SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN TEHLİKELİ ATIKLARIN YAKMA YÖNTEMİYLE BERTARAFI. Şahan DEDE Yakma Tesisi Müdürü

Transkript

1 SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN TEHLİKELİ ATIKLARIN YAKMA YÖNTEMİYLE BERTARAFI Şahan DEDE Yakma Tesisi Müdürü

2 SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI 1. EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR: Bahçe, mutfak ve idari birimlerden kaynaklanan atıklardır. 2. TIBBİ ATIKLAR : Ünitelerden kaynaklanan enfeksiyöz, patalojik ve delici kesici atıklardır. 3. TEHLİKELİ ATIKLAR : Ünitelerden kaynaklanan genetoksik, farmasotik ve kimyasal atıklar 4. RADYOAKTİF ATIKLAR : Tekrar kullanılması düşünülmeyen her türlü radyoaktif maddeler veya radyoaktif maddelerle bulaşmış diğer malzemelerdir. Sayfa 2

3 SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ ATIKLAR F: Tehlikeli Atıklar *, *, *, *, * Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıklar - Tehlikeli kimyasallar, - Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar, - Amalgam atıkları, - Genotoksik ve sitotoksik atıklar, - Farmasotik atıklar, - Ağır metal içeren atıklar, - Basınçlı kaplar. RADYOAKTİF ATIKLAR G: Radyoaktif Atıklar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaştırılır. Sayfa 3

4 TIBBİ ATIKLARIN KOMPOZİSYONU Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalarda sağlık kuruluşlarında oluşan atıkların kompozisyonu ile ilgili olarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: Evsel atıklar %80 Patolojik ve enfekte atıklar %15 Kimyasal ve farmasotik atık %3 Kesici atık %1 Radyoaktif veya sitotoksik atık, basınçlı kaplar, kırık termometreler ve kullanılmış piller gibi özel atıklar <%1 Sayfa 4

5 TEHLİKELİ ATIKLAR Çevre kirliliğine sebep olan ve halk sağlığını olumsuz etkileyen maddelerin başında tehlikeli atıklar gelmektedir. Tehlikeli atık çevre ve insan sağlığı üzerinde tehlikeli ve zararlı etkilere sahip maddeler olup katı, sıvı, gaz halinde olabilirler. Üretim sürecinden kaynaklanan atıklar olabileceği gibi pestisit ve temizlik ürünlerinde olduğu gibi son kullanım ürünleri de olabilirler. Tehlikeli atıkların oluştuğu yerde azaltılması, ayrıştırılması depolanması ve sonrasında bertaraf edilmesi gerekmektedir. Tehlikeli atıkların gelişigüzel çevreye atılması su, toprak ve hava kirliliğine sebep olmakta, çevre ve halk sağlığını tehdit etmektedir. Sayfa 5

6 TEHLİKELİ MADDELER İLE NE KASTEDİLMEKTEDİR? Tehlikeli Maddeler, su ve çevresinde önemli risk teşkil eden Zehirlilik Kalıcılık Biyolojik Birikme özelliklerine sahip olan madde ve madde grupları olarak tanımlanmaktadır. Sayfa 6

7 Sayfa 7

8 Sayfa 8

9 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR 1. Genotoksik atık : Genotoksik atık yüksek derecede tehlikelidir ve mutajenik, teratojenik ve karsinojenik özelliklere sahip olabilir. Hem hastane içerisinde hem de bertaraftan sonra ciddi güvenlik problemleri meydana getirdiğinden ve özel dikkat gösterilmelidir. Genotoksik atıklar, bazı sitostatik ilaçları, sitostatik ilaçlarla tedavi edilen hastaların kusmuk, idrar veya dışkıları, kimyasallar ve radyoaktif maddeleri içerebilir. Bu kategorideki temel maddeler olan sitotoksik (veya antineoplastik) ilaçlar, bazı canlı hücrelerin büyümesini durdurma veya öldürme yeteneğine sahiptirler ve kanser kemoterapisinde kullanılırlar. Sayfa 9

10 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR 2. Farmasotik Atıklar Hastanede kullanılan günü geçmiş veya bozulmuş ilaç ve tıbbi maddeler Sayfa 10

11 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR 3. Basınçlı konteynerler Anestezik gazlar : Diazot monoksit, uçucu halojenli hidrokarbonlar (halothane, isofurane, enfurane gibi) Uygulamalar: ameliyathanelerde, hastanelerde doğum sırasında, ambulanslarda, hastanelerde acı veren işlemler yapılırken, diş tedavilerinde Etilen oksit : Uygulamalar: Tıbbi aletlerin ve ameliyathanelerin sterile edilmesinde Sayfa 11

12 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR 4. Kimyasal atıklar : Tanı ve deneysel çalışmalar, hastane genel temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinden çıkan katı, sıvı ve gazlardan oluşur. Formaldehid, fotografik kimyasallar, solventler, organik ve inorganik kimyasallar, sağlık kuruluşlarında yaygın olarak kullanılan ve atıklarda bulunma olasılığı en fazla olan tehlikeli kimyasal türleridir. Sayfa 12

13 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Formaldehit Formaldehit hastanelerde kullanılan önemli bir kimyasaldır. Cihazları (ör : hemodiyaliz cihazı veya ameliyat ekipmanları) temizlemekte ve bunların dezenfeksiyonunda, numuneleri muhafaza etmede, sıvı haldeki bulaşıcı atıkları dezenfekte etmede, patalojide, otopside, dializde ve mumyalama ünitelerinde kullanılır. Fotografik kimyasallar Fotografik amaçlı solüsyonlar X-ışını röntgen departmanlarında kullanılır. Bu solüsyonlarda sabitleştirici olarak kullanılan (fixer) kimyasallar genellikle %5-10 hidrokinon, % 1-5 potasyum hidroksit ve % 1 den az miktarda gümüş içerir. Röntgen flimlerinin banyo sıvıları yaklaşık % 45 glütar aldehit içerir. Ayrıca banyo yapılan sıvılarda ve fixer çözeltileri içinde asetik asit de diğer bir kimyasal madde olarak kullanılmaktadır. Sayfa 13

14 Organik kimyasallar Yerlerin temizlenmesinde kullanılan dezenfektan ve temizlik çözeltileri bulunan fenol-bazlı kimyasallar ile çamaşırhane ve atölyelerde kullanılan etilen (perkloretilenler) bileşikleri; Vakum pompa yağları ve araçlardan çıkan kullanılmış motor yağları (özellikle eğer hastane içinde bir araç bakım/servis istasyonu varsa); Böcek ve kemirgenlere karşı kullanılan ilaçlar. İnorganik kimyasallar SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR İnorganik kimyasal atıklar esas olarak asit ve alkalilerden (bazlardan) oluşurlar. ör : sülfürik, hidroklorik, nitrik ve kromik asitler, sodyum hidroksit ve amonyak çözeltileri gibi Sayfa 14

15 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Asitler Sülfirik asit, hidroklorik asit, nitrik asit Mürekkep renklendirici ve reaktiflerde kullanılmaktadır.sülfirik asit ayrıca kurutucu madde olarak kullanılır. Sayfa 15

16 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Bazlar Sodyum, potasyum, amonyum hidroksiti Genel olarak reaktifler, bazı durumlarda ise yağ sökücü olarak kullanılır. Sayfa 16

17 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Çözücüler Çözücü içeren atıklar, pataloji ve histoloji laboratuarları ve hastane bakım (mühendislik) departmanlarının da içinde bulunduğu değişik hastane birimlerinde ortaya çıkmaktadır. Hastanelerde kullanılan çözücüler, metilen klorid, kloroform, trikloretilen ve soğutucular gibi halojenli bileşiklerle, ksilen, metanol, aseton, isopropanol, toluen, etilasetat ve asetonitril gibi halojensiz bileşikler içermektedir. Sayfa 17

18 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Yüksek miktarda ağır metaller içeren atıklar Yüksek miktarda ağır metaller içeren atıklar, tehlikeli kimyasal atıkların bir alt sınıfını oluşturmaktadır ve bunlar genellikle yüksek derecede zehirlidirler. Civalı atıklar, tipik olarak, kırılan klinik ekipmanlardan (dökülmelerden) oluşmaktadır. Mümkün olduğunca dökülen civa damlaları hemen toplanmalıdır.diş bakımları sırasında da ortaya çıkan artıklarda yüksek miktarlarda civa bulunabilir. Kadmiyum içeren atıklar genelde bitmiş/ıskartaya çıkmış pillerden oluşur. İçinde kurşun içeren takviyeli paneller halen X-ışınlarının radyasyonlarından korunmada ve teşhis/tanı bölümlerinde kullanılmaktadır. Sayfa 18

19 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Ağır metal içeren sulu çözeltiler Uranyl asetat Kurşun sitrat Merthiolate Civa Nitrat Civa Krom Gümüş nitrat Sodyum tyosulfat Osmiyum tetraoxide Patalojik Anatomi : Osmiyum tetraoxide Sayfa 19

20 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR Radyografik işlemlerden kaynaklanan atıklar Film banyoları,atılan kaplamalar Gümüş ve diğer ağır metalleri içeren x-ray flimler Sayfa 20

21 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR DİĞER Kalp pilleri Autoanalizer filtreleri Jeller,reçineler Yağlar, PCB li yağlar, Pestisit, fungusit atıkları Kurşun siperler Boya ve temizleme ürünleri atıkları Neon civa buharlı, yüksek sodyum basınçlı metal halide lambalar Floresan lambalar Civa ve civa içeren parçalar (termometreler ) Kan basınç ölçer aletler Bilgisayar, monitör ve parçaları Sayfa 21

22 Sayfa 22 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLAR

23 Ağır Metal İçerikli Atık Floresan Lambalar Sayfa 23

24 Atık Kartuş Ve Tonerler Sayfa 24

25 Sayfa 25

26 TÜRKİYE NİN ATIK ENVANTERİ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın verilerine göre ülkemizde ortalama, ton/yıl tehlikeli atık ton/yıl klinik atık üretilmektedir. Hastanelerden çıkan tehlikeli atık miktarı : 2000 ton / yıl Sayfa 26

27 Yıllara göre sağlık kuruluşlarından İZAYDAŞ a gelen tehlikeli atık miktarları Yıl Miktar kg Sayfa 27

28 TEHLİKELİ ATIK YAKMA & ENERJİ ÜRETİM TESİSİ

29 HAKKIMIZDA 1996 yılında, Büyükşehir Belediyesi tarafından, İzmit Çevre Entegre Projesi kapsamında kurulmuş ve 1997 yılından itibaren atık kabul etmeye başlamıştır. İzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.Ş. %100 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi iştirakidir. Sayfa 29

30 HAKKIMIZDA Tecrübemizle teknolojiyi birleştirerek, kendini sürekli yenileyen, çevre ve sanayi dostu, müşteri odaklı, sektöre öncülük eden lider atık değerlendirme kuruluşu olmaktır. Sürdürülebilir çevre ve sağlıklı toplum için, atık değerlendirme ve bertaraf konusunda etkin uygulamalar ve çözümler üretmek, toplumsal çevre bilincini artırmaktır. Sayfa 30

31 Yakma Tesisi Dizayn Parametreleri Yakma Kapasitesi ton/yıl Katı atıklar kg/saat Sıvı atıklar kg/saat Isıl Değer Elektrik Üretimi 86 Gj/saat 5,2 MW Sayfa 31

32 Atık Kabul ve Planlama Atık kabulü ve yönetimi çerçevesinde tesise kabul edilen atıklar; tartılarak kaydedilmekte, numuneleri alınmakta ve analizleri yapılarak ilgili ara depolama alanlarına sevk edilmektedir. Sayfa 32

33 Sayfa 33 Tesis Ana Bölümleri

34 Sayfa 34 Ara Depolama Alanları

35 Döner Fırın Laboratuvar tarafından hazırlanan günlük yakma menüleri doğrultusunda, döner fırında 950 o C 1200 o C sıcaklık aralığında ve ortalama dakika kalış Sayfa 35 süresinde yakılmaktadır.

36 Sayfa 36 Döner Fırın Yanmadan Görünüm

37 YAKMA Sayfa 37 İZAYDAŞ

38 Fıçı Besleme Sayfa 38 İZAYDAŞ

39 YAKMA TESİSİ MENÜ HAZIRLAMA ALANI Katı ve toz özellikte olup da diğer atıklar ile karıştırıldığında reaksiyon veren, kirlilik parametreleri yüksek olan atıklar, ambalajları ile birlikte yakılarak bertaraf Sayfa 39 edilmektedir.

40 Son Yakma Döner fırındaki yakma sonucu oluşan gazlar ise son yakma odasında 1050 o C 1250 o C sıcaklık aralığında ve min. 2,5 saniye kalış süresinde yakılmaktadır. Sayfa 40

41 Buhar Üretim Sistemi Son yakma odasından gelen 1050 o C 1250 o C deki atık gaz, soğutma amacıyla 2500 m 2 ısıtma yüzeyli atık ısı kazanına girmekte ve 180 o C 200 o C de çıkmaktadır. Atık ısı kazanında 350 o C sıcaklık ve 40 bar basınçta, max. 27,1 ton/saat buhar üretilmektedir. Sayfa 41

42 Enerji Üretim Sistemi Üretilen buhar Türbin-Jeneratör Ünitesi ne gönderilerek max. 5,2 MW elektrik üretilmektedir. Üretilen elektrik enerjisi ile tesis ihtiyacı karşılandıktan sonra kalan kısım ulusal sisteme satılmaktadır. Sayfa 42

43 Atık Gaz Arıtımı Elektrostatik Filtre Atık ısı kazanı çıkışında sıcaklığı 180 o C 200 o C ye düşen ve içindeki büyük toz partiküllerini bırakan atık gaz, elektrostatik filtreden geçirilerek etkin bir toz ayrım işlemine tabi tutulmaktadır Sayfa 43

44 Atık Gaz Arıtımı Venturi Yıkayıcısı Elektrostatik filtreden çıkan gaz, venturi yıkayıcısında su ile yıkanarak bünyesindeki halojen bileşikler HCI,HF, ve ağır metaller tutulur. Gerekli görülmesi durumunda yıkama suyuna kireç çözeltisi eklenir. Sayfa 44

45 Atık Gaz Arıtımı - Kireç Püskürtmeli Yıkayıcı Daha sonra damlacık tutuculardan geçirilen atık gaz; nötralizasyon, oksidasyon ve absorbsiyon bölümlerinden oluşan kireç püskürtmeli yıkayıcıda kireç sütü çözeltisi ile yıkanarak, SO 2 ile arta kalan halojen bileşikleri ve ağır metallerden arındırılmaktadır. Sayfa 45

46 Atık Gaz Arıtımı - Dioksin- Furan Kontrol Ünitesi Buradan çıkan gaz, Dioksin-Dibenzo Furan Kontrol Ünitesi nden geçirilmektedir. Fiziksel ve kimyasal olarak temizlenen gaz, emme fanı aracılığı ile tesis bacasından atmosfere verilmektedir. Sayfa 46

47 Emisyon Ölçümü 6 aylık periyotlarda bacadan ve atık sudan alınan numunelerde Dioksin- Furan ve ağır metal ölçümleri yaptırılmaktadır. Baca üzerinde tesisi edilen sürekli ölçüm cihazları ile emisyonlarının ölçümleri yapılmaktadır. Bunların yanı sıra baca hattı üzerinde baca gazı debisi, basınç ve sıcaklık ölçülür. Ölçüm değerleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Kocaeli İl Müdürlüğü tarafından takip edilmektedir. Baca gazı emisyonlarımız İZAYDAŞ web sitesinde yayınlanmaktadır. Yasal limitlerin çok altında emisyon değerleri ile çalışmaktayız. Sayfa 47

48 Kül ve Cüruf Toplama Sistemi Islak Cüruf Konveyörü Döner fırında yakma sonucu oluşan cüruf, döner fırın ile son yakma odasının birleşim yeri altından ıslak cüruf konveyörlerine alınır ve yapılan analiz Sayfa 48 sonucuna göre depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilir.

49 Atık Su Arıtım Sistemi Kirlilik yükü içeren yıkama çözeltisi Fiziksel Kimyasal Arıtım Ünitesi ne gönderilmektedir. Arıtılan atık su tesis diğer evsel atık sularla birleşerek, kolektör hattı aracılığı ile Endüstriyel ve Evsel Atık Su Arıtma Tesisi ne gönderilmektedir. FK tesisi filtre presten çıkan çamur keki, düzenli depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilmektedir. Sayfa 49

50 Sabırla dinlediniz, tesekkür ederim. Sayfa 50