Halatlar oluşturulma tekniği (örgü veya büküm) ile kullanılan malzemeye (polyester, naylon vb) göre sınıflandırılırlar. Buna göre

Transkript

1 HALATLARIN YAPILARI Halatlar oluşturulma tekniği (örgü veya büküm) ile kullanılan malzemeye (polyester, naylon vb) göre sınıflandırılırlar. Buna göre a-bükümlü Halatlar: Standart olarak 3 kollu halatlar bu gruptadır. Yapı olarak esnek, üretim olarak ucuzdur. Gam yapmaya yatkındırlar. Kasa ve dikiş yapılması kolaydır. Sürtünmeye dayanıklı oldukları için, bağlama halatı olarak yaygın olarak kullanılırlar. Askeri gemilerin palamar halatları hala günümüzde 3 kollu halatlardandır. Saatin tersi yöne bükülerek (yoma bükümlü) elde edilen lifler damarları (filasa) oluşturur. Bunun tam aksi yönünde döndürülen damarlar kolları oluşturur. Bu şekilde elde edilen 3 kolun saat yönünün tersine döndürülmesiyle (bükülmesiyle) halat ortaya çıkar. Buna düz büküm denir. Bazı özel üretim halatlarda kollar büküm yönü tam ters olarak üretilmiş olabilir, bunlara da gomina bükümlü halat denir. b-tek örgü Halatlar: 8 veya 4 ün katları (12, 16 gibi) kol sayısından oluşur. Kolların yarısı saat yönünde (S), diğer yarısı saat yönün tersine (Z) örülmüştür. Bükülme değil ama örgü tekniği ile oluşturulur. Bu şekilde örülen halatlara salmastra örgü de denir. Bükülme tekniği kullanılmadığı için, gam yapmazlar. Aynı malzemeden üretilmiş 3 kollu halatlara kıyasla, daha az esnek ancak daha mukavimdir. Kasa ve diğer dikişleri kolaydır. 3 kollu halatlara kıyasla daha yumuşak yapıda oldukları için, özellikle belli bir kalınlığın üzerinde, örneğin 20 lik gibi, dar alanda kolay kıvrılabildikleri için şehir hatları ve ticari motorların koltuk halatları olarak tercih edilirler. c-çift Örgü Halatlar: Salmastra örgü tekniği ile elde edilen iki halatın biri dış, biri iç yapıdan olacak şekilde birbirlerinin üzerlerine geçirilmeleri ya da daha doğru bir ifade ile örülerek bu şekilde oluşturulmaları tekniği ile elde edilir. İç ve dış yapılar birbirinin aynı malzemeden üretilebileceği gibi, farklı malzemelerden de oluşturulabilir (içi dyneema, dışı polyester gibi). Kılıf tabir edilen dış yapı,- karıştırılmaması amacıyla- özellikle yelken donanımında birbirinden farklı renklerden oluşturulması adettendir. d-paralel örgü Halatlar: İç yapısı örgü değil ancak birbirine paralel olarak seyreden genellikle bükümlü liflerden oluşan halatlardır. Çift örgüye kıyasla esnemesi daha da azdır. Bu sebeple statik halat olarak da adlandırılırlar. Kaide itibarıyla halattaki kol sayısı arttıkça mukavemet artar, esneklik azalır.

2 HALATLARIN MALZEMELERİ A-DOĞAL LİFLER Artık günümüzde dekoratif amaçlar dışında ön planda tercih edilmeyen sisal, kenevir, manila gibi liflerdir. Kahverengi ve tonlarında üretilir, yanmayan, suya ve güneşe az dayanıklı, mukavemetleri modern sentetik liflerle karşılaştırıldığında oldukça zayıf malzemelerdir. Denizcilik sektöründe genelde manila kullanılır. B-POLYAMİD (NAYLON) Dupont tarafından 1950 lerde bulunmuş, ilk sentetik liftir. Sadece halat endüstrisinde değil, günlük kullanımda da yaygındır. Diğer sentetik liflere kıyasla oldukça esnek ve mukavimdir. Islanınca mukavemetinde kayıp olur (%15-20). Esneklik özelliği sebebiyle marin uygulamalarda, bağlama, demirleme ve tonoz uygulamalarında kullanılır. Yanarken mavi duman çıkartarak, küçük alevle yanar.

3 C-POLYESTER (DAKRON, TERİLEN) Oldukça mukavim, sürtünmeye dayanıklı bir liftir. Bağlama halatı olarak ve armada kullanılır. İç yapısı çok mukavim yüksek modüllü liflerden mamul halatların dış kılıflarında yaygın olarak kullanılır. D-POLİPROPİLEN Polyester ve Naylona kıyasla çok daha ucuz, yaygın olarak üretilen bir halattır. En önemli özelliği sudan hafif olmasıdır. Bu amaçla uzun kıç koltuğu donanımlarında kullanılır. UV direnci çok az, mukavemeti modern lifler içerisinde en dayanıksız halattır. E-HMPE (High Modulus Polyethylene-DYNEEMA/SPECTRA) Çok düşük esneme oranları, çok yüksek mukavemet ve çok hafif olması sebebiyle halat endüstrisinde önemli değişiklikler yapmış bir malzemedir. UV direnci mükemmel, sürtünmeye dayanıklılığı çok yüksektir. Suda yüzmesi sebebiyle römorkörlerde çeki halatı olarak kullanılır. Vinçlerde çelik halat yerine ve balık oltası makinelerinde misina yerine yaygın olarak kullanılır. F-ARAMİD (KEVLAR, TEKNORA) Çok mukavim, çok az esneyen bir liftir. Mandar gibi esnemenin asgari olması gereken hareketli donanımlarda kullanılır. UV direnci nispeten düşük, sürtünmeye karşı dayanıksızdır. Yelken liflerinde ve çelik yeleklerin imalatında kullanılır. G-VECTRAN (LCP) Çok az esneme, çok düşük sünme özelliği sebebiyle, devamlı yük altında kalacak yapılarda kullanılır. ok yüklenmelerde belirti vermeden kopar. Bu sebeple marin uygulamalarda henüz yaygınlaşmamıştır. H-ZYLON (PBO) Isıya karşı çok dayanıklı olan bu lif, Japonya da tesadüfen bulunmuştur. Bu özelliği sebebiyle, itfaiye ceketlerinde kullanılmaktadır. Çok az esneyen, sünme özelliği çok az, UV direnci çok düşük bir liftir. Marin endüstride kullanımı kısıtlıdır. LİF TİPİ NAYLON POLYESTER PP HMPE VECTRAN ARAMID XYLON Mukavemet (g/den) , Uzama¹ 15-28% 12-18% 18-22% 3,60% 3,30% 4,60% 2,50% Sürtünmeye Dayanıklılık Çok iyi Mükemmel Zayıf Çok iyi İyi Çok zayıf Çok zayıf Yıkama Sıcaklığı ( C) Erime Noktası ( C) * 650* UV Direnci Çok iyi Mükemmel İyi Mükemmel Zayıf Zayıf Zayıf Düğüm Güvenilirliği³ Özgül Ağırlık 1,14 1,38 0,91 0,98 1,4 1,39 1,56 İhmal Sünme** Çok az İhmal edilebilir Az Az Yok edilebilir Yok

4 Uzama: Kopma yükündeki halatın uzama oranı Düğüm Güvenilirliği³: Yüksek modüllü liflerde düğüm ve bağ yapmak yerine kasa dikişleri tercih edilmelidir. Sünme: Uzun süre yükte kalan liflerde oluşan değişiklikler. Sünme geri dönmez. *: Aramid ve Xylon sıcağa karşı çok dayanıklı liflerdir. Yüksek ısılarda dahi erimezler. A-Genel ıskota ve hareketli donanımlarda, polyester çift örgü B-Demir ve tonoz halatlarında 3 kollu naylon C-Koltuk halatlarında 3 veya 8 kollu polyester veya naylon C¹-Sahile verilen uzun koltuk halatlarında çift örgü polipropilen D-Mandar halatlarında çift örgü Dyneema veya paralel örgü Polyester E-Sabit armalarda tek örgü Dyneema tercih edilir.

5 Bağlama halatı olarak kullanılacak halatın çapı, teknenin metre cinsinden boyu ile aynıdır. Buna göre 12 metrelik bir teknede 12 cm lik bağlama halatı kullanılması uygundur. Bağlama halatı olarak en az 2 şer adet, tekne boyunda palamar halatı ve 2 şer adet de tekne boyunun en az 2/3 ü boyunda spring (pürmeçe) halatı bulundurulmalıdır. Bağlama halatlarında esneme kapasitesi ve kolay kasa oluşturulması sebebiyle 3 veya 8 kollu halatlar tercih edilir. İkinci demir düzeneği ve yedek çapa için, teknede en az 30 metrelik yekpare bir halat bulundurulur. Esneme kpasitesi sebebiyle genelde, 3 kollu naylon tercih edilir. Bunlardan başka güneyde seyahat edecek tekneler için en az 50 metrelik 1 adet halat veya perlon bulundurmak uygun olur. Bu boyda halatların, elde roda edilmesi zor olduğu için makarada muhafaza edilebilirler. Uzun halatların gam yapması yatkınlığı sebebiyle, çift örgü veya 8 kollu yapılar, 3 kollu olanlara tercih edilmelidir. Perlon bağlama elemanlarına bağ yapılmamalı, sabit kasa tercih edilmelidir.

6 DİKİ LER VE EKLER Denizcilikte halatları geçici olarak uç uca eklemek veya kasa oluşturmak amacıyla çeşitli bağlar kullanılır. En sıklıkla kullanılanlar izbarço, camadan, sancak bağıdır. İki halatı kalıcı olarak uç uca eklemek veya kasa oluşturmak için dikiş teknikleri kullanılır. Bu aşamada esas amaç sadece estetik bir görüntü elde etmekten çok, halatın mukavemetini mümkün olduğunca fazla korumaktır. Bahsi geçen bağlarda (izbarço %35) halat mukavemetinin yaklaşık %30 unu, bazen yarısını (sancak %45, camadan %55) kaybeder. Halatların yapılarına göre farklı dikiş teknikleri mevcuttur. Kasa dikişleri ve uç uca eklemeler başlangıçta karışık gözükmekle beraber, biraz halat parçalamayı göze alan her tekne sahibinin, birkaç deneme ile rahatlıkla kavrayacağı uygulamalardır. Bu tip dikişlerde, halatın yapısına göre kabaca iki tip teknik uygulanır. Bunlardan ilkinde, halat kollarına ayrılır. Büküm veya örgü tekniğine uygun olarak bedenin kolları içine örülür. 3 kollu ve 8 kollu halatların dikişleri bu şekilde yapılır. 12 kollu tek örgü veya daha fazla kola sahip çift örgü halatların dikişlerinde ise halatın tamamı veya bir kısmı, beden içinde belli uzunlukta ilerletilerek dikiş oluşturulur. Sentetik veya doğal lif halatlar, çelik halatlardan farklı olarak metal malzemeler ile kasa veya uç uca eklenmesi tavsiye olunmaz. Kerye, baskı pres veya sıvama gibi teknikler halatlarda uygulanmamalıdır. Eğer aşağıda anlatılacak teknikler uygulanamıyorsa, uygun iğneler ile halatı (yapısı ne olursa olsun) uç uca dikmek veya kasa oluşturmak söz konusu olabilir. Bu işlem için, halatın dış kılıfını oluşturan lifler kullanılabileceği gibi, özel üretim mumlu piyan inceleri de tercih edilebilir. Bu şekilde oluşturulan dikişin üzerine, aynı liften mamul ince ile halatın kalınlığının en az 7-8 katı sıkıca sarmak (façuna yapmak) veya Fransız piyanı ile güçlendirmek uygun olur. Bu dikişin kısa tutulması veya yanlış malzeme kullanılması ciddi mukavemet kayıplarına yol açar. Ancak ne kadar iyi yapılırsa yapılsın, bu teknikler ile standart dikiş teknikleri kadar mukavim sonuçlar elde edilmesi mümkün değildir. Perlon yapıdaki taşıyıcıların dikiş ile birleştirilmesi veya kasa yapılmasında dikkat edilecek husus, dikiş yönünün halat yönüne dik yapılmamasıdır. Bu amaçla uzunlamasına veya zigzag dikiş hatları kullanılır.

7 KULLANILAN ALETLER Kavela (kapalı ve açık), iğne seti, biz, makas, bıçak, kalem, bant ve çakmak. Kavelalar kapalı veya açık olarak üretilmişlerdir. Metal, ahşap veya benzeri kompozit malzemelerden genelde konik yapıda üretilmişleridir. Açık konik kavelalar veya İsveç kavelaları giriş yönünün tersine kullanılır, böylelikle halatı geçirmek kolaylaşır. Çift örgü halatların kavela setleri bilinen standart kavelalardan biraz farklı olabilir. Samson ve Selma firmalarının bu iş için özel ürettiği paslanmaz veya aluminyumdan oluşan setler mevcuttur. Keza özellikle 8-10 mm in altındaki yüksek mod üllü lifler için daha ince ancak sağlam yapıda malzemeler kullanılabilir. Bunların orjinalleri sipariş edilebileceği gibi, biraz modifiye ederek herhangi bir atölyede yaptırmak, ya da bir telden basitçe imal etmek de söz konusu olabilir. İğneler geniş delikli, tercihen üçgen kesidi olan pala veya balta olarak adlandırılan özel iğnelerdir. Dikişli piyanlarda iğneyi halatın içinde ilerletmek için kullanılan, avuç içine oturan sert kısımları mevcut elciklere vardamena adı verilir. Kalın halatlarda çuvaldız da kullanılabilir. İğneleri çıkartmak için ayarlı pense kullanırken, giriş yönüne paralel çekmeye dikkat edilmezse iğne kırılabilir. İğneyi halata rahatça saplamak için balmumundan geçirmek kolay kaymasını sağlar.

8 3 KOLLU-BÜKÜMLÜ HALATLARDA KASA DİKİ İ Halatın ucuna kalıcı kasa oluşturma amacıyla yapılan dikişe, kasa dikişi denir. Genellikle sabit bağlanmalarda, tonozlarda ve donanımlarda kullanılır. Özellikle metal bir yüzey ile temas halinde, halatın yıpranmasına engel olan radansa kullanılarak, mukavemet kayıpları en aza (%5-10) kadar indirilebilir. Örneğin, geçici amaçla en yaygın olarak kullanılan izbarço bağındaki mukavemet kaybı %30-35 oranlarındadır. İster amatör ister profesyonel denizcilikte en çok kullanılan, kolay bir dikiş olan 3 kollu halata kasa yaparken bazı hususlara dikkat etmek gerekir. Her 3 kol da yeterli miktarda çekilerek, kolların sıkışması sağlanır. Kolların gam yapmaması, hiç birinin gevşek kalmaması dikişin sağlamlığı açısından önemlidir. Aslında her üç halatı farklı renklere boyayarak dikiş yapmak, sistemi anlamak açısından daha uygun olabilir. Eğer halat üzerine boya ile işaret yapılacaksa, mümkünse açık renk halatlar tercih edilmelidir. 3 kollu halatlarda sabit kasa yapmanın en zor kısmı, her 3 kolun da beden üzerinde ilk olarak hangi aralıklardan geçeceğini tespit etmekte yatar. Bu ilk adım doğru yapıldıktan sonrası kolaydır. İlk kolun tam olarak nereden geçirileceği, oluşturulacak kasanın boyu belirler. Eğer radansa kullanılacaksa, yük altında halatın esneyip, kasanın gevşeyeceği hesaplanmalıdır. Burada dikkat edilecek husus, ilk kol çımadan bedene doğru geçirilir. Bu kolun çıktığı yerden ikinci kol geçirilir, üçüncü kol ise kasa ters çevrildikten sonra, ilk kolun girdiği yerden çıkacak şekilde geçirilir. İlk geçirilen kol, beden tarafında bir kol atlayarak sonrakinin altından geçirilir. Bu işlem diğer 2 kola da uygulanır. Bundan sonra, dikiş aynı prensibe uygun olarak devam ettirilir. Çıkan kol, beden de bir sağlam kol atlayarak ikincisinin altından geçirilir. Kolların birbirini sıkıştırması prensibiyle, sağlam bir yapı elde edilir.

9 Eğer aynı aralıktan birden fazla kol giriyor veya çıkıyorsa işlemde yanlışlık vardır. Yanlış olan bölümü söküp işlem tekrar edilmelidir. Sentetik halatlarda en az 5 er tur, doğal lif halatlarda en az 3 er tur örmeye devam edilmelidir. Kasa dikişinin bitişinde, yumuşak bir geçiş sağlamak için 2. kolu bir kez, 3. kolu ise 2 kez fazladan geçirmek uygulanabilir. Kollar en dibinden değil, biraz pay bırakarak (kolun kalınlığı kadar) kesilir. Bir diğer yöntem ise her kolu filasa (damarlarını) ayırdıktan sonragenelde 12 tanedir- yarısını kesip, kalan altısı ile örgüye devam etmektir. Kasa oluşturulduktan sonra, sert bir zeminde yuvarlanarak kolların oturması sağlanır. Radansaya yapılan kasalarda, kasanın gevşeyerek yerinden çıkmaması için oluşturulacak piyan, tam yük değil ama gerginlik altında yapılmalıdır. Tercihen hem dikişin başladığı yerde, ama aynı zamanda radansaya girdiği yere de uygulamakla, yük altında dönme eğilimi olan 3 kollu halatın radansadan çıkması engellenmiş olur. Buna yönelik olarak köprülü üretilmiş radansalar mevcuttur. 3 kollu halatlarda kasa dikişini anlamanın bir diğer yolu, iki 3 kollu halat çımasını birbirine eklemek için kullanılan kolbastı dikişini incelemektir.

10 3 KOLLU-BÜKÜMLÜ HALATLARDA KOLBASTI DİKİ İ İki adet 3 kollu halatı ucuca bağlamak için kullanılan dikiş kolbastı dikişidir. Kollar sentetik halatlarda 4 veya 5 er, doğal lif halatlarda 3 er tur geçirilmeye yetecek kadar her iki yönde açılır. Halatın daha fazla açılmaması için kolların bittiği yere bir adet piyan yapılır. Piyanın ince ile yapılması, kalın bir bant kullanılmaması, kolların birbirine yaklaşmasını ve başlarken karıştırılmaması açısından kolaylık sağlar. Kollar birbiri içine, her bir aralıkta sadece tek bir kol olacak, tıpkı ata binecek tarzda karşılıklı getirilir. Bundan sonra önce bir halatın çımasındaki kollar, aynı kasa dikişindeki gibi, birer atlayacak tarzda ilerletilir. Sonra diğer çımaya geçilir, işlem tekrarlanır. Her iki yönde en az 3 er tur geçirilir. Kollar yeterli sayıda geçirildiğinde estetik görünüm kazanılması açısından bir koldaki damar sayısı azaltılarak inceltme yapılabilir. Buna sıçan kuyruğu denir. Estetik olarak düzgün bir sonlanma sağlayabilmek için, ilk koldan sonra 2. kol fazladan bir, 3. kol ise fazladan iki kez geçirilebilir.

11 3 KOLLU-BÜKÜMLÜ HALATLARDA MATİZ DİKİ İ Kolbastı dikişi halat kalibresini belli oranda arttırır. Her ne kadar günümüzde 3 kollu halatlar hareketli donanımlarda pek tercih edilmiyor olsalar da, palanga veya makara gibi donanımdan geçen halatlarda kalınlık artışı kabul edilemez bir durum olduğu için, iki halatın uc uca eklenmesi söz konusu olduğunda kolbastı yerine matiz dikişi tercih edilmelidir. Kolbastı dikişine kıyasla biraz daha titizlik isteyen, nispeten zor bir dikiştir. Aynı kalınlıkta ve yapıda iki halatı uç uca eklemekte kullanılır. Sentetik halatlarda, doğal liflere göre sıyrılma olasılığı daha fazla olduğu için modern donanımlarda pek tercih edilmez. Dekoratif olarak kullanılır. Benzeri bir dikişi çapa halatını, zincire örmekte kullanmak mümkündür. Kollar 36 kol genişliğinde her iki yöne doğru açılır. Aynı kolbastı dikişinde olduğu gibi, dipleri piyanlanır. Kolların çımaları, açılmaması için eğer sentetikse geçici olarak yakılır, yoksa bantlanır veya piyanlanır. Yukarıdaki resimdeki gibi, 2. Kolyaklaşık 25 tur kadar geriye doğru açılrken onun zerine gelen 5. Kol oluşan boşluğu doldurur. Aynı işlem ters tarafta 3 ve 6. kollar için de uygulanır. Ortada kalan 1 ve 4. kollar tam merkezde kalır. Birleşme yerlerinde karşılıklı kollar camadan bağındaki gibi tek tur ile düğümlenir. Burada tur yönü halatın büküm yönüne uygun olarak yapılmalıdır. Halattaki asıl kol geriye doğru açılırken, diğer halattan gelen kol aynı yönde döndürülerek oluşan boşluğun içini dolduracak tarzda sarılır. Bu işlem esnasında kol halata sarılırken, kendi üzerindeki bükümün bir miktar kaybolur. Sarmadan önce her turda biraz fazladan bükmek sayesinde, kolların açılmasına, çiğ kalmasına engel olunur.

12 Kolların dibi, açılma bedene doğru devam etmemesi amacıyla piyanlanır veya bantlanır. Burada kullanılacak olan bantın çok geniş olmaması önemlidir, tercihen bir ince ile tek kat piyanlanmalıdır. Bu sayede oluşturulan dikişte, birbiri üzerine sarılacak kollar arasında boşluk kalmaz. Kolların bileşkesinde tek tur düğümden sonra, kollar ters yönlere doğru kolbastı dikişindeki gibi birkaç tur geçirilir. ZİNCİR HALAT EKLERİ Bazı özel durumlarda ırgattan geçen kalibre zincire halat eklemek gerekebilir. Bu ekin, ırgat kavaletasından rahatlıkla geçebilmesi, sıkışmaması için kalınlığı arttıran bir bağ (örn izbarço) kullanılmaz. Benzer şekilde zincir-halat kombinasyonunun kullanıldığı teknelerde de, ekin uygun şekilde yapılması, her sezon en az bir kez kontrol edilmesi ve yıpranma aşınma söz konusu ise değiştirilmesi veya tazelenmesi gerekmektedir. Çapa halatlarında esneme istenilen bir özellik olduğu için genellikle kullanılan halat 3 kolludur. Bu yapı hem ekteki dikiş için de en uygun yapıdır. 3 kollu bükümlü halatlar zincire 3 farklı yöntemle eklenir. a-aynı kasa oluşturmada olduğu gibi, kasa kısmı çok kısa tutularak, zincirin son halkasına veya bazen son halkaya eklenen bir kilide kasa dikişi prensibi kullanılarak dikiş oluşturulur. Yıpranmaya engel olmak için bu bağlantıda radansa kullanılmaz. Radansa halatın kalibresinin 4 katı büyük olacağı için kavaletadan geçmez, sıkışır. Dolayısıyla kalıcı bağlantılarda, halatın metal ile temas ettiği noktaya aşınmayı engellemek amacıyla, kısa bir hortum veya benzeri bir ürün ile güçlendirme sağlanabilir.

13 3 kollu kasa dikişini zincirin son baklasına örerken dikkat edilecek husus, kolların ikisinin bir yönden, sonuncu kolun ise diğer yönden geçirilmesidir. Bundan sonra dikiş aynı kasa dikişindeki gibi devam eder. b-diğer bir yöntem, matiz dikişinde olduğu gibi yapılan dikiştir. Buradaki husus halatın sadece 2 kolu son bakladan geçirilir. Kollardan bir tanesi tam son bakla seviyesinde kesilen üçüncü kolun geri açılması suretiyle oluşan boşluğa yerleştirilmesi ile oluşturulur. Bu sarma işlemi, 36 tur devam eder. Bakladan geçirilen diğer kol aynı kolbastı dikişinde olduğu gibi diğer kolların arasından geçirilir. Bu tip ekin avantajı halatın kalibresini hemen hemen hiç kalınlaştırmamasıdır. Mukevemeti kolbastı dikişine kıyasla daha azdır. c-ister 3 kollu ister daha fazla sayıda kollu bükümlü halatlar, veya diğer tüm tip çift örgü halatları zincire örmek için kullanılan bir dikiş tekniği daha vardır. Bu teknikte, kollar bükümlü ise tamamen açılır, örgü ise tamamen düz hale getirilir. Sonra kendi içinde 4 ana kol olacak şekilde tekrar gruplandırılır. Çift örgü halatlarda bu grupların damarlarının, bir kısım dış kılıf bir kısım iç yapı olmasında yarar vardır. Yeni oluşturulan kolların ikisi, birbirlerinin zıt yönünde olacak şekilde ilk bakladan geçirilir. Diğer iki kol, ilk baklayı atlayıp, ikinci bakladan yine birbirlerine zıt yönde geçirilir. İlk bakladan çıkanlar iknciyi atlayıp üçüncüden olacak şekilde tüm kollar toplam 8 kere geçirilir. Kolların zincirin baklalarında bükülme olmayacak kadar sıkılır. En son geçirmeden sonra kollar geriye doğru döndürülerek, zincirin ucuna doğru 2-3 bakla daha devam ettirilir. Piyan veya façuna tekniği ile incelerle kolların açıkta kalmaması sağlanabilir. ekil olarak düzensiz görülmekle beraber oldukça sağlam bir ektir. Bu şekilde oluşturulmuş ekte, kollar açıkta olduğu için aralarına kum girmesi sık karşılaşılan bir konudur ve eki zayıflatır. Yeterli kalınlıkta çift örgü bir halatın dış kılıfı, veya ısıtılınca kendiliğinden sıkışan termik bir makaron ya da bu iş üretilmiş polyester örgü ekin üzerine geçirilerek kolların ve bağlantının daha mukavim olması temin edilebilir.

14 8 KOLLU HALATLARDA KASA DİKİ İ 8 kollu halatlar genelde ticari yolcu gemi veya motorlarının bağlama halatı olarak kullanılır. Polipropilen, polyester veya naylondan imal edilirler. 3 kollu halatlara göre daha az esnek ancak daha mukavim ve kolay kıvrılan halatlardır. Kasa dikişleri nispeten kolaydır. 1-Halatın çımasından itibaren 10 kol sayılır ve işaretlenir. Buraya A diyelim. 2-A noktasına bant veya ince ile bir piyan yapılır. 3-Kasanın büyüklüğü hesaplanarak, ikinci işaret yapılır (B noktası) 4-Kolların yarısı saat yönüne, diğer yarısı saat yönünün aksine döner. Bunların saat yönüne dönen kollar kalemle işaretlenir. Diğer tarafta, aynı yöne dönen kolların işaretlenmesi için halat ters çevrilir. 5- Kolların her birinin ucu ayrı ayrı bantlanır ve açılır. 6-Tüm kollar açıldığında aynı renkteki kollar 2 li gruplar halinde bantlanır. Böylece yarısı işaretli, yarısı işaretsiz 4 grup ikili kol oluşmuş olur. 7- Bu gruplardan biri işaretli biri işaretsiz iki adet, ikili kol bedenin üst tarafındaki aralıktan sokulur. 8-Diğer grup ise bu aralığın tam tersi taraftaki (180 ) aralıktan sokulur. Bu işlem için halat kasası ters çevrilir. 9-Örülme işleminde, işaretli kollar işaretsiz kolların altından geçirilir. 10-İlk tur tamamlandıktan sonra, kollar bir sonraki paralel, yani aynı yönde seyreden kolun altından geçirilir. Bu işlem esnasında, diğer yönden gelen kolun altta kalmasına dikkat edilir. Dolayısıyla bir sabit bir hareketli kol altta kalmış olur.

15 11- Kasa ters çevrilerek aynı işlem bu tarafa da uygulanır. 12-Bu işlem 4 kez tamamlanınca, iki grup halindeki kolların ucundaki bant açılarak, tek kol halatın dibinden kesilir. Kalan birer kol birkaç kez tekrar geçirilir. 13-Sert bir zeminde yuvarlanarak ezilerek, kolların yerine oturması sağlanır.

16 TEK ÖRGÜ HALATLARDA KASA DİKİ İ 12 veya 16 kollu olarak üretilen tek örgü halatların kollarının yarısı saat yönünde, diğer yarısı ise saat yönünün tersine olarak örülmüşlerdir. Bu örgüye salmastra örgüsü de denir. 8 den daha fazla sayıda koldan oluşan halatlarda kasa dikişleri ve uc uca eklemeler, az sayıda kollu halatlardaki gibi kolların birbirin altından teker teker geçirilmesi suretiyle yapılan dikişlerden farklıdır. Bu tip halatlarda, halatların çıması diğer beden içerisinden halatın kalınlığına göre hesaplanmış belli oranda geçirmek veya ilerletmek suretiyle dikiş oluşturulur. Esasında bu şekilde birbiri içine geçen iki tek kollu halat ile çift örgü yapı elde edilmiş olur. 1-Halatın ucu kesilir ve açılmaması için tekrar bantlanır. 2-Halatın en ucundan kalınlığının 50 katı uzaklığındaki nokta işaretlenir. Sabit armalarda kullanımda bu uzunluk 70 katına kadar arttırılabilir. Bu uzunluk, Selma ve Samson tarafından üretilmiş özel kavelalara göre iki kavela boyuna tekabül eder. 3-Yeteri miktarda kasa boyu hesaplandıktan sonra, 3. İşaret konur. 4-Kasanın veya ekin bir yapının diğer bir yapı içinde, belli bir uzunlukta oluşturulması yöntemi ile elde edilen dikişlerde, yapının birden kalınlaşmaması çok önemlidir. Bu tür basamak veya ani kalınlaşmalar en zayıf noktayı oluştururlar. Bu yüzden ister tek örgü (12 kollu) veya çift örgü halatlarda, yumuşak geçiş kalınlaşma sağlamak için 12 kollu bir halatta, her iki yöne doğru seyreden birer lif çekilerek dışarı alınır. Bu işlem her 5 veya7 kol atlanarak tekrarlanır. İşleme halatın ucundan değil ama kasaya en yakın yerden başlamak aynı kolu defalarca çekiştirilmesine engel olur. Bu sayede her iki yönde de toplam 8 kol çıkartıldıktan sonra, bunlar en dibinden kesilir. Bu tür kesilmeler makas veya bıçakla yapılmalı, kesinlikle yakarak kesilmemelidir. İlerletme tekniği ile yapılan dikişlerde, iç yapıda yakma sonucu liflerin uçları toparlaşır. Bu da kaymaya engel olur.

17 6-Halatın çıması, kavelanın dibine bantla tutturulur. Selma kavelaların içindeki çentik aynı görevi görür. Tek kollu halatlar, örgü tekniği itibarıyla rahatlıkla gevşetilebilirler. Bu sayede kavela ve halat, dış kılıf içinden rahatlıkla ilerletilir İşaretin olduğu yerden sokulan kavela, en az 2 kavela uzunluğu ilerisine konulan 4. işaretin olduğu yere kadar ilerletilir. Bu işlem esnasında halatın bir veya birkaç lifinin ilerletilen halata veya kavelaya takılmamasına özellikle dikkat edilir. 7-Eğer bu işlem ters yönden çekilme suretiyle yapılacaksa, 4. İşaretin olduğu yerden sokulan kılavuz, 3. İşaretin olduğu yerden çıkartılır. Halatın en ucu, kılavuzun aralığına sıkıştırılarak, işlem ters yönde uygulanır. 8-Kavela ile beraber dışarı alınan halatın üzerindeki tüm bantlar çıkartılır. Ucu 45 derece açı verilerek kesilir. Dış kılıf sıvazlanarak ucun kaybolması sağlanır. 9-Bu şekilde oluşturulan tek örgü kasa, oldukça mukavimdir. Ancak iç halat, ters yönde çekilirse, kasa bozulur. Buna engel olmak amacıyla 3. İşaretin olduğu yere dikişli piyan yapılması veya Brummel in tarif ettiği kilit tekniği uygundur.

18 BRUMMEL KASASI Tek kollu halatların kasalarını, eğer dikiş uygulanmazsa bozmak çok kolaydır. Dikiş halatın ve kasanın mukavemetini belli oranda azalttığı düşünüldüğü için ters yönde çekmelerde kasanın bozulmasına engel olmak amacıyla Brummel in tarif ettiği bir teknik uygulanır. Buna göre: 1-3. İşaretin olduğu yer yukarıda anlatıldığı gibi tespit edilip halatın ucu aynı şekilde hazırlandıktan sonra, içinden geçirme işlemi yapılmadan önce bir kilit oluşturulur. 2-Bu kilit halatın çımasının beden içinden ve bedeninin çıma içinden birer kez geçirilmesi ile oluşturulur. Bedenin çok uzun olduğu durumlarda, tüm halatı çıma üzerindeki aralıktan geçirmemek için bir başka teknik de tarif edilmiştir. Daha basit olarak, çıma üzerine yapılan aralık daha geniş kavela kullanılarak iyice genişletilir, buradan beden değil ama kasanın tamamı geçirilir. 3-Bu yapılırken, bir kavela ile halatın tam ortasından bir boşluk yaratılır. Bu yapılırken kolların yarısı bir tarafta, diğer yarısı diğer tarafta kalmalıdır. 4-Kilit oluşturulduktan sonra, halat her dört yöne çekilerek, yapının üst üste gelmesi, arada boşluk kalmaması sağlanır. Halat kalınlığı kadar bir aralık bırakılarak, 3. İşaretin olduğu yerden 4. İşarete doğru içerden ilerletme işlemine başlanır.

19 ÇİFT ÖRGÜ HALATLARDA KASA DİKİ İ 1. grup çift örgü halatlarda, halatın kılıfı tabir edilen dış yapısı ile iç yapı aynı malzemeden üretilmiştir. Ancak daha mukavim yapıları sebebiyle kullanılan dyneema, spectra veya vectran gibi yüksek modüllü tabir edilen liflerde, genelde kılıf ile iç yapının mukavemeti oranları farklıdır. Bu tip halatların dikişleri de farklıdır. 1-Halatın çımasını bantlayın 2-Halatın ucundan bir kavela boyu (halat kalınlığının 21 katı) ölçüp, A noktasını işaretleyin 3-Oluşturulacak kasayı tespit edip, kasanın bittiği yere B noktasını işaretleyin. 4-Bu noktadan itibaren bedene doğru 5 kavela boyu veya 2-3 metre sonraya bir tespit bağı yapın. Bu bağa sonradan çok yük binecek, çözülebilir bir bağ olmasına dikkat edin. 5-Halatı kuvvetle kıvırarak liflerin gevşemesini sağlayın İşaretin olduğu yerde, dış kılıfı liflere zarar gelmeyecek şekilde açarak, iç yapıyı dışarı çıkartın. 7-İç yapının çımasını da bantlayın

20 8- Kılıfı iç yapı üzerinde, birkaç kez ileri ve geri kaydırın. İşlemin en sonunda yapılacak işi kolaylaştıracaktır. 9-En son seferde, kılıfı mümkün olduğunca gergin bir şekilde çekerek halatın son şeklini almasını sağlayın. Bu sayede iç yapıya koyulacak işaretin yeri de doğru tespit edilmiş olur. 10-İç yapıya B işaretini koyun. 11-Kılıf içerisinden daha fazla miktarda iç yapı çekerek dışarı çıkartın. 12-B noktasından bedene doğru, 1/3 kavela boyu (halat kalınlığının yaklaşık 8 katı) uzaklığa C işaretini, bundan sonra da 1,5 kavela boyu uzağa da D işaretini koyun. 13-Kılıf tarafına geçerek A noktasından çımaya doğru olan bölümü inceltme işlemini yapın. Genelde 24 veya 32 koldan oluşan kılıf üzerinde her 5 veya 7 kolda bir işaretleyerek, her seferinde saat yönünde ve saat yönünün aksine birer kol çıkartarak gövdeye en yakın yerden kesin. Ucunu tekrar bantlayın. 14- Kılıfın ucunu kavelaya içine sokup, kavelaya bantlayın. Bantın fazla kalın olmamasına dikkat edin. İtici kullanılan işlemlerde bu banta fazla yük binmeyecektir. Eğer köprülü bir radansa veya sustalı kilit gibi sonradan açılmayacak sabit bir yere monte edilmesi planlanıyorsa, bu aşamada yerine koymak gerekir.

21 15-Kavelayı C noktasından sokup D noktasından çıkartın. 16-Kılıfın en uç kısmına bir düğüm atarak geri kaçmasına engel olun. Bu iş için her iki yapıyı yanlamasına geçen bir biz de aynı, görevi görür. 17- İç yapının bantlı ucunu kavelanın açık tarafına yerleştirip, bantlayın. 18-Kılıf üzerinde B noktasından 1/3 kavela boyu ileride, bedene doğru C noktasını işaretleyin. 19-Kavelayı A noktasından sokarak C den çıkacak şekilde ilerletin. Bu işlem için itici de kullanılabileceği gibi, 20-Eğer A ile C arası mesafe uzunsa, gerekirse bir sefer çıkıp tekrar aynı yerden girmek suretiyle işlem ikiye bölünebilir. Eğer bu şekilde yapılacaksa bunun iç yapının olmadığı A ile B arasında yapılması uygundur. Kılıf içerisindeki iç yapı bir miktar daha dışarı doğru çekilerek kavelanın çalışması için yeterli mesafe sağlanır.

22 21-Çift örgü halatların kasa dikişlerinde en zor bölüm olan, B ile C noktası arasındaki ilerletmedir. Bu aşamada titiz olunmalıdır. Eğer kavela bantlandıysa, kavelanın ucunun çekilmesi bağlantıyı kopartabilir. Halatın kollarının gam yapmamış olmasına dikkat edilmelidir. 22-Bu tip dikişlerde en önemli yer her iki yapının birbirinin içine geçtiği, C ile A noktasının üst üste geldiği noktadır. Burası kuvvetli bir bantla bantlanarak kaymaması sağlanır. Bazıları bu iş için bir de biz saplamayı isterler, hatta iki yapıyı kısa bir tespit dikişi ile kaymazlığı sağlamak bile düşünülebilir. 23-Kılıfın inceltilmiş ucundaki düğüm açılır. Uç taraftaki kollar 45 açıyla kesilir. A-C noktası sabit tutularak kılıf iç yapı içerisinde kayacak şekilde sıvazlanır. 24-Aynı sıvazlama işlemi kılıfın beden tarafına doğru yapılır. C noktasından çıkan iç yapının bir kısmı içeri doğru ilerler. Bu sıvazlama oldukça güçlü bir şekilde her iki yöne doğru, A-C noktası ilişkisi bozulmamasına dikkat edilecek şekilde birkaç kez tekrarlanır. 25-C noktasından çıkan iç yapı tam o seviyede işaretlenerek, bir miktar halatın kalınlığının 2-3 katı kadar dışarı çekilir. Tam o noktadan kesilerek, kalan uç 45 açı yapacak şekilde inceltilir.

23 26-Tekrar sıvazlama ile iç yapının bu sefer tamamen kılıf içerisinde kaybolması sağlanarak yapı tamamlanır. 27-Kasanın tamamlanması için yapılacak sıvazlama işlemi ise, başta 2-3 metre civarına atılan bağın, sağlam bir yere tespit edilmesi ve tüm kılıfın oluşturulan yapı üzerinde kayması ile sağlanabilir. 28-Bu aşamada kasaya gerginlik uygulamak şarttır. Bu hem kılıfın hem de iç yapını gergin kalmasını sağlar, kayma işlemi kolaylaştırılmış olur. 29-Bu işlemin özellikle kalın halatlarda yük altında yapılması işi kolaylaştırır. Bunu sebebi, yük altında iken halatın iç yapıların incelmesi, kaymayı kolaylaştırmasıdır. Gerekirse büyük bir vinç kullanılması önerilebilir. Vinc kullanırken devamlı yükte tutmak yerine arad gevşetip tekrar tekrar yük uygulamak daha iyi sonuç verir.

24 3 0-Gerekirse B-C arasında özellikle çokça sıkışan yapı büyükçe bir çekiçle sert zeminde yumuşatılır.

25 YÜKSEK MODÜLLÜ LİFLERDE KASA DİKİ İ İç yapısı Dyneema veya Vectran kılıfı ise polyester liflerden oluşan halatlar, yapı itibarıyla çift örgü olmakla beraber, halatın mukavemetinin büyük kısmı iç yapıda olduğu için, kasa veya uç uca ekleme teknikleri yukarıda anlatılan çift örgü halatların tekniklerinden farklıdır. Bazı üreticiler, tek örgü şeklinde üretilmiş iç yapının kendi üstüne yapılacak bir kasanın mukavemet olarak yeterli olacağını, dış kılıfı sadece estetik amaçlarla kasaya dahil edildiğini düşünmekteler. Bu tip kasalar için birkaç farklı yöntem mevcuttur. Yöntemler arasındaki farka rağmen prensip aynıdır. Farklı uygulamalar, standart kavela setleri ölçüleriyle yapılan, halatın dış çapı esas alınarak oluşturulan kasa dikişi prensiplerinin bu yapı halatlara uygulanmaması gerekliğinden kaynaklanmaktadır. Öncesinde yaklaşık 1 kavela boyu (çapın yaklaşık 25 katı) iç yapıyı dışarı çıkartıp kesmek, dış kılıfta bir bolluk yaratır. Bu işlem sayesinde, kasa oluşturmanın en sonundaki sıvazlamayı kolaylaştırır. Kasaya eğer bir sustalı kilit takılacaksa, bunu yanına bir ikincisi yerleştirilecek kadar büyük yapmakta yarar vardır. En sondaki sıvazlama işlemi için bir vinç ve sağlam bir bağlantı kullanmak gerekebilir. Eğer içteki yapı ile dış kılıf arasında bir ikinci kılıf varsa, tüm kasa dikişi (halat çapının yaklaşık 200 katı veya 5-6 kavela boyu) boyunca bu sıyrılmalıdır. 1-Halatın ucu kesilir bantlanır.

26 2-Çımasından bedene doğru 2 kavela boyu (kalınlığın yaklaşık 50 katı) ölçülür. İşaretlenir. 3-Bazı üreticiler bu aşamada, yapılan hesabı halatın yüksek modüllü iç yapısının kalınlığına göre hesaplar ve uygular. En mukavim liflerde (Amsteel Plus veya Dyneema S) gibi bu oran 75 katına kadar çıkartılabilir. 4-Kasanın uzunluğu tespit edilir. İkinci işaret konur (B) 5-Aynı normal çift örgü halatlardaki gibi iç yapı çıkartılır. Ancak farklı olarak B noktasından değil, A noktasından çıkartılır. 6-Genellikle 32 kollu olan dış kılıfı olan halatlarda bu işlem daha zordur. Gerekirse, bazı lifler kılıftan çıkartılabilir. 7-İç yapının ucu bantlanır. 8-B noktasından 6-10 kavela boyu uzağa bir bağ yapılır. 9-İç yapı ve dış kılıf birkaç kez en ucundan bağın olduğu yere kadar sıyrılıp tekrar düzeltilir. 10-İç yapı ile dış yapının kaymasına engel olmak için bu noktada iç yapı üzerine işaret konur (A ) 11-İç yapı aynı standart çift örgü halatlardaki gibi inceltilir. Aslında kasa dikişinin mukavemetini sağlayan bu yapıdır ve tek örgü halatlardaki dikiş prensibi uygulanır. Hatta son aşamada kılıf kasaya dahil etmeyen uygulamalar da mevcuttur. 12-A ile B noktası arası halat bölümü, radansanın içine oturacak bölüm, kaymamasına dikkat edilerek, (gerekirse her iki noktaya yani A ve B ye birer biz veya iğne geçirilir) B noktasından yaklaşık 2,5 kavela uzunluğu iç yapı çıkartılır. 13-Tam veya bu aşamada eğer, bir sustalı kilit veya sabit bir yapıya montaj sözkonusu ise hazırlanmış uçlar geçirilmelidir. 14-İnceltilmiş iç yapı, B noktasından itibaren çıkartılmış diğer iç yapının içine sokulur. 15- Bu işlem esnasında halatın gam yapmaması, yönünün düzgün olmasına dikkat edilmelidir. 16-Bu tür halatların dikişleri, standart çift örgü halatlara kıyasla daha zordur. 17-Sıvazlama işlemi gerekirse bir vinç kullanılarak yapılmalıdır.

27 18- Liflerin yerine oturması için sert bir zemin üzerinde ağır bir tokmakla ezmek kayma işlemini kolaylaştırır. PİYANLAR Günümüzde tamamen sentetik halatlardan oluşan donanımda piyan artık sadece görsel amaca hizmet etmektedir. Bunun sadece birkaç istisnası vardır. Sentetik halatların hemen hepsinde, uçlarının yakılması suretiyle liflerinin veya kollarının açılmasına engel olmak mümkündür. Halatın ucu yakılırken bu iş için özel olarak üretilmiş yakma aparatları kullanılabileceği gibi, basit bir çakmak veya ocak ateşi ile yakmak da mümkündür. Çakmak ile yakarken, öncesinde bantlayıp düzgün şekilde keserek uygun bir yüzey elde etmek yararlı olur. Piyan için kullanılan gırcala veya inceler genelde mumlu olarak üretilirler. Hangi piyan kullanılırsa kullanılsın, piyanın uzunluğu halat kalınlığından kısa olmamalıdır. A-ADİ PİYAN Öncesinde bir kroz oluşturarak, yanlamasına yeterli sayıda sarılma yapılır. Bunları sararken piyan incesinin üst üste binmemesi veya aradan halatın kendisi görülecek şekilde aralık kalmamasına dikkat etmek gerekir. Sıkı sarmak şarttır, aksi takdirde piyan açılır. Sonunda piyan incesinin ucu başta bırakılan krozun içinden geçirilmek suretiyle, yapılan bağ ve incenin uçları çekiştirilerek piyanın altında kalması sağlanır.

28 B-YELKENCİ PİYAN 3 kollu veya bükümlü halatlarda kullanılır, çift örgü halatlarda uygulanamaz. Dikişli olarak da yapılabilir veya kollarının açılması ile de oluşturulur. Sonu bağlanarak tamamlandığı için, adi piyana kıyasla daha dayanıklıdır. C-FRANSIZ PİYANI

29 D-DİKİ Lİ PİYAN İster çift örgü, ister bükümlü halatlarda kullanılabilir. Özellikle genova iskotalarının genova tarafındaki ızbarço çımaları gibi çok fazla harekete maruz kalan halatlarda tercih edilir. Yanlamasına geçişler tamamlandıktan sonra, en az iki bazen 3 veya daha fazla sayıda iğne ile halatı enlemesine geçirmek suretiyle piyanın açılmasına engel olunur. Sonu ilk dikine kollardan birisine yapılan kazık bağı ile tamamlanır.,

30 HALATLARIN KULLANIMI İLE İLGİLİ HUSUSLAR 1- Halatları tuzdan, güneşten ve sürtünmeden mümkün olduğunca koruyunuz. 10- Sık sık tatlı su ile durulayınız. Yıkamak amacıyla deterjan veya çamaşır suyu kullanmayınız. 11- Halatlarınızın çımalarını düğümlemeyiniz. 12- Yakarak veya piyan yaparak düzgün kalmalarını sağlayınız. 13- Dışı aşınmış, kolları yıpranmış halatları ya değiştirin ya da uygun şekilde ek yapınız. 14- Zincir halat eki, sustalı kilit veya diğer bağlantılardaki kasa dikişlerini her sezon başında gözden geçirin. 2- Sürtünme noktalarında koruyucu kılıflar, hortum veya yastık görevi görecek yumuşak malzemeler ile badarna ediniz. B iz bu amaçla yangın hortumu kullanıyoruz. 3- Sürtünmenin zararları özellikle düşük radiuslu keskin kenarları metal yüzeylerde daha fazladır. 4- Metal yüzeyler ile temas sözkonusu ise radansa kullanınız. 5- Dalgalı ve çırpıntılı denizlerde, esnetici kullanınız. Halatın kopma sebeplerinin başında ani şok yüklenmeler gelmektedir. 6- İhtiyaca göre uygun malzeme ve kalınlıkta halat seçiniz. 7- Kullanılacak bağı doğru seçiniz, düzgün uygulayınız. 8- Kalıcı bağlamalarda kasa dikişi yapınız/yaptırınız. 9- Halatlarınızı havalanan bir yerde kuru olarak saklayınız, yerde sürüklemeyiniz.

31 15- Halatların gam yapmasına izin vermeyin. Oluştuğunda ucu serbest bir şekilde, teknenin arkasından suda çekerek gamını alın. 16- Halatları roda ederek saklayın. Tüm halatlar ancak özellikle 3 kollu-bükümlü halatlar saat yönüne doğru roda edilirler 17- Teknede halatın ve usturmaçanın fazlası olmaz!

32 REFERANSLAR Gemici Bağları. Yalçın Özalp Denizler Kitabevi 2005 Rigger s Apprentice. Brion Toss. Mc Graw Hill 1998 The splicing handbook. Barbara Merry. Mc Graw Hill Knots: Complete Visual Guide. Des Pawson. DK 2012 Ashley Book of Knots. Clifford Ashley. Doubleday Publication Complete Book of Anchoring and Mooring. Earl Hinz. Cornell Maritime 2001 Samson Splicing Instructions