T.C. KALKINMA BAKANLIĞI DOĞU KARADENİZ PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI ARTVİN İL RAPORU MAYIS 2013 GİRESUN

Transkript

1 T.C. KALKINMA BAKANLIĞI DOĞU KARADENİZ PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI ARTVİN İL RAPORU MAYIS 2013 GİRESUN 1

2 GİRİŞ A rtvin ili, ülkenin kuzeydoğu kesiminde, Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz bölümünde yer alır. İl toprakları 40 derece 35' ve 41 derece 32' kuzey enlemleri ile, 41 derece 07' ve 42 derece 26' doğu boylamları arasında yer alır. Yüzölçümü km² (Türkiye'nin %0,95'i) olan Artvin'in kuzeydoğusu Gürcistan ile devlet sınırını oluşturur. Doğusunda Ardahan, batısında Rize, güney ve güneybatısında Erzurum, kuzeyinde Gürcistan Cumhuriyeti bulunur. Kuzeybatısında Karadeniz'e 34 km. lik kıyısı vardır. Artvin'in bol yağış alan yüksek dağları orman örtüsü ile kaplıdır. İğne yapraklı ağaç türlerinin ağırlık kazandığı bu ormanların orman altı florası ile önemli bir yere sahiptir. Artvin ve Rize illerinde kalan eski ormanlar dünya çapında öneme sahiptir. Rize ve Artvin illeri sınırları içinde bulunan Kaçkar Dağı ile Artvin ili sınırları içindeki Karçal Dağı nda yer alan eski ormanların büyük bir kısmı, Kaçkar Dağı Milli Parkı, Sahara-Karagöl Milli Parkı ve Hatila Milli Parkı statüleri ile korumaya alınmıştır. İlin iç kesimlerinde yaylalar mevcuttur ve çoğu kez bu alanlar ormanlarla iç içedir. Geleneksel yayla yaşam tarzı ve hayvancılığın yapıldığı bu kesimler 1,700 m- 2,200 m arasında konumlanmıştır. Bu kesimler yayla turizminin geliştirilmesi açısından önemli potansiyellere sahiptir. 5 Artvin İl inin yüksek kesimlerinde, çoğu yerde 3,000 m yi aşan Dağlar bulunmaktadır. Türkiye nin 4. yüksek dağı olan Kaçkar Dağı Artvin ilinde bulunmaktadır. Dağlar kışın kayak turizmi açısından önemli olanaklar sunmaktadır. İlde 30 a yakın akarsu bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Çoruh ırmağı olup, rafting parkuru olarak dünya çapında üne sahiptir. 2

3 İldeki karayolları pek gelişmiş değildir. En önemli yol, kıyı kesiminde Arhavi ve Hopa ilçelerini birbirine bağlar. Karayolu ulaşımının yetersizliği nedeniyle Artvin'de deniz ulaşımı önem kazanmıştır. İlin deniz ulaşımı Hopa Limanı ile sağlanır. İklim Özellikleri İlin iklim yapısı, yeryüzü şekillerinin çeşitliliği nedeniyle bölgelere göre farklılıklar göstermektedir. Kıyı kesiminde ılık ve yağışlı iklim tipi hakimken; iç bölgelerin yüksek kesimlerinde kışlar uzun ve bol kar yağışlı ve yazlar serin geçmektedir. İlin coğrafik yapısı ildeki sıcaklık dağılımını etkilemektedir. Yıllık ortalama sıcaklık sahilden iç kesimlere doğru gidildikçe değişkenlik göstermektedir. Yıllık ortalama sıcaklık aşağıdaki gibidir. Artvin de 12.3 C, Hopa da 14.8 C, Ardanuç ta 13.0 C, Şavşat ta 16.2 C, Yusufeli de 15,0 C ve Muratlı da 19,2 C dir. Ortalama sıcaklık yaz ve kış arasında yerine göre 15-40ºC gibi bir farklılık göstermektedir. Yaz ortalama sıcaklığı; Artvin de C, Ardanuç ta C, Hopa da C, Şavşat ta C, Yusufeli nde ve Muratlı da C arasında Kış ortalama sıcaklıkları; Artvin de (-)16,1- (-)8,7ºC, Ardanuç ta 1,9-3,6ºC, Hopa da 8,4-9,4ºC, Şavşat ta 0,3-1,4ºC, Yusufeli nde 3,8-5,2ºC ve Muratlı da 10,8-11,7ºC arasında seyretmektedir. Ortalama yüksek sıcaklık en fazla Ağustos veya Temmuz aylarında görülmektedir. Yazın en yüksek sıcaklık Artvin de ve ağustos ayında 43.ºC ve kışın en düşük sıcaklık Ardanuç ta ve Şubat ayında (-) 19,5º C dir. Artvin de yağış oldukça değişik dağılıma sahiptir. İl merkezinde yıllık ortalama 645 mm, kıyıdaki Hopa da mm, Muratlı da mm, Şavşat ta mm, Ardanuç ta 446,1mm ve daha iç kesimde bulunan Yusufeli nde 295,8 mm dir. Aylık en fazla yağış Artvin de Ocak ayında 80.6 mm, Hopa ve Muratlı da Ekim ayında sırasıyla 312,5 ve 235,4 mm, Ardanuç ta Ağustosta 48.0 mm, Şavşat ve Yusufeli nde Mayısta sırasıyla 89,6 ve 39,3 mm dir. En düşük yağış ise Artvin de Ağustosta 27,8 mm, Ardanuç ve Yusufeli nde Şubatta sırasıyla, 27,2 ve 18,5 mm, Hopa da Nisanda 85,4 mm, Muratlı da Mayısta 70,4 mm ve Şavşat ta Ocakta 46,1 mm dir Rüzgarlar Artvin de en fazla kuzeybatı, batı ve güneydoğudan; Ardanuç ta kuzeybatı ve kuzeyden; Şavşat ta kuzeydoğu, kuzey, güneybatı ve güneydoğudan; Yusufeli nde güney ve güneydoğudan ve Muratlı da güneydoğu ve kuzeydoğudan esmektedir. Yazın temmuz, ağustos aylarında kampçılık ve yaylacılık için uygun sıcaklıklar bulunmaktadır. Yıl boyunca değişik dağılımlar gösteren yağış, Artvin İlinin zengin flora, fauna ve doğal güzelliklerinin bulunmasında etkili olmaktadır ve dört mevsimin verdiği farklı görüntü, doğaya yönelik turizm türlerinin geliştirilmesinde olanak sağlamaktadır. 3

4 Bitki Varlığı (Flora) Artvin İl i doğal yapısı nedeniyle bitki ve endemik türler bakımından çeşitliliği fazla olan bir ildir. Artvin sınırları içinde toplam tür bulunmaktadır. Türkiye florasının yaklaşık tür bulundurduğu göz önüne alınırsa bunun yaklaşık % 13 lük bir kısmının Artvin İl inde bulunduğu görülmektedir. Türkiye bitkileri veri servisi kayıtlarında Artvin sınırları içinde toplam 119 endemik bitki türü bulunmaktadır. Familya sayısı 26 cins sayısı 67 dir. Türkiye de endemik tür tespit edilmiş olup bunun yaklaşık % 4.4 ü Artvin de bulunmaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesindeki önemli orman ekosistemlerinden biri Artvin ilindeki Kaçkar Dağları dır. Alandaki yağış, yükseklik ve sıcaklık farkları florada da büyük bir çeşitliliğin meydana gelmesine neden olmuştur. Bitki örtüsünde çok geniş adi gürgen (Carpinus betulus), kestane (Castanea sativa), doğu kayını (Fagus orientalis) ve doğu ladini (Picea orientalis) ormanları, çok büyük çeşitlilik içeren geniş yapraklı ve Rhododendron ağırlıklı çalı toplulukları, alpin mera ve çayırlıklar ve çok yüksek zirvelerde alpin göl, taşlık yamaç ve sarp kayalık bitki toplulukları bulunmaktadır. Doğu Karadeniz Dağları'nın Anadolu'nun iç kesimlerine bakan yamaçlarında, yılın birkaç ayını kurak geçiren daha az nemli bir iklim görülmektedir. Karadeniz orman kuşağının yer aldığı bu kesimlerde, zemin durumuna ve lokal iklim koşullarına bağlı olarak değişen oranlarda Öksin ve İran-Turan flora elemanlarının bir karışımı yer almaktadır. Karçal Dağında çok sayıda yaşlı ve eski ormanlar bulunmaktadır. Bu kesimlerde yaşayabilen kolşik endemik türleri; doğayla uyum içinde olan geleneksel yaşam tarzı ve yaban hayatı habitatlarıdır. Ayrıca bu alan kuş göç yolu üzerinde bulunmakta olup, Avrupa nın en önemli boz ayı habitatlarını kapsamaktadır. WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), tarafından hazırlanan Türkiye nin Önemli Bitki Alanları çalışması kapsamında Türkiye de belirlenen 122 önemli bitki alanından biri de Çoruh Vadisi Önemli Bitki Alanı olarak belirtilmektedir. Çoruh Vadisi ÖBA, Çoruh Nehrinin orta ve aşağı kesimlerini içeren hektarlık alanı kapsar. Bitki örtüsünde alçak kesimlerde, karışık yaprağını döken orman, küçük dağınık fıstık çamı (Pinus pined) topluluktan, psödomaki ve vadi yamaçlarında ise geniş kuru stepler yer almaktadır. Yaklaşık 750 taksonun yer aldığı ÖBA zengin floraya sahiptir. Yaklaşık 104 ülke çapında nadir takson içeren Çoruh Vadisi, dar yayılışlı endemikler bakımından Türkiye deki en zengin alanlardan biridir. Hayvan Varlığı (Fauna) Çoruh Vadisi, kuş göçleri açısından büyük bir öneme sahiptir. Üç farklı ana göç noktasına sahip olan Türkiye, göç eden kuş türleri için kesintisiz bir köprü özelliği taşımaktadır. Doğu Karadeniz Dağları ndaki en önemli geçit alanı olan Çoruh Vadisi ni bir göç rotası olarak her yıl ilkbahar ve sonbahar aylarında den fazla yırtıcı kuş türü kullanmaktadır Avrupa da üreyen on binlerce leylek, şahin ve kartal, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından 4

5 Anadolu ya geçer. Benzer şekilde Asya ve Kafkaslar üzerinden gelen binlerce Bozkır şahini, Arı şahini ve kartal türlerinin önemli bir kısmı, özellikle Çoruh Vadisi ni kullanarak Doğu Karadeniz Dağları ndan Anadolu ya giriş yapar. Daha sonra Hatay daki Belen Geçidi ni kullanarak Ortadoğu ve Afrika ya doğru devam ederler yılında hazırlanan Doğu Anadolu Kalkınma Programı (DAKAP) Doğu Anadolu Turizmini Gelistirme Projesi (DATUR) kapsamında yapılan Çoruh Vadisi ilkbahar, yaz, sonbahar avifauna çalışması ve 2006 yılı kış ortası su kuşu sayımları süresince vadi ve yakın çevresindeki alanlarda toplam 188 kuş türü tespit edilmiştir. Bunlardan 81 tanesi bölgede bulunan yerli kuş türleri olup alanda üremektedirler. Bölgede üreyen diğer 55 kuş türü ise alanı yaz göçmeni olaraköziyaret etmekte, alanda üredikten sonra kışı geçirmek üzere güneye doğrugöç etmektedir. Bu kuş türleri, bahar aylarında tekrar aynı alanlara üremek amacıyla geri dönmektedir. Çoruh Vadisinde üremeyen, alanı sadece bir geçit bölgesi olarak kullanan tür sayısı ise 52 dir. Çoruh vadisinden geçen Çoruh Nehri, balık türleri açısından çok zengin olup, 12 tür balık çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; Tatlısu Kefali, Karaburun (Chondrostoma colchicum), İki Bıyıklı Siraz Balığı (Capoeta capoeta sieboldi), Dört Bıyıklı Siraz Balığı (Capoeta tinca), Bıyıklı Balık = Sarı Balık (Barbus tauricus escherichi), Kalın Dudaklı Bıyıklı Balık (Barbus capito capito), Tatlısu Kolyozu (Chalcalburnus chalcoides), Noktalı İnci Balığı (Alburnoides bipunctatus), Çöpçü Balığı (Orthrias sp.), Dağ Alası (Salmo trutta macrostigma), Deniz Alası (Salmo trutta labrax), Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynhus mykiss) dır. Türkiye de görülmekte olan dört akbaba türünün dördünü de Artvin de görmek mümkündür. Bunlardan Küçük Akbaba, yaz göçmeni iken Kara Akbaba, Kızıl Akbaba ve Sakallı Akbaba, Artvin in yerli kuşlarındandır. Kuş gözlemciliği açısından Artvin İli ve çevresi önemli bir bölgedir. Artvin ilinin Gürcistan a komşu olan Camili (Macahel) bölgesinde de oldukça zengin bir fauna vardır. Bölge, Doğu Karadeniz Dağları ndan derin Çoruh vadisiyle ve Kafkasya dan Rioni-Kura vadisi ile ayrılmış ve jeolojik dönemler boyunca Doğu Karadeniz Bölgesi ndeki diğer yerlerden daha uzun süre izole kalmıştır. Karçhal Dağları nın ormanları subtropik yağmur ormanı özelliğine sahiptir ve insan etkisinden önemli ölçüde korunmuştur. Bölge faunası, Kafkasya faunasının bir uzantısından ibaret olmayıp kendi endemik ve relikt türlerine sahiptir. Endemik türlerin yakın akrabaları, komşu Rize ve Trabzon vilayetleri, Kafkasya, Türkistan, Pakistan, Avrupa ve hatta Sibirya da bulunurlar. Dağılımları sadece Kafkasya ve Doğu Karadeniz Bölgesi ile sınırlı olan ve Kafkasya endemikleri olarak bilinen türler Artvin İl inde 18 türle temsil edilirler ve bu türlerden sadece Artvin Camili de yaşayanlar ve bulunduğu yerleri aşağıda verilmektedir. Rhyacophila borcka Sipahiler, 1996: Gorgit Yayla yolu, Uğurköy, Lodivake, Rhyacophila gorgitensis Sipahiler, 1997: Gorgit Yaylası, Synagapetus gorgitensis Sipahiler, 1996: Gorgit Yaylası, Çikunet Yaylası, Lekoban, Yıldız Gölü çevresi, Lodivake.,Stactobia cermikensis Sipahiler, 1998: Çermik Mahallesi Lekoban yolu, Stactobia lekoban Sipahiler, 1998: Çermik Mahallesi Lekoban yolu. Wormaldia dizkiran Sipahiler, 2001: Lodivake. Apataniana borcka 5

6 Sipahiler, 1996: Gorgit Yaylası Yıldız Gölü yolu. Kelgena macahelensis Sipahiler, 1999: Lodivake, Sakatirele Deresi, Düzenli Köyü, Gohinav Deresi, Uğurköy Mereta yayla yolu. Rizeiella camiliensis Sipahiler, 1999: Mereta Yaylası, Lekoban Yaylası. Ernodes macahelensis Sipahiler, 1997: Lodivake Efeler Köyü yolu, Uğurköy Didrele, Mereta yolu. Artvin İl nde önemli tabiatı koruma alanları mevcuttur. Bunlardan Camili-Efeler Tabiatı Koruma Alanı, Artvin İl i Borçka ilçesinde yer alıp yırtıcı kuşların göç yolu üzerinde bulunmaktadır. Camili-Gorgit Tabiatı Koruma Alanı, Borçka ilçesinde yer almaktadır. Her biri anıt özelliğine sahip ağaçlardan oluşmuş yaşlı orman niteliğindedir. Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı ise Hopa ilçesinde yer alıp, Sarıçamın (Pinus silvestris ssp.koçhiana) sahile inebildiği nadir yerlerden biridir. Ayrıca Karadeniz üzerinden gelen göçmen kuşların Doğu Karadeniz sıradağlarına ulaştığı ilk noktada bulunması nedeniyle önemli kaynak değeri bulunmaktadır. TEKNİK ALTYAPI Ulaşım Artvin İl nin büyük şehirlere uzaklığı, ulaşımda önemli bir problem teşkil etmektedir. Artvin İl inin %90 dan fazlası engebeli ve dağlıktır. Artvin İl inin dağlık engebeli olması sebebiyle yollar kavislidir. Bu kavisler otomobiller için sorun yaratmazken otobüs kamyon gibi büyük araçların dönüşünde sorun yaratmaktadır. Coğrafi konumun yarattığı engellerle Artvin İl inde karayolu fazla gelişememiş ve demiyolu ulaşım ağı da bulunmamaktadır. Artvin'e Karadeniz otoyolu ile ulaşılabilir. Bölgenin topografyasına bağlı olarak sahile paralel doğu-batı yönünde konumlanmıştır. Diğer doğu-batı yönlü aks Erzurum-Artvin yoludur. Bu yolla Doğu Anadolu Bölgesine bağlantı sağlanmaktadır. Kuzey-güney yönünde Hopa-Artvin, Artvin-Şavşat- Ardahan yolları bulunmaktadır. Artvin ili, Trabzon merkezli Karayolları Genel Müdürlüğü nün 10. Bölge sorumluluk alanında yer almaktadır. Artvin İl inde diğer bir önemli ulaşım bağlantısı olan Sarp Sınır Kapısı bulunmaktadır. Hopa İlçesi 19 km.lik uluslar arası devlet karayolu ile Sarp sınır kapısına bağlanmaktadır. Sarp sınır kapısının açılması ile (Sarp Sınır Kapısı Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan "Uluslararası Kara Taşımacılığı Anlaşması" gereğince tarihinde trafiğe açılmıştır) turizm alanında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Artvin ilinde sahildeki yollar iyi kalitededir ancak iç kesimlere giden yollar stabilize yollardır. Artvin ilinde 572 km. toplam yolun 31km.si beton asfalt, 459 km.si sathi kaplama 64 km.si stabilize ve 8 km.si toprak yol niteliğindedir. Uzunluğu 285 km olan İl yollarının 64 km.si stabilize yol özelliğindedir. 6

7 Borçka İlçe si karayolu ulaşımı Artvin-Hopa karayolu üzerinden sağlanmaktadır. Şavşat İlçe sinde, Artvin İl ine 67 km.lik karayolu bağlantısı ile ulaşılmaktadır. Bu karayolu transit taşımacılıkta ülke ekonomisine katkı sağlaması açısından önem taşımaktadır. Havayolu Ulaşımı Artvin İl inde havalimanı yoktur ancak havayolu ulaşımı 226 km uzaklıktaki Erzurum havalimanı ve 234 km uzaklıktaki Trabzon havalimanın yanı sıra Batum havalimanından sağlanmaktadır. Batum dan düzenli olarak havaalanı servisi bulunmaktadır. Deniz Yolu Ulaşımı Hopa Limanı Artvin İlinin Karadeniz e sahil Hopa ilçesinde bulunmaktadır. İlin uluslararası bağlantı noktası olan Hopa limanı, yolcu taşıma, mal ve hizmet akışlarına elverişliliği açısından önemli bir konumdadır. Hopa limanına yılları arasında toplam 898 adet gemi ile yükleme-boşaltma işlemi yapılmıştır.1997 yılında özelleştirilen Hopa limanı Orta Asya ithalat ve ihracatta önemli bir yere sahiptir. Özelleştirme tarihi itibarı ile m2 olan kapalı ambar sahasını m2 ye, m2 olan açık ambar sahasını m2 ye çıkmıştır. Hopa Limanı, Doğu Karadeniz e ekonomik yönden büyük katkı sağlamakta ve bölgenin dünyaya açılan kapısı olma özelliğini taşımaktadır. Özbekistan ve Türkmenistan da üretilen pamuk Hopa limanı üzerinden dünyanın çeşitli ülkelerine (Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Rusya Federasyonu ve Gürcistan) gönderilmektedir. Demiryolu Ulaşımı Artvin de demiryolu ağı bulunmamaktadır. TURİZM A rtvin il i, doğal ve tarihi turizm varlıkları bakımından oldukça zengin bir ildir. İlde termal turizm, doğal turizm, tarihi ve kültürel turizm varlıkları bulunmaktadır. 7

8 Arkeolojik Ve Tarihi Eserler Envanteri Ve Olanakları Farklı kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Artvin İli, turizm sektöründeki envanterlerinden en önemlisini arkeolojik, tarihi ve kültürel değerleriyle sağlamaktadır. Bunlar, kaleler, kiliseler, hamamlar, çeşmeler, camiler vb. değerler geniş bir yelpazeyi oluşturmaktadır ve kültür turizmine önemli girdileri vardır. İl arkeolojik kalıntıları, dini yapıları ve geleneksel mimarisi yönünden zengin tarihi değerlere sahiptir. Artvin topraklarında günümüze ulaşan en eski tarihi kalıntılar manastır ve kaleler olup, çoğunlukla Bagratlı Krallığı döneminde, V. ve XI. YY.lar arasında yapılmışlardır. XVI. yy ortalarında başlayan Osmanlı egemenliği döneminde ise camiler başta olmak üzere türbe, hamam, çeşme, köprü ve konaklar yapılmıştır ve bazılarının varlığı günümüze kadar ulaşmıştır. Kaleler 1. ARTVİN (LİVANE) KALESİ 2. BOSELT KALESİ 3. KUVARSHAN KALESİ 4. YUKARI HOT KALESİ 5. ARDANUÇ (GEVHERNİK) KALESİ 6. KALMAKLI KALESİ 7. KOLARÇET KALESİ 8. PETOBAN KALESİ 9. PETRİK İSMAN KALESİ 10. ARDANUÇ (FERHATLI) KALESİ 11. CİHA KALESİ 12. ARHAVİ ORTACALAR ÇİFTE KÖPRÜ 13. ŞAVŞAT (SATLEL) KALESİ 14. BİLBİLAN KALESİ 15. DUTLU KALESİ 16. PARİH KALESİ 17. TUKHARİS KALESİ 18. USTAMIŞ KALESİ 19. BERTA KÖPRÜSÜ 20. SÖYÜTLÜ KALESİ 21. AŞBİŞEN KALESİ 22. DÖRT KİLİSE KALESİ 23. ERKİNİS KALESİ 24. ERSİS KALESİ 25. İŞHAN KALESİ 26. NİHAH KALESİ 8

9 Bu önemli kalelerin yanı sıra yöredeki diğer kalelerin bazıları şunlardır. Artvin Merkeze bağlı Okumuşlar, Bakırköy, Yukarımaden ve Sarıbudak Kaleleri, Ardanuç İlçesine bağlı Aydın,Kutlu ve Şavşat İlçesine bağlı Çağlayan, Eskikale, Hanlı,Kireçli ve Sebzeli Kaleleri, Yusufeli ilçesine bağlı Peterek, Esendal, Köprügören, Dağyolu, Demirkent ve Kılıçkaya kaleleridir. Camiler 1. ÇARŞI (MERKEZ) CAMİ 2. ZEYTİNLİK CAMİ 3. ÇAYAĞZI (SALİHBEY) CAMİ 4. İSKENDERPAŞA CAMİ VE TÜRBELERİ 5. MERKEZ (ÇARŞI) CAMİ 6. ORTACALAR MERKEZ CAMİ 7. ULUKENTCAMİ 8. DİKYAMAÇ CAMİ Artvin de bu camiler dışında İl merkezinde 1793 tarihli Salih Bey Camisi, Borçka Muratlı Köyü nde Muratlı Köyü Camisi ile Yusufeli İlçesi Demirkent Köyü nde Demirkent Köyü camileri de bulunmaktadır. 1. MURATLI MERKEZ CAMİ 2. BORKÇA FINDIKLI CAMİ 3. ERENKÖY CAMİ 4. KÖPRÜLÜ KÖY CAMİ 5. KEMALPAŞA KİLİSE CAMİSİ 6. ESENDAL CAMİ 7. DEMİRKENT CAMİ Bunların yanı sıra çevrede ki diğer tarihi camiler şunlardır; Artvin merkeze bağlı Balcıoğlu, Orta Mahalle, Oruçlu, Aşağımaden, Yukarımaden, Ortaköy, Vezirköy, Sarıbudak ve Dokuzoğlu Camileri; Ardanuç ilçesine bağlı İncili, Anaçlı, Bulanık, Aydın ve Bağlıca Camileri; Arhavi ilçesine bağlı Ulukent ve Dikyamaç Camiler; Hopa ilçesine bağlı Aşağı Sundura, Sugören,Sarp ve Kemal Paşa Camileri; Murgul ilçesine bağlı Molla Hamit Cana Hoca Camiî; Şavşat ilçesine Cevizli, Kocabey, Kireçli ve Çağlayan Camileri; Yusufeli ilçesine bağlı İnanlı, Öğdem. Kılıçkaya, Bakırtepe,Yaylalar Camidir. 9

10 Kiliseler Artvin çevresinde bulunan kiliselerin ortak özelliği Türk kökenli kavimlerin yaptırdığı kiliseler olmalarıdır. Bu kiliselerin çoğunluğu tarihi özelliğini halen korumaktadır. Tarihi değeri olan başlıca kiliseler; 1. HAMAMLI KİLİSESİ 2. BAĞCILAR MANASTIRI 3. PIRNALLI MANASTIRI 4. KAÇKAL MANASTIRI 5. İŞHAN KİLİSESİ 6. DAĞYOLU MANASTIRI 7. ALTIPARMAK MANASTIRI (KİLİSE CAMİSİ) 8. DÖRT KİLİSESİ 9. BARHAL KİLİSESİ 10. TİBET(BAĞRATLI) KİLİSESİ 11. BULANIK KİLİSESİ 12. YENİ RABAT KİLİSESİ 13. İBRİKLİ ŞAPELİ Doğal Değerler Envanteri Artvin İlinin özgün doğal değerler envanteri turizm sektörüne girdi niteliği taşımaktadır. Yüksek ovalar, metreyi aşan dağlar, vadiler, dağ eteklerinde yer alan yaylalar, göller ve nehirleri Artvin doğasının tipik öğeleridir. Dağlar İl topraklarının büyük bir bölümünü Doğu Karadeniz Sıradağlarının doğu uzantısı kaplar. Karadeniz kıyısına paralel olarak uzanan Doğu Karadeniz Sıradağlarının il sınırları içindeki uzantıları; Kaçkar, Altıparmak, Kükürtlü, İskaristi Dağları adıyla sınıra kadar uzanmaktadır. Bu dağ sırasının üzerinde çok sayıda dağ ve yüksek tepeler yer alır. Dağlar iki grupta incelenir: İlk grup, Çoruh Vadisinin kuzeyinde kalan dağlar; ikinci grup ise Çoruh Vadisinin güney ve güneydoğusunda kalan dağlardır. Çoruh Vadisinin kuzey ve kuzeybatısındaki dağlar, deniz kıyısına paralel olarak uzanırlar. Doğu Karadeniz Dağlarının uzantısı biçimindeki bu dağların yükseklikleri m yi aşmaktadır. Karadeniz kıyısını takip ederek batıdan doğuya doğru iki sıra halinde uzanan m yüksekliğindeki Kaçkar Dağı, Karadeniz Dağlarının en yüksek noktasını oluşturur. Şavşat ve 10

11 Borçka ilçeleri arasında yer alan, Çoruh ve Berta vadileri ile Gürcistan sınırına kadar uzanan Karçhal Dağı, 3428 m yüksekliği ile ilin diğer önemli bir dağıdır. Bölgede Önemli Dağlar; 1. KAÇKAR VE ALTIPARMAK DAĞLARI 2. KARÇAL DAĞLARI 3. KÜKÜRT DAĞI 4. GÜL DAĞI Artvin'in Diğer önemli Dağları ve Yükseltileri Şöyledir; Mihrap dağı-2950 m., Sahara dağı-2799 m., Kükürttepe dağı-3348 m., Karyan dağı m., Arsiyan dağı m., Kara dağ m., Çadır dağı m., Büyük Yurt dağı m., Kürdevan dağı m., Genya dağı m., Kartal dağı m. Göller Artvin de irili ufaklı çok sayıda göl vardır. Bunların çoğu buzul vadileri diplerinde oluşmuştur ve genellikle Karagöl adıyla anılır. Önleri moren yığınıyla dolu olan bu göller derindir. Çoğunda bol alabalık bulunmaktadır. Bu göllerin en önemlileri Şavşat ve Borçka da bulunur. Nehirler Ve Akarsular Çoruh Nehri Dünyanın en hızlı akan nehirlerinden biri ve en derin nehridir. Artvin ilinin en büyük akarsuyudur. Bu illerdeki hemen hemen bütün çay ve dereler Çoruh un kollarını oluştururlar. Kaynağını Mescid Dağı'nın (3.255 m) batı yüzünden alır. Önce batı doğrultusunda akıp Bayburt tan geçtikten sonra bir yay çizerek. Yusufeli'nin Yokuşlu köyü önünde Artvin il sınırlarına girer. Yusufeli, Artvin ve Borçka nın içerisinden geçtikten sonra Borçka nın Muratlı kasabasından geçerek burada il ve ülke sınırlarını terk eder ve Batum da Karadeniz e dökülür. Toplam uzunluğu 376 km olan Çoruh Nehrinin il sınırları içerisindeki uzunluğu 150 km olup 100 km.si Yusufeli sınırları içerisinde seyreder. Çoruh un debisi Mayıs ayında (569/529 m³/sn.) zirveye çıkar. Yıl boyunca en düşük debisi ise m³/sn. dir. Eğim %5 tir. Çoruh Nehri'nde başta sazan ve kefal olmak üzere birkaç balık türü bulunur. Nehrin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 kilometrelik kısmı rafting ve kano gibi su sporları için en uygundur. Çeşitli yerlerde kaynakları olup, Çoruh Nehri ne birleşen akarsular aşağıdaki gibidir. Oltu Çayı, Barhal Çayı, Şavşat suyu-tigrat Deresi, Kemer Köprü Deresi, Mansurat Deresi, Mirya 11

12 Deresi, Carat Deresi, Han Suyu, İmerhev Deresi, Bilev Deresi, Karçal Deresi, Berta Deresi, Ardanuç Deresi, Murgul Deresi, İç Kale Suyu, Devisker Suyu, Hatila Deresi. Oltu Ve Tortum Çayı Yusufeli İlçesinin Pamukçular (Ohur) köyü yakınlarında Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli- Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Tortum Çayı ile birleşir ve her iki çay, Oltu Çayı adıyla Günalp Kayası (Su kavuşumu) denilen mevkide Çoruh Nehrine karışır. Karga pazarı Dağları ndan kaynaklarını alırlar. Şavşat Suyu Şavşat ilçesi irili ufaklı 13 deresi bulunması ile su zenginliğine sahip bir ilçedir. Şavşat deresi Orta köy deresinin kaynağı olup Ardanuç deresiyle birleşerek Çoruh Nehri ne kavuşur. Kaynağını Sahara dağlarından alarak Şavşat suyuna birleşir. Güngörmez Suyu Yusufeli ilçesi Güngörmez dağlarında bulunmaktadır. Akşam karanlığında suyunun akmaya Başlaması Ve Gün Açıldığında Suyunun Kesilmesi İle Ünlüdür. Barhal Çayı Barhal Çayı'nın tamamı Yusufeli sınırları içerisinde yer alır. Kaynaklarını Altıparmak Dağları ve Kaçkar Dağı'ndan (3937 m) toplar. İki kolu Yaylalar (Heveg-i Kiskim) köyünün aşağısında birleşir ve buradan kuzeydoğuya doğru akmaya devam eder. Yaylalar köyü içerisinden geçtiği için, kaynağından Altıparmak (Barhal)köyüne kadar olan bölümüne Hevek Suyu adı da verilir. Altıparmak köyü içerisinde, kaynağını Kaçkar Dağı'ndan alan ve aynı zamanda Barhal Çayı'nın en büyük kolu olan Kocaçay ı alır. Balcılı köyü yakınlarında Kobak Suyu'nu aldıktan sonra kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda seyrederek, Dereiçi köyü yakınlarında, Arcivan Deresi'ni de alır. Yusufeli ilçe merkezinin tam ortasından geçerek, ilçe merkezinin önünde, Kâzım Karabekir (Kazahora) mahallesi ile Üzümbağı (Hamzet) mahallesinin karşısında Çoruh Nehri'ne karışır. Oldukça berrak ve temiz bir su olup alabalık yönünden de çok zengindir. İlçe merkezinin içme suyunun kaynağını teşkil eder. Bu çayın üzerinde, Sarıgöl mevkiinde şahısa ait alabalık çiftliği kurulmuştur. Yatağı boyunca sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Bunlardan başka ayrıca su sporlarına elverişli olup bu suda rafting ve kano gibi su sporları yapılır. Kaynağı İl sınırları içerisinde bulunan ve Karadenize dökülen dereler aşağıdaki gibidir. Arhavi Deresi, Hopa Çayı, Kemalpaşa Dereleri. 12

13 Ovalar İl sınırı içerisinde ova özelliği gösteren yerler hemen hemen yoktur. İl topraklarının ancak %0.2 alanını kaplayan düzlüklere rastlanır. Kıyıda akarsu birikintilerinin meydana getirdiği alüvyal ovalara rastlanmaz. Çünkü dağların denize bakan yamaçlarında kaynaklarını alan Hopa ve Arhavi Deresi nin suları az ve uzunlukları kısa olduğundan birikinti ovalarının büyüklüğünü sınırlamıştır. Arhavi ilçesinin yakınındaki Armoni (500 m) adlı kabarığın batısında bir taşkın ovası vardır. Kabisre Deresinin getirdiği birikintilerin denizi doldurmasıyla oluşmuş üçgen bir çıkındı biçimindedir. Yaklaşık 3.5 km2'lik bir alanı kaplar. Zeytin Burnu adındaki bu çıkıntının 210 m dolayındadır. Tarıma elverişli değildir. Yaylalar Yaylalar Artvin topraklarının yaklaşık % 51'ini kaplar. Artvin'in başlıca yaylaları; Yusufeli, Zeytinlik ve Ortaköy Derelerinin oluşturduğu çizginin güneydoğusundaki bölgede bulunan Meşeli, Kurudere, Düzenli, Kireçli, Yığılı, Kapik, Irmaklar, Bülbülan, Çamlıca, Hanlıköy, Ballı ve Yoncalı yaylaları, Muratlı-Borçka, Artvin-Ortaköy Deresi ile Gürcistan arasında kalan bölgedeki, Taşköprü, Meydancık, Mısırlı, Oba yaylaları, Merkez İlçe - Zeytinlik - Yusufeli İlçesi çizgisinin kuzey ve kuzeybatısında kalan bölgedeki Keşoğlu, Çamlık, Mağara, İnekli, Kocakarılı, Dikme ve Taşkınlık yaylaları, Şavşat ilçesi, Sahara yaylası, Bilbilan yaylası, Sateve Yaylası, Arsiyan Yaylalarıdır. Yaylalar turizm açısından önem taşımaktadır ve en önemli turizm potansiyellerinden birisidir. Milli Parklar Türkiye de 33 adet milli park ilan edilmiş alan bulunmaktadır. Artvin İlinde 2 adet milli park bulunmaktadır. Bunlar Karagöl ve Sahara Milli Parkı ile Hatila Vadisi Milli Parkıdır. KARAGÖLVE SAHARA MİLLİ PARKI ARTVİN HATİLA VADİSİ MİLLİ PARKI Tabiatı Koruma Alanları Bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz ve kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri ihtiva eden, bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış, turistik amaçlı kullanılmasına izin verilmeyen tabiat parçalarıdır. Ülkemizde 35 adet Tabiatı Koruma Alanı bulunmaktadır. 13

14 Artvin İli nde bulunan Tabiatı Koruma Alanları; Macahel Efeler, Macahel-Gorgit ve Çamburnu, Borçka Karagöl Tabiatı Koruma Alanlarıdır. BORÇKA- CAMİLİ (MACAHEL) HAVZASI KORUMA ALANI: CAMİLİ-EFELER TABİATI KORUMA ALANI CAMİLİ-GORGİT TABİATI KORUMA ALANI ÇAMBURNU TABİATI KORUMA ALANI BORÇKA KARAGÖL TABİAT PARKI KORUMA ALANI BALIKLI-MADEN YABAN HAYATI KORUMA SAHASI ÇORUH VADİSİ YABAN HAYATI KORUMA SAHASI Artvin İli Yeşil Yol Güzergahı BAŞLANGIÇ NOKTASI Gürcistan Sınır Kapısı'ndan başlamaktadır. Camili Papart Yavuzköy Artvin İl Merkezi Atabarı Kayak Merkezi Yusufeli Altıparmarmak Köyü Salikvan Yaylası BİTİŞ NOKTASI Camili Papart Yavuzköy Artvin İl Merkezi Atabarı Kayak Merkezi Yusufeli Altıparmarmak Köyü Salikvan Yaylası Gürcüdüzü mevkii İle Rize il Sınırına Bağlanmaktadır. Artvin İli Turizm Merkezleri 1-Artvin Kafkasör Kültür Ve Turizm Koruma Gelişim Bölgesi 2-Artvin Kaçkar Turizm Merkezi 14

15 2012 Yılı Verilerine Göre Artvin Gelen Yerli Turist Sayısı kişi Gelen Yabancı Turist Sayısı kişi Toplam kişi Toplam Geceleme Sayısı (yıllık): Mevcut Yatak Sayısı Yatak Talebi İlave Yatak Sayısı Kaynak: Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Ortalama Geceleme Sayısı 4.69 (TMP) alınmıştır. Turizm Sektörünün Bölgeye Katkısı İstihdam Katkısı Yatak Başına 0.20 Personel Ticaret ve Hizmetler Sektörü Toplam Dolaylı Etkileyeceği Nüfus (x5) : Kişi : 868 Kişi : Kişi : Kişi İnşaat Sektörü 1 Adet Yatak İnşaat Maliyeti : TL İlave Yatak İhtiyacı : adet Toplam İnşaat Bedeli : TL Kaynak: TMP, Yatak Başına 0.20 Personel, 1 Adet Yatak İnşaat Maliyeti TL, Çarpan Etkisi (x5) alınmıştır. 15

16 Turizmin Gelişmesiyle Ortaya Çıkacak Gıda Talebi Gıda Tüketim Miktarı Yıllık Toplam Tüketim Süt 0.25 litre/kişi/gün ,75 litre Peynir 30 gram/kişi/gün 10 ton 792 kilo Tereyağı 30 gram/kişi/gün 10 ton 792 kilo Bal-Reçel 30 gram/kişi/gün 10 ton 792 kilo Ekmek 0.75 adet/kişi/gün ,25 adet Alabalık 0.5 balık/kişi/gün ,5 adet Deniz Balığı 0.25 adet/gün/kişi ,75 adet Şişe Suyu 1 litre/kişi/gün şişe (1 litrelik) Et 250 gram/kişi/gün 89,93 ton Meyve- Sebze 1 kg/kişi/gün kg Yumurta 0.5 adet/kişi/gün ,5 adet Tavuk 0.17 adet/kişi/gün ,27 adet SANAYİ ve TİCARET İlin Sanayi Yapısı İlde yatırımların çay, orman ürünleri ve madencilik sektöründe olmak üzere kamu ağırlıklı olarak gerçekleştiği daha sonra ise özelleştirme sonucu; kamunun orman ürünleri sektöründen çekildiği görülmüştür. Çay sektöründe kamu yanında özel sektöründe sınırlı sayıda işletmeyle devreye girmiştir. Artvin de imalat sanayi gelişme dinamiğini yakalayamamıştır. İlde büyük sanayi tesislerinden 4 ü kamuya ait çay fabrikasıdır. Toplam 44 sanayi tesisine Sanayi Sicil Belge si verilmiştir. İlin Ticaret Yapısı Artvin ilinde Ticaret yeterince gelişememiş ve ferdi işletme bazında kalmıştır. Ekonomisi turizm, tarım, hayvancılık, balıkçılık ve sanayiye dayalıdır. Türkiye ve Gürcistan arasındaki Sarp sınır kapısı il sınırları içerisinde bulunmaktadır. İl merkez ve ilçelerinde toplam 28 banka şubesi mevcuttur. 16

17 Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı: Artvin ilinde bulunan sanayi işletmelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, % 36 ile gıda ürünleri imalatı ile % 18 diğer madencilik ve taş ocakçılığı imalatının ilk iki sırayı paylaştığı görülmektedir. Bunları sırasıyla aşağıdaki sektörle takip etmektedir. % 12 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç), % 12 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı % 5 Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı, % 5 Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı, % 2 Mobilya imalatı, % 2 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı % 2 Elektrikli teçhizat imalatı, % 2 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı, % 2 Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı % 2 Metal cevherleri imalatı Talebi Karşılamaya Yönelik Yatırımlar İlde doğal kaynak potansiyelinin değerlendirilmesi yanında, özelikle ihracatı karşılamaya yönelik olarak, gelişme potansiyeli yüksek olan sektöre ilişkin yatırımların yapılması da büyük önem taşımaktadır. Sermaye, teknoloji ve kuruluş yeri boyutu daha fazla ön plana çıkan yukarıdaki sektörler haricinde, sektörel talebi karşılamaya yönelik olarak il için önerilen yatırım konuları; 1. Çorap üretimi, 2. Elektrikli ev aletleri (küçük ebatlı, orta ve düşük nitelikli ürünler) 3. Soğuk hava deposu (organik tarım ve su ürünleri için ) 4. Yayla ve doğal turizmi (Kafkasör Yaylası ve Kaçkar Dağları) İlde Yapılabilecek Yatırımlar İlimizde doğal kaynak potansiyelin (özellikle tarım ve hayvancılık potansiyelin) değerlendirmeye ve bu ürünlerin katma değerlerin artırılmasına yönelik olarak 7 adet yatırım konusu önerilmiş olup, bu yatırım konuları; 1-Bal Paketleme ve Arı Ürünleri Entegre Tesisi 2-Balık Yemi Üretim Tesisi 3-Entegre Et Ürünleri Üretim Tesisi 4-Entegre Su Ürünleri Üretme Tesisi 5-Kapari ve Sebze İşleme Tesisi 6-Su Şişeleme Tesisi 7-Süt Ürünleri Üretim Tesisi 17

18 İhracat Bilgileri İthalat Bilgileri YIL İHRACATÇI FİRMA SAYISI İHRACAT DEĞERİ (1.000 USD) YIL İTHALATÇI FİRMA İTHALAT DEĞERİ 2008 SAYISI 56 ( USD) Küçük Sanayi Siteleri: Artvin ilinde 336 işyerlik 3 adet küçük sanayi sitesi tamamlanarak hizmete sunulmuştur. Projeler için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca kullandırılan kredi 2010 yılı fiyatlarıyla TL dir. SIRA NO KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ ADI İŞYERİ SAYISI DOLU İŞYERİ SAYISI BOŞ İŞYERİ SAYISI DOLULUK ORANI (%) 1 HOPA KSS MERKEZ KSS ARHAVİ KSS TOPLAM FIRSATLAR İl dışındaki yatırımcıların varlığı, İklime yönelik yatımların yapılması Sarp Sınır Kapısının Ticaretinin Genişlenmesi, İlde Yatırımların Küçük işletmeler olması nedeniyle, Bölgesel bazda teşviklerin verilmesi. 18