DIŞ TİCARETİN SERBESTLEŞMESİ ve EKONOMİK BÜYÜME

Transkript

1 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) DIŞ TİCARETİN SERBESTLEŞMESİ ve EKONOMİK BÜYÜME Aslı YENIPAZARLI Adnan Menderes Üniversitesi Nazilli İ.İ.B.F. İktisat Bölüü İsabeyli Yerleşkesi- Nazilli E-posta: ayenipazarli@adu.edu.tr Fuat ERDAL İstanbul Teknik Üniversitesi Maçka - Istanbul E-posta: ferdal@itu.edu.tr Özet Ekonoik özgürlük, bireylerin serbestçe ekonoik faaliyette buluna ve bu faaliyetler sonucunda elde ettikleri değerleri dışarıdan herhangi bir zorlaa olaksızın serbestçe kullanabilelerini ve sahiplenelerini ifade etektedir. Bu çalışada, öncelikle ekonoik özgürlük kavraı dış ticaretin serbestleşesi boyutuyla tarihsel süreç içerisinde yılları arasındaki döne için inceleniş, ardından dış ticaretin serbestleşesinin ekonoik büyüe üzerindeki etkisi araştırılıştır. Bu aaçla, topla ithalat ve topla ihracatın GSYİH içerisindeki payları ve ithalat vergisinin topla ithalata oranı gibi değişkenlerden oluşan bir dış ticaret endeksi oluşturuluş, serbestleşenin büyüe üzerinde etkileri ise Genişletiliş Solow Büyüe Modeli üzerinde test ediliştir. Görsel testlerin ardından, ARDL Sınır Testi ile ekonoetrik analizler gerçekleştiriliştir. Anahtar Kelieler: Ekonoik özgürlük, dış ticaret, ekonoik büyüe, ARDL Sınır Testi. Alan Tanıı: Dış Ticaret ve Ekonoik Büyüe (İktisat) TRADE LIBERALIZATION AND ECONOMIC GROWTH Abstract Econoic freedo eans that people freely act in the econoy and use the gains fro these activities without any intervention and get the ownership by theselves. In this study, firstly econoic fredo is analyzed for the period fro the viewpoint of trade liberalization. Then, the effects of trade liberalization on econoic growth are explored. Through this ai, an index for trade liberaliation is prepared in general econoic freedo index. The indicators of this index are the shares of iport and export in GDP, iport tax rate in total iports. The effects of liberalization on econoic growth are tested with Augented Solow Growth Model and econoetric tests such as ARDL Bound Test and Johansen cointegration after descriptive analyzes. Key Words: Econoic freedoforeign trade, econoic growth, ARDL Bound Test, Johansen Cointegration Anaysis. JEL Classification: O4, O5 15

2 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) 1. GİRİŞ Ekonoik özgürlükler, liberal iktisat anlayışının öneli bir boyutunu oluşturaktadır. Ekonoik özgürlük, bireylerin serbestçe ekonoik faaliyette buluna ve bu faaliyetler sonucunda elde ettikleri değerleri dışarıdan herhangi bir zorlaa olaksızın serbestçe kullanabilelerini ve sahiplenelerini ifade etektedir. Bu çalışada, ekonoik özgürlüğün öneli bir parçası olan serbest dış ticaretin ekonoik büyüeye etkilerini inceleyebilek aacıyla bir dış ticaret endeksi olulturuluştur. Serbest ticaretin büyüeye etkileri, Solow büyüe odeli çerçevesinde analiz ediliştir. Görsel testlerin ardından ekonoetrik zaan serisi analizi içerisinde biri kök testleri, çalışayı ARDL sınır testi ile uzun ve kısa döne analizlerine yöneltiştir.. EKONOMİK ÖZGÜRLÜK VE EKONOMİK BÜYÜME Klasik liberal görüşe göre ekonoik özgürlük ; ekonoik faaliyetlerin gerçekleştirilesinde baskı yada zorlaanın olayışı şeklinde anlalandırılıştır (Hickerson, 1984:91). Ekonoik özgürlük kavraının anahtar göstergeleri; girişicilik, übadele, tercih, sözleşe, ülkiyet ve uluslararası ticaret oluştur. Eğer ekonoik özgürlük varsa, kişiler neyin üretileceğine ve al ve hizetlerin nasıl üretileceğine kendileri karar verirler. Kişisel ülkiyet hakkı sebebiyle, bireyler seçe ve zaanlarını ve yeteneklerini nasıl kullanacaklarına karar vere hakkına sahip olacaklardır. Bir başka açıdan, bireyler başkasının yetenek, zaan ve kaynaklarını kullana hakkına sahip değildirler. (Gwartney ve Lawson, 3: 45). Dünyada ülke ekonoilerinin özgürlük düzeyleri, Freedo House, Fraser Institute ve Heritage Foundation adlı uluslararası sivil toplu kuruluşlarının yaptığı ekonoik özgürlük araştıraları ile ölçüleye çalışılaktadır. Birbirinden bağısız olarak gerçekleştirilen bu araştıralar arasında yakın benzerlikler bulunaktadır (Aktan, C.C., 1997: 15). Bu çalışada, ekonoik özgürlük ve ekonoik büyüe ilişkisi teorik ve uygulaalı olarak ele alınış, bu ilişki dönei için ekonoetrik olarak test ediliştir. Büyüenin sağlanası ve sürdürülebilirliği tü ülke ekonoileri için en öneli hedeflerden biri oluştur. Gelişelerini ve ekonoik büyüelerini gerçekleştiriş olan ülkeler bu duruun sürekliliğini sağlaak, gelişekte olanlar ise ekonoik büyüelerini ve kalkınalarını gerçekleştirek aacıyla ekonoik bünyelerinde çeşitli düzenleeler yapaktadır (Dursun, : 67). İktisat teorisine göre, ekonoik özgürlük, üretken işgücünü, kaynak kullanı etkinliğini ve otivasyonu etkileektedir. Aslında, Ada Sith den bu yana, iktisatçılar ve iktisat tarihçileri, kaynak seçii ve teininde özgürlük, ayrıca rekabet, ticaret ve ülkiyet haklarını korua özgürlüklerinin ekonoik ilerlee için gerekli olabileceğini vurgulaışlardır (Stur, Leertouwer ve De Haan, : 43). Ekonoik özgürlük rekabete işaret eder. Genel olarak, rekabet de daha yüksek ekonoik büyüe oranlarına yol açabilektedir. Eğer giriş ve çıkışın serbest olduğu bir piyasada çalışan firalar, tüketicilerin isteklerini dikkate alazlarsa, piyasalarını rakiplerine kaptıracaklardır. Serbest piyasa, girişiciler için yenilikçi fikirlerini uygulayabilek ve piyasa testini başarıyla taalayabildiklerini görelerine ikan verir. Sonuç olarak, serbest piyasada özel yatırı, daha büyük getiri sağlayan alanlara kayaya başlayacaktır. 16

3 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) Bu çalışada özellikle üzerinde durulacak ekonoik özgürlük alanı; dış ticarettir. Dış Ticaret Özgürlüğü, alanında ticaretin serbestleşesine ilişkin etkiler vurgulanaktadır. Buna göre; piyasa ve ticarette bulunan tarafların kazançları ancak karşılaştıralı üstünlükleri doğrultusunda hareket ederlerse büyüyecektir. Bir diğer fayda ise, yabancılarla ve onların ürünleriyle ilişkiler teknolojinin yayılasını kolaylaştırır, uluslararası rekabet, yurtiçindeki firaları, üretkenliklerini artıraya zorlar. Fakat, Sachs ve Warner (1995) akalesinde, ticaretin liberalizasyonu ve ekonoik büyüe arasındaki ilişki tartışa konusu oluştur (bkz. Rodriguez ve Rodrik, ). Bazı yazarlar pozitif bir ilişkiyi desteklerken, diğerleri daha şüpheci yaklaşıştır. Gwartney, Holcobe ve Lawson (4) çalışasında da, ekonoik özgürlüğün ekonoik büyüe üzerinde pozitif etkileri olduğu ortaya konuştur. İsla (1996), yatay-kesit veri analizi kullanarak, 98 düşük, orta ve yüksek gelirli ülke için yaptığı analizlerde, ekonoik özgürlüğün kişi başına gelir ve büyüe oranıyla doğrudan bağlantısı olduğunu gösteriştir. 3. TÜRKİYE DE DIŞ TİCARETİN GELİŞİMİ Türkiye ekonoisinde 198 sonrası dönede en öneli değişeler dış ekonoik ilişkiler alanında gerçekleşiştir. Bu değişelerden en önelileri; dış ticaret işlelerinde serbestleşe ve bu doğrultuda ekonoinin dışa açılasıdır. Dış ticaretin liberalleşesi iki açıdan önelidir. Bunlardan birincisi, ekonoinin belirli bir süreç içinde dış rekabete açılasıdır. İthalatın serbestleşesi, yabancı ürünlerin iç pazara giresini ve uluslararası rekabet baskısının bu pazarlara taşınasını, ihracatın özendirilesini ve yerli ürünlerin dış pazarda rakipleriyle rekabete giresini sağlayacaktır. Dış ticarette liberalleşenin ikinci yönü ise, gelenekselleşiş sanayi stratejisinden uzaklaşılasıdır. Ekonoik özgürlük endeksi * içerisinde yer alan göstergelerden bir tanesi de dış ticaret oluştur. Böylece Türkiye de özellikle 198 sonrası dış ticaretin serbestleşesi uygulaalarının ekonoik özgürlük üzerinde ne kadar belirleyici bir rol oynadığı saptanaya çalışılıştır. Bu bağlada dış ticaret kapsaında ele alınan alt bileşenler, topla ihracatın GSYİH içerisindeki payı (X/GDP), topla ithalatın GSYİH içerisindeki payı (M/GDP), ve ithalat vergisinin topla ithalat içerisindeki payı değerlendirileye alınıştır. Dış ticaret arttıkça endeks değerinde artış kaydedilebilecektir. İthalat vergisi ise endeks değerini azaltan bir etkiye sahiptir. Bu göstergelerle oluşturulan endeksdeğerlerinin ayrı ayrı görünüü Şekil 1 de görülektedir. * Ekonoik Özgürlük Endeksi, Yenipazarlı, A. (9) çalışasında; Türkiye başlıca ekonoik göstergelerinden elde ediliştir. Bu endekste I i =(V i - V in ) / (V ax - V in )* 1 (1) ve I i = (V ax - V i ) / (V ax - V in )* 1 () forülünden yararlanılıştır. I i seçilen yılın belirtilen değişkenle ilgili endeks değerini gösterirken, V i, V ax ve V in sırasıyla değişkenin seçili yıla ait orijinal değeri ile o yılın aksiu değeri ve iniu değerini belirtektedir.buna göre, teorik olarak eğer söz konusu değişkenin artışının ekonoik özgürlüğü artıracağı bekleniyorsa (1) nolu forül, bu değişkenin artışının ekonoik özgürlüğü azaltacağı bekleniyorsa da () nolu forül kullanılacaktır. Dış ticaretin serbestleşesini ölçen endeks de aynı şekilde elde ediliştir. 17

4 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) Şekil 1 :Dış Ticaret Göstergeleri Endeks Değerleri Şekil 1 de görüldüğü üzere, ithalat vergisinin topla ithalat içerisindeki payının yükselesi endeks değerine negatif yansıaktadır. Ancak, ihracat ve ithalat artışları endeksi artış yönünde etkileektedir. Şekil ise bu üç göstergenin birlikte oluşturduğu dış ticaret endeksini gösterektedir. Endeksin tarihsel seyri Türkiye deki dış ticaretin gelişii hakkında da bilgi verektedir. Şekil : Dış Ticaret Endeksi ENDE YILLAR İTHALAT VERGİSİ İHRACAT İTHALAT Türkiye de 198 öncesi dönede, ithal ikaeci politikalar nedeniyle, ihracat ihal ediliş ve çok düşük oranlarda büyüüştür. 198 sonrasında ise, dış ticaret politikası köklü bir şekilde değişie uğraıştır. Bu dönein en ayırıcı özelliği, ihracata dayalı büyüe politikalarının uygulaaya konuluş olasıdır. Bu politikalar sonucunda yüksek ihracat artış oranları yakalanabiliştir. Ancak bu dönedeki politikalar, liberalizasyon aacına yönelik olasına karşılık eşgüdü içerisinde uygulanaaıştır. Mal piyasasında görülen serbestleşe ancak 1989 dan sonra gerçekleştirilebiliştir. Bazı iktisatçılara göre, bu serbestleşe kısa döneli hareketleri özendirdiğinden, aşırı bulunuştur. İçe dönük büyüe stratejisi ile ithal ikaeci sanayileşe 18

5 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) politikasının uygulandığı 198 öncesi yıllarda, ekonoik özgürlük de kendini en düşük skorlarla tesil etiştir. 198 sonrası dönede en öneli değişeler dış ekonoik ilişkiler alanında gerçekleşiştir. Dış ticaret işleleri serbestleşiş, ekonoi dışa açılıştır. 198 sonrası ticaretin liberalleşesi ile endeks değeri düzeyinden 4 e ulaşıştır. Çünkü 198 sonrası teel politika, dış ticarette ve finansal sektörde serbestleşedir. Bu aaçla 1989 da seraye hareketleri taaen serbestleşiş, TL konvertibl hale getiriliştir. Döviz piyasaları kuruluş, döviz piyasası operasyonları ve uluslararası seraye hareketleri taaen liberal hale getiriliştir. Ekonoik özgürlükler açısından değerlendirildiğinde ise, dış ticaret endeksinin bu dönede gösterdiği artış trendi bu faktörlerle de ilişkilendirilebilir. Çünkü, dış ticaret rejiindeki değişiklikler de bu uyua yardı edecek şekilde düzenleniştir. Sonuç olarak ihracat ithalattan daha hızlı büyüüş ve dış ticaret açığı düşeye başlaıştır. Dış ticaret endeksi bileşenleri arasında yer alan ithalat vergileri bir koruacılık ve aliyet unsurudur ve bu aliyetin artışı özgürlük seviyesini azaltacaktır. Ancak bu veride izlenen seyir döne içerisinde hep azala yönünde oluştur. İhracat ve ithalat iktarının illi gelir içerisindeki payı da sürekli artıştır. Dış ticaret hacindeki bu genişlee ile ekonoik özgürlük skoru da yükseliştir. İncelenen dönede dış ticaretin gelişii özgürlük endeksi çerçevesinde ele alınıştır. Bu gelişe, tarihsel süreç içerisinde bir de ekonoetrik analizle ortaya konacaktır. 4. BÜYÜME VE SERBEST TİCARET İLİŞKİSİ: ZAMAN SERİSİ ANALİZİ Bu bölüde, yılları arasındaki dönee ilişkin Türkiye ekonoisi verileri yardııyla elde edilen Türkiye Ekonoik Özgürlük Endeksi, Genişletiliş Solow Büyüe Modeli içerisinde analiz ediliştir. Bu odel ise aşağıdaki gibidir: logy t = α + α 1 logk t + α logh t + α 3 logdtef t + d99 + u t (1) Burada y t işçi başına GSYİH yı, k t işçi başına reel seraye stoğunu, h t beşeri seraye stoğunu, dtef t serbest dış ticaret endeksini, d99 ise 1999 ekonoik krizinin etkisini ölçeyi aaçlayan kukla değişkeni tesil etektedir. Burada y t ; deflatör yardııyla reelleştiriliş GSYİH değerlerinin topla istihdaa bölünesi ile elde ediliştir. İçi başına reel seraye stoğunu gösteren k t ise; gayri safi sabit seraye oluşuu verisinin, aortisanlar kullanılarak aşağıdaki forülle net seraye stoğu verisine dönüştürülüşhalidir. n j= K(t) = (1-d) j I(t-j) () Burada K(t) t zaanındaki reel seraye stoğu, I(t) t zaanındaki reel yatırı, d aortisan oranı, n de yatırıın örünü tesil etektedir (Önder ve Lenger, ).H, beşeri serayeyi tesil etekte olup, okullaşa oranı ile ölçülüştür. Okullaşa oranı, ilköğretide kayıtlı öğrenci sayısının 6 15 yaş arası nüfusa bölünesiyle elde ediliştir. DTEF t ise üçüncü bölüde oluşturulan ekonoik özgürlük endeksini tesil etektedir. DTEF endeksini oluşturan değişkenler, ağırlıksız (eşit ağırlıklı) ortalaa (dtef) ve değişkenlerin standart sapalarının tersi ile ağırlıklandırılış ağırlıklı ortalaa (dtwef) yönteleri kullanılarak birleştirilip endeks haline 19

6 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) getiriliştir. Açıklayıcı değişken DTEF ve y bağılı değişken arasındaki ilişkinin dağılı grafiği Şekil 3 teki gibidir. Dağılı grafiği iki değişkenin genelde birlikte hareket ettiğini gösterektedir. Şekil 3: Dtef ve y İlişkisinin Dağılı Grafiği 11. Dış ticaret endeksi ile büyüe arasındaki ilişkinin hangi ekonoetrik yöntele test edilesi 11. gerektiğine karar verebilek için, değişkenler öncelikle biri kök testine tabi tutuluştur. Tablo den izlenebileceği gibi, değişkenlerin farklı derecelerde biri köke sahip olduğu, sabit teri ve 1.6 trend kullanıldığında bazı değişkenlerin durağan hale geldiği görülektedir. Değişkenlerin birinci 1.4 farklarının taaı durağan bulunuştur. LOGPLREELGDP LOGDTEF Tablo 1: ADF Biri Kök Test Sonuçları Değişken trendsiz ve sabitsiz sabitli trendli ve sabitli Y 3.75*** ** Dtef,89 -,57* -5,95*** K.3** H 1.957* dy *** -1.75*** -1.64*** Ddtef -6,665*** -6,849*** -6,779*** Dk -6.35*** -7.35*** -7.57*** Dh -3.33*** *** *** *, **, *** sırasıyla % 1, % 5 ve % 1 anlalılık düzeyinde, H hipotezinin reddedileediğini gösterektedir. Test kritik değerleri % 1, % 5, ve % 1 da sırayla sabitli odelde; -3.63, -.95, -.61, sabitli ve trendli odelde; -4.4, -3.55, -3., sabitsiz ve trendsiz koşulda ise; -.63, ve dir. Pesaran vd. (1:1-) ın yaklaşıı; eşbütünleşe analizinde yakın zaana kadar uygulanan, Engle ve Granger in (1987:51-76) artıkların analizine dayalı olan iki aşaalı yöntei ile Johansen in (1988:31-54) en çok olabilirlik indirgeniş rank yönteinden farklıdır. Bahsedilen son iki yöntede de, odeldeki bütün bağısız değişkenlerin I(1) olup oladığı bir ön test ile belirlenektedir. Çünkü, bir odelde I() ve I(1) değişkenlerinin her ikisinin de birlikte bulunası halinde, yukarıda belirtilen klasik eşbütünleşe testlerine dayalı olarak yapılan istatistiksel yorular geçerli olaaktadır. Bu tür duruda olan odellerin, otoregresif dağıtılış gecikeler (ARDL) yönteiyle tahin edilesi önerilektedir. Teorik odelin testinde kullanılacak uygun gecike sayısının belirlenesi için aşağıdaki F testinden elde edilen Akaike Bilgi Kriteri (AIC) göz önüne alınıştır: F Testi için;

7 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) Δlog yt i + α iδlogeft i + α3iδlog k + α4iδ logh + log yt 1 + log dtweft 1 + log kt 1 + ht 1 1 Δlog y = α + log + ε t (3) Daha sonra aşağıdaki gibi bir ARDL odeli tahin ediliştir: t = α + α1 i log yt i + α i logdtweft i + α3i logkt i + α 4i loght i 1 log y + d3+ ut (4) Kısa döne analizi yaparken de aşağıdaki odel tahin ediliştir: Δ log yt i + α iδ log dtwef t i + α 3iΔ log k + α 4iΔ h + ECEF t 1 i = 1 i = i = i = Δ log y = α + log + ε t (5) Buradaki ECEF t-1 değişkeni, uzun döne ilişkisinden elde edilen hata terileri serisinin bir döne gecikeli değeridir. Bu değişkenin katsayısı, odeldeki dengesizliğin ne kadarının bir döne içinde düzeltileceğine dair fikir verektedir. Bu düzeltenin olabilesi için, sözkonusu katsayının işaretinin negatif ve istatistiksel olarak anlalı olası beklenektedir. 5. ARDL YAKLAŞIMI İLE ANALİZLER dtef endeksi kullanıldığında bulunan F testi 1,58 ve F tablo değerinden küçük olduğundan, değişkenler arasında uzun döneli bir ilişki bulunaaıştır. Bu nedenle alternatif bir endeks olarak ağırlıklı ortalaa ile birleştiriliş endeks olan dtwef ile analiz tekrarlanıştır. Tablo : dtwef ile Sınır Testi için gecike sayısının tespiti M AIC 4-3,15* 3 -,79 -,58 1 -,68 -,54 Dış Ticaret Endeksi ve ekonoik büyüe arasındaki ilişkinin tespit edilebilesi için, F sınaası yapak üzere gerekli gecike sayısı 4 bulunuştur. Bu nedenle, kısa döne ilişkisinin ARDL (1,4,,) odeli ile araştırılası gerektiği sonucuna varılıştır. Tablo 3: dtwef ile Sınır Testinden Hesaplanan F-istatistiğinin Kritik Değerlerle Karşılaştırılası K F İstatisitiği %1 Anlalılık Düzeyinde Kritik Değerler Alt Sınır Üst Sınır 3 3,9,37 3, k bağısız değişken sayısıdır. Kritik değerler Pesaran vd.(1:99) deki Tablo C1.ii:Case II den alınıştır. 1

8 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) Hesaplanan F istatistiği, % 1 anlalılık düzeyinde, tablo kritik değerlerinin üzerinde bulunuş, eşbütünleşe ilişkisi olduğu belirtiliştir. Tablo 4 : Serbest Ticaret- Büyüe İlişkisinin ARDL Uzun Döne Analizi Değişkenler Katsayı t istatistiği C logy t *** logdtwef logdtwef t logdtwef t ** Logk Logh.99.97*** D ** Hesaplanan uzun döne katsayıları t değeri c,17 1,47 dtwef,87,8 k,41,745 h,65 5,477 R =,97, Adj.R =,96, F=13,14, DW=,17, χ (1) = 1,1(,34), χ () =,487(,6), χ (3) =,39(,76), χ =,19(,6)), χ JBN =,55(,973). Not: Bağılı değişken logy dir. ARDL odelindeki gecike sayıları, aksiu gecike 4 olak üzere, AIC aracılığıyla belirleniştir. EC t-1 uzun döne ilişkisinden elde edilen hata terileri serisinin bir döne gecikeli değeridir. ***, **, * işaretleri sırayla % 1, % 5 ve % 1 anlalılık düzeylerini gösterektedir, χ, χ, JBN WDV χ DWV, sırasıyla, Breusch- Godfrey ardışık bağılılık, Jarque- Bera norallik ve White değişen varyans sınaası istatistikleridir. Parantez içindeki sayılar olasılık değerleridir. Hesaplanan uzun döne katsayıları, ekonoik özgürlük, seraye ve beşeri seraye değişkenleri ve ekonoik büyüe arasında pozitif ilişki bulunduğunu gösterektedir. Ancak dış ticaretin serbestleşesi ile ekonoik büyüenin desteklendiğinin göstergesi olan pozitif katsayı, istatistiksel olarak anlalı bulunaaıştır. Bunun dışında seraye değişkeni de katsayısı da pozitif, fakat istatistiksel olarak anlasız bulunuştur. Tablo 5 : Serbest Ticaret-Büyüe İlişkisinin ARDL Kısa Döne Analizi Değişkenler Katsayı t-istatistiği C,5 1,79 dlogy t-1 -,19 -,84 dlogdtwef,15,57 dlogdtwef t-1 -,36-1,93 dlogdtwef t-,44 1,414 Dlogk -,7-1,487 Dlogh,53,97 ECdtwef t-1 -,55-1,897

9 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) R =,45, Adj.R =,3, F=3,6, DW=,19, χ (1) =,777(,386), χ () = 1,74(,3), χ (3) = 1,911(,156), χ =,464(,96), χ JBN =,891(,64). Not: Bağılı değişken dlogy'dir. ARDL odelindeki gecike sayıları, aksiu gecike 4 olak üzere, AIC aracılığıyla belirleniştir. EC t-1 uzun döne ilişkisinden elde edilen hata terileri serisinin bir döne gecikeli değeridir. ***, **, * işaretleri sırayla % 1, % 5 ve % 1 χ, anlalılık düzeylerini gösterektedir, χ, JBN WDV χ DWV, sırasıyla, Breusch- Godfrey ardışık bağılılık, Jarque- Bera norallik ve White değişen varyans sınaası istatistikleridir. Parantez içindeki sayılar kesin olasılık değerleridir. Uzun döne hata terii ECdtwef t-1 negatif olasına rağen ancak % 1 düzeyinde anlalı bulunabiliştir. Bu nedenle sözkonusu değişkenler arasında uzun döneli bir ilişkinin varlığına dair zayıf bir delil verektedir. 6. SONUÇ Dışa açılı, gelişekte olan ülkelerde nihai hedef olaktadır. Bu yüzden, finansal deregülasyon yatırı artışına ve böylece ekonoi politikalarında disiplin sağlanasına yol açacaktır. Teel görüş, serbest ticaret alanları oluşturulasında ve küresel entegrasyonda finansal liberalizasyonun birçok faydası olacağı yönündedir. Ancak bu noktada en öneli koşul, bu sürecin uygun bir sıralaaya sahip olası ve akroekonoik politikalarla tutarlı gerçekleştirileye çalışılasıdır. Dış ticaretin serbestleşesi de dışa açılı sürecinde gerçekleştirilecek en öneli adılardan birisidir. Teorik olarak Ada Sith den bugüne serbest ticaretin ülkelerin refahını artıracağı ileri sürülüştür. Bu çalışada Genişletiliş Solow Modeli çerçevesinde, bu ilişkinin uzun döne ve kısa döneli varlığı test edileye çalışılıştır. Grafiksel olarak serbest ticaret ile büyüe arasında pozitif bir ilişki görülekte iken, ARDL analiz sonuçları pozitif ilişkiyi doğrulaasına rağen, bu ilişkiye istatistiksel destek vereeiştir. Serbest ticaret ve seraye stoğu farklı göstergelerle ölçülenerek, bu ilişkinin var olup oladığı yeniden test edilebilir. KAYNAKLAR Aktan, C.C. (1997) Yolsuzluklar İle Ekonoide Serbestleşe ve Deokratikleşe Arasındaki İlişki, Başak Dergisi, Mayıs-Haziran 97, ss Dursun, İ. () Ekonoik Özgürlükler- Ekonoik Büyüe İlişkisi: Teorik ve Uygulaalı Bir İncelee, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü: İzir. Engle, R.F. ve Granger, C.V.J. (1987), Cointegration and Error Correction: Representation, Estiation, and Testing, Econoetrica, 55, ss Gwartney, J., Holcobe, R. G. ve Lawson, R. (4) Institutions and the ipact of investent on growth, Paper presented at the Conference of The Association Private Enterprise Education (APEE), April 4, Bahaas. Gwartney, J.& Lawson, R. (3) The Concept and Measureent of Econoic Freedo, European Journal of Political Econoy (19), ss Hickerson, S. R. (1984) Coplexity and The Meaning of Freedo: The Classical Liberal View, Aerican Journal of Econoics and Sociology, Inc., c

10 Cilt, Sayı 1, 1 ISSN: (Online) Isla, S. (1996) Econoic freedo, per capita incoe and econoic growth, Applied Econoics Letters, c. 3, ss Önder, A.Ö. ve Lenger, A. () Productivity in Turkish Manufacturing Industry: A Coparative Analysis On The Basis Of Selected Provinces, ERC Working Papers in Econoics / 1, 1-. Pesaran, M.H., Shin, Y. Ve Sith, R.J. (1), Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econoetrics, 16 (3), ss Rodriguez, F. and Rodrik, D. (1) Trade policy and econoic growth: A skeptic s guide to the cross - national evidence, In Bernanke, B. and Rogoff, K.S. (eds.) NBER Macroeconoics Annual Cabridge (MA), MIT Press for NBER. Stur, J.E., Leertouwer, E. ve De Haan J., (), Which Econoic Freedos Contribute To Growth? A Coent, Kyklos, Vol. 55, c. 3, ss Yenipazarlı, A. (9), Ekonoik Özgürlükler ve Ekonoik Büyüe Üzerine Etkisi: Türkiye Üzerine Bir Zaan Serisi Analizi, ADÜ, SBE, Doktora tezi. 4