Dünya da Dershanelerin Genel Durumu

Transkript

1 Dünya da Dershanelerin Genel Durumu M. Ali Özkaya > Giriş Dershane sistemi sadece Türkiye de değil dünyanın hemen her ülkesinde var olan bir sistemdir. Hatta birçok ülkenin eğitim sistemi Türkiye ye benzediği için dershane sistemi de benzemektedir. Ders dışı ilave eğitim ihtiyacının artmasıyla birlikte dershanelerin eğitim sistemindeki ağırlığı her geçen gün artmaktadır. Aşağıdaki yazıda farklı coğrafyalardaki dershane sistemleri hakkında örnekler verilmiştir. Avusturya Avusturya da her beş öğrenciden biri dershaneye gitmekte veya ders yardımı almaktadır. Dershaneye devam eden öğrenciler ortalama haftada dört saat ders almaktadır. Ders saati ücreti ortalama 15 avrodur. Ailelerin dershane için harcadıkları ortalama yıllık miktar 627 avrodur. Avusturya da ailelerin yüzde 22 si dershane için yılda avro, yüzde 6 sı avro ve yüzde 2 si 3000 avrodan fazla para harcamaktadır. Buna göre dershane piyasasında yıllık milyon avro civarında bir para akışı gerçekleşmektedir. Dershanelerde dersler iki ila beş kişilik gruplarla yapılır. Derslere üniversite öğrencileri, öğretmen adayları, öğretmenler ve üniversite hocaları girer. En fazla ders yardımı alınan branşlar daha çok temel derslerdir: Matematik(yüzde 62), İngilizce(yüzde 50), Almanca(yüzde 19), Latince(yüzde 12), Fransızca(yüzde 11). Matematik dersini kızlar erkeklerden daha fazla tercih ederken, Almancada durum tersinedir. Genellikle haftada bir veya iki branştan ders yardımı alınmaktadır. Dershaneye devam eden her dokuz öğrenciden biri haftada üç ders birden almaktadır. Öğrenciler dershaneye gitme sebeplerini şu şekilde belirtmişlerdir: -Ders notlarının yükseltilmesi, -Okulda öğretmene soru soramamak, -Hastalık nedeniyle okula devam edememek -Derslere gereken gayreti göstermemek. Veliler dershane seçerken üç temel kriteri dikkate almaktadırlar: 1. Hızlı yardım, 2. Uzman bilirkişiden ders yardımı, 3.Yüksek başarı beklentisi. Bunun yanında yüksek işsizlik oranı, mesleğini uygulayacak yerlerin azlığı ve okul sisteminin yetersizliği de velileri dershaneyi tercih etmeye mecbur bırakmıştır. Bu sebepler velileri çocuklarının başarısı konusunda daha da hırslandırmaktadır. Avusturya nın en önemli dershane zincirleri LernQuadrat Bildungsmanagement, Institut für Lernhilfe Dr. Rampitsch, Schülerhilfe, Studienkreis ve die Volkshilfe Niederösterreich, Clever Forever, Das Lernservice dir. İngiltere After-school support ya da cram-school diye isimlendirilebilen dershanelerde, okul derslerine paralel ve aynı içerikli konular işlenmektedir. Özellikle göçmen çocukları için açılan çok sayıda dershane vardır. Dershanelerin sayısı gün geçtikçe de artmaktadır. Almanya da olduğu gibi İngiltere de de özel dershanelerle ilgili resmi düzenleme yoktur. Normal bir ticari işletme statüsündedir. Dershane öğretmenleri özel öğretmenler derneği (Association of Tutors) gibi cemiyetlere üyedirler. Bu derneklere üye olmak isteyen dershane öğretmenlerinin dernek tarafından nitelikleri sınanır. Üyeliği kabul edilen dershane öğretmenlerine

2 bu üyelik iş güvenliği konusunda avantajlar sağlar. Bu avantajlar 24 saat hukuk danışmanlığı ve düzenli mesleki bilgilendirmedir. Bunun yanı sıra bazı araştırmalarda velilerin dershanelerle ilgili hukuki düzenlemelerin azlığından endişeleri olduğu da belirtilmiştir. İngiltere de Matematik dersinden alınan özel derslerin diğer Avrupa ülkelerine göre daha az olduğu görülmektedir. İngiltere yi bu konuda yüzde 10 la Danimarka takip etmektedir. İngiltere de yaşlarındaki öğrencilerin üçte birinin dershaneye gittiği veya özel ders aldığı görülmektedir. Dershaneler veya özel dersler İngiltere de marjinal bir fenomen değildir. Özellikle büyük şehirlerde dershane talebi çok artmıştır. Büyük şehirlerde devlet okulları kendi içinde kategorize edilmiştir. Veliler, iyi okullarda yer bulabilmek için çocuklarını dershaneye göndermektedirler. Bu durum öğrenciler üzerindeki başarı baskısını arttırmaktadır. İngiltere de velilerin eğitim seviyesi arttıkça öğrencilerin dershaneye gitme veya özel ders alma oranı da artmaktadır. Dershaneye giden öğrencilerin yüzde 39 unun ailesi üniversite mezunudur. Yüzde 21 inin ailesi ise üniversite mezunu değildir. Ailelerin meslekleri ve kazançları da öğrencilerin dershaneye devam etmesi veya özel ders almasında çok etkilidir. Ailelerin gelir düzeyi ne kadar yüksek ise dershaneye gönderme veya özel ders aldırma oranı da o kadar yüksektir. Örneğin öğrencilerin yüzde 36 sının ailesi yönetici pozisyonundadır ve gelir düzeyi yüksektir. Bunun yanı sıra etnik azınlıkların (Hindistan, Çin ve Afrika) çocuklarını Avrupa kökenlilere göre daha fazla dershaneye gönderdikleri görülmektedir. Bu durum Almanya da Türkler içinde geçerlidir. Fırsat eşitliği bakımından dershaneler etnik azınlıklar için avantaj sağlamaktadır. İngiltere de ilkokulun son sınıfında (6.sınıf), zorunlu okul çağının sona erdiği 11.sınıfta ve okulun bitirildiği son yılda (13.sınıfta) dershaneye daha fazla öğrencinin gittiği tespit edilmiştir. Ders yardımları genellikle teke tek verilmekle birlikte küçük gruplar halinde de olabilmektedir. Öğrenciler genellikle haftada en az bir ders saati özel ders almaktadırlar. 11.sınıfta öğrenciler daha çok Matematik dersinden özel ders almaktadır. İkinci sırada ise İngilizce gelmektedir. Özel ders alınması öğrencinin devam ettiği okula göre farklılık arz etmektedir. Kaliteli okullarda talep az iken normal okullara devam eden öğrencilerde talep daha fazladır. Ailelerin dershane veya özel dersler hakkındaki görüşleri farklıdır. Kimi aileler çocuklarını gelecekleri için dershaneye gönderdiklerini söylerken, kimi aileler ise okulların yüksek başarı baskısından dolayı gönderdiklerini belirtmektedirler. Dershanenin talep edilmesinde en önemli sebep çocukların dershaneye giderek öğrenmeyi sevmeleridir. İngiltere de veliler dershane seçimlerini reklamlar veya halkla ilişkiler çalışmalarına göre değil tanıdık tavsiyesine göre yapmaktadırlar. Dershaneler uzun yıllardan beri gelirini artırmak isteyen öğretmenler ve üniversite öğrencileri için de bir fırsat olmuştur. Devlet tarafından açılan kurslar da vardır. Bu kurslarda özellikle Hindistan kökenli göçmen çocuklar için ders verilmektedir. Günümüzde internetin yaygınlaşmasıyla dijital dershanecilik de başlamıştır. İnternet dershaneciliği (E- Learning) diğer ülkelere göre göreceli olarak İngiltere de daha yaygındır. Polonya Doğu blokunun çöküp serbest piyasa ekonomisinin yürürlüğe girmesiyle birlikte Doğu Avrupa da dershaneler çok önem kazandı. Komünist dönemde devlet okullarının ideal okullar olduğu görüşü hâkimdi. Eksiği olmayan ideal düzenli sosyalist eğitim sisteminin ilave özel ders yardımı veren kurumlara ihtiyacı yoktu(!). Kariyer edinme daha çok kişisel çevre ağının genişliğine bağlıydı. Arkası olan kişiler önemli mevkilere geliyordu. Özel dersler ve kurumlar sisteme karşı gelmek veya düzeni beğenmemek anlamı taşıyordu. Özgür ve eşit komünist eğitim sisteminin kusuru yoktu. Doğu blokunun çökmesiyle başarı ve kariyer yolunda eğitimin rolü çok hızlı bir şekilde arttı. İyi eğitim almak, zenginliğin ve iyi yaşamın garantisi olarak görülmeye başladı. Gençler, iyi bir gelecek için yabancı ülkelere giderek niteliklerini artırmaya çalışmaktadırlar; gidemeyenler ise ülke içindeki özel eğitim kurumlarına devam ederek bunu gerçekleştirmektedirler.

3 Polonya da gelir eşitsizliği, Endonezya ve Sri Lanka gibi ülkeler seviyesindedir. Toplumun yüzde 6-20 si fakirlik sınırının altında yaşamaktadır dan beri değişen politik ve sosyal şartlar eğitime verilen önemi artırmıştır. Dolayısıyla özel dershanelere ve özel eğitim kurumlarına olan talep çok yükselmiştir. Polonya eğitim sistemi Avrupa ülkelerine göre geleneksel ve otoriterdir. Öğretmenler sadece iyi öğrencilere emek vermek istemektedirler. Bunun sonucunda başarısız öğrenciler dershanelere giderek bu ilgi eksikliğini kapatmaya çalışmaktadırlar. Polonya da aileler, çocuklarının yüksek eğitim almaları için dershanelere çok para harcamaktadırlar. Yüksek enflasyon sonucunda maaşları gün geçtikçe eriyen kalifiye öğretmenler özel okulları veya dershaneleri tercih etmektedirler. Polonya da, 1990 yılından sonra eğitim sisteminde kapsamlı yenilikler yapıldı. Bu yeniliklerin amacı eğitimde fırsat eşitsizliğine son vermek ve toplumun her kesimine eşit kalitede eğitim şartları sunmaktı. Zorunlu okul çağı yaşı 18 oldu. Öğretmenlerin mesleki yeterliliklerini artırmak için tedbirler alınmış ve eğitimin çeşitli basamaklarında, zorunlu merkezi sınavlar yürürlüğe konulmuştur. İlkokul altı yıldır. Altıncı sınıfın sonunda yapılan merkezi sınavların sonucuna göre öğrenciler okullara yerleştirilmektedir. Aynı sınavlar ortaokul sonunda dokuzuncu sınıfta yapılmaktadır. Bu sınav sonucunda daha yüksek derecedeki okullara öğrenci seçilmektedir. On ikinci sınıfın sonunda Matura adı verilen merkezi seçme sınavıyla üniversitelere öğrenci alınmaktadır. Matura sınavı ile birlikte bazı üniversiteler kendileri ilave bir sınav daha yaparak öğrenci kabul etmektedir. Eğitimde bu eleme sistemi özel dershanelere talebi daha da artırmıştır. Yapılan reformlarla eğitim sistemi daha seçici hale gelmiştir. Lise düzeyindeki okullarda tüm dersler Matura test sınavında çıkabilecek sorulara göre hazırlanmaktadır. Okulların itibarı, kaliteli bir eğitim vermesinden ziyade ne kadar öğrencisinin Matura sınavını başardığı ile ölçülmektedir. Özellikle lise düzeyinde Matura sınavına hazırlık dershanelerine talep çok fazladır. Yapılan araştırmalarda üniversiteye giden öğrencilerin yüzde 66 sının dershaneye gittiği ortaya çıkmıştır. Ailelerin dershane harcamaları yıllık ortalama 550 avrodur. Dershanelere daha çok zengin ve eğitimli ailelerin çocukları devam etmektedir. Dershaneye gidilmesinin en temel sebebi Matura sınavı ve üniversitelerin kendi özel seçme sınavlarına hazırlıktır. Bu sınavlara hazırlık yapılan dershanelerde en fazla özel ders alınan branşlar Yabancı diller ve Tarih tir. Bunların arkasından Polonyaca, Matematik, Siyasi bilimler ve Fizik gelmektedir. Öğrencilerin dershaneye gitmelerinde aile baskısı veya sosyal baskı çok azdır. Öğrenciler maddi bakımdan iyi bir geleceğe sahip olabilmek için dershaneye gitmektedirler. Öğrencilerin üçte ikisi bire bir ders görmektedir. Sadece yüzde 22 si en fazla beş kişiden oluşan gruplarla ders yapmaktadır. Daha büyük gruplar halinde özel ders alındığında ücret daha düşüktür. Büyük gruplarla yapılan dersler genellikle öğretmen yetersizliği çeken kırsal yerlerde veya küçük şehirlerdeki dershanelerde yapılmaktadır. Dershanelerde üniversite öğrencileri değil profesyonel öğretmenler ders vermektedir. Öğretmenlerin maaşları çok düşük olduğundan dershaneler önemli bir maddi gelir kaynağıdır. Öğretmenlerin kendi öğrencilerine özel ders vermesi yasaktır. Japonya Asya ülkelerinde seçmeye dayalı bir eğitim sisteminin olması öğrencileri başarı odaklı davranmaya zorlamıştır. Japonya da dershanecilik tam da bu ülkenin doludizgin büyüme ve hamle yaptığı 1970 lerden sonra patlama yapmıştır. Japon firmalar çok yüksek ortalamalarla ve iyi okullardan mezun olan öğrencileri tercih etmektedirler. Bu yüzden Japonya da dershane veya okul dışı özel derslere olan talep artmıştır. Japonya da okul öncesinden üniversiteye kadar uzanan yarış dershanecilik sektörünü fazlasıyla geliştirmiştir. Japonya da ilk ve ortaöğretim okul sayısı 39 bin iken dershanelerin sayısı 49 bini geçmiş durumdadır. Japon firmalar üniversitelerle sürekli kontak halinde ve onlarla birlikte çalışmaktadırlar. Bu üniversitelerde okuyan öğrencileri de firmalarında çalıştırmak istemektedirler. Bir Japon üniversite öğrencisi aldığı eğitime göre gelecekte hangi firmada çalışacağını bilir. Diploma notu hangi üniversiteye kabul edileceğini belirler. Japon eğitim sisteminin yüksek seçici özelliği ilkokuldan itibaren öğrencileri rekabet

4 içine sokar. Ortaokul (Sekunder I) sonunda yapılan sınavlarla lise düzeyindeki okullara (Sekunder II) öğrenciler seçilir. Bu dönemlerde dershanelere talep artmaktadır. Dershanelere juku adı verilir. Bugün dershaneler Japon eğitim sisteminin bir parçası haline gelmiştir. Dershanelerde iyi öğrencilere daha geniş ve ileri düzeyde bilgi aktarılır. Zayıf öğrencilere ise okuldaki ders konuları tekrar ettirilerek bu konulardaki zayıflıkları giderilir. Japonya nın en büyük dershane zinciri Kumon dur. Dersler internet üzerinden ve video konferans şekilde verilmektedir. Dershanelerin büyüklükleri farklıdır. Örneğin 1997 yılında dokuz dershane şirketi borsaya dâhil olmuştur. Japonya nın en büyük eğitim enstitüsü olan Kumon dershaneler zincirinin dünya çapında şubeleri bulunmaktadır. Yenilikçi öğrenme metotlarıyla meşhurdur yılında dünya çapında toplam 3,7 milyon öğrencisi olmuştur. Ülkede bazı dershaneler yatılı eğitim vermektedir. Bazı dershanelerin sınıf mevcutları i bulmaktadır. Dershanelerin (juku) öğrencilerden aldığı ücretler de farklıdır. Aylık dershane ücretleri 25 avrodan 544 avroya kadar değişmektedir. Haftalık ders saatleri bir ile dört saat arasında değişmektedir. Dershane öğretmenlerinin üçte biri üniversite öğrencisidir. Çalışma şartları resmi okullarda çalışan öğretmenlere göre daha zordur. Alınan ücretler devlet okullarındaki öğretmenlerden çok yüksek değildir. Dershaneler kabul sınavları yaparak öğrenci alırlar. Meşhur öğretmenlere konferans salonları gibi büyük salonlarda ders verdirilir. Juku dershanelerinin yanında yobiko adı verilen dershaneler vardır. Bu dershaneler mezuniyet öncesi yıldan mezun olunacak yıla kadar, iki yıl boyunca öğrencilerin yüksek notla okulu bitirmesi üzerine uzmanlaşmıştır. Dershaneye gönderilen erkekler kızlardan fazladır. Japon aileler yıllık gelirlerinin yüzde üçünü dershaneye harcamaktadır lı yıllarda dershane piyasasında dolaşan paranın 9,5 milyar avro olduğu tahmin edilmektedir. Devlet, dershane piyasasını kontrol etmemektedir. Dershanelerin kontrolü eğitim bakanlığının görev alanına girmektedir. Her dershane resmi kayıtlıdır ve vergiye tabidir. Eğitim bakanlığı dershanelerin fiziki şartlarını kontrol eder, ders programının içeriğine bakmaz. Güney Kore Güney Kore de dershaneler Japonya da olduğu gibi eğitim kariyerinin ayrılmaz bir parçası durumundadır. Dershanelerin organizasyonu Japonya daki dershaneler gibidir. Hagwon adı verilen ve zengin firmalar tarafından da desteklenen büyük dershaneler vardır. 15 yaşındaki öğrencilerin yüzde 65 i dershaneye gitmektedir. 7 milyon öğrencinin bulunduğu bu ülkede 35 bin dershanede toplam 5 milyon öğrenci öğrenim görmektedir. İlkokul öğrencilerinin yüzde 32 si, ortaokul (Sekunder I)öğrencilerinin yüzde 56 sı ve lise düzeyindeki (Sekunder II) öğrencilerin ise yüzde 73 ü dershaneye gitmektedir. Bu oranlar Güney Kore eğitim sisteminin ne kadar seçici olduğunu ve iyi bir yüksekokula gitmek için dershaneye gidilmesi gerektiğini göstermektedir. Dershane veya okul dışı özel ders yardımı harcamaları Japonya dan fazladır. Toplumsal sınıflar arasında da farklılık görünmektedir. Örneğin yüzde 10 luk en zengin sosyal tabakanın dershane harcaması, en fakir yüzde 10 luk sosyal tabakanın harcamasından 12 kat daha fazladır. En fakir bir aile ayda 72 avro dershane harcaması yaparken en zengin ailelerin aylık dershane harcaması 611 avrodur yılında dershane sektöründe dolaşan para miktarı 17 milyar avrodur. Bu, devletin eğitim harcamalarının yüzde 150 sine denk gelmektedir. Ayrıca başarılı öğrenciler başarısız öğrencilerden daha fazla özel ders yardımı almaktadır. Bazı yerlerde öğleden sonra sokaklarda hiç çocuk görülmez. Çocuklar dershanededirler. Dershaneler, Güney Kore de eğitimin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Hatta okullar gölge eğitim sistemi olarak kabul edilen dershanelerin verdikleri bilgileri öğrencilerinden istemektedirler. Devlet bu durumu fark edince dershanelerin yayılmasını önlemek için aktif olarak mücadele etmeye başlamıştır. Bunun için 1980 li yıllardan itibaren bazı yasaklamalar getirmiştir. Tek tek veya gruplar halinde özel ders verilmesini engellemeye çalışmıştır. Ancak bu yasaklamalar toplumda karşılık bulmamıştır. Aileler rekabete dayalı toplum düzeninde çocuklarının eğitim düzeyini yükseltmek için varını yoğunu harcamaya hazırdır. Bunun

5 sonucunda 1990 lı yılların ortalarından itibaren adım adım yasaklar kaldırılmıştır. Yasakların kaldırılmasıyla 1993 ve 1995 yıllarında dershane için harcanan paralar eskisinin üç katına çıkmıştır yılında başkent Seul de ilkokul öğrencilerinin yüzde 82 si, ortaokul (Sekunder I) öğrencilerinin yüzde 65 i ve lise (Sekunder II) düzeyindeki öğrencilerin ise yüzde 60 ı dershaneye devam etmiştir. Hatta bazı dershaneler anaokulundan itibaren özel ders vermektedir yılında hükümet adım adım 2001 yılına kadar bütün dershanelerin kaldırılacağını bildirmiştir. Uzmanlar yasaklamak yerine dershanelere ihtiyacın kalmaması için gereken tedbirlerin alınması gerektiğini söylemişlerdir. İkinci yasak denemesi de başarılı olmamıştır. Yasak, temel insan haklarına ve anayasaya aykırı bulunarak mahkeme tarafından iptal edilmiştir. Hükümetin dershaneleri yasaklama girişimleri başarısız olunca taktik değiştirmiştir. Gerçekten sorunun köklerine ulaşmaya çalışıp mücadele etmeye başlamıştır. Bütün okullarda ders destek kursları açılmasını zorunlu hale getirmiştir. Eğitim sistemindeki donukluğu gidermek için derslerde çeşitli öğrenme formlarının kullanılması sağlanmıştır. Tüm okullarda ücretsiz ilave eğitim hizmetleri hazır hale getirilmiştir. Bunun dışında Güney Kore yükseköğretim sisteminde reformlara devam etmektedir. Özellikle öğrenci seçme sınavı üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Üniversiteler, öğrenci seçiminde başka kriterlerin de dikkate alınmasını istemektedirler. Hükümet işadamlarıyla işbirliği içine girmiştir. İşadamlarının sadece prestijli üniversitelerden mezun olanları değil diğer öğrencileri de işe almaları gerektiğini belirtmektedirler. Bunun için firmalara vergi kolaylıkları getirilerek bu anlayış cazip hale getirilmeye çalışılmaktadırlar. Sonuç Dershaneler dünyanın tüm ülkelerinde mevcut bir yapıdır. Bazılarında eğitim sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak görülürken bazılarında eğitim sistemine dâhil edilmemiş, ancak tercihe bağlı olarak gidilen yerler olarak varlıklarını devam ettirmektedirler. Ülkelerin durumu, ailelerin sosyoekonomik düzeyi, ebeveynin eğitim seviyesi, derslerin öğrencilere cazip gelip gelmemesi, destek eğitimine ihtiyaç duyulması, bazı ülkelerde rekabetin yüksek olması gibi pek çok etken, dershanelerin varlığını gerekli kılmaktadır. Ancak görünen odur ki, dünyanın her tarafında dershanelere olan ihtiyaç azalmamakta artmaktadır. Bunu belirleyen etkenin ne olduğu, çözümünün bulunup bulunamayacağı bilinmemekle birlikte ailelerin çocuklarının eğitimini önemsedikleri; eksiklerini tamamlamak isteyen, özel destek eğitimine ihtiyaç hissedenlerin sayısının arttığı bir dünyada dershanelerin de sayılarının artmasının kaçınılmaz olacağı bir gerçektir. Kaynaklar Dieter Dohmen, Annegret Erbes, Kathrin Fuchs, Juliane Günzel unter Mitarbeit von Anne Knauf, Andreas Kunzler, Andrea Schmidt, Bernadette Tirschmann Was wissen wir über Nachhilfe? Sachstand und Auswertung der Forschungsliteratur zu Angebot, Nachfrage und Wirkungen Erstellt im Auftrag des Bundesministeriums für Bildung und Forschung Berlin, Januar 2008 Ausgaben für Nachhilfe teurer und unfairer Ausgleich für fehlende individuelle Förderung Prof. em. Dr. Klaus Klemm und Annemarie Klemm Im Auftrag der Bertelsmann Stiftung 2010