ÜNİTE 11 Parenteral Yol İle İlaçların Verilmesi

Transkript

1 ÜNİTE 11 Parenteral Yol İle İlaçların Verilmesi Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar Parenteral tedavinin amaçlarını, Parenteral yolla yapılan uygulamaların temel hemşirelik ilkelerini açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Tanım Parenteral Tedavide Kullanılacak Araç ve Gereçlerin Seçimi Parenteral İlaçların Hazırlanması ve Uygulanması IV İnfüzyonun Hazırlanması ve Uygulanması IV İnfüzyonda Görülebilecek Komplikasyonlar Özet Değerlendirme Soruları Sözlük Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Öneriler Hemşirelik Teknikleri, Anatomi, Fizyoloji ve Mikrobiyoloji ders notlarından ilgili bölümleri çalışınız. Ünite içindeki ve sonundaki soruları cevaplayınız. Eğer cevaplıyamıyorsanız üniteyi tekrar gözden geçiriniz.

2 1. GİRİŞ Önceki ünitelerde ilacın fonksiyonları ve ilacın hastaya veriliş yollarıyla ilgili bilgiler verilmiştir. Bu ünitede ise parenteral yolla hastaya ilaç verilmesi incelenecektir. 2. TANIM Parenteral Tedavi: Parenteral tedavi, terapötik ajanların sindirim sistemi dışındaki yollarla verilmesidir. Bu yolla; sıvı ve elektrolitler, vitaminler, şeker, protein, kan veya elemanları, aşılar, tedavi veya tanı için kullanılan bir çok ilaçlar uygulanabilir. Parenteral yolla uygulanan ilaçlar; Çabuk etki etmesi istendiğinde, Hasta oral / ağız yolu ile ilaç alamadığında (şuursuz hastalar), İlaç gastro-intestinal sıvılar tarafından tahrip edildiğinde tercih edilir. Parenteral tedavinin hangi yoldan yapılması gerektiğini; İstenen etkinin lokal ve sistemik olması, Verilecek sıvının miktarı ve yapısı, Beklenen etkinin hızı, Damarların uygunluğu, hastanın isteği ve hekimin tercihi belirler. Örneğin iritan ilaçların kas içine verilmesine karşın, kolayca emilebilen insulin gibi ilaçlar deri altına verilir. Parenteral yolla yapılan tedavinin avantajlarının yanısıra dezavantajları da bulunmaktadır. Bunlar; İnfeksiyon risk'i, Toksik ve allerjik reaksiyonlar, Doku travması,? Ağrı ve pahalı olması olarak özetlenebilir. Parenteral tedavinin dezavantajları nelerdir?

3 3. PARENTERAL TEDAVİDE KULLANILACAK ARAÇ VE GEREÇLERİN SEÇİMİ Parenteral tedavide kullanılacak araçların seçimini; ilacın cinsi, uygulama yolu, hastanın durumu ve yapılacak bölge etkiler. Parenteral tedavide kullanılan iğneler seçilirken; iğnenin uzunluğu, kalınlığı, lümeni gözönüne alınmalıdır. Tedavide kullanılır cam enjektörler (zorunlu olmadıkça bu tür enjektörler kullanılmamalı) kullanıldıktan sonra yeniden steril edilebilmesine karşın plastik enjektörler bir kez kullanılır (dispozıbl) ve atılır. İnsulin uygulamaları için özel enjektörler vardır. Bunların üzeri insulin cinsine göre ünite olarak işaretlenmiştir. Ayrıca tüberkülin testi gibi çok az miktardaki ilaçların enjeksiyonunda kullanılan tüberkülin enjektörleri mevcuttur. 4. PARANTERAL İLAÇLARIN HAZIRLANMASINDA TEMEL İLKELER Parenteral ilaçların hazırlanmasında temel ilkeler oral ilaçların hazırlanmasındaki ilkelerle aynı doğrultuda olup, üzerinde titizlikle durulması gereken nokta cerrahi aseptik tekniğin uygulanmasıdır (bkz.: Ünite 10) Deri İçi, Deri Altı, Kas İçi Uygulamalar İçin Araç ve Gereçler Uygun boyda tepsi, ilaç kartı, ilaç, antiseptik solüsyonlar, enjektör, pamuk tampon (steril olması tercih edilir), testere, kese kağıdı Enjeksiyon Bölgesindeki Deri Temizliği Enjeksiyon, küçük bir cerrahi müdahale olarak ele alındığında deri temizliğinin önemli olduğu görülmektedir. Deri temizliğinde değişik kurumlarda değişik antiseptik ajanlar kullanılmasına karşın ülkemizde genellikle %3-4 oranında tentürdiyot kullanılmaktadır. Bu ajanı deriye sürdükten sonra boyayıcı ve yakıcı etkisini ortadan kaldırmak için % 96'lık alkol kullanılmalıdır. Ayrıca % 70 'lik alkol de kullanılmaktadır. Betadin/batikon gibi ajanlarla alkol kullanılmaz.? Deri temizliğinde genellikle ne tür antiseptik ajanlar kullanılır?

4 Enjeksiyon İğne Numarası İğne Uygulama Yeri Deri temizliğinde Çeşidi Açısı kullanılan antiseptik solüsyon Intra Dermal Ön kolun iç yüzü Alkol % 70 -ID Sırt'ın üst kısmı veya Eter Şişmanlarda Subcütan Üst kolun yan kısmı Tentürdiyot -SC- Zayıflarda - Üst bacağın (latero- % femoral) önyan kısmı Alkol % 96 - Sırtta skapula altı - Dorso gluteal bölge - Karın (abdominal) bölgesi Intramusküler - Dorsogluteal bölge -IM Ventrogluteal bölge Tentürdiyot - Laterofemoral bölge % Deltoid bölge Alkol % 96 Intravenöz Kolda: Basilik, sefalik, -IV- Anjiokat Median Sefalik ven. Kateterler Bacakta: Sefanöz Ven, Alkol % 70 Kelebek iğne Popliteal, Tibial, dorsalis pedis, marjinalis lateralis ven. Tablo 11.1: Parenteral tedaviyi uygulama yerleri ve dikkat edilmesi gereken noktalar 5. DERİ İÇ / İNTRADERMAL / İNTRAKÜTAN (ID) ENJEKSİYON İntradermal enjeksiyonda madde, derinin dermal tabakası içine verilir. Emilim çok yavaş olduğundan ilaç miktarı 1-2 dizyemi aşmamalıdır. İntradermal enjeksiyon genellikle; bakteri, bakteri toksinleri, ilaç ve allerjenler gibi yabancı proteinlere karşı dokunun lokal reaksiyonlarını belirlemek için uygulanır. Böylece ağır vücut reaksiyonlarına neden olabilecek maddeler önceden belirlenmiş olur

5 5.1. Yöntem ve Dikkat Edilecek İlkeler Deri içi intradermal enjeksiyonda uygulanacak yöntem ve dikkat edilecek hususlar şunlardır: Eller yıkanır, İşlem hastaya açıklanır, Hastaya oturur ya da yatar pozisyon verilir, Enjeksiyon alanı olarak; eritemsiz, kabarıksız ve hassas olmayan bir alan seçilir, Enjeksiyon alanı, genellikle alkol %70 'lik veya eterle, içten dışa doğru yuvarlak hareketlerle 5-7 cm çapında temizlenir ve kuruması beklenir, Enjektör sağ ele alınarak sol elle hastanın ön kolu altından tutulup, deri, işaret ve başparmakla gerilir, İğne, keskin ucu yukarı bakacak şekilde deriye 15 o lik bir açıyla yaklaşık 2 mm kadar sokulur, İlaç deride birkaç mm 'lik kabarcık oluşturuncaya kadar yavaşça verilir. Enjeksiyon yeri üzerine bastırmadan, iğne aynı açıyla çıkarılır (bölge silinmemeli ve masaj uygulanmamalıdır). İşlem, tanı amacı ile uygulanacaksa kıyaslamak için diğer kola da aynı yöntemle serum fizyolojik uygulanır, Enjeksiyon bölgesi, dermograf/deriyi çizebilen bir kalemle daire içine alınır, Hasta ve bölge reaksiyon yönünden dikkatlice kontrol edilir ve işlem kaydedilir, Hastayı rahatlandırdıktan sonra malzemeler servis odasına götürülüp temizliği yapılır, Test sonuçları kaydedilir. Şekil 11.1: İntradermal Enjeksiyon

6 ? Deri içi enjeksiyonda dikkat edilecek hususlar nelerdir? 6. DERİ ALTI / SÜBKÜTAN / HİPODERMİK (SC, HD) ENJEKSİYON Az miktardaki sıvıların deri altı / sübkütan tabakaya (SC) verilmesidir. SC enjeksiyon gevşek bağ dokusuna yapılır. Genellikle SC yolla verilen ilaçlar; epinefrin, insulin ve allerji injeksiyonlarıdır. Enjeksiyon alanı olarak; az duyarlı, kemik ve kan damarlarının olmadığı alanlar seçilmelidir. Bu alanlar Şekil 11.2'de gösterilmiştir. İşlem Abdominal bölge (karın) de; kalça ön üst dikeni ile umblikus (göbek) arasına çizilen hayali çizginin dış yanına uygulanmalıdır. Özellikle kendi kendine insulin enjeksiyonu yapan kişiler genellikle laterofemoral ve abdominal bölgeyi tercih ederler. Şişman kişiler daha fazla, yaşlı ve çok zayıf kişiler daha az SC dokuya sahip olduklarından dolayı iğne boyunun seçimi doğru yapılmalıdır. Sübkütan doku iritan ve fazla miktardaki solüsyonlara karşı hassastır. Bu yolla verilen ilaçlar izotonik, iritan, yapışkan olmayan ve suda eriyebilir olmalıdır. 2 ml 'den fazla ilaç miktarı sinir uçlarında basınca neden olacağından ağrı ve rahatsızlık meydana getirir. Ayrıca kimyasal tahrişlere bağlı olarak bu dokularda steril apse oluşması olasılığı unutulmamalıdır. Bu apseler giderek doku nekrozuna neden olabilir. Özellikle insülin kullanan hastalarda enjeksiyon yerleri rotasyona tabi tutulmalıdır. Heparin uygulamalarında iğne açısı 90 olmalı, kanın gelip gelmediğini kontrol etmek için enjektörün pistonu geri çekilmemeli ve enjeksiyon bitiminden sonra masaj yapılmamalıdır Yöntem ve Dikkat Edilecek İlkeler Deri altı enjeksiyonda uygulanacak yöntem ve dikkat edilecek ilkeler şunlardır: Eller yıkanır, Tedavi tepsisi hazırlanarak hasta yanına gidilir, Uygun enjeksiyon alanı seçildikten sonra, hastaya pozisyon verilir (Üst kola uygulanacaksa hastaya elini beline koyması veya kolunu göğsünde çaprazlaması söylenir), Enjeksiyon yeri uygun antiseptik ile merkezden dışarı doğru dairesel hareketlerle 5 cm çapında silinir, Sol elin işaret ve başparmağı ile temizlenen bölgeye dokunmadan deri hafifçe yükseltilir,

7 ? İğnenin keskin yüzü yukarı bakacak şekilde, 45 lik bir açıyla, tek bir hareketle deri altına sokulur (Eğer deri altı tabakası çok kalın ve iğne boyu çok küçük ise iğnenin açısı 90 olmalıdır), İğne deri altına sokulduktan sonra deri serbest bırakılır, Sağ eli yerinden kımıldatmadan, iğnenin damara girip girmediğini anlamak için sol elle enjektör pistonu hafifçe geri çekilir, Enjektör gövdesi içinde kan görülmezse ilaç yavaşça enjekte edilir, Sol eldeki pamuk tampon iğne üzerine bastırılarak, iğne aynı açıyla hızla çıkarılır, İlacın SC tabakada yayılması ve emilimin çabuk olması için enjeksiyon yerine masaj yapıldıktan sonra pamuk tampon kese kağıdına atılır, Hastayı rahatlandırdıktan sonra, herhangi bir reaksiyonun olup olmadığı gözlenir, Eller yıkandıktan sonra işlem kaydedilir, Malzeme temizliği yapılır. SC enjeksiyon uygulamasında dikkat edilecek ilkeler nelerdir? Şekil 11.2: A. Sübkütan Enjeksiyon Bölgeleri B. Uygulama Şekli

8 7. KAS İÇİ / İNTRAMÜSKÜLER (İM) ENJEKSİYON 2-5 cc kadar ilacın kas içine verilmesidir. Kas SC dokuya oranla bol damarlı olup, sinirleri daha azdır. Bu nedenle fazla miktarda ve iritan olan ilaçlar verilebilir. İM enjeksiyon bölgeleri büyük sinir ve kan damarlarından zengin olduğu için SC enjeksiyona oranla infeksiyon risk'i daha fazladır. Apse, kist, nekroz, doku hasarı, ağrı, kaza ile damara girme, sinir yaralanması gibi komplikasyonlar için önlemler alınmalıdır. Özellikle yenidoğan ve prematüre bebeklerde, enjeksiyonlara bağlı olarak siyatik sinir hasarları sonucu komplikasyonlar görülebilir Yetişkinlerde İM Enjeksiyonların Uygulanabileceği Başlıca Kas Gurupları Dorso Gluteal Bölge Geniş kas gurupları içeren bu bölge IM enjeksiyonda en çok kullanılan alandır. Siyatik siniri ve superior inferior gluteal arterleri travmadan korumak için bölge dikkatle seçilmelidir. Bu alanlar; Gluteal Bölge hayali bir hat ile 4'e bölündüğünde üst ve dışta kalan 1/4 parça (M. Gluteus Medius), Krista ilyaka superior ile koksiks hayali bir çizgi ile birleştirilip 3'e bölündüğünde dışta kalan 1/3'lük bölge (2,5 cm çapında), Posterior superior krista ilyaka ile femur başı arasına çizilen hayali çizginin dışında kalan bölgenin üst ve yan tarafı olarak sıralanabilir Ventro Gluteal Bölge Bu bölge yetişkinlerde sıklıkla kullanılmaktadır. Bölgede SC tabakanın inceliği, büyük damar ve sinirlerin azlığı, hastaya verilecek pozisyonun kolaylığı bu alanın tercih nedenidir. Enjeksiyon hastanın sol tarafına uygulanacaksa, hemşire sağ elinin avuç içini femur başının olduğu bölgeye, işaret parmağını ise anterior superior krista ilyaka'ya yerleştirir. Orta parmağını da krista ilyaka ya doğru "V" şeklinde iyice açarak, işaret ve orta parmağın oluşturduğu açının ortasına enjeksiyonu uygular

9 Şekil 11.3: Dorsogluteal - Ventrogluteal Enjeksiyon Bölgeleri Şekil 11.4: Çocuklarda İM Enjeksiyon Bölgesi

10 Laterofemoral (Vastus Lateralis) Bölge Üst baldırın yan kısmıdır. Damar ve sinir açısından zengin olmadığı için emilim daha yavaştır. Bu nedenle özellikle devamlı uygulamalarda fazla kullanılan bir bölge değildir. Uygulama alanı; femur başından 4 parmak aşağı, dizden 4 parmak yukarı gelecek şekilde belirlenir Deltoid Bölge Bu bölgeye yapılan uygulamalar hasta yönünden kolaylık taşımasına karşın, alanın küçük olması ve enjeksiyon bölgesinin yakınında radial sinir, büyük kan damarı bulunması nedeni ile tercih edilmez. Özellikle çocuklarda ve 1 cc'yi aşan uygulamalarda bu bölge kullanılmamalıdır. Deltoid bölge omuz başından 4 parmak aşağı olarak belirlenebilir. Şekil 11.5: Laterofemoral Enjeksiyon Bölgesi Şekil 11.6: Deltoid Kas'a Enjeksiyon

11 ? Yetişkinlerde İM enjeksiyonların uygulandığı başlıca adale grupları nelerdir? 7.2. Dikkat Edilecek İlkeler İntramüsküler enjeksiyonda dikkat edilecek ilkeler şunlardır: İM enjeksiyon yerlerinin seçimi doğru yapılmalı, İlacın dağılım ve emilimi için enjeksiyondan sonra masaj yapılmalı, Kasın gevşemesi ve ağrıyı azaltmak için hastaya uygun pozisyon verilmeli, İğne kasa tek bir hareketle batırılmalı, aynı hızla çıkarılmalıdır Yöntem İntramüsküler enjeksiyonda uygulanacak yöntem şu safhalardan oluşur: Eller yıkanır, Uygulanacak ilaç hazırlanıp, hasta ünitesine getirilir, Hastanın kimliği kontrol edildikten sonra yapılacak işlem, hastaya açıklanır, Uygun enjeksiyon yeri belirlendikten sonra, hastaya gerekli pozisyon verilir, Hastanın gizlilik duygusuna saygı göstererek, enjeksiyon bölgesi gerektiği kadar açılır, Belirlenen yerin temizliği yapılır (bkz. SC enjeksiyon) İğnenin steril muhafazası çıkarılır, Sol elin işaret ve başparmağı ile, iğnenin gireceği yere değmeden deri ve derialtı tabakası bastırılarak gerdirilir, Adalenin gevşemesi açısından, hastaya derin nefes alması söylenir, İğne 90 lik bir açıyla, tek bir hareketle batırılır, İğne adeleye ulaştığında, sol elle piston hafifçe geri çekilerek damarda olunup olunmadığı kontrol edilir, Eğer kan görülürse, iğne geri çekilir, ilaç ve enjektör değiştirilir, İlacın çok hızlı verilmesi basınç ve doku harabiyetine neden olacağından, ilacın tamamı yavaşça enjekte edilir, Sol eldeki antiseptik solüsyonlu pamuk tampon enjeksiyon yeri üzerine hafifçe bastırılarak, iğne giriş açısı ve hızı ile geri çekilir, Masaj yapılır (bkz.: SC enjeksiyon), Hasta gözlenir, Hasta rahatlandırılır,

12 Eller yıkanır, İşlem kayıt edilir, Kullanılan malzemeler temizlenip, eksikler tamamlanır.? İntramüsküler enjeksiyonda uygulanacak yöntem sırasıyla hangi safhalardan oluşmaktadır? 8. "Z" TEKNİĞİ İLE İM ENJEKSİYON Şekil 11.7: İM Enjeksiyonda İğnenin Açısı Demir gibi iritan ve deriyi boyayan ilaçların "Z' metodu kullanarak İM olarak verilmesidir. Bu metod İM yöntemine çok benzemesine karşılık, farklı olarak; İlaç çekildikten sonra iğne değiştirilir, İğne 90 lik bir açı ile sokulmadan önce, deri saptanan enjeksiyon yerinden yaklaşık 3-4 cm uzağa itilir, İlaç verildikten sonra, ilacın emilimi için iğneyi geri çekmeden önce 10 saniye kadar beklenir, İğne çıkarıldıktan sonra, deri serbest bırakılır, Bu yöntem ile ilacın SC dokuya geri dönmesi önlenmiş olur, İlacın geri sızmasını önlemek için masaj yapılmamalıdır (bkz.: Şekil 11.8)

13 Şekil 11.8: "Z" Tekniği İle İM Enjeksiyon 9. VEN İÇİ / İNTRAVENÖZ (İV) TEDAVİ Amaç: Hastaların sıvı ve elektrolit kaybını yerine koymak, Kan veya elemanlarını vermek, Fazla iritan ilaçları vermek, Asit-baz dengesini düzeltmek, Doğrudan dolaşıma vererek, bazı ilaçların etkisini arttırmaktır, Parenteral uygulamalarda kullanılan bölgeler genellikle; Ön kol, el, ayak ve başta (özellikle çocuklarda), saçlı derinin olduğu alanda lokalizedir. Bacaktaki venler filebit ve emboli olasılığından tercih edilmezler (bkz.: Şekil 11.9). Aşağıdaki özelliklere dikkat edilir. Solüsyonun Isısı: Isı elektrolitleri değiştirebileceğinden, solüsyonlar genellikle oda ısısında tutulmalıdır. İV Solüsyonlara İlaç Katılması: İV yolla yapılan infüzyonlarda, zorunlu hallerin dışında serum içine ilaç katılımından sakınılmaktadır. Ancak hekim istemi bu doğrultuda ise aşağıdaki noktalar üzerinde önemle durulmalıdır: Solüsyonda partiküller görüldüğünde; Kıristaller oluştuğunda; Renk değişimi veya bulanıklık görüldüğünde; Hava kabarcıkları ve karışmayan ayrı iki tabaka oluştuğunda solüsyon verilmemelidir

14 Şekil 11.9: İV Enjeksiyon ve İnfüzyon İçin Kullanılan Venler

15 Solüsyonun Miktarı ve Hızı: Normalde sıvı gereksinimi günde 1,5-2,5 litre olmasına karşın solüsyonun miktarı ve hızı; vücudun ve verilecek sıvının yapısına, hastanın gereksinimine, kalp ve böbreklerin durumuna, hastanın yaşı ve uygulama sırasında göstereceği reaksiyona bağlıdır. Solüsyonun hızı, damlaların sayılması ya da elektronik aletler ile belirlenebilir. Dakikadaki damla sayısı formül ile hesaplandığında: Dakikadaki Damla Sayısı = Verilecek Sıvı Miktarı x 20 İstenen Saat x 60 Setin üzerindeki damla sayısı/ml Uygulama sırasında damla sayısını değiştirebilen faktörler: Ven içindeki iğnenin pozisyonu, Solüsyon şişesinin yüksekliği, Hava deliğinin tıkalı olması olup, hemşirenin dikkatli gözlemini gerektirir. Şekil 11.10: İV infüzyon pompası

16 ? İV solüsyonlara ilaç katılması durumunda hangi noktalara dikkat edilmelidir? IV Kateter Uygulama: Günümüzde sıklıkla kullanılan IV kateterler genellikle: Venlerde sürekli yapılan uygulamalar sonucu skleroz oluşumunda, Fazla şişman, şok durumundaki hastalarda, Yenidoğan bebeklerde kullanılmaktadır. Kateter uygulamada, cerrahi aseptik teknikler dikkatle uygulanmalı ve kateter değişimi, prospektüsü doğrultusunda yapılmalıdır (yaklaşık saat). İV Kateter Bakımı Kateter giriş yerine tercihan iodine pomat, vb. uygulanır ve steril olarak kapatılır. Kateter girişine yapıştırılan bant üzerine, kateterin tipi ve takıldığı tarih yazılır. Kateterin giriş yeri bir eklem üzerinde ise, bölge desteklenir İV İlaçların Verilmesi Az miktardaki ilaçların ven içine verilmesidir Araç ve Gereçler Tepsi içinde: İlaç kartı, ilaç çekili enjektör, yedek iğne, pamuk tamponlar, (steril olması tercih edilir) turnike, tedavi muşambası, deri antiseptiği / alkol % 70 'lik eldiven, kesekağıdı Yöntem ve Temel İlkeler İV ilaçlarının verilmesinde izlenecek yöntem ve uygulanacak temel ilkeler şunlardır: Eller yıkanır, İlaç hazırlanıp hasta ünitesine getirilir, Hastanın kimliği kontrol edildikten sonra işlem açıklanır, Hasta fiziksel olarak hazırlanır. Sakıncası yoksa yarı favler veya supine pozisyonu verilir, Eller tekrar yıkanır, Uygun damar belirlendikten sonra alan desteklenerek, altına tedavi muşambası yerleştirilir,

17 Hasta ve hemşireyi korumak için eldiven giyilir, Turnike, girilmek istenilen yerin üstündeki tek kemikli bölgeden uygulanıp damar, palpe edilerek doku içindeki ilerleyişi hissedilir, Bölge yukarıdan aşağıya doğru tek bir hareketle silinir, İğnenin keskin yüzü yukarı doğru tutularak damara girmek istenilen bölgenin yaklaşık 1-2 cm altından deriye 'lik açı ile girilir, iğne yaklaşık 15 'lik açıya getirilerek ven içine yavaşça sokulur ve ilerletilir, (bkz.: Şekil 11.11), Şekil 11.11: İV Enjeksiyonda İğnenin Girme Açısı ve Pozisyonu Enjektör bulunan el oynatılmadan, serbest kalan el ile piston hafifçe geri çekilerek kan gelip gelmediği kontrol edilir, Kan görüldüğünde, serbest olan el ile turnike açılır, Hasta gözlenerek ve iğnenin damarda olup olmadığı kontrol edilerek yavaşça verilir, İşlem bitince kuru pamuk tampon fazla bastırılmadan iğne yavaşça çıkarılır, İğne çıkarıldıktan sonra pıhtı oluşuncaya kadar, hastanın kolu kıvrılır veya yukarı kaldırılır.? İ V enjeksiyonda dikkat edilecek noktalar nelerdir?

18 9.2. İntravenöz / İV İnfüzyon Fazla miktardaki ilaçların / solüsyonların İV yolla verilmesidir Kullanılan Araç ve Gereçler Tepsi İçinde: Damarların uygunluğuna, verilecek solüsyona göre; iğne (anjiokat kelebek iğne / yedek iğneler), eldiven, pamuk tampon, kullanılacak serum ve seti, ilaç kartı, deri antiseptiği, flaster, makas, tedavi muşambası, turnike, böbrek küveti, hasta yanında yoksa serum askısı. Şekil 11.12: İV Tedavide Kullanılan İğne Çeşitleri? İV İnfüzyonda kullanılan araç-gereçler nelerdir? Yöntem İV infüzyonda hazırlama ve uygulama şu işlemlerden oluşur: Eller yıkanır, İlaç kartı solusyonla karşılaştırılarak kontrol edilir, Solusyon şişesi/torbası ve seti kontrol edilir, son kullanma tarihine bakılır, Şişenin üzerindek koruyucu kapak sterilliğe dikkat edilirek kaldırılır, Serum setinin kıskacı kapatılır, seruma girecek kısmın koruyucusu çıkarılır ve setin damlalık kısmı sıkıştırılarak uç şişeye sokulur, Şişe ters çevrilip yükseltilerek kapatılan kıskaç açılır,

19 Set içindeki hava böbrek küvete çıkarılıp, kıskaç yeniden kapatılır, İğnenin steril koruyucusu takılır, set şişe etrafına dolanarak şişe tepsiye yerleştirilir. Eller yeniden yıkanarak hazırlanan malzemelerle hasta yanına gidilir (bkz.: İV enjeksiyon). İşlem hastaya açıklanır, varsa tuvalet ihtiyacı giderilir, Serum, serum askısına yerleştirilir, Hasta hazırlanır, derinin temizliği yapılır, İV ilaç uygulamasındaki ilkeler doğrultusunda vene girilir, Eğer anjiokat kullanılıyorsa, iğne ile birlikte ven'e girildikten sonra, iğne çıkarılarak plastik kanül serum seti ile birleştirilir, Setin kıskaçı açılır, solüsyon gidiyorsa iğne giriş yerinin altından flasterle tespit edilir, bölge kirlenmişse temizlenir, Gerekli durumlarda bölge tespit edilir (bkz.: Ünite 3), Damla sayısı ayarlanır, Hastanın etejeri ve zili ulaşabileceği yakınlığa getirilir, Serumun takıldığı saat, damla sayısı gibi gerekli bilgiler bir karta yazılarak serum şişesine yapıştırılır, Hasta yeniden kontrol edilir, araç-gereçler toplanır, İşlem ilgili formlara kaydedilip, imzalanır, Araç ve gereçlere gereken temizlik ve işlemler yapılır Bakımda Temel İlkeler Cerrahi aseptik teknik uygulanır, Hasta ilk 1 saatte 15 dakika aralarla, daha sonra saatte bir kontrol edilir, Setten hava gitmemesine dikkat edilir, Damla sayısı doğru hesaplanır, İğnenin ven içindeki pozisyonu akım hızını etkilediğinden, ekstremitelerin pozisyonu kontrol edilir, Hasta komplikasyonlar ve reaksiyonlar yönünden gözlenir, İnfüzyon sona erdiğinde iğne uygun yöntemle çıkarılıp hasta rahatlatılır.? İ V infüzyonu olan hastanın bakımında dikkat edilecek ilkeler nelerdir? İV İnfüzyonda Görülen Başlıca Komplikasyonlar İnfiltrasyon: İğnenin damar dışına çıkması ve sıvının deri altına birikmesidir. Pulmoner Ödem: Dolaşıma aşırı yüklenme sonucu; solunum derinliğinin azalması, sayısının artması, nabızda süratlenme, tansiyonun yükselmesi, öksürük ve siyanoz gibi semptomlarla karakterize olan akciğer ödemidir

20 Filebit: İnfeksiyon nedeni ile ven boyunca ağrı, kızarıklık, sıcaklık ve şişme belirtilerinin bulunmasıdır. Pirojenik Reaksiyon: Ateşin ani yükselmesi (38-41 C), titreme, sırt ağrısı, baş ağrısı, bulantı, kusma, halsizlik gibi pirojenik reaksiyonların meydana gelmesidir. Hava Embolisi: Aniden şuur kaybı ve şok'un görülmesi hava embolisinin belirtisidir. Hayati tehlike oluşturabilir. Bu reaksiyonlar görüldüğünde, infüzyon durdurulup hekime haber verilmelidir.? İV infüzyonu olan hastalar ne tür komplikasyonlar açısından gözlenmelidir? Özet Parenteral tedavi; ilaçların, sindirim sistemi dışındaki yollarla verilmesidir. Bu yolla yapılan enjeksiyonlar sıklıkla; deri içi, derialtı, kas içi ve ven içine uygulanmaktadır. Uygulama yöntemi her bir enjeksiyon türüne göre değişmekle birlikte, ilacın hazırlanması ve uygulanması temel ilkeler doğrultusunda yapılmalı ve cerrahi aseptik teknik kullanılmalıdır. İV infüzyonu olan hastada bunlara ek olarak, gelişebilecek komplikasyonlar gözlenmelidir. Değerlendirme Soruları 1. Aşağıdakilerin hangisinde aseptik teknik gerekli değildir? A) SC enjeksiyon B) İV enjeksiyon C) İM enjeksiyon D) Oral ilaçların verilmesi E) Hepsi 2. İM enjeksiyonda iğnenin açı derecesi aşağıdakilerden hangisidir? A) 15 B) C) 60 D) 70 E)

21 3. İV infüzyon uygulanan hastada ani şok ve şuur kaybı görülürse akla gelen ilk komplikasyon nedir? A) Pulmoner ödem B) Flebit C) Pirojenik reaksiyon D) Hava embolisi E) İnfiltrasyon 4. "Z" tekniği ile ilaçlar nereye verilir? A) Deri içine B) Deri altına C) Kas içine D) Gevşek bağ dokusuna E) Hiçbiri 5. Parenteral yolla yapılan tedavinin en önemli riski aşağıdakilerden hangisidir? A) İnfeksiyon B) Ağrı C) Çabuk etki göstermesi D) Pahalı olması E) Yabancı ve toksik olması 6. Kas içi enjeksiyonda deri temizliği için hangi antiseptik ajan kullanılır? A) İyot + Alkol % 50'lik B) Alkol %70'lik C) İyot + Alkol % 96'lık D) Eter E) Hiçbiri 7. Deri altı enjeksiyonda ilaç nereye verilir? A) Derinin corium tabakasına B) Gevşek bağ dokusuna C) Kas içine D) Kan damarlarından zengin olan bölgeye E) Sinirlerden zengin olan bölgeye 8. Kas içi enjeksiyonda en çok tercih edilen bölge hangisidir? A) Dorsagluteal bölge B) Ventrogluteal bölge C) Laterofemoral bölge D) Deltoid bölge E) Subkutan bölge 9. İntra venöz tedavide ençok tercih edilen ven aşağıdakilerden hangisidir? A) Jugular ven B) Basilik ven C) Sefanöz ven D) Popliteal ven E) Dorsalis pedis ven 10. Aşağıdaki faktörlerden hangisi solüsyonun akım hızını değiştirmez? A) Ven içindeki iğnenin pozisyonu B) Solüsyon şişesinin yüksekliği C) Solüsyon içindeki ilacın dozu D) İğne lümeni, çapı E) Hava deliğinin tıkalı olması

22 Sözlük Cut-down Eritem Hematom Heparin İnfeksiyon : Damar içine kan veya sıvı vermek amacı ile ven'e küçük bir kesit yapma : Deri üzerinde meydana gelen kızartı, kızarıklık : Kanın, damar dışına çıkarak doku arasında birikmesi : Protrombinin trombine dönüşmesini önleyen ve tedavide antikoagülan olarak kullanılan madde : Hastalığın, patojen mikroorganizmalar aracılığı ile insana geçmesi, hastalık etkeninin insana geçmesi sonucu meydana gelen hastalık İnflamasyon: Hücre hasarı veya yıkımına karşı vücudun gösterdiği tepki, yangı İ nfüzyon : Sıvı şeklindeki maddeyi, yavaş şekilde ven içine vermek İ nsulin : Pankreasta yapılan ve karbonhidrat metabolizmasını düzenlemeğe yarayan hormon, vücutta insulin yetersizliği sonucu oluşan şeker hastalığında kullanılan ilaç Komplikasyon: Bir hastalığın seyri sırasında oluşan diğer patolojik olaylar Ödem : Deri altı dokularda aşırı sıvı birikimi Pigment : Boya maddesi, deri-organ ve oluşumlara normal rengini veren madde Prematüre : Normal zamandan önce olan ve doğum ağırlığı normalden az doğan bebek Rotasyon : Dönme, bir organ veya oluşum merkezinden geçen uzun eksen etrafında dönme hareketi Sepsis : Bakteri veya bakteri toksinlerinin kana geçmesi sonucu oluşan ateş ve titreme ile karakterize klinik tablo Sitaz : Belirli bir vücut bölgesinde kan veya lenf dolaşımının ileri derecede yavaşlaması veya durması Terapötik : Tedavi edici, iyileştirici Travma : Harabiyet

23 Trombüs : Damar içinde pıhtı oluşumu Tüberkülin testi : Tüberkülozun varlığını tespit etmek için yapılan deri testi. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Bonevit, K., Clinical Procedurs for Medical Assistants, 3.B., W.B. Sounders Co., Philadelphia, Brunner, L., S., Suddarth, D., Textbook of Medical-Surgical Nursing, J.B. Lippincott Co., Philadelphia, Brunner, L., S., Suddarth, D.S., The Lippincott Manual of Nursing Practice, J.B. Lippincott Co., Philadelphia,