RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ VIII- RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

Transkript

1 Slayt 6/6 RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ TEHLİKE ANALİZ METODOLOJİLERİ AMAÇ: (Nitel ve Nicel) Risk analiz yöntemleri HAZOP ve ÖRNEK ÇÖZÜM Risk analiz yöntemleri ve hesaplama örnekleri Nİ VIII- RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ 2017 Bahar dönemi Kaynaklar: ÇSGB-Özlem Özkılıç, Nurdoğan İNCİ Elektrik Mühendisi İş Sağlığı ve Güvenliği Danışmanı ve GEDİK ÜNİVERSİTESİ Öğretim görevlisi nurdoganinci@gmail.com 1

2 Tehlike metodolojileri Kriterler RİSK ANALİZ METODLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Ne, Nasıl Niçin kimler Özel Branşa Yönelik Tim Çalışması Gerekli Doküman Gerekli Zaman Tehlike ve çalışabilirlik analizi HAZOP Tehlike ve İşletilebilme, çalışmaları olarak kimya endüstrisinde proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak kullanılır. Tim Çok fazla Orta (Hafta) Tim Liderinin Deneyimi Kalitatif/ Kantitatif Kapsamı Orta derece deneyim Kalitatif Kimya endüstrisi Fiziksel tehlike 2

3 RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ HAZOP Hazard and Operability Tehlike ve çalışabilirlik analizi Kimya endüstrisinde operasyonun proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak kullanılır. Kalitatif ve Kantitatif Kılavuz Kelime + Proses Parametresi = Sapma FMEA ile ölçülebilir değerler bulunur SEVESO 3

4 RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ SEVESO Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik Seveso Direktifi (82/501/EEC) da 96/82/EC sayılı Tehlikeli Mad. İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin Direktif (Seveso-II Direktifi) ÇSGB komisyonunda tarih ve Mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 4

5 1/12 HAZOP Tehlike RİSK YÖNTEM Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Multi disipli bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. Belirli anahtar ve kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Analiz çok disiplinli bir takım tarafından gerçekleştirilmeli ve bir takım lideri tarafından yönetilmelidir. 5

6 3/12 HAZOP Tehlike RİSK YÖNTEM Tehlike ve İşletilebilme Çalışmaları olarak adlandırılan bu metot, kimya endüstrisinde tehlikelerin tanımlanmasında yardımcı olması maksadıyla proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak kullanılır. HAZOP uygulanırken öncelikle bir proses veya operasyonun bir adımı seçilir yada proses veya operasyonda çalışanların doldurduğu Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Formunda belirtilen adım için değerlendirme yapılır. 6

7 2/12 HAZOP Fabrika müdürü HAZOP Takımı: Fabrikanın işveren vekili İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı İşletme (Proses) Mühendisi Sistem ve Otomasyon Mühendisi Elektrik Mühendisi Makine Mühendisi İnşaat Mühendisi (Gerekli ise) Tehlike RİSK YÖNTEM 7

8 12/12 HAZOP 8

9 12/12 HAZOP 9

10 12/12 HAZOP 10

11 RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ CCA Neden-Sonuç Analizi Tehlike RİSK YÖNTEM Neden - Sonuç analizi, Hata Ağacı ile Olay Ağacı Analizlerinin bir harmanıdır. Neden - Sonuç analizinin amacı, olaylar arasındaki zinciri tanımlarken istenilmeyen sonuçların nelerden meydana geldiğini belirlemektir. 11

12 RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ 2/4 WHAT IF Olursa ne olur Analizi Tehlike RİSK YÖNTEM Bu metot, fabrika ziyaretlerinde ve prosedürlerin gözden geçirilmesi esnasında yararlıdır. Mevcut potansiyel tehlikelerin tespit edilme oranı yüksektir. Genel olarak olursa ne olur? Sorularına alınacak cevaplar formata yazılır 12

13 2/5 PHA Ön Tehlike Analizi PHA Preliminary Hazard Analysis: Tehlikeli madde veya prosesler için kullanılır. Geçmiş deneyim analizleri yapılır, kalitatiftir. (Nitel) Bu metotta olası sakıncalı olaylar önce tanımlanır daha sonra ayrı ayrı çözümlenir. PHA takımı: Tecrübeli bir İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı liderlik etmelidir. Bu metodolojiden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve Hangi analiz metotlarının uygulanmasının gerektiğini belirler.

14 2/5 PHA Ön Tehlike Analizi Hata Analizi Hata ağacı Olay ağacı Geçmiş deneyim Analizi Geçmiş Kazalar Potansiyel tehlikeli eleman Tehlikeli olay Amaç Analizi Tehlike tanımlanması Risk değerlendirme/seçim Tehlikeli Emniyet durum Sistem Kaybı Riski Azaltma 14

15 15 3/12 HAZOP HAZOP ÇALIŞMA PROSESİ Tehlike RİSK YÖNTEM HAZOP Çalışma ekibinin oluşturulması Doküman toplanması Sapma sonucu tahmini ve nedenlerinin araştırılması Kimyasal etkenler Fiziksel etkenler Sistem etkenleri Kılavuz kelimelerle sorgulama Sonuç analizi Önlemler ve kontrol sonuçları

16 4/12 HAZOP PROSES VEYA OPERASYON Tehlike RİSK YÖNTEM Mekanik etkiler Fiziksel etkiler Kimyasal etkiler Elektrik etkiler Radyasyon etkileri FMEA ve HAZOP KALİTATİF TANIMLAMA VE TEHLİKELERİ DEĞERLENDİRME KABUL EDİLEBİLİR-EDİLEMEZ RİSKLERİ İÇEREN İSTENMEYEN OLAYLARIN AYRIŞTIRILMASI KANTİTATİF RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Kritik ve tehlikeli bir olayın meydana gelme frekansının olasılığının hesaplanması Kritik ve tehlikeli bir olayın Şiddetinin büyüklüğünün hesaplanması RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ 16

17 12/12 HAZOP HAZOP ADIMLARI HAZOP çalışmasının uygulanacağı fabrika ünitesinin seçimi Boru ve enstrümantasyon (P&ID) diyagramlarının incelenmesi (izometri) İş akış diyagramlarının incelenmesi, Kullanılan proses ve ekipmalar hakkında ayrıntılı bilgi edinilmesidir Tehlikeli maddelerin tanımlanması ve değerlendirilmesi Kimyasalın toksitesi, alt ve üst patlama (LEL, UEL), Kaynama ve donma noktası, kimyasal kararlılığı 17

18 12/12 HAZOP HAZOP ADIMLARI Malzeme güvenlik ve bilgi formlarının (MSDS) elde edilmesi Proses kontrol parametrelerinin incelenmesi (sıcaklık, basınç, akış hızı) Kimyasal maddelere maruz kalma süresi, Yangın patlama ve parça fırlama gibi tehlikelerin belirlenmesi, Tehlikelerin tespit edilmesi için çalışma alanının belirlenmesi kılavuz kelimelerin kullanılarak incelenmesi 18

19 8/12 HAZOP HAZOP ADIMLARI Hazop uygulanırken öncelikle bir proses veya operasyonun bir adımı seçilir, yada proses veya operasyonda çalışanların doldurduğu Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Formu nda belirtilen adım için değerlendirme yapılır. Değerlendirmeye başlamadan önce yapılan çalışmanın amacı açıklanır, prosesin veya operasyonun bir değişkeni seçilir ve kılavuz kelimeler kullanılarak anlamlı bir Tehlikeli Sapma belirlenir. Kılavuz Kelime + Proses Parametresi = Sapma Tehlikeli sapmanın belirlenmesinde aşağıdaki Tabloda verilen HAZOP Sapma Matrisi yardımcı olarak kullanılır. 19

20 8/12 HAZOP HAZOP ADIMLARI Belirlenen tehlikeli sapma için HAZOP takımı tarafından muhtemel nedenlerin listesi hazırlanır, bu aşamada takımın tecrübesi ve liderin önderliği önem kazanır. Tehlikeli sapmanın sonuçları dikkatle gözden geçirilerek, sapmanın oluşmasını önleyici koruyucu önlemler tanımlanır ve önlemlerin alınmasından sonra kalan riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilir. 20

21 12/12 HAZOP 21

22 11/12 HAZOP Anahtar Kelime 22

23 12/12 HAZOP 23

24 9/12 HAZOP Tehlike RİSK YÖNTEM Prosesi belirtirken kullanılacak semboller 24

25 12/12 HAZOP Kaynak: (Kennet ve Carlton, 1991) 25

26 12/12 HAZOP 26

27 RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ HAZOP Kimya endüstrisinde proses dizayn Tehlike ve çalışabilirlik analizi örneği 27

28 Sıvı yakıt buharı çıkışı Sıvı yakıt girişi 12/12 HAZOP 28

29 Sıvı yakıt buharı çıkışı Sıvı yakıt girişi 12/12 HAZOP 29

30 HAZOP Prosesin açıklaması Ağır sıvı yakıtı Tehlike ısıtarak ve İşletilebilme yakıt buhar Çalışması haline Metodolojisi getirilip buhar haline getirilerek yakılma sistemi 12/12 HAZOP FCV; Sıvı yakıt kontrol vanası, FAL; Akış kontrol seti FC; Giriş vana kontrol ünitesi FE; Düşük akış alarmı, TSH; Yüksek sıcaklık anahtar I-5; TCV Ana Vanasını kapatan interlok TE; Çıkış sıcaklığını ölçen element PSV; Basınç kontrol vanası PSHH; Doğal gaz hattında aşırı yüksek basınç anahtar I-4; TCV Ana Vanasını kapatan interlok PV; Pilot vanası TCV; Brülör kontrol vanası TC; sinyal alan sıcaklık kontrolü PRV; Basınç düşürme vanası 30

31 12/12 HAZOP Prosesin açıklaması Ağır sıvı yakıtı ısıtarak yakıt buhar haline getirilip yakılma sistemi FCV; Sıvı yakıt kontrol vanası, FCV; akış miktarını tespit ederek akış kontrol ünitesine, gönderen bir akış elementi FE, ve bir düşük akış alarmı FAL den oluşan akış kontrol seti ile kontrol edilmektedir. Doğal gaz bir basınç düşürme vanası PRV, ana brülör kontrol vanası TCV ve pilot vanası PV den geçmek suretiyle beslenmektedir. 31

32 12/12 HAZOP 32

33 12/12 HAZOP Prosesin açıklaması Doğalgazla ısıtılan brülör ve ısıtma serpantinli buharlaştırma fırını Ana brülör kontrol vanası kızgın yakıt buharının çıkış sıcaklığını ölçen sıcaklık elementinden TE den, sinyal alan sıcaklık kontrolörü, TC tarafından kontrol edilmektedir. Doğal gaz hattında aşırı yüksek basınç sivici PSHH, hat üzerinde basınç aşırı yüksek olduğunda I-4 interlock yoluyla ana brülör kontrol vanası TCV yi kapatmaktadır. Aynı zamanda kızgın yakıt buharı için belirlenmiş maksimum bir sıcaklık değerine ulaşıldığında yüksek sıcaklık sivici TSH, ana brülör kontrol vanasını kapatmaktadır. Son olarak fırın içerisinde alev söndüğünde alev dedektörü, hem pilot vanasını hem de ana brülör kontrol vanasını kapatmaktadır. 33

34 12/12 HAZOP Şekil 5 de doğalgazla ısıtılan brülör ve ısıtma serpantininden oluşan bir yakıt buharlaştırma fırını görülmektedir. Yakıt ısıtma serpantinine sıvı olarak girmekte, buharlaşıp kızgın yakıt halini alarak ısıtma serpantinini terk etmektedir. Doğal gaz brülöre harici hava ile karıştırılarak girmekte ve sıcak alev üretilerek fırına beslenmekte yanma gazları ise fırını bacadan terk etmektedir. Sıvı yakıt akışı bir akış kontrol vanası FCV, akış miktarını tespit ederek akış kontrol ünitesine FCV ye, gönderen bir akış elementi FE, ve bir düşük akış alarmı FAL den oluşan akış kontrol seti ile kontrol edilmektedir. Doğal gaz bir basınç düşürme vanası PRV, ana brülör kontrol vanası TCV ve pilot vanası PV den geçmek suretiyle beslenmektedir. Ana brülör kontrol vanası kızgın yakıt buharının sıcaklığına göre ayarlanmaktadır. 34

35 12/12 HAZOP 35

36 12/12 HAZOP 36

37 12/12 HAZOP 37

38 12/12 HAZOP 38

39 HAZOP Çalışması Akım Şeması 10/12 HAZOP Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi 39

40 1 KAYNAKÇA Özlem ÖZKILIÇ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi Prof. Dr. H. Hilmi SABUNCU Yeni Yüzyıl Üniversitesi İş Sağlığı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmetcik BAYAZIT İTÜ İnşaat Fakültesi Ana Bilim Dalı (Mühendislikte Güvenlik ve Risk Analizi) kitabının yazarı Meryem FIKIRKOCA İTÜ İnşaat Fakültesi Hidrolik Ana Bilim Dalı(Bütünsel Risk Yönetimi) kitabın yazarı Yük. İnş. Müh. Latif Onur UĞUR sektöründe riskler ve risk yönetimi kitabı Dr. Ahmet Coşkun DÜNDAR Makine Mühendisi ISAG 5 Adımda Risk Değerlendirme TC ÇSGB İSGÜM Bütünsel Risk Yöntemi Meryem Fıkırkoca

41 RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ SINAVINIZDA BAŞARILAR UZMANLIK ÇALIŞMALARINIZDA BAŞARILI ve KAZASIZ GÜNLER DİLERİM 41