PALEOLİTİK ÇAĞ DA ELAZIĞ YÖRESİ

Transkript

1 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 18, Sayı: 2 Sayfa: , ELAZIĞ-2008 PALEOLİTİK ÇAĞ DA ELAZIĞ YÖRESİ Elazığ District in Paleolithic Period Yüksel ARSLANTAŞ Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Elazığ. yarslantas@firat.edu.tr ÖZET Keban Barajı yapılmadan önce Elazığ yöresinde yapılan yüzey araştırmaları sonucunda Paleolitik Çağ a ait mağara, kaya altı sığınağı vb yerlerde birçok Paleolitik Çağ aleti tesbit edilmiştir. Yörede su kaynaklarının bolluğu, yeterli orman ve bitki örtüsü ve hayvan türlerinin bolluğu insan toplulukları için yaşanabilir bir bölge haline getirmiştir. Enerli, Acuzlu, Pağnik, Küllününini, Karataş, Eşkini Sefini, Ağın, Arapkir gibi yerlerde Kılıç Kökten tarafından yapılan incelemelerde önemli Paleolitik aletler ele geçkiştir. Anahtar Kelimeler: Paleolitik, Elazığ, Enerli, Acuzlu, Pağnik, Küllününini, Karataş, Eşkini Sefini, Ağın, Arapkir. ABSTRACT The surveys had been came to light a lot of Paleolithic tools on the Keban Dam reservior area before water reserving. The Elazığ region had interested human communities as a living area because of water springs and vegatation abundance and game animals. A lot of Paleolithic tools had ben disvovered by İ.Kılıç Kökten during the surveys around Enerli, Acuzlu, Pağnik, Küllününini, Karataş, Eşkini Sefini, Ağın and Arapgir. Key Words: Paleolithic, Elazığ, Enerli, Acuzlu, Pağnik, Küllününini, Karataş, Eşkini Sefini, Ağın, Arapkir.

2 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 1.Giriş Prehistorik Çağların en eski safhası Paleolithikum denilen ve Türkiye de Yontmataş Devri olarak da bilinen dönemdir. Paleolitik kelimesi Palaios: Eski ve Lithos:Taş sözcüklerinin bir araya getirilmesi ile türetilmiş bir kelimedir 1. Bu dönem kendi içinde Alt Paleolitik, Orta Paleolitik, Üst Paleolitik olmak üzere üç alt döneme ayrılmaktadır 2. Bu dönemde insanlar değişken iklim koşullarına uyum sağlamaya çalışarak, geniş coğrafi alanlara seyrek ve dağınık durumda yayılmışlardır. Mesken olarak önceleri doğal mağaraları, kaya altı sığınaklarını, daha sonraları ise açık havada dal, çalı, çırpı ve hayvan postlarından yaptıkları çok ilkel barınakları kullanmışlardır. Sürekli oturulmayan bu barınaklar, besin kaynaklarının konumuyla ilgili olarak zaman zaman yer değiştirmiştir 3. Gordon Childe, Paleolitik Çağ ı Paleolitik Vahşet adıyla tanımlama yoluna gitmekte ve ekonomik bakımdan Üst Paleolitik Çağ toplumlarının, geçimlerini avcılık, balıkçılık ve toplayıcılığa dayandırdıklarına göre, hala vahşet döneminde sayılmaları gerektiğini kaydetmektedir. Yine O, Paleolitik toplumların yöntemleri ve araç gereçlerinin hemen hemen devrimci sayılabilecek bir gelişme gösterdiğini; geçmiş kuşaklarının birikmiş tecrübesinden, doğal şartlardan nasıl tam olarak yararlanacakların ve nasıl yeni hünerli aletler yapacaklarını öğrendiklerini söylemektedir 4. Bu devirde insanlar kültür bakımından avcılık ve toplayıcılık seviyesinde bulunmaktaydılar. Yani yiyeceklerini temin edebilmek için bütün gün dolaşarak av aramakta, geceleri ise bir mağara veya ağaç kovuğuna sığınmakta idiler 5. Fakat insanları hayvanlardan ayıran bir yönü vardır. Zeka ve onun ürünü olan eserler. İnsan, zekasını kullanarak avını, icat ettiği silahla avlamayı keşfetmiştir. İlk zamanlarda çevresinde bulduğu herhangi bir taş veya benzeri bir madde ile avını kovalarken, daha sonra bu iş için özel olarak hazırladığı silahları kullanmaya başlamıştır. Bu silahlar taş veya çakmak taşından imal edilen yumru haldeki el baltalarıdır. İşte bu 1 M. Şemsettin Günaltay, Yakınşark II-Anadolu, Ankara, 1987 s ; Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, 2003, s Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi, s. 15. ; Ekrem Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, İstanbul, 2000, s Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi, s Gordon Childe, Tarihte Neler Oldu, (Çev: Mete Tunçay-Alaeddin Şenel), İstanbul, 1998, s. 29, İ. Kılıç Kökten, Anadolu da Prehistorik Yerleşme Yerlerinin Dağılışı Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Dergisi, C.X, S. 3-4, Ankara, 1952, s ; Firuzan Kınal, Eski Anadolu Tarihi, Ankara, 1998, s. 9. ; Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara, 1997, s. 3. Recep Yıldırım, Eskiçağ da Anadolu,İzmir, s

3 Paleolitik Çağ da Elazığ... kaba ve basit aletler bugün, insanlık tarihini aydınlatan yegane belgelerdir 6. Doğu Anadolu bölgesinin Paleolitik dönemi ve bu dönem bölge insanlarının ekonomileri hakkındaki bilgilerimiz daha çok Keban Baraj Gölü havzasında yapılan yüzey araştırmaları ile mümkün olmuştur. Araştırmalar burada Paleolitik Çağ a ait aletlerin bulunmasıyla bu bölgenin bu çağdan itibaren insanların dikkatini çektiğini göstermektedir. Doğal sığınakların çok olması, orman, zengin bitki örtüsü, av hayvanlarının bolluğu, kısaca iklim ve coğrafi şartlar insanların burada yaşamasına uygun bir ortam oluşturmuştur 7. Doğu Anadolu bölgesi Paleolitik insanları beslenme problemlerini, avcılık ve toplayıcılık modeline uyan bir biçimde çözümlemişlerdir. Çevrelerindeki yabani meyve çeşitlerini toplayan insanlar, ayrıca kök ve bitkilerden de oldukça faydalanmışlardır. Doğu Anadolu bölgesindeki bu elverişli özellikler, kültürel gelişimin ilk devrelerindeki avcılık ve toplayıcılıkla geçimlerini sürdüren insanlara çok olumlu bir hayat ortamı sunmuştur. Bunun sonucunda bölgede ilk gelişkin kültürler, karasal iklimin hakim olduğu Doğu Anadolu yüksek yaylasında kışa dayanıklı ormanlar çevresinde veya bu bölgelerle bozkır alanları arasındaki geçiş bölgelerinde gelişmiştir. Bugün Doğu Anadolu bölgesi her ne kadar yarı çıplak bir görünüm arz etse de prehistorik dönemlerde vadiler arasında kıvrılarak akan çay ve dere boylarının sık korular, basık dağ yamaçlarının ise kışa dayanıklı karışık ağaçlardan müteşekkil ormanlarla kaplı olduğu sanılmaktadır. Çünkü arazinin topografik yapısı ve iklim şartları tabii bitki topluluğunun yetişmesine elverişli özelliklere sahip olduğunu göstermektedir. Bölgede küçük adacıklar halinde uzanan balta artığı ormanların varlığı da eskiden bölgenin orman alanlarıyla kaplı olduğunu gösteren canlı belgeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Paleolitik Çağ insanlarının Doğu Anadolu bölgesindeki mağara duvarlarına, kaya altı sığınaklarına ve kaya yüzeylerine çizmiş olduğu av hayvanları, bir hayal ürünü değil, bilakis bu dağlık ve ormanlık bölgede o çağlarda yaşayan ve insanların besin ihtiyaçlarını sağlamak, etinden, derisinden ve kemiklerinden faydalanmak için yoğun olarak avladığı hayvanların çok gerçekçi yansımalarıdır. Çünkü prehistorik dönem insanları için avcılık, kültürel gelişmenin ilk devrelerinde en önemli aşamalardan birini meydana 6 Firuzan Kınal, Eski Anadolu Tarihi, s. 9. ; Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisinin ABC si, İstanbul, 1994, s. 8.; Charles Burney, From Village to Empire, Oxford, 1977, s. 20. ; Işın Yalçınkaya, Karain Mağarası nın Anadolu İskan Tarihindeki Yeri ve Önemi, Erdem, C. 4, S. 10, Ocak 1988, Ankara, 1988, s Işın Yalçınkaya, Araştırmaların Işığında Anadolu Alt Paleolitik i ve Sorunlarına Genel Bir Bakış, Antropoloji Dergisi, S. 12, ( ), Ankara, 1985, s ; Afif Erzen, Doğu Anadolu ve Urartular, s. 8.; Turgut Yiğit, Tarih Öncesi ve Hitit Döneminde İšuwa Bölgesi, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 1995, C. XVII, S. 28, Ankara, 1996, s ; Recep Yıldırım, a.g.e., s

4 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) getirmektedir. Bölgede bulunan bol miktardaki av hayvanları, insanların düşüncesine ve sosyal yaşantısına en çok yön veren faktörlerden biri olmuştur. Hatta o çağlardaki kültürel gelişimin ve sanatın ilk aşamasında avcılık ve av hayvanları, insan düşüncesinin ve sanatının temel konusunu teşkil etmiştir 8. 2.Paleolitik Çağ da Elazığ Yöresi Keban Baraj Gölü alanının Karasu boyu, Çemişgezek, Pertek, Tunceli ve Palu suları uzantılarında görülen yapıları, kil ve konglomeralı katlar, aşınık, parçalı sekiler, yumrulaşmış çanaklı tepeler bölgenin coğrafi özellikleridir 9. Hitit imparatorluk dönemine ait belgelerde Išuwa olarak adlandırılan bölge bugünkü Elazığ ın bulunduğu yöreyi kapsamaktadır. Išuwa nın kuzeyde Murat Irmağı, batı ve güneybatıda Fırat Nehri ile sınırlandığı, güneydoğuda ise sınır kesin olarak belli olmamakla birlikte, Yukarı Mezopotamya düzlükleri ve Yukarı Dicle havzasına kadar ulaştığı kabul edilmektedir. M.Ö. II. bin yılda Išuwa olarak adlandırılan bu bölgenin tarih öncesi dönemlerini yapılan kazıların sonucunda öğrenmekteyiz. Ancak burada Keban ve Karaya baraj gölleri alanlarında yapılan kurtarma kazıları ve yüzey araştırmaları dışında, geniş kapsamlı bir araştırma yapılmamıştır. Bununla beraber sadece bölgedeki baraj gölleri alanlarında yapılan araştırmalar bütün bölge hakkında fikir verebilecek çoğunlukta ve niteliktedir. Bölgenin en önemli kazı yerleri Elazığ ın güneydoğusundaki Altınova da yer almaktadır. Kazıların yapıldığı yerlerin dışında, daha doğrusu, kazı yapılan yerler Išuwa bölgesini kuzey, batı ve güneybatıdan sınırlayan nehirlerin yatağı ve bunlarla bağlantılı ovalar olduğuna göre, bunların arasında kalan alanlar hakkında kesin olarak bir şey söylenemese de, araştırma yapılan alanlardan çok da farklı bir gelişme olmadığını söylemek yanlış olmaz 10. Elazığ ve yöresinin Paleolitik dönemdeki durumunu daha çok Keban Baraj Gölü havzasında yapılan yüzey araştırmalarından öğrenmekteyiz. Araştırmalar, burada Paleolitik öncesine ait aletlerin bulunmasıyla, bu bölgenin Paleolitik öncesinden beri temsil edildiğini ortaya koymuştur. Elazığ yöresinde iklim koşullarının elverişli olması ve çevresinde su kaynaklarının 8 Afif Erzen, Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara, 1991.s İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri buluntuları, Atatürk Konferansları, IV, 1970, Ankara, 1991, s Turgut Yiğit, Tarih Öncesi ve Hitit Döneminde Išuwa Bölgesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 1995, C. XVII, S. 28, Ankara, 1996, s

5 Paleolitik Çağ da Elazığ... bol olması, ormanların, kaya sığınaklarının varlığı, kara ve su hayvanlarının bolluğu tarihöncesi devirlerden itibaren bu bölgede yerleşme yerlerinin kurulmasına imkan vermiştir. Elazığ çevresindeki Paleolitik Çağ a ait ilk araştırmalar Kılıç Kökten tarafından Keban Baraj Gölü alanında, Murat ve Karasu boylarında yapılmıştır. Kökten, Alt, Orta ve Üst Paleolitik devirlerden kalma tabii mağaralarda kaya altı sığınaklarında prehistorik kalıntılara rastlamıştır. Hatta bu çağlarda ilgili çakmak taşından ve obsidiyenden yapılmış el baltaları, kazıyıcılar ve çekiç gibi aletlerin ele geçtiği iş yerleri bulunmuştur. Yapılan araştırmalarda çakmak taşlarının Ağın çevresinden, obsidiyenin ise Bingöl yöresinden çıkarıldığı tesbit edilmiştir. Bilindiği gibi Paleolitik dönemin insanları, yiyecek ve ihtiyaç duydukları maddeleri avcılık ve toplayıcılıkla sağlamışlardır. İklim koşullarına ve avlanma imkanlarına göre sürekli yer değiştirmişlerdir. Bu dönemin insanları, Alt Paleolitik Çağ da vadi boylarında ve ovalarda, Üst Paleolitik te ise günümüz göl ve nehir kıyılarına inmişlerdir. İşte bu yörede yapılan araştırmalar sonucunda ele geçen ve tesbit edilen buluntular, Elazığ yöresinin ilk insan topluluklarına kucak açtığını göstermekte, onları bağrında beslediğine tanıklık etmektedir 11. Bölgede Alt, Orta ve Üst Paleolitik evrelerden Alt Paleolitik e ait buluntular Keban yakınındaki Enerli de, Acuzlu Köyü ndeki Karapınar mevkiinde ve Keban ın 25 km yukarısında Fırat ın batı kıyısında Pağnik (Kaşpınar) te ele geçmiştir. Alt Paleolitik te hayat genel olarak yüksek yerlerde devam etmiş, her yerde olduğu gibi, Orta Paleolitik ten sonra ise daha aşağılarda devam ettiği izlenmektedir. Bölgede Orta Paleolitik buluntuları Ağın civarındaki Küllününini denilen yerde ve Pağnik (Kaşpınar) tetir. Üst Paleolitik e ilişkin buluntular ise Ağın civarındaki Arapkir Deresi boyundaki mağaralarda, Küllününini nde, Elazığ-Pertek arasındaki Karataş sığınağında ele geçmiştir. Bu yörede Paleolitik buluntu veren diğer yerler Pertek civarındaki Yeniköy tarlaları, Eşkini Sefini ve Ağın civarındaki Arapkir Deresi uzantısında bulunan Çıldırın Hüyleridir 12. Pulur (Sakyol) da 1970 yılında yapılan kazı çalışmalarında elde edilen hayvan kemikleri ve diğer buluntulardan yola çıkarak Paleolitik Çağ da burada insanların 11 Recep Yıldırım, Elazığ Çevresindeki Eskiçağ Kültürleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1990, C.4, S.1, Elazığ, 1990, s İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara, 1971, s. 14.; İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri Buluntuları, Atatürk Konferansları IV, (1970), Ankara, 1971, s ; Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi, s. 15.; Turgut Yiğit,, a.g.m., s

6 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) yaşadığını ve toplayıcılığın yanı sıra yoğun bir şekilde avcılık yaptıklarını söyleyebiliriz 13. Paleolitik insanların yörede kaynakların başında bulunan mağaralarda oturduğu, yüksek kesimlerde ise dolaşıp avlandıkları 14 tahmin edilmektedir. Keban Baraj Gölü nün geniş sınırları içindeki gözelerin bolluğu, ormanların, kaya sığınaklarının varlığı, kara ve su hayvanlarının bolluğu insanları Paleolitik Çağ dan beri buralara çekmiş, yerleşimler gelişmesine imkan vermiştir. Ancak bu çağ boyunca tabiat kaynaklarının tüketimi devam etmiş, üretim söz konusu olmamıştır 15. Alt Paleolitik te Keban ve diğer yarma vadiler açılmadan önce sular bugünkü baraj gölü düzeyinden daha yüksekte bulunduğundan vadiler ve uzantıları 3. zamanda ve 4. zamanın başında suların altında kalmıştır. Bu durum sadece jeoloji yönünden değil, morfolojik görünüş ve paleontolojik belgelerle de doğrulanmıştır. Taş devri adamları kaynakların başında bulunan inlerde oturmuşlar, yüksek düzlüklerde dolaşmışlardır. Alt Paleolitik te yahut 4. zamanın başında (Pleistosen) bu durum yalnız Elazığ dolayları için değil Anadolu nun geneli için de bir gerçektir. Vadi boylarına ve ovalara sarkış bölgelere göre Orta Paleolitik te başlamış ve Üst Paleolitik te günümüzün göl ve deniz kıyılarına inebilmiştir. Neolitik ten sonra bu sarkış artmış, yaşama şartları elverişli düzlüklerdi yerleşimler gelişerek höyükleşmeye yönelmiştir 16. Yörede Paleolitik Çağ yaşamı ile ilgili birçok buluntu tesbit edilmiştir. Ekerek Köyü çevresindeki Cin Mağaraları Prehistorya bakımından ipucu vermiştir. Yeniköy (Pertek) dolaylarında Paleolitik Çağ a ait Chelleen tipte bir el baltası (coup-de poing), uç ve kazıyıcılar (point, grattoire), bir de çekiç (Percuteur) ele geçirilmiştir. Elazığ-Pertek arasında Karataş denilen yerde üzerinde in bulunan büyük bir kaya altı sığınağı tesbit edilmiştir. Kaya altı sığınağının ön sekisinde 1,5x6 m çapında ve 4 m derinliğindeki sondaj çukurunda sıra ile Erken Tunç, Kalkolitik ve Geç Üst Paleolitik çağların çanak parçaları, çakmaktaşı ve obsidiyenden yapılmış yonga aletleri meydana çıkarılmıştır. Burada çanak çömleksiz seviyelerde ele geçirilen çakmaktaşı ve obsidiyen yonga aletler (uçlar, kazıyıcılar ve deliciler) çok tipiktir.bunlar Üst Paleolitik Çağ a aittir. Kısaca Karataş çevresi prehistorya bakımından önemlidir Hamit Zübeyr Koşay, Pulur (Sakyol) Kazısı, 1970), ODTÜ Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, 1971, s. 128.; Turgut Yiğit, a.g.m., s İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969, s. 14.; Turgut Yiğit, a.g.m., s İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri buluntuları, s İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri buluntuları, s İ.Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1970, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, 1972, s.2 372

7 Paleolitik Çağ da Elazığ... Keban-Ağın ilçeleri arasında Arapkir Deresi boyunda Enerli denilen yerde çakmaktaşları bolca bulunmaktadır. Yüzeyden Alt Paleolitik tipte yonga aletler tesbit edilmiştir. Çiftlik te (Ağın) bölgenin ikinci bir açık Paleolitik iş yeri daha tesbit edilmiştir.bölgedeki vadide 1 ve 2 numaralı kaya altı sığınaklarından derinliği 4,40, ağız genişliği 5,5, iç yüksekliği 2,15 m olan 1 nolu sığınakta 0,50x2 m çapında açılan çukurda 0,20 m derinlikte seramikli bir tabakadan sonra 0,50 m.de çakmaktaşından yapılmış Geç Üst Paleolitik tipi mini kalemler (micro-burins), kazıyıcılar (grattoairs) çıkarılmıştır. Ağız genişliği 25,50, derinliği 2,50 m olan 2. sığınakta 2,50x3 m çaplı çukurda aynı derinlikte seramiksiz küllü dolgu içinde bir adet obsidiyen tesbit edilmiştir 18. Küllünin İni denilen büyük mağarada 1,50 m derinlikte çakmak taşından yapılmış Üst ve Orta Paleolitik tipte (Mousterien) yonga aletler tesbit edilen buluntulardır. Acuzlu Köyü nde Karapınar düzünde üçüncü bir açık atölye tesbit edilmiştir. Çakmaktaşı yumruları arasında Chelleen ve Acheuleen biçimli Alt Paleolitik el baltaları, yonga aletler toplanmıştır. Bu iri yonga aletlerden bir tanesi, kayık benzeri başlı ve omurgalı aletler de buluntular arasındadır. Bu aletler hem kazıyıcı, balta hem de satır gibi kullanılmaya elverişli aletlerdir. Ağın Deresi nde toplanan aletler arasında da bu tipte olanları vardır. Keban bölgesinde Küllününini nde Paleolitik dönemden yakın tarihlere kadar kunduzların avlandığı ve yağlarının kandillerde yakıldığı sanılmaktadır. Bahsi geçen eski çağlarda balık avcılığı da yapılmıştır 19. Ağın yöresinde Karasu boyunda görülen konglomeraların bulunduğu bölge hayvan paleontolojisi bakımından zengin bir yerdir. Çakmak taşı damarlarının bulunduğu alanlar taş devirlerinde açık iş yeri olarak kullanılmıştır.öğrendik Köyü nde Madler mevkiinde görülen çakmak taşları arasında ele geçen kaba yonga aletler, yontuk çakıllar bu duruma güzel bir örnektir. Bu geniş açık iş yerinde, Paleolitik ve Paleolitik öncesi çağlarının adamları çalışmış, aletlerini yapmışlardır. Öğrendik Köyü nün yakın çevresinde Kilise Düzü denilen yerde Çıldırın Hüyü ne (Yeniyapan) benzeyen küçük bir höyük tesbit edilmiştir 20. Altınova da Tadım, Kale (Yukarı Hohu), Germili, Bağlartepesi (Küvenk=Könk), Norşin-Ağınsın-Alişam, Tepecik, Yurdas (Hogu), Bacik, Konaklar, Habusu, Haraba, 18 İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri Buluntuları, s İ.Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1970, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, 1972, s.1 20 İ.Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1970, s.2 373

8 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Palu ya giderken Yarma, Pınartepe, Sekrat, Çınaz, Mazgirt e bağlı Temirtaht yörelerinde eskiçağa ait höyük ve yerleşmeler vardır 21. Keban bölgesinde tarihöncesi çağlarla ilgili olarak ilk araştırmalara göre; 1-Bölgede çakmaktaşı boldur. 2-Prehistorik çağlarla ilgili açık iş yerleri tesbit edilmiştir. 3- Bu açık atölyelerde Alt ve Orta Paleolitik el baltaları, çeşitli formda yonga aletler ve çekiçler toplanmıştır. 4-Tabii mağaralarda ve kaya altı sığınaklarında Orta ve Üst Paleolitik taş aletler, Erken Tunç Çağı nın boyasız, boyalı ve çizgi benekli çanak çömlek parçaları bulunmuştur. 5-Erken Tunç devrinde ilk yerleşme yerlerinin vadi boylarında savunmaya elverişli yerlerde, stratejik noktalarda bulunduğu, uzun zaman inlerde de yaşanıldığı görülmektedir. 6-Yüzey araştırmaları ve kazı buluntularına göre Elazığ bölgesi Eskitaş devirlerinden beri tanınmış ve aralıksız oturulmuş zengin yerler arasındadır Sonuç Doğu Anadolu bölgesi ve bu bölgenin bir parçası olarak Elazığ yöresinin tarihöncesi dönemleri ile ilgili kanaatler Keban Baraj Gölü alanında daha su tutulmaya başlamadan yapılan araştırmalarla değişmiştir. Zira bu araştırmalar yapılmadan önce Doğu Anadolu bölgesinin, özelde de Elazığ yöresinin, geç dönemlerde insan toplulukları tarafından yaşam alanı olarak seçildiği düşüncesi hakimken, araştırmalardan sonra Paleolitik Çağ ın her evresinde insanların dolaşıp barındıkları bir bölge olduğu anlaşılmaktadır. Bölgenin zor coğrafyası ve iklim koşullarına rağmen su kaynaklarının bolluğu, orman yapısı, faunal ve floral yapının insanın yaşamasına imkan tanıması nedeniyle buradaki kaya altı sığınakları ve mağaralar kullanılmış ve sürekli olarak bir yaşam alanı olmuştur. 21 İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri buluntuları, s İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri buluntuları, s

9 Paleolitik Çağ da Elazığ... KAYNAKLAR AKURGAL, Ekrem; Anadolu Kültür Tarihi, Ankara, BURNEY, Charles; From Village to Empire, Oxford, CHİLDE, Gordon; Tarihte Neler Oldu, (Çev: Mete Tunçay-Alaeddin Şenel), İstanbul, ERZEN, Afif; Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara,1991. GÜNALTAY, M. Şemsettin; Yakınşark II-Anadolu, Ankara, 1987 KINAL, Firuzan; Eski Anadolu Tarihi, Ankara, 1998 KOŞAY, Hamit Zübeyr; Pulur (Sakyol) Kazısı, 1970), ODTÜ Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, KÖKTEN, İ. Kılıç; Anadolu da Prehistorik Yerleşme Yerlerinin Dağılışı Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Dergisi, C.X, S. 3-4, Ankara, 1952, s KÖKTEN, İ. Kılıç; Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara, 1971, s KÖKTEN, İ. Kılıç; Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1970, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, 1972, s KÖKTEN, İ. Kılıç; Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri Buluntuları, Atatürk Konferansları, IV, 1970, Ankara, 1991, s SEVİN, Veli; Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, SEVİN, Veli; Anadolu Arkeolojisinin ABC si, İstanbul, YALÇINKAYA, Işın; Araştırmaların Işığında Anadolu Alt Paleolitik i ve Sorunlarına Genel Bir Bakış, Antropoloji Dergisi, S. 12, ( ), Ankara, 1985, s YALÇINKAYA, Işın; Karain Mağarası nın Anadolu İskan Tarihindeki Yeri ve Önemi, Erdem, C. 4, S. 10, Ocak 1988, Ankara, 1988, s YILDIRIM, Recep; Elazığ Çevresindeki Eskiçağ Kültürleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1990, C.4, S.1, Elazığ, 1990, s YİĞİT, Turgut; Tarih Öncesi ve Hitit Döneminde Išuwa Bölgesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 1995, C.XVII, S. 28, Ankara, 1996, s

10 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Yeniköy ve Enerli Paleolitik Aletleri (İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara, 1971.) Elazığ Bölgesinde Kayaaltı Sığınakları ve Küllüninini nde tesbit edilen Alt ve Orta Paleolitik 376

11 Paleolitik Çağ da Elazığ... Döneme Ait Aletler (İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara, 1971.) Ağın ve Çevresi nde Bulunan Paleolitik Aletler (İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara, 1971.) Karapınar Paleolitik Aletleri(İ. Kılıç Kökten, Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 377

12 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 1969, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara, 1971.) 378