Bireysel ve Sosyal Risk

Transkript

1 Bireysel ve Sosyal Risk Özlem ÖZKILIÇ E. İş Başmüfettişi Kimya Yük. Müh. E. İş Teftiş İstanbul Grup Bşk. Yrd. A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Yönetmelik Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi MADDE 9 İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre belirlediği tehlikeli ekipmanlar için senaryo edilen her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansını 1x1-4 /yıl seviyesine veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye indirmek zorundadır. X ALARP veya tolere edilebilir bölge (Sadece bir fayda geçerliyse risk alınır.) {Sınıf II, Sınıf III } X Geniş Ölçüde Kabul Edilebilir Bölge {Sınıf IV } Kabul Edilemez Alan {Sınıf I} ALARP Bölgesi $ Katastrofik bir olayın (Örn; Gaz bulutu patlaması, Jet fire, toksik gaz bulutu yayılması vb. ) meydana gelme olasılığı 1x1-4/yıl Yönetmeliğimize göre bir riskin ALARP seviyesinde olduğunun kabulü için riskin o frekansının 1x1-4/yıl dan küçük olması gereklidir. Kalıntı risk Mekanik Güvenlik Koruma Sistemleri Kabul edilebilir risk Otomatik Sistemler Zorunlu Risk Azaltma Tasarım Temel Proses Kontrolü Operatör Alarmları Hiçbir güvenlik tedbiri olmadan risk durumu RİSK SENARYO Başlatıcı Olaylar VE VEYA VE Hata Ağacı VEYA VEYA VEYA Önleyici Bariyerler Kritik Olay VEYA CE SCE SCE Yatıştırıcı Bariyerler TCE TCE TCE TCE Tehlikeli Olaylar Olay Ağacı Katastrofik bir olayın (Örn; Gaz bulutu patlaması, Jet fire, toksik gaz bulutu yayılması vb.) meydana gelme olasılığı 1x1-4/yıl dan küçük olmalıdır. KAZA Mümkün Olan En Yüksek Önlem Seviyesi (As low as is reasonably practicable ALARP) BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALARIN ÖNLENMESİ VE ETKİLERİNİN AZALTILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK Arazi Kullanım Planlaması (Land Use Planning) Birebir uyumlaştırma mevcut mu?

2 Seveso II Direktifi, konut alanlarında, halk tarafından kullanılan alanlarda daha fazla koruma sağlamak için Arazi kullanımı ile ilgili politikalarının uygulanmasını gerektirmektedir. Mevzuatımıza göre ALARP seviyesi her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansı olarak tanımlanmaktadır. Ancak Avrupa Birliğinde Seveso Direktifi deyince ALARP seviyesi ülkemizden farklı olarak tanımlanmaktadır. Arazi Kullanım Planlaması, risk teşkil eden kuruluşların arasında uygun mesafelerin uzun vadede korunmasını ve mevcut kuruluşların olduğu yerlerde kişilerin maruz kaldığı riskin artmaması için ek teknik önlemleri dikkate almayı gerektirmektedir. Seveso II direktifi kapsamında üst seviyeli bir endüstriyel tesis henüz kurulum aşamasına başlamadan, LUP (Land Use Planning) yani Arazi Kullanım Planlama amaçlı çalışma yapmak zorundadır. Örneğin; Hollanda da mevzuat, bir tesisin kurulmadan evvel depolayacağı kimyasal maddeler, miktarları ve tesisin proses detaylarını kullanarak bir tehlike modellemesi çalışması yapmasını ve yetkili merciilere sunmasını zorunlu tutmaktadır. Çalışmada ortaya çıkacak risklerin nüfus içeren yerleşim bölgelerine etkisi sonucu tesisin kurulumuna izin verilmekte ya da verilmemekte veya riskin azaltılması için plan değişikliği önerilmektedir. Bu uygulama sonucu tesisin olası risklerinin daha kurulum aşamasında sonuçlarının ve olasılıklarının belirlenmesi mümkün olmaktadır. Hem tesislerde riskler ile ilgili ön bilinç sağlanmakta, hem de ulusal veri tabanında bilgi direk yerini almakta ve harici eylem planlarının oldukça hızla oluşturulması bu sayede mümkün olmaktadır.

3 Kantitatif Risk Analizi (QRA) tehlikeli tesislerde meydana gelebilecek felaket olaylarına ilişkin riski tanımlamak için kullanılan sistematik bir yaklaşımdır. Proses Tehlike Analizi (HAZOP) Büyük Kaza Senaryoları Oluşturulması için Bow Tie Modelleme Sayısal Modelleme (QRA) LOPA Bariyer Analizi Sıvı birikinti Gaz + buhar Buharlaşma Alanı Buharlaşma Set Örnek Patlama Sonucu Aşırı Basınç Konturu Tesis Binalarına Etkileri Patlama modellemesi yapmaya yarayan bir yazılım ile elde edilir, tesis planı üzerine çizilerek etkilenecek binaların tespit edilmesi sağlanır. Örnek Termal Radyasyon Konturu Tesis içerisindeki kilit sistemlerin etkilenme olasılıkları belirlenir. Yangın sistemleri, kontrol odaları vb Risk Modelleme Simülasyonu Patlama Senaryosu Lokasyonu 35 kpa 21 kpa 14 kpa 7 kpa Örnek: Toksik Gaz Salınım-Gaz Dağılması Sayısal Modelleme Rüzgar Yönü! Burada hala bazı riskler mevcut! Toksik Gaz Yayılım Senaryoları Gaz yayılımı modellemesi yapmaya yarayan bir yazılım ile elde edilir, tesis planı üzerine çizilerek etkilenecek alanların tespit edilmesi sağlanır. Kantitatif Risk Analizi (QRA) sonuçları: HARİCİ ACİL DURUM PLANLARI nın hazırlanmasında, Halkın (kimyasal) tesisine olması gereken mesafeyi belirlemede, Devletin fiziki sanayi/ yerleşim bölgeleri planlamalarında, Üst seviyeli kuruluşların veya alt seviyeli kuruluşların arasında riskleri karşılaştırmakta, Sahadaki personelin veya çevredeki halkın maruz kaldığı riski belirlemek amacıyla kullanılır.

4 Seveso Direktifi uygulanan ülkelerde tehlikeli maddeler üreten, kullanan veya bulunduran tüm şirketler faaliyetlerine başlamadan önce ruhsat almak durumundadır. Ruhsat başvurusunda şirketin QRA (Kantitatif Risk Analizi) göre bireysel riski ve sosyal riski hesaplaması gerekmektedir. Kendini kurtarma kapasitesi düşük/ sınırlı insanların bulunduğu yapılar Evler Hastaneler Anaokulu Büyük alışveriş merkezleri 15 m2 den büyük ofisler (5 den fazla kişinin bulunduğu) 8 Psia 5 Psia 3 Psia Bireysel risk, belirli bir faaliyetle bağlantılı tehlikeli maddelerin neden olduğu bir olay sonucu, hiçbir koruma olmadan belirli bir noktada sabit olarak duran bir kişinin ölme riskini ifade eder. Yani, Yıllık Kalıntı Risk Oranı 1-4 konturu içinde zarar görebilir hiçbir hedef olmamalıdır.

5 F (yıllık 1-6 ) Mesafe Etki yok Büyük kaza ölümcüllük olasılığı Ölümcül etki yok 1,E-5 1x1-4 1x1-5 1x1-6 Tehlikeli bir proses faaliyetinin gerçekleştirildiği yerin çevresinde faaliyetten dolayı bir yılda bir grup insanın ölmesi olasılığıdır. Ölüm sıklığı - F (/yr) 1,E-6 1,E-7 1,E-8 1,E-9 Maliyet-fayda risk azaltma bölgesi Bu bölgede risk kabul edilebilir Bu bölgede risk kabul edilemez ALARP Bölgesi Risk kabul edilebilirlik sınırı 1,E-1 Maliyet-fayda analizi sınırı 1,E Ölüm Sayısı -N 4 ölüm olasılığı 2*1-6 1 Senaryo (Tank -VCE), F=1-6 /yıl Tehlikeli bir faaliyetin gerçekleştirildiği yerin çevresinde faaliyetten dolayı bir yılda bir grup insanın ölmesi ihtimalidir. Hollanda İçin Kabuk Kriteri: 1 Kişi için (1-5 /yıl) 1 kişi için (1-7 /yıl), 1 kişi için (1-9 /yıl), dur. İngiltere İçin Kabuk Kriteri: 1 Kişi için (1-7 /yıl) 1 kişi için (1-9 /yıl), 1 kişi için (1-11 /yıl) dır. 2 ölüm olasılığı 3* ölüm olasılığı 2* ölüm olasılığı 3*1-6 N veya daha fazlası sayıdaki ölüm olasılığı N F(N) 35 3*1-6 3*1-6 /yıl 2 3*1-6 6*1-6 /yıl yaşayan kişi 4 rüzgar yönü 4 kaza senaryosu olasılığı F-N eğrisinde 4 nokta 1 2*1-6 8*1-6 /yıl 4 2*1-6 1*1-6 /yıl N sayıda ölüm

6 Kısaca, Seveso II Direktifi Madde 12 kapsamında Arazi Kullanım Planlaması, şu hususları kontrol ederek büyük kazaları önlemeyi ve kazaların etkilerini sınırlandırmayı amaçlar: Seveso III direktifi işyerleri ile yerleşim alanları, ana ulaşım yolları arasında uygun emniyet mesafeleri gerekliliğini getirmektedir. - Yeni kuruluşların yer seçimi, - Mevcut alanlarda yapılacak değişiklikler ile - Yeni yerleşim alanları, ticari alanlar, ulaşım bağlantıları, halk tarafından kullanılan yerler ile ilgili planlama, - Harici Eylem Planları hazırlanması. Harici Acil Durum Planları için temel gereklilikleri Bireysel ve Sosyal Risk hesaplamaları belirlemektedir. Ülkemiz için hem Seveso II direktifi hem de yapılması gerekli kantitatif risk değerlendirmesi, tank yangın ve modellemeleri, bireysel ve sosyal risk eğirilerinin belirlenmesi çalışmaları yeni konulardır. Bu gereklilikler kapsamında, bu kurumlar daha ayrıntılı ve uygun bir şekilde hazırlanmış tesis içi acil durum planına sahip olmalıdır. Her ne kadar Şehir Bölge Planlama yani LUP uyumlaştırılmamış olsa da Güvenlik Raporları içerisinde yer alan modellemeler vasıtasıyla da bu ekipmanlardan kaynaklanabilecek domino etkilerinin de belirlenmesi sağlanabilecektir. Bu veriler özellikle AFAD tarafından kullanılarak özellikle üst seviyeli kuruluşlar için Harici Eylem planları hazırlanabilecektir. TÜRKİYE Afet Yönetimi Karar Destek Sistemi (İZGE) Ar-Ge (Aşama-II) Projesi BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR RİSK MODELLEME PROJESİ (AFAD TAF-RISK IZGE II PROJESİ)

7 BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR RİSK MODELLEME PROJESİ (AFAD TAF-RISK IZGE II PROJESİ) AMAÇ: Endüstriyel Kaza Risklerinin Önceden Tespiti, Sonuçlarının Belirlenmesi ve Proaktif Önlem Alınması Uluslararası literatürde Kabul gören modelleme algoritmaları araştırılmış ve metodolojileri raporlanmıştır. Effects Türkiye de iki pilot bölgede Sonuç Analizi ve Kantitatif Risk Analizi çalışmaları yapılmıştır. Elde edilen veriler sonucu oluşturulan modeller ileride yapılacak Harici Eylem Plan çalışmalarına ışık tutacaktır. Çalışma sonucunda büyük tesislerin potansiyel riskli ekipmanlarında oluşabilecek kazaların sonuçları araştırılmıştır. Büyük Endüstriyel Kaza risklerinde anlık tespit ve proaktif müdahale için sensör teknolojileri araştırılmıştır. Çeşitli kaza olasılıkları için uygun sensör çözümleri belirlenmiştir. TNO modellemelerde CPR tarafından yayımlanan, metodları ve hesaplamaları tanımlayan Green Book, Yellow Book, Red Book ve Purple Book kullanılmaktadır. Riskcurve Önder Akademi TNO nın yetkili tek Türkiye satış temsilcisidir. Aynı zamanda sertifikalı tek eğiticinin eğiticisi firmasıdır. Riskcurve Effects Sosyal risk haritaları yardımı ile risklerin coğrafik dağılımını gösterir. Yazılım ile senaryoların toplumsal risk dağılımlarını belirler. ISO Risk Counture ve FNcurve oluşturabilir. Sosyal riskin yüksek olduğu alanların ve hangi riskin katkısının daha fazla olduğunun belirlenmesi imkanını sağlar.

8 Tank Overpressure vs Distance (Expl ME HGD 5) Tank Maximum concentration vs. downwind distance (HGDE PoolEvap 7) Distance from center mass of explosive cloud [m] 8 1, 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5, Maximum concentration [mg/m3] 3, 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, 2 4 Tank Area of the cloud above LEL vs. Time (HGDE PoolEvap 7) Tank Explosive mass vs. Time (Dispersion) (HGDE PoolEvap 7) 6 8 1, Time [s] 1,2 1,4 1,6 1,8 7, 65, 6, 55, 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5, Explosive mass [kg] Overpressure [mbar] Area [m2] Max. konsantrasyon ve Fazla Basınç - Mesafe diyagramı LEL üstünde kalan bulut alanı ve Patlayıcı kütle - Zaman diyagramı Background map Societal Risk Contribution Map

9 Background map Societal Risk Contribution Map Özlem ÖZKILIÇ