ÜNİTE 3 YAŞAM KAYNAĞI TOPRAK

Transkript

1 ÜNİTE 3 YAŞAM KAYNAĞI TOPRAK ÜNİTENİN KONULARI Toprak Nedir? Toprağın Tanımı Toprağın İçindeki Maddeler Toprağın Canlılığı Toprak Neden Önemlidir? Toprağın İnsanlar İçin Önemi Toprağın Hayvanlar İçin Önemi Toprağın Bitkiler İçin Önemi Özet ARAŞTIRMA KONULARI Üniteye başlamadan önce aşağıdaki konuları araştırınız. 1. Besinlerimizi nereden elde ederiz? 2. Bitkiler topraksız yetişebilir mi? Neden? 3. Bir gün içinde neler yiyorsunuz? Listesini çıkarınız. 4. Evinizdeki çiçekler nasıl besleniyor? 5. Bahçenizdeki toprağı karıştırdığınızda neler görüyorsunuz? Listesini çıkarınız. 1

2 TOPRAK NEDİR? Toprağın Tanımı Toprak, yeryüzünün üstünü kaplayan gevşek bir örtüdür. Kayaların uzun yıllar boyunca parçalanıp ayrışması ile oluşmuştur. Toprağın içinde belli oranda hava ve su bulunur. İçinde ve üzerinde çeşitli canlılar yaşar. Toprak, birçok canlının besin ihtiyacını karşılar. Toprağın İçindeki Maddeler Toprak dört ana maddeden oluşur. Bunlar: 1. Mineral Madde 2. Organik Madde (Humus) 3. Hava 4. Su Mineral Madde: Toprakta en çok bulunan kısımdır. Kum, silt ve kil adı verilen çeşitli büyüklükteki taneciklerden meydana gelir. Kumu dere kenarlarında, plajlarda görebilirsiniz. Silt ve özellikle kil gözle görülemeyecek kadar küçüktür. Ancak binlercesi bir araya geldiği zaman görülebilirler. Bütün bunlar toprakta birbirine karışmış ve kümeleşmiş halde bulunurlar. Kum ve silt, daha çok toprağın havalanmasına, kil ise toprakta suyun tutulmasına, bitkilerin beslenmesine ve toprak taneciklerinin kümeleşmesine hizmet eder. Organik Madde: Toprağın organik maddesini mikroorganizmalar, ölü bitkiler, bitki kökleri ile hayvanların atık ve artıkları oluşturur. 2

3 Mikroorganizma, gözle görülemeyecek kadar küçük olan canlı demektir. Mikroorganizmalar topraktaki organik maddeleri ayrıştırarak beslenir. Tüm canlı atık ve artıklarını mikroorganizmalar ayrıştır ır. Bu ayrıştırma sonucu humus meydana gelir. Humus, toprağın korunmasına, üretkenliğine ve sağlıklı kalmasına hizmet eder. Organik maddeler, toprağın iyi ürün verebilmesi için çok gerekli ve yararlıdır. Toprakta organik madde ne kadar çoksa, bitkiler de o kadar çabuk büyür ve gelişir. Çünkü organik madde, bitkilere gerekli olan besin maddelerini verir. Hava ve Su: Hava ve su toprak canlılarının yaşaması için gerekli olan iki önemli doğal maddedir. Toprak canlıları, toprağın içinde ve üstünde yaşayan her türlü bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalardır. Toprak havası ve suyu toprağın içindeki gözenek boşluklarında bulunur. Toprak canlılarının beslenebilmeleri ve yaşayabilmeleri için toprağın belli miktarda su ve hava içermesi gerekir. Aksi halde toprak canlılığını kaybeder. Toprak çok ıslak olduğu zaman hava içermez. Çünkü, gözenekleri su ile doludur. Bu durumda çoğu bitkiler ve diğer birçok canlılar havasızlıktan ölür. Bu nedenle toprağa fazla su vermek zararlıdır. Toprak çok kuru olduğu zaman da içinde yeterince su bulunmaz. Çünkü, gözeneklerde hava vardır. Bu durum uzun sürerse bitkiler susuzluktan kuruyarak ölür. Öyleyse toprak canlılarının yaşaması için toprakta hem su, hem de hava bulunmalıdır. Bu yüzden çiftçiler toprağın havalanması için toprağı sürerler. Suyu azalınca da sularlar. Böylece topraktan bol ürün alırlar. TOPRAĞIN CANLILIĞI 3

4 Toprağın içerisinde birçok canlı yaşamaktadır. Öyle ki bahçenizdeki bir avuç toprakta sayılamayacak kadar çok canlı bulunmaktadır. Bu canlıların çok az bir kısmı gözle görülür, büyük bir kısmı ise görülemez. Örneğin, bitki köklerini, karıncaları, böcekleri, solucanları vb. büyük canlıları gözümüzle görebiliriz. Fakat toprağın içindeki mikroorganizmaları gözümüzle göremeyiz. Bu canlılar sadece mikroskop altında görülebilirler. Sonuç olarak diyebiliriz ki toprak canlı bir varlıktır. Çünkü içerisinde ve üzerinde milyonlarca canlı yaşamaktadır. TOPRAK NEDEN ÖNEMLİDİR? Toprak, tüm canlıların yaşamı için besin, su ve hava gibi çok önemli bir doğal kaynaktır. 4

5 Toprağın İnsanlar İçin Önemi Toprağın biz insanlar için önemi çok büyüktür. Çünkü biz besinlerimizin tümünü topraktan elde ederiz. Toprakta sebzelerimizi, meyvelerimizi ve tahıllarımızı yetiştiririz. Topraktan beslenen ağaçlar havayı kirleten karbondioksiti harcayarak bize bol oksijenli temiz hava sağlarlar. Et, süt, yumurta gibi hayvansal ürünleri de yine topraktan beslenen hayvanlardan elde ederiz. Toprağın üzerinde yaşarız. Evlerimizi, iş yerlerimizi, okullarımızı, cadde ve sokaklarımızı, çiftliklerimizi hep toprağın üzerine inşa ederiz. Toprağı yaşamımızdaki birçok alanda kullanırız. Toprağın içindeki madenlerden aletler yaparız. Evimizde kullandığımız çanak, çömlek, bardak, tabak, lavabo, fayans gibi ürünlerin hammaddesi topraktır. İnşaatlarda kullandığımız tuğla, kiremit 5

6 gibi yapı malzemeleri de yine topraktan yapılmaktadır. Toprağın Hayvanlar İçin Önemi Toprak hayvanlar için de çok önemlidir. Hayvanların önemli bir kısmı besinlerini toprakta yetişen bitkilerden elde ederler. Örneğin inek, koyun, at, keçi gibi hayvanlar ot yiyerek beslenirler. Bazıları da toprağın içindeki organik maddeler ile beslenirler. Bunlar da solucan, bakteri gibi canlılardır. Toprağın canlılığından söz ederken toprağın içinde bazı hayvanlar olduğunu belirtmiştik. Hayvanların bazıları toprağın içinde, bazıları da toprağın üzerinde yaşar. Bakteriler, solucanlar, karıncalar, bazı böcekler, toprakta yaşayan küçük canlılardır. Köstebek, tarla faresi ve sürüngenler de toprağın içinde yaşayan büyük hayvanlardır. Toprağın Bitkiler İçin Önemi Bitkiler hem insanların, hem de hayvanların temel besin kaynağıdır. Yeryüzündeki bitkilerin tümü toprakta yaşarlar. Bu yüzden toprak çok önemlidir. 6

7 Toprak bitkilerin evidir. Bitkilerin kök kısımları toprağın içinde yer alır. Bitkiler topraktaki havayı, suyu ve besinleri kökleriyle alarak beslenirler. İnsanlar ve hayvanlar da toprakta yetişen bu bitkileri yerler. Böylece bitkiler topraktan aldıklarını diğer canlılara aktarırlar. Eğer toprak olmasaydı bitkiler de olamazdı. Bitkiler olmayınca da insanlar ve hayvanlar beslenemezdi. Sonunda yeryüzünde insanlar da, hayvanlar da olmazdı. ÖZET Toprak, dünyamızın üzerini kaplayan ince, gevşek bir örtüdür. Toprak dört ana maddeden oluşmaktadır. Bunlar; mineral madde, organik madde, hava ve sudur. Toprak, kayaların uzun yıllar sonucu iklimin etkisiyle parçalanıp, ayrışması ve içine organik maddelerin karışmasıyla oluşmuştur. Toprağın üstünde ve içinde birçok canlı yaşadığı için toprak canlı sayılabilir. Bütün canlılar besinlerini topraktan elde ederler. Toprak, canlılar için bir barınak, cansızlar için bir dayanak yeridir. Bu nedenle toprak çok değerli bir varlık, çok önemli bir doğal kaynaktır. 7

8 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi toprağın içindeki maddelerden değildir? a) Kum b) Bitki kökleri c) Çiçekler 2. Aşağıdakilerden hangisi organik madde değildir? a) Çürümüş yaprak b) Böcek c) Demir 3. Toprak neden canlıdır? a) Büyüyüp, geliştiği için b) Nefes alıp verdiği için c) İçinde birçok canlı barındırdığı için 4. Aşağıdakilerden hangisi bir mineral maddedir? a) Kil b) Silt c) Kaya 5. Aşağıdakilerden hangisi toprağın içinde yaşayan canlılardan değildir? a) Solucanlar b) Kuşlar c) Karıncalar 6. Aşağıdakilerden hangisi toprak içinde yaşaya mikroorganizmalardandır? a) Bakteriler b) Solucanlar c) Karıncalar 8

9 7. Aşağıdakilerin hangisinde toprağın bitkiler için önemi doğru olarak verilmiştir? a) Bitkiler su ile yaşarlar. b) Bitkiler yalnızca topraktan aldıkları hava ile yaşarlar. c) Toprak olmadan bitkiler yaşamlarını sürdüremezler. 8. Aşağıdakilerden hangisi toprak canlılarının yaşaması için gerekli değildir? a) Organik madde b) Hava c) Taş 9. Aşağıdakilerden hangisi topraktan da yapılabilir? a) Kalem b) Testi c) Televizyon 10. Aşağıdakilerden hangisi topraktan yapılmıştır? a) Kalem b) Testi c) Televizyon Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. 1. Toprak yaşamımız için neden önemlidir? 2. Toprağın içerisindeki canlılar nasıl yaşamaktadır? 3. Organik madde toprağa nasıl bir yarar sağlamaktadır? 4. Topraktaki mikroorganizmaların görevi nedir? 5. Bitkiler topraktan nasıl yararlanmaktadır? 9