KALİTE STANDARTLARI VE ŞANLIURFA İLİNDEKİ TÜKETİCİLERİN KALİTE STANDARTLARINI ÖNEMSEME DÜZEYLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 Alınış Tarihi: Kabul Ediliş Tarihi: KALİTE STANDARTLARI VE ŞANLIURFA İLİNDEKİ TÜKETİCİLERİN KALİTE STANDARTLARINI ÖNEMSEME DÜZEYLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA A STUDY ON QUALITY STANDARDS AND THE LEVEL OF IMPORTANCE THAT CONSUMERS ATTACH TO THESE QUALITY STANDARDS IN SANLIURFA PROVINCE Öğr. Gör. Veysel ASOĞLU Harran Üniversitesi, Siverek MYO Okt. Kası KAYA Harran Üniversitesi, Suruç MYO Öğr. Gör. Mehet Reşit SEVİNÇ Harran Üniversitesi, Bozova MYO Öğr. Gör. Gönül SEVİNÇ Harran Üniversitesi, Suruç MYO Öz Her sahada olduğu gibi gıda sanayinde de artan teknoloji kullanıı ile birlikte hızlı gelişeler yaşanakta ve üreti teknolojileri devalı değişektedir. Gıda tüketicileri açısından çok öneli olan bu gelişeleri tüketicilerin birebir takip etesi ükün olaaktadır. Bu duruda tüketiciler gıda üreticilerinin tü üreti safhalarında uyaları gereken yasal evzuat ve zorunlulukları yerine getirelerini bekleekte ve de özellikle satın alak istedikleri gıdalarda alınası gerekli kalite güvence sistelerinin olasını arzu etektedir. Bu çalışaızda yasal evzuatlara da kısaca değinilerek özellikle gıda üreticilerinin sahip olası gerekli kalite güvence sisteleri üzerinde duruluştur. Bu çalışa 2 bölüden oluşaktadır. Birinci bölüde genel olarak ülkeizde ve dünyada kalite ve standart kavralarına, gıda sektöründeki kalite güvence sistelerini inceleniştir. Son bölü olan ikinci bölüde ise Şanlıurfa daki gıda tüketicilerinin kalite standartlarını ve genel olarak yasal evzuat önesee düzeylerinin ölçüü aacıyla uygulanan anket çalışasının analizleri yer alaktadır. Bu araştıranın iki öneli aacı vardır. Birinci aacı tüketicilerin gıda tüketiinde bilinç düzeylerinin arttırılası ve kaliteli ve güvenilir ürünlerin tercih edilesidir İkinci aaç ise üreticilerin kaliteli ürün üretelerinin teşvik edilesidir. Anahtar Kelieler: Gıda, Kalite, ISO Abstract As in all fields of coerce, rapid changes are observed in food industry with the advent of advanced technologies and so production technologies constantly evolve. However, it is not possible for all consuers to follow these developents which are so 87

2 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 significant for the. Therefore, consuers can only expect food producers to coply to all laws and legal regulations in every step of the production. They also require these producers to follow quality standards particularly in the food product that they want to buy. In this study, by referring to legislative regulations we focus on quality assurance systes that food producers are required to have. The study has two chapters. The first chapter will cover general quality standard concepts in our country and the world, and the quality assurance systes in food industry. In the second chapter, surveys studying the level of iportance that food consuers in Sanliurfa attach to basic legal regulations and quality standards will be analysed. This study has two ain goals. It first ais at increasing the level of consuer awareness in food consuption, and so encourages consuers to buy reliable and quality-assured products. It also prootes highly qualified production. Key Words: Food, Quality, ISO GİRİŞ Günüüz dünyasında kalite ve kalite standartları kavraları çağıızın en öneli konu başlıklarından biri haline geliştir. Kalite ve kalite standartları birçok sektörde öneli olasıyla birlikte sağlığı direkt etkilediği için gıda sektöründe daha da büyük öne arz etektedir. Bu anlada çalışada kalite ve kalite standartları kavraı genel olarak irdelenirken aynı zaanda gıda sektöründe de kalite standartları konusu detaylı olarak inceleneye çalışılıştır. Araştırada teel olarak Şanlıurfa daki tüketicilerin gıdada kalite güvence sisteleri ve gıda evzuatı ile ilgili görüşleri ile bunları önesee düzeylerinin belirlenesi aaçlanaktadır. Bu şekilde gıdada kullanılan kalite güvence sistelerinin Şanlıurfa daki tüketiciler tarafından ne derece önesendiği anket yoluyla tespit edilebilecektir. 2. KALİTE STANDART KAVRAMI Kalite, 1990 lı yıllardan bu yana, üreti ve hizet sektörlerindeki iş çevrelerinden eğitie, askeri kuruluşlardan diğer resi kurulara kadar tü alanlarda görev yapan üst yöneticilerin karşısına çıkan, öneli stratejik konuların başında gelektedir. Kalite, işletelerin varlıklarını sürdürebilelerinin, büyüyüp gelişelerinin olazsa olazı olarak görülektedir. Kalite yaşaın heen her alanında aranılan, arzulanan, beklenen ideal bir hedeftir. Bu anlayış bugünün kalitesi, yarının güvencesidir ya da Kaliteyi teşvik etek, geleceği güvenceye alaktır. gibi özdeyişlerle etkileyici bir şekilde ifade edilektedir (Aydeir, 2006: 9). Kalite kavraının kökenlerine inildiğinde Latince nasıl oluştuğu anlaına gelen qualis keliesinden geldiği görülektedir. Diliizdeki kullanıı araştırıldığında ise sözlük anlaı vasıf, nitelik kelielerine vurgu yapıldığı görülektedir (Özdaşlı, 2007: 6). Ülkeizde ilk kalite örneklerine 1502 yılında rastlanılaktadır. Zaanın padişahı 2.Beyazıt tarafından çıkarılan Kanunnae-i İhtisabı Bursa (Bursa Kontrol Kanunu) isili feranda Bursa ipekli kuaş ve kadifelerinin kalite özellikleri ve deneti esasları ile ekek, et, yağ, eyve ve sebze ile diğer tüketi addelerinin satış koşulları bildirilektedir (Paşaoğlu, 2011: 4). 88

3 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 Bir başka tanıa göre kalite; bir al, iş, hizet veya başka bir şeyi diğerinden ayıran özellik, derece, cins, ükeellik veya uygunluk standardıdır ( Seyidoğlu, 2002: 321). Standardizasyon kavraının tanıı ise; belirlenen faaliyet alanıyla ilgili bir konuda ekonoik bir fayda sağlaak aacıyla tarafların etkin katılııyla bir takı kurallar belirlee bu kuralları incelee, uygulaa ve izlee faaliyetlerinin tüüdür (Çağlar ve Kılıç, 2008: 137) Kalite Standartlarının (Kalite Güvence Sistelerinin) Tüketiciler Açısından Önei ve Yararları: Günüüzde tüketicilerin satın alış oldukları her al ve hizet konusunda uzan olası bekleneez. Bu yüzden satın alınan al ve hizetin bir belgelendire kuruluşu tarafından denetleniş ve belgelendiriliş olası aranır. Burada belgelendire, tanılanış bir ürün, işle veya hizetin belirli bir standart veya ayrı bir doküana göre yeterli uygunlukta olduğunun bağısız bir erci tarafından tasdik edilesi faaliyeti olarak tanılanaktadır (Güüş, 2013). Tüketiciler bu belgelere sahip ürünleri alayı diğerlerine tercih ederler. Kalite belgesine sahip ürünler birçok açıdan tüketiciler için önelidir. Kalite standartlarının tüketiciler için öneini ve sağladığı yararları değişik başlıklar altında belirtebiliriz. Bunlar; Tüketicinin can ve al güvenliğini korur; Standart ürün veya hizet, insan sağlığı ve güvenliği bakıından sakıncalar yaratabilecek olan duruları ortadan kaldırdığından, bozuk, çürük, tarihi geçiş veya isteneyen özellikteki ürün veya hizetin alınası gibi endişeleri ortadan kaldırarak tüketiciye güven verir. Karşılaştıra ve seçe kolaylığı sağlar; Standart ürün veya hizet seçii, alıı bazen çok zaan kaybına neden olan, eek sarf eteyi gerektiren uzun ve yorucu çalışaları ortadan kaldırarak tüketicilerin ürün veya hizet alılarında ve seçilerinde kolaylık sağlar. Sipariş-alı işlerini kolaylaştırarak, alıcıların fiyat aldanalarını önler; Mal ve/veya hizet alılarında, uzun yazışalar, al veya hizetin gidip yerinde görülesi, bilineyen al veya hizet ise nuuneler üzerinde birtakı gereksiz işleler standardizasyon sayesinde ortadan kalkaktadır. Standart uygulaaları, tarafların en kısa yoldan birbirleriyle anlaşalarına ikan verektedir. Ucuzluğa yol açar; Bir taraftan al veya hizetlerin kalitelerinde olulu gelişeler olurken diğer taraftan üretide aliyet düşesi sayesinde daha ucuza al veya hizet satın alınası ükün olacaktır (Kölük ve diğer, 2005: 6). Standardizasyon sonucunda, özellikle dayanıklı tüketi allarının parçalarının değiştirilesi, onarı, bakı kolaylığı gibi nedenlerle tüketici, satın aldığı alı daha ucuza ve verili kullana olanağı sağlar (Küçük, 2004: 28); Örneğin buzdolabı satın alan bir tüketici için bu ürün standart değerlerde ve ölçülerde üretileiş olsaydı, o ürüne ilişkin yedek parçalarını ya çok zor bulacaktı ya da hiç bulaayacaktı. Standardizasyon, tüketicinin korunasına yönelik olarak sağlıklı bir çevre oluşasına yardıcı olur; Mal ve hizet üretiinde çevreye 89

4 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 verilebilecek zararların göz önünde bulundurularak standartların hazırlanası, ürünler için kullanılan abalaj alzeelerin standardının belirlenesi sayesinde, he ürünün bozulası he de çevre kirliliği önlenecektir ( Küçük, 2004: 28). Ayrıca kalite standartlarının sadece tüketiciye değil aynı zaanda üreticiye ve illi ekonoiye de ciddi katkıları evcuttur. Milli ekonoiye katkılarını özet olarak belirtek gerekirse; Milli sanayiyi belirli hedeflere yöneltir, Milli üretiin kalite bakıından gelişesine katkı sağlar, Ekonoide arz ve talebin dengelenesine yardıcı olur, yanlış anlaaları, anlaşazlıkları ortadan kaldırır, Ekonoik barışı sağlar, Dağıtı asraflarını azaltır, İhracatta üstünlük sağlar, Milli karakterde bir sanayinin kurulasında ve gelişesinde öncülük yapar, Yan sanayinin kurulasını ve gelişesini sağlar (Kölük ve diğer, 2005: 8 9) Kalite Standartlarının Müşteri Menuniyeti ve Tatini Açısından Önei Topla kalite yönetii anlayışının en öneli hedefi üşteri enuniyetidir ve bu anlayışa göre, üşteri enuniyeti tü işlete yöneticileri ile çalışanlarının katılıını gerektiren, üşteriye odaklanayı zorunlu gören, vazgeçilez bir hedeftir. Müşteri tatini, üşteri enuniyetinde gerekli ancak yeterli değildir. Müşterilerin algıladığı ürün veya hizet kalitesi ile üşteri enuniyeti çoğu kez eş anlalı kullanılaktadır ancak algılanan kalite rasyonel bir anlayıştır, halbuki üşteri enuniyeti duygusal bir reaksiyon olarak ifade edilir ve de ölçüü üşteri tatinini ölçekten daha zordur ( Bayuk, 2004: 22). Günüüzde üretilen ürünlerin çok çeşitli ve alternatifli olası ve her ürünün heen heen her yerden istenildiği anda tein edilebilesi üreticiler açısından üşteri enuniyeti ve tatinini vazgeçilez kılıştır. Yeni çağın üşteri tipi, artık daha fazla özel ilgi ve hizet bekleekte, duygu ve düşüncelerinin anlaşılasını arzulaakta, kendisi ile bire-bir ilişkinin oluşturulasını, hatta kişiye özel ürün veya hizetleri işleteden bekleektedir (Bayuk, 2004: 2). Üreticilerin üşterilerini ellerinde tutabileleri adına bu istekleri görezlikten geleleri ükün görüneektedir. Müşteri tatini ve enuniyetinin bu kadar ön plana çıktığı bir dönede, kalite güvence sistelerinin üşterilerin alı tercihlerinde etkisi oladığını düşünek akılcı olaz. Sürekli değişen üşteri beklentileri sonucunda, kalite güvence sisteleri üşteriye sunulan hizet kalitesini garanti altına alaktadır. Müşterilerle satış dışında gerek isteklerinin belirlenesi gerekse sunulan hizetlerin beğenilirliğinin ölçülebilesi için çok yakın ve yoğun ilişki kurulalıdır ( Bağdat, 2000: 1). 90

5 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber Gıdada Kalite Ülkeizde ve dünyada gıda sektörü kaçınılaz olarak kalitenin ön planda tutulduğu sektördür. Doğrudan insan sağlığını etkileyen ürünler olduğu için gıdada kalite her geçen gün daha fazla öne kazanaktadır. Gıda sektöründe dış ticaret payının ciddi oranlarda düşesi, yüksek kalitede üreti, pazarlaa ve organizasyonel olarak değişikliklere gidilesi gerektiğini gösterektedir. Kısa vadede bu konularda sonuç alınak isteniyorsa kalite güvenlik sistelerinin yaygınlaştırılasına ihtiyaç vardır. Gıda güvenliği ve kalite sisteleri işleteler için ürün ve hizet kalitesinde düzele, dolayısıyla ihracat ikanlarında artış, standart dışı üretilerde azala, üreti ve işlelerde disiplin oluşturulası, yöneti etkinliğinin arttırılası ve tü bunların ötesinde kalite kültürüne sahip ola gibi pek çok fayda sağlayacaktır (Malatyalı, 2007: 1-2). Gıda sektöründe kalite kontrolünün esas aacı; tüketici gruplarının isteklerine uygun niteliklere sahip en ekonoik gıda üretiini sağlaaktır. Aacın gerçekleşebilesi için de günüüzün bilisel ve teknolojik yöntelerini uygulayabile ikânlarına sahip olanın yanı sıra kalite kontrol sisteinin de çok iyi organize edilesi şarttır. Aksi takdirde; öncelikle tüketici sağlığında, topluun beslenesinde, gıda kayıplarının önlenesinde, yasal şartların yerine getirilesinde ve uluslararası ticarette bazı aksaklıklar ortaya çıkaktadır (Büyükhelvacıgil, 2009: 2) ISO Gıda Güvenliği Yöneti Sistei ISO tarafından hazırlanan ve 2005 yılı Eylül ayında yayınlanan ISO standardı Gıda Güvenliği Yöneti Sistei olarak yayınlanış ilk uluslararası standarttır. Ülkeizde TS HACCP Standardı iptal edilerek uluslararası geçerliliği olan TS EN ISO Gıda Güvenliği Yöneti Standardı yayınlanıştır (Şahin, 2007: 94). TS EN ISO Gıda Güvenliği Yöneti Sisteleri Standardı, CEN tarafından kabul edilen EN ISO (2005) Standardı esas alınarak hazırlanış ve 24 Nisan 2006 tarihinde Türk Standardı olarak yayılanarak bu konudaki ilgili tarafların hizetine sunuluştur (Büyükhelvacıgil, 2009: 2). TS EN ISO şartlarını karşılandığında HACCP prensipleri de yerine getiriliş dolayısıyla istenen yasal şartlarda sağlanış olaktadır (Kahvecioğlu ve Özen, 2008: 3). Bu standart, gıda zincirinde yer alan bir kuruluşta, gıdanın tüketii sırasında güvenli olasını sağlaak ve gıda güvenliğine yönelik olan tehditleri kontrol altına ala yeteneğini gösterek için gerekli olan gıda güvenliği yöneti sisteine ait şartları kapsar. ISO 22000, Gıda zinciri içindeki kuruluşlar: taze sebze-eyve üreticileri, taze hayvansal ürün üreticileri, gıdayı isleyen kuruluşlar, taşıyan/nakliye edenler, depolayanlar, son gıda satış noktalarını (hiperarketler gibi) kapsaaktadır ISO 22000, aşağıdaki 4 teel eleanı birleştirektedir (Erfa, 2007: 19): İnteraktif iletişi: kurulusun ürün aldığı ve ürün sattığı diğer kuruluşlarla iletişii, üşteri ve tüketicilerle olabilecek tehlikeler ve kontrol faaliyetleriyle ilgili olarak iletişii, Siste Yönetii, Ön Koşul Prograları, 91

6 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 HACCP Prensipleri. 3. MATERYAL VE YÖNTEM Araştıranın kapsaına Şanlıurfa il sınırları içerisinde yer alan belirli yaş ve gruplarda hanelerinde gıda alışverişlerini gerçekleştiren tüketici dahil ediliştir. Yapılan araştırada veri toplaa yöntei olarak anket forları kullanılıştır. Araştırada kullanılan anket forlarının başında anketle ilgili bilgi yer alaktadır. Anketler Şanlıurfa ilindeki tüketici ile yüz yüze görüşeler yapılarak uygulanıştır. Bu tüketicilere anket çalışasından önce gerekli bilgiler aktarılış ve çalışanın aacı izah ediliştir. Anket foru iki bölüden oluşaktadır. Birinci bölüde, örnekle grubundaki tüketicilerin teel özelliklerini belirleeye yönelik deografik sorular soruluştur. Veri toplaa aracının değerlendirilesinde 5li Likert Ölçeği kullanılıştır. Araştırada elde edilen veriler, SPSS 11,5 İstatistik Paket Prograı nda değerlendiriliş, sonuçlar; Frekans Analizleri ve Ki Kare Testleri yardııyla açıklanaya çalışılıştır. Şanlıurfa 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteine göre kişi nüfusa sahiptir (Türkiye İstatistik Kuruu, 2012). Bu değere göre anketiiz için %95 güven aralığında %5 yanıla payı ile seçiş olduğuuz örnekle Tablo 1 de belirtilen tablo değerleri ile kıyaslanınca fazlası ile yeterli görülektedir. Tablo 1: %95 Güven Aralığında Farklı Ana Kütle Büyüklükleri İçin Örnek Büyüklükleri Büyüklük ± 1 % ± 2 % ± 3 % ± 5 % ve Kaynak: Kurtuluş, 1992:

7 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber Araştıranın Hipotezleri Araştıra hipotezleri aşağıdaki gibi belirleniştir. H1: Kalite standartlarının ne anlaa geldiğinin bilinesi eğiti düzeyine göre farklılık gösterir. H2: Gıdada kaliteyi önesee düzeyi eğiti düzeyine göre farklılık gösterir. H3: Gıdada kaliteyi önesee düzeyi aylık ortalaa gelir düzeyine göre farklılık gösterir Araştıranın Güvenilirlik Analizi Soru kâğıdını oluşturan soruların araştıranın aacına hizet eder güvenirliğe sahip olası büyük öne taşıaktadır. Anketin güvenirliği için, bir başka ifadeyle araştıranın aacına ulaşabilesi için, ankette kullanılan tü soruların teel araştıra sorusunun cevabını sağlayabilecek nitelikte olası gerekir. Bu ise sorular arasında yüksek düzeyde korelasyon bulunasıyla ükündür. Cronbach Alfa Katsayısı bu aaca hizet eden bir istatistik tekniğidir (Kalaycı, 2006: 403). Cronbach Alfa Katsayısı 0 ile 1 arasında yer alır. Test sonucunda bulunan katsayı anketin güvenirlik düzeyini gösterir. Cronbach Alfa Katsayısının değerlendirilesinde uyulan değerlendire kıstasları genelde şöyledir: Alfa katsayısı 0,40 tan küçük: Ölçek güvenilir değil, Alfa katsayısı 0,41 0,60 arası: Ölçek düşük düzeyde güvenilir, Alfa katsayısı 0,61 0,80 arası: Ölçek oldukça güvenilir, Alfa katsayısı 0,81 1,00 arası: Ölçek yüksek derecede güvenilirdir. Bu aaçla veriler SPSS prograına girildikten sonra Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanış ve bu katsayının 0,8939 (%89) olduğu belirleniştir. Bu bir araştıra için oldukça yüksek düzeyde bir güvenirlik katsayısıdır. 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 4.1. Deografik Bilgiler Araştıradan elde edilen deografik bilgiler ve bu bilgiler doğrultusunda oluşturulan yorulaalar aşağı Tablo 2 de belirtildiği gibidir; Tablo 2: Katılıcıların Deografik Bulguları Özellikler Kategoriler f % Yaş ve üzeri TOPLAM 100 Erkek Cinsiyet Bayan TOPLAM

8 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 Eğiti Duruu Herhangi Bir İşte Çalışıyor Musunuz? Çalışıyor İseniz Mesleğiniz? Aylık Ortalaa Gelir Düzeyi Kategoriler f % İlköğreti Lise Üniversite Lisansüstü TOPLAM 100 Evet Hayır TOPLAM 100 İşçi Meur Çiftçi 20 5 Serbest Meslek Öğrenci Diğer TOPLAM TL Arası TL arası TL arası TL arası ve üzeri 12 3 TOPLAM 100 Tablo 2 den görüldüğü üzere anketiize katılan katılıcıların yaklaşık %90 ı 40 yaş ve altı kişilerden oluşaktadır. Geri kalan %10 luk dilide ise 40 yaş ve üzeri katılıcılar görülektedir. Anketiiz yaklaşık %65 oranında erkeklere %35 gibi bir oranla da bayanlara uygulanıştır. Erkek oranının yüksek olasının nedenleri arasında anket çalışaızın esai saatleri içerisinde yapılasının ve erkek iş gücünün daha fazla olası yer alaktadır. Katılıcıların eğiti durularına bakıldığında bu değerler de şöyle özetlenebilir; yaklaşık olarak %45 ilköğreti, %28 lise, %21 oranında üniversite ve geri kalan %6 oranında da lisansüstü ezunları anketiize yanıt veriştir. Bu değerler ilin eğiti düzeyine de ışık tutası açısından önelidir. Katılıcıların yaklaşık %70 i bir işte çalışakta geri kalanlar da çalışaaktadır. Herhangi bir işte çalışayan %30 luk diliin çoğunluğunu öğrenciler ve ev hanıları oluşturaktadır. Anketiizi cevaplayan %50 lik bir kesi işçi ve eurlardan oluşakta geri kalan %50 yi ise çiftçiler, serbest eslek ensupları, öğrenciler ve diğer seçeneğini işaretleyenler (ki bunlarında çoğunluğu ev hanıları) oluşturaktadır. Bu kişilerin gelirleri kendilerine sorulduğunda da alınan cevaplara göre görülektedir ki yaklaşık %40 lık dilii 500 TL ve daha aşağısında bir aaşa çalışaktadır. Bu ücret iktarı asgari ücrete bile tekabül geleesi de iliizin bir diğer sorununu gözler önüne serektedir. 94

9 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber Araştıranın Frekans Analizi Bulguları Gıda tüketicilerine yöneltilen en öneli sorulardan birisi olan gıda alışverişinizi nerelerden yapıyorsunuz şeklindeki soruuza %30.5 ile Market/ Süperarket, %21.8 ile Set Pazarları, %20.5 ile Hiperarket %10.2 Bakkal/Manav ve %13 ile diğer yerler cevabını aldık. Bu da gösterektedir ki tüketiciler gıda alışverişlerinde büyük oranlarda arketlere ve set pazarlarına yönelektedir (Tablo 3). Tablo 3: Gıda Ürünleri Alırken Tercih Edilen Alışveriş Noktaları Özellikler Kategoriler f % Hiperarket Market/Süperarket Gıda ürünleri alırken tercih Bakkal/Manav ettiğiniz alışveriş noktaları Set Pazarları nerelerdir? Diğer TOPLAM 100 Tablo 4: Alınan Gıda Ürünlerin Dış Özelliklerinin İncelenesinin Frekans Analizleri Tablosu Kararsızı TOPLA M Satın alayı düşündüğü gıda ürününün özelliklerini etiketindeki bilgilerle 144 % % % % %3.3 karşılaştırırı Gıda ürünlerinde Gıda,Tarı ve Hayvancılık Bakanlığı nc a verilen üreti izin 119 % %25 75 % % %2.3 ve tarih nuarasını kontrol ederi. İthal gıda ürünlerinde Bakanlığın izin ve nuarasına 125 % %26 93 % % %8 95

10 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 dikkat ederi. Aldığı gıda ürünün abalajına, bozulup bozuladığı na dikkat ederi. Aldığı gıda ürünün çeşidine göre uygun ortada uhafaza edilip edilediğin e dikkat ederi. 203 % % % %24.3 Kararsızı 59 % %20 27 % % % %5.8 TOPLA M Gıda tüketicilerinin anket sorularına verdikleri yanıtlar çerçevesinde hazırlanan Tablo 4 de görülen değerlere göre tüketicilerin büyük bir çoğunluğu aldıkları gıda ürünlerindeki etiket bilgilerini inceleekte, ilgili Bakanlıkça verilen izin ve tarihlerin kontrolünü yapakta, abalajlardaki bozula ve değişelere dikkat ederek satın aldıkları ürünlerin uygun şartlarda uhafazasını sağlaaktadırlar. Kalite Standartları kavraının ne anlaa geldiğini biliyoru Aldığı gıda ürünlerinde kalite güvence belgesinin olasını önesiyoru İhtiyacı olan ürünün ucuzluğuna bakarı, Tablo 5: Gıdada Kalite Bilinç Düzeyi Ölçü Sonuçları Kararsızı Katılıyor Katılıyor u u 149 % % % % % % % %24 86 % % % % % %3 83 %20.8 TOPLA M

11 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 kalite belgesi öneli değil HACCP-ISO standardının içeriğinin ne anlaa geldiğini biliyoru. Aldığı ürünlerde kalite güvence sistei yerine çarpıcı reklaları baz alırı. Kalite Güvencesine sahip olası bir ürünü alak için bana göre yeterli bir sebeptir. Markalı ürünler kaliteli ve güvenilirdir Alışverişleri de ürünün kalite standardına sahip olasından daha çok alışkanlıkları a öne veriri 115 % % % % %22 62 % % % % % %25 70 %17.5 Kararsızı 44 %11 72 %18 61 % % %25 Katılıyor u 123 % % % % %27.3 Katılıyor u 99 % % %6.7 TOPLA M Katılıcıların kalite standartlarını bile ve genel olarak önesee düzeylerinin sorgulandığı soruların ve cevapların yer aldığı Tablo 5 te görüldüğü üzere katılıcıların yaklaşık %67 si kalite standardı kavraının ne anlaa geldiğini bilekte ve bu örnekle içerisinde yer alan kişilerin sadece %55.3 ü aldığı gıda ürünlerinde kalite belgesini öneseektedir. Kalite standartları içerisinde gıda da kullanılan HACCP-ISO standardının ne anlaa geldiği sorusuna ise yaklaşık %45 oranında olusuz yanıt veriştir. 97

12 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 Ankete katılan tüketicilerin %57.3 ü kalite güvence yerine çarpıcı reklalardan etkilendiklerini belirtişlerdir. Ayrıca tek başına kalite belgesini yeterli göreyenlerin sayısı da %61.6 ile azısanaayacak kadar çoktur. Yine katılıcıların %67.3 lük kısı alışkanlıklarından kolay kolay vazgeçediklerini kaliteden ziyade alıştıkları ürünü satın alayı tercih ettiklerini belirtişlerdir. Markalı ürünlerin kaliteli ve güvenilir olup oladığı şeklinde yöneltilen soruya katılıcılarıızın yaklaşık %70 i arkalı ürünlere güvendiklerini ve bu ürünlerin kaliteli olduklarını belirtişlerdir. Tablo 6: Gıda Mevzuatı ve Yasalarının Bilinç Düzeyi Ölçü Sonuçları Kararsızı Ülkeizde üretilen gıdalar ithal edilenlerden daha güvenlidir. Türk Gıda Kodeksi kavraını duydu Ülkeizde yasal otoriteler gıda riskleri ile ilgili kararlar alırken en güncel bilisel kanıtları dikkate alır. Ülkeizde yasal otoriteler vatandaşın sağlığına yönelik tehlike öngördüğün de çok hızlı harekete geçer. Ülkeizde yasal otoriteler 136 %34 61 % % % % % %15 66 % % % % % %15.4 Kararsızı 52 %13 52 % %10 97 % % % % % % % % %24.5 TOPLA M TOPLA M

13 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 gıda ile ilişkili riskler hakkında kauoyunu oldukça iyi bilgilendirir Ülkeizde yasal otoriteler vatandaşları nın sağlık riskleri ile ciddi olarak ilgilenir. Ülkeizde yasal otoriteler üreticilerin karlarından ziyade tüketicilerin sağlığını ön planda tutar. Gıdanın güvenli olduğundan ein olak için ülkeizde katı yasalar vardır. Ülkeizde gıda güvenliği ile ilgili yasalar ta olarak uygulanır. Gıda tüketicisi olarak iade etek istediği ürünle ilgili olarak haklarıın bilincindeyi Gıda güvenliği konusunun 10 yıl 120 %30 51 % % % % % % % % % % % % % %32 69 % % % % % % % % % %16 78 % % % %10 48 %12 99

14 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 öncesiyle kıyaslanınca daha da geliştiğini düşünüyoru. Katılıcıların gıda evzuatı ve yasal hakları konusunda sorulan sorulara verdikleri yanıtlar Tablo 6 da belirtildiği gibidir. Elde edilen sonuçlara göre; Tüketicilerin %64,5 i ülkeizde üretilen gıda ürünlerini ithal edilenlerden daha güvenilir bulduklarını belirtişlerdir. Aynı yüksek yüzdeyi yasal otoritelerin gıda konusunda duyarlılıkları, acil üdahaleleri, riskleri azaltası, yasaları ta olarak uygulaası gibi konu başlıkları için sorulan sorularda görüleektedir. Bu sorularla ilgili alınan olulu yanıtların yüzdesi %20 ile 55 arasındadır. Bu değerlere göre vatandaşlarıızın gıda konusunda yasal otoritelere ta olarak güvenediği sonucuna ulaşılabilir. Gıda tüketicileri olarak iade etek istedikleri ürünler ile ilgili olarak %59 oranında katılıcılar haklarının bilincinde olduklarını belirtişlerdir. Ayrıca gıda güvenliği konusunun on yıl öncesine göre daha fazla geliştiğini savunanların yüzdesi ise %61 dir. Bu iki soruda değerlerin yüksek çıkasında büyük firaların 444 lü şikayet hatları kurası ve illerde valilikler bünyesinde oluşturulan Tüketici Hakları Koisyonları nın etkili olduğu söylenebilir Araştıra Hipotezlerinin Analiz Bulguları H0: Kalite standartlarının ne anlaa geldiğinin bilinesi eğiti düzeyine göre farklılık gösterez H1: Kalite standartlarının ne anlaa geldiğinin bilinesi eğiti düzeyine göre farklılık gösterir. Tablo 7: H1 Hipotezi İçin Ki Kare Test Analiz Sonuçları Value df Asyp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square (a) Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases Tablo 7 de Assyp.Sig. sütunun en üstündeki anlalılık değerinin p = 0,00 olduğu görülektedir. Bu değer p < 0,05 şartını karşıladığından eğiti düzeyi ile kalite standartlarının ne anlaa geldiğinin bilinesi arasındaki ilişkinin anlalı olduğu söylenebilir. Bu bulgulardan hareketle H0 hipotezi reddediliş ve Kalite standartlarının ne anlaa geldiğinin bilinesi eğiti düzeyine göre farklılık gösterir sonucuna varılıştır. H0: Gıdada kaliteyi önesee düzeyi eğiti düzeyine göre farklılık gösterez. 100

15 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 H2: Gıdada kaliteyi önesee düzeyi eğiti düzeyine göre farklılık gösterir. Tablo 8: H2 Hipotezi İçin Ki Kare Test Analiz Sonuçları Asyp. Sig.n(2- Value df sided) Pearson Chi-Square (a) Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases Tablo 8 de Assyp.Sig. sütunun en üstündeki anlalılık değerinin p = 0,00 olduğu görülektedir. Bu değer p < 0,05 şartını karşıladığından eğiti düzeyi ile gıdada kaliteyi önesee arasındaki ilişkinin anlalı olduğu söylenebilir. Bu bulgulardan hareketle H0 hipotezi reddediliş ve kalite standartlarının önesenesinin eğiti düzeyine göre farklılık gösterdiği sonucuna varılıştır. H0: Gıdada kaliteyi önesee düzeyi aylık ortalaa gelir düzeyine göre farklılık gösterez H3: Gıdada kaliteyi önesee düzeyi aylık ortalaa gelir düzeyine göre farklılık gösterir Tablo 9: H3 Hipotezi İçin Ki Kare Test Analiz Sonuçları Asyp. Sig. (2- Value df sided) Pearson Chi-Square (a) Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases Tablo 9 da Assyp.Sig. sütunun en üstündeki anlalılık değerinin p = 0,00 olduğu görülektedir. Bu değer p < 0,05 şartını karşıladığından aylık ortalaa gelir düzeyi ile gıdada kaliteyi önesee arasındaki ilişkinin anlalı olduğu söylenebilir. Bu bulgulardan hareketle H0 hipotezi reddediliş ve kalite standartlarının önesenesinin aylık gelir düzeyine göre farklılık gösterdiği sonucuna varılıştır. 5. Genel Değerlendire ve Sonuç Elde edilen bulgular çerçevesinde Şanlıurfa daki tüketicilerin beklentilerin aksine gıda konusunda kaliteye öne verdiği ve gıda ile ilgili evzuat ve yasal bilgiler konusunda haberdar oldukları görülektedir. Bu veriler he tüketiciler için çok uut verici he de üreticiler için bir uyarı ışığı sayılabilir. Kalitenin hayatın her aşaasına girdiği günüüzde özellikle gıda sektöründe insanların bilinç düzeylerinin çok düşük oladığının saptanış 101

16 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 olası enuniyet vericidir. Ancak araştıra bulgularından elde edilen diğer sonuçlara göre tüketiciler addi ikanları ölçüsünde kaliteye daha fazla öne verektedirler. İndirili ve proosyonlu ürünlerin daha fazla tercih eteleri bunun öneli kanıtlarındandır. Ekonoik kriz nedeniyle tü harcaaların kısıldığı günüüzde ne yazık ki tüketicilerin beklendiği üzere kaliteyi ikinci plana atabilecekleri yoruu yapılabilir. Bu araştıra için isteneyen aa hayat şartları içerisinde görülesi noral olan bir sonuçtur. Market/Süperarketlerin gıda alışverişlerinde set pazarlarından daha fazla tercih edilesi tüketicilerin büyük oranda kredi kartları kullanalarına yorulanabilir. Gıda Güvenliği Derneği nce yapılan ve tü Türkiye yi kapsayan araştırada da çalışaızla benzer sonuçlara ulaşılıştı. Çalışaya katılan tüketicilerin büyük bir kısı gıdada kalite konusunda standart isileri gibi teknik terilere yabancı olsalar da gıda alırken abalajlarına, son kullana tarihleri gibi ürünün dışında belirtilen özelliklere dikkat ettiklerini ifade etişlerdir. Çarpıcı reklaların gıda alıında kendilerini fazla etkileediğini belirten tüketiciler arkalı ürünlerin kaliteli ve güvenilir olduğunu yüksek oranlarda kabul etişlerdir. Yasal prosedürler konusunda otoritelere güven noktasında Şanlıurfa ilindeki tüketiciler tü Türkiye ile yakın rakalarla güven duygularını belirtişlerdir. Sonuç olarak he ülkeiz ve bu kapsada Şanlıurfa daki tüketicilerin gıda ürünlerinde kalite konusunda gittikçe daha bilinçli bir satın ala davranışı sergiledikleri ve bunun topluun geneline yansıası beklenektedir. KAYNAKÇA Aydeir, F. A. (2006). Topla Kalite Yönetiinin İş Yaşaına Etkisi ve Sağlık Sektöründe Uygulanası. Yayılanaış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bililer Enstitüsü. Bağdat, M. (2000), Türkiye de Kalite Algılaası ve Müşteri Odaklılık, Polis Dergisi, Nisan Sayı No:23, Syf: Bayuk, M.N. (2004). Müşteri Sadakati ve Bankacılıkta Müşteri Sadakatinde Sosyo-Kültürel ve Psikolojik Faktörlerin Rolü. Yayılanaış Doktora Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bililer Enstitüsü. Büyükhelvacıgil, T. (2009), Gıda Sektöründe Kalite, TSE Yayınları Standard Dergisi, Şubat, Sayı: 561, 1 5. Çağlar, İ. Ve Kılıç, S. (2008), Kalite Güvence Standartları, (2. Baskı), Ankara, Nobel Yayın Dağıtı. Güüş, S. (2013). Rekabet, Kalite ve Ürün Belgeleri, (Erişi Tarihi: ) Erfa, M. A. (2007). Ha ve Ayçiçeği Yağı Üretiinde TS EN ISO Gıda Güvenliği Yöneti Sisteinin Kurulası. Yayılanaış Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ: Trakya Üniversitesi, Fen Bilileri Enstitüsü. Kahvecioğlu, B. ve Özen, M. (2008), Yeek Üretiinde TS EN ISO Gıda Güvenliği Yöneti Sisteinin Uygulanası, TSE Yayınları Standard Dergisi, Teuz, Sayı:554,

17 Akadeik Araştıralar ve Çalışalar Dergisi / Journal of Acadeic Researches and Studies Yıl 6 - Sayı 11 Kası 2014 / Volue 6 - Nuber 11 Noveber 2014 Kalaycı, Ş. (2006) Faktör Analizi. SPSS Uygulaalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, (2. Baskı), Ankara, Asil Yayın Dağıtı. Kölük, N., Dilsiz, İ., Kartal, S.C. (2005). Kalite Güvencesi ve Standartları, (5. Baskı), Ankara, Detay Yayıncılık. Kurtuluş, K. (1992). Pazarlaa Araştıraları, (1. Baskı), İstanbul, İstanbul Üniversitesi İşlete İktisadı Enstitüsü Yayınları Yayın No: 146. Küçük, O. (2004). Standardizasyon ve Kalite, (1. Baskı), Ankara, Seçkin Yayınları. Malatyalı, K. (2007), Gıda Sektöründe, Gıda Güvenliği ve Kalite Sisteleri Neden Gerekli, TSE Yayınları Standard Dergisi, Teuz, Sayı: 542, 1-7. Özdaşlı, K. (2007). Sivil Toplu Kuruluşlarında Topla Kalite Yönetiinin Uygulanabilirliği: Bir Araştıra. Yayılanaış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyan Deirel Üniversitesi, Sosyal Bililer Enstitüsü. Paşaoğlu, P. (2011). Hizet İşletelerinde Topla Kalite Yönetii. Yayılanaış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyan Deirel Üniversitesi, Sosyal Bililer Enstitüsü. Seyidoğlu, H. (2002). Ekonoik Teriler: Ansiklopedik Sözlük, (3. Baskı), İstanbul, Güze Can Yayınları. Şahin, H. (2007). ISO Gıda Güvenliği Yöneti Sistei, TSE Yayınları Standard Dergisi, Teuz, Sayı:541, Türkiye İstatistik Kuruu. (2012). İl ve Cinsiyete Göre İl/İlçe Merkezi, Belde/Köy Nüfusu ve Nüfus Yoğunluğu, (Erişi Tarihi: ). 103