ISIRMA VE SOKMALAR KONU 36. Prof. Dr. Nermin OLGUN, Yrd. Doç. Dr. Sebahat ATEŞ GİRİŞ YILAN SOKMALARI. Belir ve Bulgular

Transkript

1 KONU 36 ISIRMA VE SOKMALAR Prof. Dr. Nermin OLGUN, Yrd. Doç. Dr. Sebahat ATEŞ GİRİŞ Tüm uyarılara rağmen, hayvanlarla temastan kaynaklanan yaralanmalar önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Hayvanlar ısırma, sokma, yaralama, ezme, binicilerini atma gibi nedenlerle insanlara zarar verebilmektedirler. Amerika Birleşik Devletleri nde milyonlarca kişi ağrı, doku hasarı, sakatlık ve ölüm ile sonuçlanabilen hayvanlarla olumsuz karşılaşmalardan kaynaklanan rahatsızlıklar yaşamaktadırlar. Köpeklerden kaynaklı yaralanmalar çok iyi raporlanmasına (yılda dört milyon kişi) rağmen diğer türlere ilişkin net rakamlar bilinmemektedir. YILAN SOKMALARI Dünyada 3000 den daha fazla çeşit yılan vardır ve bunların beş farklı türden ge len 375 ide zehirlidir. Her yıl yaklaşık kadar yılan ısırığı oluşur ve bunlar dan ölüm olur. Zehirli yılanlar tropikal ve ılıman bölgelerde yaygın olarak yaşarlar. Zehirli yılanlar başlıca özellikleri kafalarının hemen hemen düz ve üçgen pinde, gözbebeklerinin kısık olmasıdır. Çeşitli pteki yılanların toksinleri hem etki hem de şiddet bakımın dan birbirinden farklıdır. Yılanlar cinslerine göre; kürarizan toksin, nörotoksin, şok yapıcı, hemoliz yapıcı, yaygın damariçi pıh laşma yapıcı ve sitoliz yapıcı toksinle re sahip r. Yurdumuzda bulunan viperid ailesinden engerek yılanı da yaygın damariçi pıh laşma yapıcı özelliğe sahip r. Şekil Zehirli Yılan h p:// Yılanın türüne, büyüklüğüne, hastanın yaşına, ısırılan böl genin yerine ve derinliğine, ısırık sayısına ve enjekte edilen zehir miktarına bağlıdır. Hastanın zehire karşı reaksiyonunu kötüleş rebilen bir hassasiye olabilir. Ay nı zamanda yılanın dişlerinden ikinci bir enfeksiyon oluşabilir. Lokal belir ler; ısırı lan yerde 1-36 saat içinde oluşan ödem, ağrı, peteşi, ekimoz, organda fonksiyon kaybı ve ısırıldıktan saat sonra nekroz oluşumu görülür. Sistemik belir ler; Bulan kusma, terleme, senkop, paralizi, hastanın ağzında metalik ya da kauçuk tadı, hipotansiyon taşikardi, aşın tükürük salgılama, konuşma güçlüğü, görme bo zukluğu, kas seyirmeleri, parestezi, burun kanaması, idrar, dışkı ya da tükrükte kan, pitozis, myozis ve nöbetler görülebilir. Hemoraji, böbrek yetmezliği ve hipovolomik şok yaşamı tehdit eden ciddi sistemik reaksiyonlardır.

2 2 Konu 36. Isırma ve Sokmalar Yılan ısırmasına maruz kalan kişinin rahatla lması ve güvenliğinin sağlanması gerekir. Yaraya yakın bölgede baskı yapabilecek eşyalar (yüzük, bilezik vb.) çıkarılmalıdır. Hasta hareketsiz tutulmalıdır. Koterizasyon, lokal insizyon, ağız veya vakum pompalarıyla zehiri emme, potasyum permanganate gibi kimyasal bileşikleri damlatma, buz pake ve elektrik şoku gibi zararlı ve zaman kaybına neden olan uygulamalardan kaçınılmalıdır. Sıkı arteriyel turnike asla kullanılmamalıdır! 1 ½ saa en daha fazla uygulanırsa iskemi ve kangren gelişir. Nörotoksik yılan sokmasından şüphelenilen hasta, nörotoksisite komplikasyonlarının gelişimi açısından düzenli olarak ( her dakikada) değerlendirilmelidir. Kardiyopulmoner resüsitasyon (CPR) gerekli olabilir. Mümkün olan en kısa sürede sağlık merkezine transfer edilmesi oldukça önemlidir. Tedavi Has ta acil kliniğe geldiğinde; yaşam bulguları, aldığı-çıkardığı sıvı takibi yapılır, her dakikada bir ödem için değerlendirilir, %09 luk NaCl ile damar yolu açılır. Şokta, hipotansif hastalara intravenöz sıvı verilmelidir. Ayrıca dopamine ya da, fenilefrin gibi kan basıncını ar rıcı ilaçların verilmesi gerekebilir. Hastanede yara yeri temizliği ve tetanos profilaksisi yapılır. Zehirlenme bulguları hafifse hasta ya rılır ve destekleyici tedavi verilir. Orta ve ağır zehirlenme olgularında yılan an venomu (an serum) verilmelidir. Nörotoksisite, anormal kan pıh laşma parametreleri, kanın pıh laşmaması ve/veya spontan sistemik kanama, ısırmadan sonraki birkaç saat içinde ısırılan uzvun yarısından fazlasını içeren yaygın ve hızla ilerleyen şişme ve hipotansiyon, şok ve kardiyak aritmi gibi kardiyovasküler anormalliklerin ortaya çıkması durumunda an venom tedavisi uygulanır. An venom uygulaması sırasında akut yaşamı tehdit eden yanetkiler (anafilaksi), pirojenik (ateşli) reaksiyonlar ya da geç immune kompleks hastalığı (serum hastalığı) açısından dikkatli olunmalıdır. Ayrıca bolus şeklinde uygulamadan ziyade an venomun yavaş infüzyon şeklinde verilmesi, ciddi reaksiyonların azal lması için önerilmektedir. Yılanın teşhis edilemediği durumlarda ise hastanın saat boyunca hastanede gözlem al nda tutulması gerekmektedir. AKREP SOKMALARI Akrep sokması ciddi ve haya tehdit eden acil bir durumdur ve kardiyovasküler, nörolojik ve hematolojik anormalliklere neden olabilir. Akrep sokmasına bağlı zehirlenme belir lerinin ortaya çıkması acil müdahaleyi gerek rir. Akrep sokması olguları ülkemizin özellikle güneydoğu bölgesinde ve yaz aylarında sıkça görülmektedir. Akrep zehiri kardiyotoksik, hematotoksik, nörotoksik ve nefrotoksik r. Çoğu akrep sokması lokalize ağrıya neden olurken; sokmaların üçte biri ölümle sonuçlanabilen sistemik zehirlenmelere neden olabilir. Şekil Zehirli Akrep h p://

3 Prof. Dr. Nermin OLGUN, Yrd. Doç. Dr. Sebahat ATEŞ 3 ı Sokma yerinde lokal olarak şişme, şiddetli ağrı, göz yaşar ması, aksırık, tükrük salgısının artması ve diyare bulunur. Nörotoksik belir lerden hipertansiyon, solunum yetmezlik, konvülsiyon gibi bulgular da gelişir. Çoğu vakada akrep sokmasından sonraki dakika içinde şiddetli zehirlenme belir leri ortaya çıkar. Alt solunum sisteminin koruyucu mekanizmaları azalır veya kaybolur ve solunum sıkın sı ortaya çıkar. Özellikle çocuklarda 1-2 saat içinde solunum yetmezliği gelişebilir. Ve yine baş ve boyun ısırılmaları ve birden çok ısırılma durumunda tablo daha ağır seyreder. Akrep sokması sonucu etkilenen sisteme göre hafif ağrı ve kızarıklıktan ölüme kadar uzanan çok geniş yelpazede klinik görünüm olabilir. Ölüm genellikle solunum ve dolaşım yetmezliğine bağlıdır. Tablo Akrep Zehirlenmelerinde Klinik Dereceleme ve Tedavi Derece Semptom Tedavi I. Lokal ağrı (Bazen lokal parestezi, eritem, ekimoz ve kaşın ile birliktedir) II. Hafif sistemik zehirlenme: I. derecenin aynı + hipertermi Kardivasküler ve solunum semptomları:taşikardi, aritmi, dispne, hipertansiyon, hipotansiyon, ekg anormallikleri, priapizm Hipersekresyon Sendromu (salivasyon, terleme, bulan -kusma, diyare, işeme Nöromuskuler Hastalıklar: Konfüzyon, ajitasyon, fasikülasyon, distoni, görme bozuklukları, pitozis, anormal göz hareketleri. Biyolojik Hastalıklar: Lökositoz, hiperglisemi, asidoz. III Yaşamı tehdit eden zehirlenmeler:ii. derecenin aynı + çoklu organ yetmezliği Kardiyovasküler semptomlar: Kalp yetmezliği, kardiyojenik şok, pulmoner ödem, terleme Nöromuskuler hastalıklar: Konvülsiyon, paralizi, glasgow skoru 6 Biyolojik hastalıklar: Sa0 2 <90% Elektrolit anormallikleri (Na eksikliği, K fazlalığı) Şekil Akrep Sokması h p:// akrep-sokmasi/2013/1105/akrep-sokmasi-ilkyardim32944.html Aspirin 10 mg/kg (her 4 saa e bir) I. derecenin aynı + 1. immünoterapi: An venom tresine bağlı doz 2. Pirazosin 30 μg/kg oral (6 saa e bir) 3. Midazolam 0,05-0,2 mg/kg oral veya IV (12 saa e bir) Aynı + Yoğun bakıma transfer Chippaux, JP. (2012). Emerging Op ons for the Management of Scorpion S ngs. Drug Design, Development and Therapy : Akrep sokmalarında, sokmanın olduğu bölge su ve sabunla yıkanır ve hareket e rilmez. Yaraya soğuk uygulama yapılır. Kan dolaşımını engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır. Yara kesilmez, emilmez ve turnike uygulanmaz. Yara üzerine hiçbir girişim yapılmaz.

4 4 Konu 36. Isırma ve Sokmalar KENE ISIRMASI Kenelere dünyanın her bölgesinde rastlanabilir. Ülkemizde kenelerin, bugüne değin 850 den fazla türü tanımlanmış r.. Zorunlu kan emici artropodlardan olmaları nedeniyle, kenelerin, insan ve hayvanlarda hastalığa neden olabilen pek çok patojen etkeni taşıyabilecek büyük bir potansiyeli vardır. Keneler konakçılara yapışıp ağız organellerini deri içine sokarlar ve burada sabitlenip doyana kadar aynı yerden kan emerek uzun süre deri üzerinde yaşayabilirler. Beslenmeleri sırasında cil e doku hasarı oluştururlar ve tükürük bezlerinde bulunan organizmaları konağa aktarabilirler. Şekil Kene Şekil Kene Isırması h p:// h p:// Lokal etkileri Kene yapışması ür ker veya kabarıklık şeklinde görülen yerel bir alerjik reaksiyona neden olabilir. Geçici alopesi de rapor edilmiş r. Kene hızlı ve tamamen çıkar lır ise, bu değişiklikler genellikle 2-4 ha a içinde düzelir. Yavaş düzelen reaksiyonlar, oral an histaminikler ve topikal ya da intralezyonel kor kosteroidler ile tedavi edilebilir. Kenenin ağız kısımlarının tam olarak çıkarılamaması, yabancı cisim reaksiyonu yaratabilir. Bu durumda tercih edilen tedavi kalan ağız kısımlarının cerrahi olarak çıkarılması ve enfeksiyonu tedavi etmek için oral sefaleksin kullanımıdır. Sistemik etkileri Duyarlı kişilerde, kenenin tükürük salgılarından dolayı ateş, kaşın ve ür ker ile ortaya çıkan gecikmiş bir aşırı duyarlılık reaksiyonu görülebilir. Bazı vakalarda yaşamı tehdit eden anafilaksi bildirilmiş r. Keneler ile bulaşan başlıca hastalıklar riketsiyoz, füs, kene kaynaklı ensefalitler, babesiozis, Lyme hastalığı, borreliozis, ehrlichiozis, tularemi, viralhemorajik ateşlerdir. Bu organizmalardan biri de, Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA) ne neden olan KKKA virusudur. İlk kez 1944 te fark edilen KKKA, ülkemizde 2002 de Tokat ve çevresinde ortaya çıkmış ve sonraki yıllarda daha geniş alanlara yayılmış r. Kenenin vücut sıvısıyla teması önlemek için eldiven giyilir. Yaralının bilinci ve vital bulguları değerlendirilir. Kene, vücuda saplandığı yerden kendiliğinden çıkmışsa yaralı bölge sabunlu su ile yıkanır. Kene uygun bir kaba konarak hasta ile birlikte sağlık kuruluşuna nakledilir.

5 Prof. Dr. Nermin OLGUN, Yrd. Doç. Dr. Sebahat ATEŞ 5 Keneyi vücu an uzaklaş rmak için sahada, herhangi bir işlem yapılmaz. Kenenin vücu an uzaklaş rılması acil serviste hekim tara ndan yapılmalıdır. Keneler vücu an uzaklaş rılırken ezilmeden, baş ve gövde bir bütün halinde çıkarılmalıdır. Kimyasal maddeler kenelerde kusmaya neden olduğundan, vücuda yapışan kenelerin üzerine kesinlikle dökülmemelidir. Ayrıca, keneler, sigara veya kibrit kullanarak da uzaklaş rılmaya çalışılmamalıdır. Şekilde görüldüğü gibi bugün için kenenin vücu an uzaklaş rılması için önerilen yöntem hastane veya sağlık kurumu şartlarında kör uçlu (ucu keskin olmayan), açılı forceps ile kenenin deriye en yakın noktadan kavranarak çıkar lması yaklaşımıdır. Şekil Kene Çıkarma Şekli h p:// ÖRÜMCEK ISIRMALARI Ülkemizdeki örümceklerin çoğu zehirli değildir, ABD de parlak siyah olan kara dul (Black widowspider) ve donuk kahverengi olan kahverengi keşiş (Brown recluse spider) türü örümcekler zehirlidir. Tozlu kirli bina köşelerinde odun ve kereste yığınları arasında bulunur. Keşiş örümceği karanlık bina ve taş altlarını tercih eder. Şekil Karadul Örümceği h p:// Şekil Kahverengi Keşiş Örümceği h p:// Karadul örümceği: Isırılan bölgede ağrı ve yanma ilk belir dir. Bazen de kişiler ısırıldığını fark etmeyebilirler. Ağrının 5-15 dakika içinde aksillar veya inguinal lenf nodlarına yayılması pik r. Bir

6 6 Konu 36. Isırma ve Sokmalar saat içinde hastanın sırt, uyluk, karın ve göğüs bölgesinde yaygın kas ağrısı ve kramplar ortaya çıkar. Daha büyük kas grupları içindeki ağrı şidde hızla artar ve bazen dayanılmaz olarak tanımlanmaktadır. Yürümede zorluk ve bacaklarda zayıflık hissi vardır. Solunum güçlüğü ve göğüste sıkışma görülebilir. Ereksiyon özellikle çocuklarda ortaya çıkabilir. Hastanın giysi ve yatak takımlarının terden dolayı ıslandığı, bölgesel lenf nodlarının hassas ve bazen palpe edilebilir olduğu, karında ağrı ve sertlik ortaya çıkabileceği ifade edilmektedir. Ödemli ve kızarık bir yüz, yükselmiş bir kan basıncı, nabız sayısında ar ş bazende hafif bir ateş vardır. Kahverengi Keşiş Örümceği: İlk ısırıldığında kırmızı, daha sonra, 2 saat içinde mavi, lo kal halka şeklinde ödem, ağrı, eklem ağrıları, bulan kusma, halsizlik, ateş, 3-4 günde ortaya çıkan nekrozlar, ülserler 21 günde iyileşir. Böbrek yetmezliği, damariçi pıh laşma ve kardiyak arest görülebilir. Hemoli k anemi ve trombostopeniden ayırt edilir. Ye şkinlerde lokal belir ler ve karadul örümceğine göre daha hafif zehirlenme belir leri görülürken; çocuklarda farklı olarak sistemik zehirlenme belir leri, hiperak vite ve huzursuzluk görülebilir. Hastanın güvenliği sağlanır. Hastanın bilinci ve vital bulguları değerlendirilir. Isırmanın olduğu bölge su ve sabunla yıkanır ve hareket e rilmez. Yara kesilmez, emilmez ve turnike uygulanmaz. Yara üzerine hiçbir girişim yapılmaz. Hastanın sağlık kuruluşuna nakli sağlanır. Tedavi İdrar çıkışını ve hidrasyonu sağlamak için intravenöz sıvı başlanır. %10 luk kalsiyum glukonat kas ağrı ve kramplarının tedavisinde kullanılır. Fakat etkisi sadece dakika sürmektedir. Tetanoz profilaksisi önerilmektedir. Kor kosteroid ve an histaminiklerin etkili olmadığı belirlenmiş r. An histaminikler sadece olası an venom alerjisinin etkilerini azaltmak için profilak k amaçlı kullanılabilir. An venom tedavi şiddetli karadul örümceği zehirlenmelerinde etkilidir. ARI SOKMALARI Arılar kendilerini tehlikede hisse klerinde insanları sokabilirler ve bazen bu durum duyarlı kişilerde haya tehdit eden reaksiyonlara yol açabilir. Ülkemizde arı sokmasına bağlı ciddi derecede sistemik reaksiyon görülme sıklığının %1,2-4,3 arasında olduğu bildirilmektedir. Daha önceden mevcut kalp ve böbrek hastalığı olanlarda arı sokmaları ölümle sonlanabilir. Arının iğnesi doğrudan bir kan damarına girmişse ani kollapsla ölüm olabilir. Lokal reaksiyon; sokma yerinde kızarıklık, ödem, ağrı, kaşınma, sistemik reaksiyon; bulan, kusma, çarpın ve dispne, anafilak k reaksiyonlar (solunum güçlüğü, hipotansiyon, anjiyonöro k ödem) ortaya çıkar. Tedavi ve Bakım Hastayı sokulduğu yerden uzaklaş rın. Kimyasallar (feromon) diğer arıları bölgeye çekecek r. Yara bölgesini arının iğnesi açısından araş rın ve daha fazla zehirlenmeye engellemek için hemen çıkarın. Sabunlu su ile yarayı temizleyin.

7 Prof. Dr. Nermin OLGUN, Yrd. Doç. Dr. Sebahat ATEŞ 7 Hava yolu, solunum ve kardiyovasküler durumunu değerlendirin. Gerekirse, solunum veya dolaşım desteği sağlayın ve intravenöz damar yolu açın. Anaflaksi açısından hastayı değerlendirin ve gerek ğinde anaflaksiyi yöne n. Havayolu obstrüksiyonu gelişmişse, kollapsı önlemek için adrenalin uygulanır (l/1000 likten SC veya 1/10000 ten IV) Yatağın başı yüksel lir, oksijen verilir. IV sıvı verilir. Yaşam bulguları gözlenir. an histaminik, bronkodilatatör ve/veya kor kosteroid verilir. Sistemik belir leri olan hastalar hastaneye ya rılmalı ve yakından takip edilmelidir. Soğuk uygulama yapın. Soğuk uygulama, sokulan bölgenin şişmesini azaltacak r. Tetanoz profilaksisi gereklidir. KÖPEK VE KEDİ ISIRMALARI Köpeklerin güçlü diş ve çene yapısına sahip olmaları nedeniyle köpek ısırığı yaralanmalarında ısırılan dokuda kesici ezici pte yaralanmalar gelişmektedir. Oluşan basınç kas, tendon, sinir, damar ve kemik gibi derin dokuların zarar görmesine neden olabilmektedir. İngiltere de yıllık olarak köpek ısırması nedeni ile acil servislere müracaat eden kişi sayısı dir. Kedi ısırıkları ise sıklıkla masum görünen yaralanmalardır. Köpek ısırıklarından farklı olarak kesici ve delici biçimdedir. Derin doku yaralanması ve ezilme sonucu gelişen iskemi bu p yaralarda görülmez. Yapılan çalışmalarda tüm ısırıkların; % nın köpek, % 5-10 nun kedi kaynaklı olduğu bildirilmektedir. Kedi veya kopek ısırmalarında hayvanın aşılı olup olmaması, hangi durumda ısırdığı (koruyucu mu? saldırgan mı?) ısırma sonrasında ne kadar sure geç ği, Isırılan kişinin kuduz ve tetanoz aşılarının olup olmamasını araş rmak, yaranın büyüklüğü, bütünlüğü, enflamasyon belir leri, derinliği, yaranın al ndaki damarların durumu ve ateş kontrolünü gözlemek tedavi ve bakım uygulamaları için Şekil Köpek Isırması kesin bilgi sağlar. h p://forum.donanimhaber.com/m_ /tm.htm Isırılan bölgede, deri bütünlüğü bozulur. Ağrı ve şişme vardır. Tedavi ve Bakım Yaralı bölgeye uygun pozisyon verilir. An sep kli sabunla temizlenir, serum fizyolojik ile yıkanır. Yaranın uygun bakımı yapılır. Ölü dokular temizlenir, steril gazlı bezle kapa lır. Bağışıklığı sağlayıcı önlemler alınır, an biyo k verilir. Kuduz riski varsa rabies 3 aşı yapılır. Koruyucu önlemler alınır. SUDA VE SU KENARLARINDA YAŞAYAN HAYVAN SOKMALARI Bu p sokmalarda enfeksiyon riski daha fazladır. Isıran hayvanın özelliğine göre değişir. Köpek balıkları, et yiyen bazı p balıklar; deniz yılanları ısırarak nörotoksik zehir salgılarlar, deniz ana sı deniz yıldızları, koni kabuklu salyangozlar mercanlar nematokistler veya sokma kapsülleri ile sokarak bir asit yarası oluştururlar, iskorbit balığı, deniz kestanesi, ke di balığı ise dikenli olup, bu dikenleri ile travma k delinme yaraları, zehir keselerinden toksinler salgılayarak kardiyovasküler, solunum ve nörolojik komplikasyonlara yol açalar.

8 8 Konu 36. Isırma ve Sokmalar Deniz yılanı sokması nadirdir, ancak rabdomiyolize neden olabilir. Zehirli balıklar: vatozlar, kedi balığı, iskorpit, taş balığı, gibi balıklardır. sokulan yerde şişme ve il hap ve dayanılmaz ağrı ortaya çıkar. Sistemik etkiler nadirdir: kusma, ishal, terleme, aritmi, kan basıncında düşme, veya solunum kaslarında spazm veya felç. Hastayı boğulmaması için sudan çıkarın. Vital bulgularını değerlendirin Yaralı bölgenin hareketsizliğini sağlayın Batan diken varsa ve görünüyorsa keskin olmayan sert bir cisimle sıyırarak çıkarılır. Etkilenen bölge ovulmamalıdır. Denizanası çarpmasında derhâl deniz suyu ile yaralı bölge yıkanır. Tatlı su ve buz kullanılmamalıdır. Denizkestanesi dikeni batmasında: yaralanan bölge C ısıdaki sıcak su içinde ağrı sona erinceye kadar (30-60 dk.) bekle lir. Bu hayvanların enzimleri sıcağa karşı dayanıksızdır. Hastanın sağlık kuruluşuna nakli sağlanır. Tedavi Hava yolu açık tutulur, solunum ve dolaşımın devamlılığı sağlanır. Tetanoz profilaksisi yapılır. Yara lar bol serum fizyolojikle yıkanır. Parçalı yaralanın ameliyatla kenarları kesilerek di kişle kapa- lır. Yaralı kısım is rahate alınır. An biyo k verilir. Sokmalarda; bölge bol serum fizyolojikle yıkanır. Zehiri inak ve etmesi için yaranın üstüne 6-8 dakika al kol uygulanır. Deniz anasında sodyum bikarbonat uygulanır. Diken batmalarında; bu dikenler ısıya duyarlı olduğundan 30 derece kadar sıcak suyla yıkanır. Isırıklarda yaranın yeri büyüklüğüne göre oksijen tedavisi, kor zon, adre nalin, kan kaybı fazlaysa kan veya serum verilir. İNSAN ISIRMALARI Çeşitli nedenlerle olan insan ısırması ile oluşan diş yaralarında, ağızda bulu nan bol ve çok çeşitli mikroorganizmalar, özellikle anaerobik olanlar önemli en feksiyon gelişimine neden olurlar. Isırmadan sonra geçen süre, ısırılan bölgenin damar ve sinirden zengin olması ve tetanoz profilaksisi, yaranın rengi, büyüklü ğü, şekli, çevresindeki sinirlerin durumu yaranın tedavisini ve iyileşme sürecini etkiler. Isırılan bölgede cilt bütünlüğünde bozulma, doku harabiye ne bağlı ağrı ve enfeksiyon belir leri gözlenebilir. Tedavi ve Bakım Yaralı bölgeye uygun pozisyon verilir. Adli olduğu düşünülürse yaranın fotoğra çekilir. An sep- kli sabun ve serum fizyolojikle yara te mizlenir ve iyice yıkanır. Gerekirse lokal veya genel anestezi uygulanır. Parçalı yaralar bistüri ile eksize edilir. Ölü dokularından arındırılır. Steril gazlı bir bezle ka pa lır. Tetanoz, kuduz vb. aşılarla bağışıklığı sağlayıcı önlemler alınır. An biyo k verilir. SONUÇ Isırılma ve sokulma vakalarıyla sağlık profesyonelleri sıklıkla karşı karşıya kalabilmektedir. Gerek haya korumak ve gerekse komplikasyonları azaltmak öncelikli hedef olmalıdır. Bu nedenle vakaların, hem hastane öncesinde hem de hastanedeki uygun acil yöne mlerinin bilinmesi oldukça önemlidir.