -20 derece. Gri balıkçılın yaşadığı sulak alan donmuş olmalı. Açlık, onu bu uzak ve alışılmadık bölgeye getirmiş. Aynı kalıntıları değerlendiren başka canlılar da var. Alakarga... ve sakallı akbaba. Hepsi sırayla leş başına geliyor. Son görev sakallı akbabanın. O, kemiklerle besleniyor. Kemik, mideye ulaştığı anda sindirilmeye başlıyor. Başka hiçbir akbaba türü, bu kemikleri yiyemez.

8 Kara akbabalar da kendi paylarına düşeni almak üzere aynı bölgede. Ama kuzgunlar gene onlara rahat vermiyor. Açlık, cesareti körüklüyor. Şubat sonu, Mart başı kara akbabalar için önemli bir dönemin başlangıcı. Bundan sonra kuluçka için yaklaşık 55 gün yuvada geçecek. Kara akbabalar her yıl yalnızca tek bir yumurta yapıyor. Hava koşulları ne olursa olsun, yumurtayı sıcak tutacak ve tehlikelere karşı koruyacaklar. Dişi ve erkek kara akbaba bu görevi sırayla üstlenecek. Saatler, günler, haftalar boyunca... Bahar gelene kadar... Kuluçka sırasında yuvaya malzeme taşıma işi devam ediyor. Yumuşatılan yuva zemininde yumurta daha rahat ve sıcak bir ortamda korunuyor. Nöbet bazen günlerce sürebildiğinden, kuluçkadaki akbabanın aralıklarla hareket etmesi gerekiyor. Özellikle soğuk havalarda yumurta uzun süre açıkta kalmamalı. Bu nedenle malzemeler yakın çevreden toplanıyor. Kuluçkanın bir ayı geçmeden yumurtanın başına bir şey gelirse, dişi akbaba aynı yıl içinde bir kez daha yumurtlayabilir. Ancak süre geçtiyse, başka şans yok. Bu kritik dönemde kara akbabaların yaşamı biraz monoton sayılabilir. Kuluçkadaki kara akbaba, eşinin gelişiyle birlikte nöbeti devretmeye hazırlanıyor. Yumurtayı eşit derecede ısıtmak için günde neredeyse 20 kez çevirmek ve zemini havalandırmak gerekiyor. Yumurta, diğer kuşlardan gelebilecek tehlikelere karşı da korunmalı. Görev artık yeni gelen akbabanın. Yumurta bir an bile yalnız bırakılmamalı... Bu yuvada olduğu gibi... Kuzgunlar, boş buldukları akbaba yuvasında fırsatı kaçırmıyor... Bu ziyafeti kimseyle paylaşmaya niyetleri yok. Bir kara akbaba çiftinin tek yumurtasını yerken, kuzgunlar aslında yalnızca kendi nesillerinin devamını sağlamaya çalışıyor. Bu yumurta, kalsiyum, protein ve çeşitli vitaminler bakımından bulunmaz bir besin deposu. Kendi yumurtalarının sağlam olma şansı artık çok yüksek... Kuzgunlar için iyi bir beslenme... Bir kara akbaba yavrusu pahasına olsa da...

9 Kovulan akbaba, aslında yuvanın gerçek sahibi değil. O yalnızca artık boş kalan yuvaya gelen genç bir yabancı. Yuvanın gerçek sahibi olan bu akbaba, neler olduğunu bilmiyor. Eşi görünürde yok. Yumurtası da... Genç akbaba, yuvaya tekrar tekrar gelerek belki de kendine bir eş arıyor. Ancak ev sahibi akbabanın buna hiç niyeti yok. O, bu yılki tek yavru şansını kaybetti. Kuluçka dönemini sorunsuz atlatan bu yuvada ise beklenen misafir gelmiş bile. Nisan sonu... Yavru henüz birkaç günlük... Kara akbaba çiftini şimdi daha zorlu bir görev bekliyor: Yavruyu beslemek ve büyütmek. İlk günlerde yavru, yetişkin bir akbabanın yalnızca kafası büyüklüğünde. Özellikle ilk haftada annesi ya da babası onu hep altına alarak, aynı yumurta gibi koruyor. Zamanının büyük bölümünü uyuyarak geçiren yavrunun gözlerinde, ilk bir ay boyunca mavi bir perde var. Bu perde onu besleyecek olan anne ve babasını görmesine engel değil. Anne akbaba, kursağında sindirime elverişli hale getirdiği besini kusarak yavrusuna yediriyor. Böylece uzun mesafeler boyunca gagasında ya da pençesinde yuvaya yiyecek taşıma zorunluluğu ortadan kalkıyor. Bu iş de nöbetleşe yapılıyor. Ancak özellikle ilk günlerde yavruya ilgi büyük. Anne ve baba, aynı anda görev başında olabiliyor. Beslenmeden sonra gaga temizliği özellikle önemli. İhmal edilirse, hızlı gelişim sırasında gaga deformasyonları olabilir. Anne akbaba bunu biliyor olmalı. Yavru akbabanın şimdilik yalnızca hav tüyleri var. Güneş, onun için zararlı olabilir. Bu tehlikeden de korunması gerekiyor... Daha 4 ay boyunca yuvada, bakıma muhtaç olacak. Yavru yumurtadan çıkalı tam 40 gün oldu. Artık ayakta durabiliyor. Siyah tüyleri yavaş yavaş çıkmaya başladı. Kanat açıklığı 1 metreye ulaşıyor. Kısa sürelerle yuvada yalnız kalabilecek kadar büyüdü, ama gene de tehlikelere karşı korunuyor. Kara akbaba yavrusu, çevresini tanımak için tüm yavru hayvanlarla aynı yöntemi kullanıyor: Oyun. Henüz yalnızca yuvada vakit geçirebildiği için,

10 oyuncak çeşitliliği de sınırlı. Daha ilk günlerinden itibaren bazı kurallara dikkat ediyor. Slogan: "Yattığın yeri temiz tut". Tüylerin temizliği de önemli. Yetişkin kara akbabalar günlerinin neredeyse yarısını bu işe ayırıyor. Yavrular da onlardan farklı değil. Yavru 50. gününe ulaştığında, ayakta daha rahat durabilecek ve gaga büyüklüğü yetişkin akbabalarınkine erişecek. Ama daha büyümesine çok var. Kızılcahamam ormanlarında yazın ilk günleri, zengin bir biyolojik çeşitlilik gösteriyor... Doğa en canlı halinde... Birçok hayvan türü, yavrularını büyütmekle meşgul. Angıt yavruları oldukça büyümüş, ama hâlâ annelerinin gözetiminde. Bütün yavrular hızla gelişiyor... Küçük akbaba Türkiye'de yaşayan 4. akbaba türü. Türkiye'ye yalnızca üremek için geliyor. Kış aylarını ise Afrika gibi daha sıcak bölgelerde geçiriyor. Kara akbaba yavrusu da hızla gelişmeye devam ediyor. Artık 90 günlük oldu. Dolu olan kursağı, karnının tok olduğunu gösteriyor. Henüz uçamayacağı belli, ama o gene de kanat çırpma alıştırmalarına çoktan başlamış çünkü uçuş kaslarını şimdiden geliştirmesi gerekiyor. Yaklaşık 10 gün sonra, yavrunun tüyleri ve onları temizlemek için harcadığı zaman daha da uzuyor. Yüzü ve koyu renk tüyleri dışında görüntüsü neredeyse yetişkinler gibi. 2 hafta sonra anne ve babasının büyüklüğüne erişecek. Yuvaya yaklaşan bir akbaba görünce, tehdit duruşuyla karışık bir karşılama pozisyonu alıyor. Yiyecek isteme çığlıkları artık uzaklardan bile duyuluyor. Yiyecekle birlikte su da alan yavru, artık doymak için çok daha fazla miktarlarda yemek zorunda. Yalnızca bağırarak değil, annenin pençesini de ısırarak yiyecek istiyor. Bakımı artık iyice güçleşti... Yiyeceğin tümünü, yere bile dökülmeden alabiliyor. Günün büyük bölümünü yalnız geçiren yavru, karnı doyduktan sonra gene tek başına...

11 Ve 120. gün. Yüzünün siyahlığı ve güçlü kanatları, yavrunun artık büyüdüğünü gösteriyor. Yuvada tam 4. ayını tamamladı. Pençeleri, dalları kavrayabilecek kadar gelişti. En zor hareket olan denge sağlama, onun için artık güç değil. 2 metre çapındaki yuvasından uçsuz bucaksız gökyüzüne geçmenin zamanı geldi. İlk uçuş için, öncelikle çok çalışmak gerekiyor. Bir de ona yardımcı olacak güçlü bir rüzgar... Aynı bugünkü gibi... Aynı rüzgardan faydalanan bir yılan kartalı, yiyecek arıyor. Yaz sonu geldi. Beslenmek, güçlenmek ve kışa hazır olmak gerek. Bu, ormanın tüm canlıları için geçerli... Ölünce kara akbabalara besin kaynağı olan yaban domuzları, toprağı sürerek ormandaki tohumların çimlenmesini sağlıyor. Av ve avcı hayvanlar soylarını devam ettirebildiği sürece, içinde yaşadıkları ekosistem de sağlıklı olarak varlığını sürdürebilir. Yavru artık yuvadan uçmaya hazırlanıyor. Kara akbaba yavrularının ilk uçuşu, genellikle , bazen 120 günlükken gerçekleşiyor. Bu yavru ise tam 132 günlük. Artık anne ve babasının ağırlığına ulaştı. Ancak yuvadan ayrıldıktan sonra bile bir süre daha onlara bağımlı olacak. İlk birkaç yılında, siyah yüzü ve tüyleri ilk bakışta onun genç olduğunu anlatmaya yetecek. Uçma alıştırmaları iyice sıklaştı. Artık 2 metreden fazla zıplayarak uzun süre havada asılı kalabiliyor. Bu, kanatlarını ve kuyruğunu çok daha iyi kullanmaya başladığının göstergesi. Artık uçmak ve gökyüzündeki yeni yaşamına başlamak için gereken her şeye sahip... Yolu açık olsun... Metin Yazarı: Ece Soydam Kara Akbaba Kara akbaba... Avrupa'nın en büyük yırtıcı kuşu, 3 metreye varan kanat açıklığına sahip, Ağırlığı 14 kilograma ulaşıyor,

12 Soyu tehlike altında olan bir tür, Avrupa'da, İspanya'dan sonra en fazla Türkiye'de görülüyor, Türkiye'de en çok Eskişehir ve Kızılcahamam'da yaşıyor, Anadolu'daki yaban hayatının en önemli türlerinden biri, Ömür boyu tek eşle yaşıyor, Büyük karaçamların tepesine yuva yapıyor, Yılda yalnızca tek yumurta yapıyor, tek yavru büyütüyor, Yavruları dört ayda yuvadan uçabilecek hale geliyor, Leşle besleniyor, Ortalama metre yüksekliğe çıkabiliyor. Kara Akbaba > Fiziksel Özellikler Ağırlık Kara akbabaların vücut ağırlığı kg arasında değişebiliyor. Erkek ve dişi arasında görünüş bakımından fark olmamasına karşın, ağırlık ve diğer ölçüler bakımından az da olsa farklılık görülebiliyor. Dişiler, genelde erkeklerden daha büyük ve daha ağır. Baş Gaga, uç kısmından deri ile kaplı kısmına kadar mm uzunluğunda. Gaga ucundan, ağız açıklığının dip kısmına kadar olan mesafe 9.5 cm., alından gaga ucuna kadar olan mesafe ise 11.2 cm.

13 Boy, Kanat, Pençe Kara akbabanın boyu cm arasında değişebiliyor. Kanat uzunluğu cm, iki kanat açıklığı ise 300 cm'ye kadar ulaşabiliyor. Dizin tüysüz kısmından parmak başlangıcına kadar olan bölgenin uzunluğu cm. Parmak ve tırnak uzunluğu orta parmakta 12 cm'e ulaşırken, dış parmak tırnak ile birlikte 8.2 cm, arka parmak (birinci parmak) tırnak ile birlikte 6.5 cm. Tırnaklar ise ortalama 3.6 cm uzunluğunda. Tüm yırtıcı kuşlarda olduğu gibi, kara akbabaların da görme duyuları son derece gelişmiş. İnsana göre altı kat daha fazla çözünürlükte görebiliyor ve aradıkları yiyeceği çok yükseklerden kolayca fark edebiliyorlar. Düşük ve yüksek sesleri duyabilme yetenekleri ise insanınkinden daha üstün sayılmaz. Kara akbabalarda kulak kepçesi yok. Orta kulak açıklığı, tüylerle kaplı. Bu tüylerin oluşturduğu kabarıklık dışarıdan bakınca rahatlıkla fark edilebiliyor. Koku alma duyuları ise Kuzey ve Güney Amerika'daki akbaba türlerinde olduğu gibi gelişmiş değil. Kuşlarda idrar torbası olmadığı için, atıklar böbrekten ürik asit halinde atılıyor. Ürik asit dışarı atılınca su ihtiyacı daha az olduğundan, böbreklerden sıvı kaybı en aza iniyor. Oysa insanlar üreyi dışarı atmak için çok su harcamak zorunda. Kuşlar su harcamasını bu şekilde en aza indirmekle, suya olan bağımlılıklarını azaltıyor. Bu, uçuş için büyük avantaj çünkü alınan fazla su, uçuş ağırlığını artırıyor. İdrar beyaz renkli, kireç gibi görünüyor. Kuşların geceleme ve konaklama yerleri, bu beyaz renkli atıklarla kolayca fark edilebiliyor. Kara akbabalar dışkılarını bulundukları yerden ve yuvadan 1-2 m uzağa püskürtüyor. Kara akbaba, 14 kilograma ulaşan ağırlığından dolayı fazla hareketli bir tür değil. Genelde kanat çırpmadan yapılan uçuşları (süzülme, kayma, rüzgarla uçma, termalleri, yani sıcak hava akımlarını kullanma) tercih ediyorlar. Bu nedenle genelde termallerin daha güçlü olduğu saatlerde, öğleden sonra daha

14 aktif oluyorlar. Belgeselin yapım sürecinde, farklı dönemlerde binlerce kara akbaba fotoğrafı çekilerek geniş bir arşiv oluşturuldu. Bugüne dek Türkiye'de görüntülenmemiş sahnelerin yer aldığı kara akbaba fotoğrafları Anadolu daki yaban hayatının zenginligini ortaya çıkardı. Web sitemizin bu bölümünde göreceğiniz fotoğrafların yanı sıra Belgesel Film bölümündeki Multimedya-Fotoğraflar ı tıklayarak kara akbaba fotoğraflarının farklı örneklerine de ulaşabilirsiniz. Kızılcahamam ve Eskişehir de yürütülen çalışmanın fotoğrafları Aykut İnce, Mazlum Demirbağ ve Dev Kanatlar ekibi tarafından çekilmiştir. Dijital ve dia çekimlerden oluşan bu karelerin bir kısmını Fotoğraflar bölümünde izleyebilirsiniz. İmleci, fotoğraf üzerinde tutarak açıklama yazılarını görebilirsiniz. Çizimler kısmında ise Mehmet Uğur tarafından çizilen desenleri görebilirsiniz. Bu desenlerin ve fotoğrafların önemli bir kısmının yer aldığı Dev Kanatların Peşinde adlı kitap 2007 yılı içinde yayımlanacaktır.