3. Bölüm ÖDEME ŞEKİLLERİ VE MUHASEBE KAYITLARI

Transkript

1 3. Bölüm ÖDEME ŞEKİLLERİ VE MUHASEBE KAYITLARI

2 348 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ

3 Ferudun KAYA ÖDEME ġekġllerġ VE MUHASEBE KAYITLARI 177 Düşüncelerle karşılaşınca, zayıflar korkar, aptallar karşı gelir, akıllılar karar verir, ustalar da yönetir. Mme Jeanne Roland ÖDEME ġekġllerġ 178 Peşin Ödeme Mal Mukabili Ödeme Vesaik Mukabili Ödeme Akreditif Kabul Kredili Ödeme Karşı-Ticaret Müşterek Hesap ve Konsinye Satışlar Mahsuben Ödeme Bu ödeme Ģekillerinden hangisinin kullanılacağını; 1. Sektör ve ürün bazında yerleşik gelenekler, 2. Alıcı ile satıcı arasındaki güvenin derecesi, 3. Ülkenin genel politikası, 4. İthalatçının nakit ödeme gücü belirlemektedir. İthalatçı ve ihracatçılar yukarıda sayılan faktörleri göz önünde bulundurarak koşullarına en uyun ödeme şeklini seçerler PEġĠN ÖDEME ġeklġnde ĠHRACAT (Advance Payment/Prepayment) İhracatçı tarafından ihraç edilen malların bedellerinin, ithalatçı tarafından malın teslim alınmasından önce, gerek bankalar yolu ile ve gerekse alıcının kendisi veya vekili ya da onun adına hareket eden üçüncü bir kişi tarafından satıcıya peşin olarak ödenmesidir. Kısaca ithalatçının mal bedelini ödedikten sonra, ihracatçının malları sevk etmesi şeklidir. Bu ödeme şeklinde tüm risk malın alıcısı tarafından üstlenilmektedir. Bu risk ihracatçının bankasından temin edilecek teminatlar ile garanti altına alınabilir. Bu ödeme şekli kambiyo mevzuatına göre kredi niteliği taşıdığı için bir yıl içinde kapatılması gereklidir İhracat Ödeme Şekilleri ve Muhasebe Kayıtları bölümünün hazırlanmasında, yazarın; Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi, Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebe Uygulamaları kitaplarından faydalanılmıştır. 178 TPKK Hakkında 32 Sayılı Karara ilişkin tarih ve 2003/YB-42 sayılı TCMB genelgesi. 179 Yaser Gürsoy (2005), DıĢ Ticaret ĠĢlemleri, Bursa: Ekin Kitabevi, ss

4 350 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ İthalat bedelinin, GB ve eklerinin gümrük idaresine onay için ibraz edildiği tarihe kadar ödendiği bu ödeme şeklinde, bankalarca firma talebine istinaden transfer işlemleri gerçekleştirilir. Bu ödeme yöntemi nakit, ön ödeme ve kırmızı renkte yazılmış akreditif şekilde gerçekleşmektedir. Nakit Ödeme: İthalatçı mal bedelini,ihracatçının bankasına öder. İhracatçının bankası döviz alımı yaptıktan sonra mallar ihracatçıya gönderilir. Ön Ödeme (Avans) ġeklinde: İthalatçı, ihracatçının bankasından garanti aldıktan sonra ödeme yapar. Şayet ihracatçı mal teslimini yapmazsa garantör banka faiziyle birlikte ön ödemeyi ithalatçıya geri öder. Kırmızı Renkte (Red Klauslu) YazılmıĢ Akreditif: Kırmızı renkle yazılmış akreditif, ihraç edilecek malın bedelinin karşılanması amacıyla ihracatçıya garantör bankanın avans niteliğinde peşin ödeme yapma yetkisidir PeĢin Ödeme Tarafları ve ĠĢlem AkıĢı Mal ve hizmet ihracı ile ihracat sayılan satış ve teslimler karşılığında gelen peşin bedeller ihracatçı veya yurt dışında yerleşik kişiler adına açılan DTH'lere alınabilir ve bu hesaptan kısım kısım alışı yapılabilir. DTH'ye alınan söz konusu dövizlerin ihracat hesabının kapatılmasında kullanılabilmesi için mutlaka DAB düzenlenmesi gerekir. DTH'ye alınan peşin bedelin, diğer ödeme şekillerine göre gerçekleşen ihracatın bedeli olarak da alışı yapılabilir. Tahsil edilen peşin bedelle ilgili olarak düzenlenecek DAB üzerinde; Bedelin peşin ihracat bedeli olduğu, Ne şekilde gönderildiği (havale, efektif, çek veya kredi kartı),

5 Ferudun KAYA 351 Peşin bedelin süresi belirtilir. Peşin bedel karşılığında ihracat bedeli gönderen veya getiren ithalatçıya ya da bedeli gönderen veya getiren ithalatçının beyan edeceği bir diğer ithalatçıya yapılabilir. Peşin bedeller, gönderenin muvafakati ile devreden ihracatçı firmanın yazılı beyanının alınması ve devralan tarafından tekrar devredilmemek kaydıyla başka bir ihracatçı firmaya devredilebilir. 180 Devir işlemi, DAB veya DTH'ye alınış tarihinden itibaren peşin bedelin kullanım süresi içinde kısmen veya tamamen ancak bir firmaya yapılabilir. Kısmi devir yapılan işlemlerde aynı firmaya bilahare devir yapılması mümkündür. DAB düzenlenen işlemlerde; Peşin bedelin tamamının devri halinde devralan ihracatçı firma adına yeni bir DAB düzenlenerek üzerine DAB'ın değişiklik sonucu yeniden düzenlendiğine dair not konulur ve eski DAB yenisine iliştirilir, Peşin bedelin kısmen devredilmesi halinde ise devredilen kısım için devralan ihracatçı firma adına DAB düzenlenir, daha önce peşin bedelin alışı sırasında devreden adına düzenlenen DAB devredilen kısım kadar iptal edilir. Peşin bedel karşılığı ihracatın, DAB ın düzenlendiği tarihten, bu dövizlerin DTH'ye alınmış olması halinde ise bu hesaba alınış tarihinden itibaren 18 ay içinde yapılması gereklidir. Ancak gemi inşa ve ihracının (hazır gemi hariç) finansmanı amacıyla getirilecek peşin bedelin kullanım süresi 24 aydır. Gemi inşa ve ihracı için gelen peşin bedel karşılığında başka bir mal ihraç edilmesi halinde bu süre 18 ayla sınırlıdır. Dâhilde işleme izin belgesi, vergi, resim ve harç istisnası belgesi kapsamında ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerle ilgili olarak sağlanan peşin dövizlerin kullanım süresi belge süresi (ek süreler dâhil) kadardır. Bankalarca 18 aydan kısa vadeli peşin bedelin süresi l8 aya, gemi inşa ve ihracı amacıyla getirilen peşin bedelin süresi de 24 aya kadar uzatılabilir. Peşin bedel faiz şartıyla gönderilmiş ise peşin bedelin ihracat taahhüdü, gelen bedele faiz tutarının ilavesiyle elde edilen tutardır. Peşin bedelin, ihracat taahhüdü karşılığında ihracat yapılması şartıyla aşağıdaki şekillerde kapatılır. Peşin bedelin mal ihracı suretiyle kapatılması, Peşin bedelin mahsuben iadesi suretiyle kapatılması, Peşin bedelin tasfiye suretiyle iade edilerek kapatılması, Peşin bedelin iadesi suretiyle kapatılabilir. Peşin bedelin iade edilmesi veya ihracatın süresi içinde gerçekleştirilememesi halinde peşin bedel, DAB'ın düzenlendiği tarihten itibaren prefinansman kredisi 180 Hazine Müsteşarlığının 3 Mayıs 2006 tarih ve sayılı yazısı.

6 352 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ hükümlerine tabi tutulur. Peşin bedel hesabının kapatılamaması halinde kambiyo müdürlüğüne herhangi bir ihbar yapılmaz PeĢin Ödeme Sürecinde Ġhracatçının Avantaj ve Dezavantajları Genellikle satıcı tekeli olan mallarda ve alıcı bakımından peşin ödeme iskotalarının yüksekliği nedeniyle bu tür ödemeler cazip olabilmektedir. Bu ödeme şekli, piyasada fazla talep gören malların satışında kullanılmaktadır. İhracatçı açısından bir finansman niteliğini taşımaktadır. Mallar gönderilmeden parası ödendiği için riskin tümü alıcı üzerindedir. Bu nedenle birbirlerini iyi tanıyan alıcı ve satıcı arasında yapılan ve güvene dayanan bir ödeme şeklidir. Uluslararası piyasalarda yoğun rekabet ortamı ve kısıtlı pazar olanakları nedeni ile pek sık kullanılan bir ödeme şekli değildir. Malların sevki, satıcı firmadan ya da ülke koşullarından kaynaklanan sebepler ile gecikebilir. Peşin bedellerin üçüncü kişilere devri mümkün değildir. Örnek: 1) Hilal A.Ş, Azerbaycan daki Yahşi firması ile 1000 adet tanesi 50. Euro ya ofis koltuğu ihracatına ilişkin sözleşme imzalanmıştır. Halk Bankası tarihinde döviz tevdiat hesaplarına Euro nun ulaştığının ve hesaba işlendiği bildirilmiştir. (İşlem günü döviz kuru 1 Euro= 2.- TL dir) 2) Banka bu işlemler ile ilgili olarak TL lik masrafı Hilal AŞ nin ticari mevduat hesaplarımızdan tahsil etmiştir. 3) İhracat ile ilgili Euro luk 1000 adet ofis koltuğunun üretimi tamamlanmıştır tarihinde faturası düzenlenmiş ve aynı gün fiili ihracat yapılmıştır. ( tarihli döviz kuru 1 Euro = 2.10 TL dir.) 4) İhracat ile ilgili alınan avans, tarihinde kapatılmıştır. Ġstenilenler: Hilal AŞ nin yevmiye kayıtlarını düzenleyiniz. 1) 2) Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak BANKALAR HESABI HS Halk Bankası ALINAN SĠPARĠġ AVANSLARI HS Ofis Koltuğu Açıklama Alınan Yurt Dışı Sipariş Avansları kaydı. 50 * adet * 2 TL= TL Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak PAZARLAMA SATIġ DAĞITIM GĠD HS. Banka Masrafları BANKALAR HESABI Halk Bankası Açıklama Alınan sipariş avansına ait banka masrafı kaydı

7 Ferudun KAYA 353 3) 4) Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar Yahşi Firması YURT DIġI SATIġLAR HS Azerbeycan Açıklama Azerbeycan da yerleşik Yahşi firmasına Euro tutarında ihracat kaydı ( x 2.10 TL = TL) Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak ALINAN SĠPARĠġ AVANSLARI HS KAMBİYO ZARARLARI ALICILAR HS Yahşi Firması Açıklama Alınan Yurt Dışı Sipariş Avansları hesabının kapatılması kaydı. ( x 2.10 TL = TL) 3.2. MAL MUKABĠLĠ ÖDEME (Açık Hesap/Open Account) İhraç edilen malın bedelinin, malın ithalatçı tarafından teslim alınmasından sonra ödenmesi şeklinde yapılan bir ödeme biçimidir. Mal mukabili ödeme türünde belgeler ihracat konusu mallar ile birlikte ithalatçıya gönderilmekte ve bu belgeleri alan ithalatçı bu belgeleri yetkili birimlere ibraz etmek suretiyle malları teslim alabilmektedir. 9 Şubat 2007 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2007/32 33 Sayılı Tebliğde, ithalat iģlemlerinde hesap kapatma yükümlülüğü kaldırılmıģtır. Bankalarca mal mukabili ödeme şekline göre gerçekleştirilen ithalata ilişkin transfer işlemlerinde belge olarak; firmanın ilgili gümrük beyannamesinin tarih ve sayısını belirten yazılı beyanı veya gümrük beyannamesinin aslı veya fotokopisinin ibrazı kabul edilir. İthalatçının gelen malı teslim almasıyla bu malın mülkiyeti değil, ancak zilyetliği kendisine geçer. Malların mülkiyetinin devri ise ancak bu malların devir ve teslimine ilişkin belgelerin ithalatçıya teslim edilmesi ile mümkündür. Alıcı ve satıcının uzun zamandan beri birbirleriyle iş yaptıkları ve birbirlerine tam güven duydukları durumlarda uygulanabilen bir yöntemdir. İthalatçı için ideal bir ödeme yöntemdir fakat ihracatçı için en riskli ödeme biçimidir. Bir başka ifade ile ihracatçı gönderdiği malın parasını alamama ya da eksik alma gibi risklerle karşı karşıya kalabilir. 181 İhracatçı tarafından mal bedelinin diğer bir firmaya transfer edilmesinin yazılı olarak istenmesi halinde gümrük beyannamesinde kayıtlı ihracatçı firma yerine diğer bir firmaya transfer yapılabilir. Ayrıca, İthalatta haksız rekabetin önlenmesine dair tebliğler çerçevesinde gönderici firmalara göre oranları değişen dampinge karşı vergi esasına dayalı Gümrük 181 Yaser Gürsoy (2005), Dış Ticaret İşlemleri, Bursa: Ekin Kitabevi, s

8 354 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ Müsteşarlığınca uygulamaya konulan BİLGE ( ) sisteminde, yabancı gönderici firma ile menşe ülke ve firmalara göre oluşturulan kodlar kapsamında gönderici firma ile üretici firmanın farklı olması, Malların aynı grubun üretici firması tarafından sevk edilmesi, Malların, üçüncü ülkedeki üretici firmadan alınıp bu firmanın düzenlendiği belgelerle Türkiye ye sevk edilmesi, Sebebiyle firmalar arasındaki ticari ilişkinin yukarıda sayılan hallerden birine uygunluğunun tevsiki veya ithalatçı firma tarafından yazılı olarak beyan edilmesi halinde Gümrük Beyannamesinde kayıtlı ihracatçı firma yerine diğer bir firmaya da transfer yapılabilir. 182 Türkiye'deki bankalar aracılığı olmaksızın bedelleri doğrudan ihracatçıya ödenen malların gümrük işlemleri de mal mukabili ödeme şekline göre sonuçlandırılır Mal Mukabili Ödemede ĠĢlem AkıĢı ( ) 182 BĠLGE,Gümrük Müsteşarlığınca bütün gümrük işlemlerinin gerçek zamanlı olarak bilgisayar ortamında yürütülmesine ilişkin kullanılan bir yazılımdır. Hazine Müsteşarlığının 14 nisan 2005 tarih ve sayılı yazısı.

9 Ferudun KAYA Mal Mukabili Ödeme Tarafları 183 Ġhracatçı (Drawer, Exporter, Principal): İhracatçı, ihraç konusu malları ithalatçıya iletilmek üzere taşıyıcısına teslim eder. Malların sevkinden sonra, bu sevke ilişkin sevk evraklarını kendi ülkesindeki bankasına(muhabir bankaya) verir. Muhabir Banka: İhracatçının seçtiği bir bankadır. İhracatçının belgelerini ithalatçının ülkesindeki bankaya göndermektedir. Ġthalatçı (Dravee, Importer): İthalatçı mallarını gümrükten çektikten sonra malların bedelinin transferi için amir bankaya müracaat ederek bedelini öder. Tahsil Eden (Amir Banka): Amir banka tarafından tahsil edilen mal bedeli Türk Parası transfer belgesi veya Döviz Satış Belgesi düzenlenerek, muhabir bankaya transfer edilir. Örnek:Bilge AŞ. Hollanda da yerleşik ZET firması ile 10/10/2010 tarihinde Euro luk (1000 adet) bisiklet ihracatı konusunda proforma fatura üzerindeki fiyattan anlaşmaya varmışlar ve sözleşme imzalamışlardır. 1) Euro tutarındaki bisikletlerin fiili ihracatı tarihinde (1 Euro = 2.10 TL kuru üzerinden) yapılarak beyannamesi düzenlenmiştir. İhraç edilen bisikletler için yapılan masraflar şunlardır. Akreditif masrafları TL Yükleme - Boşaltma ücreti TL (Antrepo giderleri ) Ardiye gideri 250 TL (Antrepo giderleri ) Gümrük vergisi 300 TL Gümrük müşavir ücreti 150 TL Sigorta masrafı TL Yurt içi nakliyesi TL A.TR onayı 50.- TL Konsolosluk ihracatı 100- TL T. İhracatçılar birliği aidatı ( TİM ) TL TSE onay ücreti 150. TL Satılan malın maliyeti TL 2) ZET firması ihraç edilen bisikletlerin bedelini tarihinde Bilge AŞ nin Vakıflar Bankasında bulunan vadesiz döviz tevdiat hesabına transfer etmiştir. Vakıflar Bankası DAB düzenleyerek (1 Euro = TL kuru üzerinden) Bilge AŞ nin hesabına TL DAB masrafı kestikten sonra bakiyeyi işlemiştir. Ġstenilenler: 1) İhracat maliyet tablosunu düzenleyiniz ve tablodan edinilecek bilgileri listeleyiniz. 2) Bilge AŞ nin ihracat yevmiye kaydını düzenleyiniz. 3) Bilge AŞ nin ihracat bedelini alış kaydını düzenleyiniz. 183 MEGEP, [Erişim: ].

10 356 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ Ġstenilen: 1 Ġ H R ACA T M A L Ġ Y E T T A B L O SU ÜRÜN: Adet Bisiklet FATURA NO: 0012 ÜRÜN KODU : 0116 ĠġLEM TÜRÜ Döviz Tutarı Döviz Fiyatı TL Tutarı Toplam 1.ĠHRAÇ EDĠLEN ÜRÜN BEDELĠ NAKLĠYE GĠDERLERĠ Yurt Dışı Nakliye Gideri Yurt İçi Nakliye Gideri 2.3. Konşimento Masrafı 3. SĠGORTA PĠRĠMĠ GĠDERĠ GÜMRÜK MASRAFLARI Gümrük Vergisi Damga Vergisi 4.3. Deniz İşletmeleri Antrepo Gideri 4.4. Gümrük Fazla Mesai Ücreti 4.5. Ordino-Tahliye-Demuraj Gideri 4.6. Anti Damping bedeli 5. BANKA MASRAFLARI Banka Havale Bedeli 5.2. Banka Komisyon Ücreti 5.3. Muhabir Banka Ücreti 5.4. Döviz Alım Belge Ücreti 5.5. Akreditif Masrafları ANTREPO GĠDERLERĠ Ardiye Ücreti Yükleme-Boşaltma ücreti ĠSTEK-KOġULLU GĠDERLER TSE Onay Gideri Tercüme Gideri 7.3. Kimya hane Raporu 7.4. Menşe Şahadetnamesi Yolluk Gideri 7.5. Tam Tespit Raporu Gideri 7.6. A.TR Onay Ücreti EUR-1 Onay Ücreti 7.7. İhracatçı Birliği Aidatı Konsolosluk Giderleri KUR FARKI GĠDERLERĠ 8.1. İhracat Bedeli Kur Farkı 8.2. Diğer Kur Farkları 9. KREDĠ GĠDERLERĠ 9.1. Kredi Faiz Giderleri 9.2. Kredi Faizi Kur Farkları 10. TEMĠNAT MEKTUBU GĠDERĠ 11. ARACI KURULUġ GĠDERLERĠ Yurt Dışı Temsilci Gideri 12. ORDĠNO BEDELĠ+Damga Vergisi 13.KONTEYNER GĠDERĠ Ara Taşıma Ek Konteyner Gideri 14. GÜMRÜK MÜġAVĠRĠ ÜCRETĠ Güm. Müşaviri Hizmet Bedeli PAZARLAMA GĠDERLERĠ Yurt Dışı Tutundurma Giderleri 16. DĠĞER GĠDERLER TOPLAM TUTAR BĠRĠM MALĠYET Türk Lirası Dövizli Fiyatı Birim Maliyet = Toplam Tutar/Birim Sayısı / 1000 = 320,40 TL 320,40 / 2.10 = 152,57 Euro Birim Maliyeti DÖVİZ FİYATI 152,57 TL FİYATI 320,40 Kaynak: GÜRSOY, Yaser. DıĢ Ticaret ĠĢlemleri Muhasebesi Ekin Yayınları, Bursa 2005:138

11 Ferudun KAYA 357 Ġhracat maliyet tablosundan Ģu bilgilere ulaģabilirsiniz. 1. Bir tane bisikletin satış fiyatı 200 Euro dur. ( Euro % adet = 200 Euro) 2. Satılan bisikletlerin ambar çıkış maliyeti 315 TL dir. ( =315 TL) 3. İhracat sonunda 1 adet bisiklet maliyeti TL ye ( Euro ya) ulaşmaktadır. ( TL % adet = TL) TL % 2.10 (1 Euro) = Euro dur 4. İhraç edilen bisikletin ambar çıkış maliyeti 315 TL iken ihracat sonunda maliyeti TL ye ulaşmıştır. ( =5.40 TL) Her bir bisiklet için 5.40 TL ihracat maliyeti ortaya çıkmıştır. 2. ZET firmasına tane bisiklet satış kaydı. Bilge Aġ Mahsup FiĢi FiĢ Tarihi 20/10/ 2010 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu Hesap Adı Detay Borç Alacak 120 ALICILAR HESABI Yurt dışı alıcılar hesabı Hollanda ZET şirketi 601 YURT DIġI SATIġLAR Açıklama 0122 nolu fatura ile ZET firmasına adet bisiklet satış kaydı. ( = Euro) 3. Bisikletlerin bedelinin banka hesaplarında görülmesinden sonra düzenlenen kayıt. FiĢ Tarihi: 15/11/ 2010 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu Hesap Adı Detay Borç Alacak BANKALAR HESABI T.Vakıflar Bankası Vadesiz döviz tevdiat hesabı PAZ. SAT. DAĞ. GĠDERLERĠ ALICILAR HESABI Yurt dışı alıcılar hesabı Hollanda ZET şirketi 601 YURT DIġI SATIġLAR İhracat kur farkı gelirleri TOPLAM Açıklama İhracat konusu olan bisikletlerin bedelinin ZET firması tarafında Bilge AŞ nin bankasına transfer kaydı = TL BELGE KARġILIĞI (VESAĠK MUKABĠLĠ) ÖDEME / POLĠÇELĠ SATIġ (Documentary Collections /Cad) İhraç konusu malın ihraç ülkesinden nakliye vasıtasına yüklenerek sevk edilmesinden sonra sevk edildiğini gösteren belgeleri ihracat bedelinin ödeyerek bankadan teslim alınması yoluyla yapılan ödeme şeklidir. Bir başka ifade ile bankanın ihraç bedelini tahsil ettikten sonra vesaikleri ithalatçıya teslim ettiği ödeme türüdür. Bu ödeme şekline belge (vesaik) karşılığı ödeme şeklide denir. İthalatçı bu belgeler ile malı gümrükten çekebilecektir. Uluslararası ticarette yaygın olarak kullanılan bir ödeme aracıdır. Tahsil vesaiki ihracatçı için açık hesaba göre daha güvenli bir ödeme yöntemi iken akreditifle karşılaştırıldığında daha az güven verici

12 358 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ olduğu görülür. Bu ödeme şeklinde ithalat hesabı, ithalatçının GB ile yapacağı başvuruya istinaden transferi yapan bankaca kapatılır. Vesaik bedelinin kısım kısım ödendiği durumlarda belgeler, ödemenin tamamının yapılmasına müteakip firmaya verilir. Belge KarĢılığı Ödeme ĠĢlemi Ġle Ġlgili Kurallar Vesaik mukabili ödeme yöntemi ile ilgili mevcut kuralları Uluslararası Ticaret Odası Tahsiller İçin Yeknesak Kurallar (Uniform Rules for Collections/U:R:C) başlığı altında 522 sayılı broşürde toplamıştır. 522 sayılı broşür vesaik sözcüğünü iki bölümde değerlendirmiştir. I) Mali Vesaik (Financal Documents): Poliçeler, çekler, ödeme taahhütleri, ödeme makbuzları gibi para tahsilinde kullanılan belgelerdir. II) Ticari Vesaik (Commercial Documents): Faturalar, konşimentolar, FCR, vb. nakliye belgeleri, navlun belgeleri ve mali olmayan herhangi bir senet ticari belgedir. Bu broşürde tahsilât sözcüğünü, aldıkları talimat üzerine bankaların yukarıda belirtilen mali ve ticari belgeleri ödeme veya kabul (acceptance) karşılığında işleme koymaları olarak tanımlanmakta ve tahsilâtı iki bölüme ayırmaktadır. Temiz Tahsil (Clean Collection): Ticari senetler olmadan yalnızca mali senetlerin tahsili anlamındadır. Vesaik KarĢılığı Tahsilât: Ticari belgeler ekindeki mali belgenin bedelinin tahsilidir. (Konşimento ve ticari fatura ekindeki poliçe bedelinin tahsil edilmesi gibi.) Ekinde mali belge olmayan ticari belgelerin bedelinin tahsilidir. (Poliçesi olmayan yükleme vesaikinin fatura bedelinin tahsil edilmesi gibi.) Vesaik mukabili ödeme iģleminin baģlıca özellikleri Ģunlardır. İhracatçı için risk taşıyan bir ödeme şeklidir. Vesaik mukabili ödemede ithal konusu malın ülkeye gelmiş olması şart değildir. Bu tür ödemede ihracatçı sevk ettiği mallar karşılığı bu malların sevk edildiğini gösteren belgeler (vesaik) karşılığında bir kredi kullanmaktadır. Gerek ithalatçının ülkesindeki bankanın ve gerekse ihracatçının ülkesindeki bankasının hiçbir ödeme taahhüdü bulunmamaktadır. Vesaik Mukabili Ödeme yönteminde bankalar aval veya garanti vermemişlerse satış işleminin aksamadan gelişmesini garanti edecek herhangi bir yükümlülükleri söz konusu değildir. Bankalar sadece ihracatçının kendilerine verdiği vesaikin ithalatçının ülkesindeki muhabirlerine gönderilmesini ve tahsil emrindeki direktifler uyarınca alıcıya teslimi sorumluluğunu taşırlar. Vesaik mukabili ödemenin birinci türü görüldüğünde ödemeli poliçe (sight bill of exchange), sevk belgeleri ithalatçıya ancak ödemeyi yaptığı takdirde teslim edilir. Vesaik mukabili ödemenin ikinci türü ticari kabul (commercial acceptance) olup, belgeler alıcıya, adına çekilen poliçedeki bedeli ödeyeceğine

13 Ferudun KAYA 359 dair kabul alındıktan sonra teslim edilir. İhracatçının bankası kabul edilmiş poliçeyi saklar ve süresi geldiğinde tahsil eder. Kabul edilmiş poliçe bir borcun hukuki delili sayılır. En azından alıcı, senetlerini ödemeyen birisi olarak ilan edilecek ve uluslararası piyasada ciddi bir itibar kaybı olacaktır. Fakat satıcılar, ödememe riskine karşı genellikle ibraz bankasının veya birinci sınıf bir diğer bankanın aval veya garanti vermesini istemelidir. Kabul edilmiş poliçenin ihracatçıya bir finansman imkânı sağlama özelliği de vardır. İhracatçı bu poliçeyi bankasına cari faiz haddinden ıskonto ettirebilir. Uluslararası ticarette vesaik mukabili yanında, mal mukabili ödemeler de yapılabilmektedir. Bu uygulama da ise, ihracatçı, herhangi bir ödeme yapılmadan veya bir poliçe tanzim etmeden, malları ithalatçıya gönderir. Mal bedeli sözleşmede belirlenen ilerdeki bir tarihte veya mallar satıldıktan sonra ödenir. Görüldüğü gibi, böyle bir uygulama ihracatçı için oldukça risklidir. Vesaik mukabili ödeme şeklinde kullanılan belgelerden biri konşimentodur. Konşimento ithalatçının bankası adına kesilmektedir. Bir başka ifade ile konşimentoda gönderilen bölümünde ithalatçının bankasının isim, unvan ve adresi yazılır. Bildirim yapılacak kişi bölümünde ise alıcı firmanın isim, unvan ve adresi yazılır. İthalatçının bankası (tahsil bankası) mal bedelini tahsil edince konşimentoyu ithalatçıya ciro eder. Böylece ithalatçı, bankanın kendisine konşimentoyu ciro etmesi üzerine malların alıcısı sıfatını kazanmaktadır Belge KarĢılığı Ödemede ĠĢlem AkıĢı

14 360 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ Belge KarĢılığı Ödemede Ġhracatçının Riskleri ve Korunma Yöntemleri Belge KarĢılığı SatıĢta Ġhracatçı Riskleri Ġthalatçı Tarafından Malların Kabul Edilmemesi: Bunun nedeni o malın piyasa fiyatının saptanan fiyatın altına düşmesi olabilir. Alıcı malları reddederek yeni ve kendi lehine olan düşük fiyattan yararlanma yoluna gidebilir. Böyle bir tutum karşısında ihracatçı güç bir durumda kalabilmektedir. Malları yabancı bir ülkede beklemekte depolama giderleri artmaktadır. Yeni bir alıcı bulunsa bile mallar daha düşük bir fiyattan satılabilmektedir. İthal konusu malların ithal ülkesinden geri getirilmesi gerekmektedir. Poliçenin Vadesinde Ödenmemesi: İhracatçı, görüldüğünde ödemeli bir poliçe karşılığında satış yapmaya göre çok daha dezavantajlı bir durumdadır. Çünkü ithalatçı poliçeyi kabul etmekle belgeleri almaya hak kazanmıştır. Bunun sonucu olarak da malları çekecektir. Görüldüğünde ödemeli bir poliçenin bedelini ödemeyen ithalatçıya belgeler verilmeyecek, malları çekemeyecek, ihracatçı da mallar üzerindeki sahipliğini koruyor olacaktır. Kambiyo kısıtlamaları: İthalatçı iyi niyetli olduğu halde, ülkesinin döviz tahsisi uygulaması ihracatçının parasını almasını geciktirebilir veya tümüyle engelleyebilir. Ülke riski ihracatçı için düşünülmesi ve değerlendirilmesi gereken bir konudur. Alıcının Mali Güçlük Ġçinde Olması: Alıcı belgeleri almak için gerekli tutarı ödemeyecektir. Alıcının Basiretli Bir Tacir Gibi Davranmaması: Satıcı bilmeden ticari ahlaktan yoksun bir alıcı ile bağlantıya girmiş olabilir. Bu kişi geçerli hiçbir neden bulunmaması durumunda malları almama tehdidinde bulunarak satıcıyı malını düşük fiyattan satmaya zorlayabilir. Vesaik Mukabili SatıĢtan Doğan Riskleri Azaltmanın Yöntemleri İthalatçı ve ülkesi konusunda sürekli olarak sağlıklı ve yeni bilgilere sahip olmak. Eğer o ithalatçıya ilk kez mal satılacaksa çeşitli kaynaklardan bilgi toplamaya çalışılmalıdır. Mallarını, varış limandaki antrepoyu da kapsayacak biçimde sigorta ettirmelidir, Dış ticaret işlemine başlamadan önce ithalatçıdan bir miktar nakit sağlamak veya malın bir bölümünü peşin olarak almalıdır.

15 Ferudun KAYA 361 Örnek: Yapı A.Ş. ile Hollanda daki ithalatçı Beta Şirketi arasında dolarlık mısır ihracatının vesaik mukabili olarak ödemesi konusunda sözleşme yapılmıştır. Ġhracatın teslim Ģekli: FOB, Ödeme Ģekli: Vesaik Mukabilli 1) Tüm yasal işlemler tamamlandıktan sonra tarihinde Mısırların fiili ihracatı Haydarpaşa Gümrüğünden yapılmıştır ( 1 Dolar = 1.50 TL kuru üzerinden). 2) İhracat bedeli tarihinde Akbank aracılığı ile ( 1 dolar = 1.40 TL) tahsil edilmiştir. 3) İhracat ile ilgili Geçer Gümrük Müşavirliğine 180 TL si KDV olmak üzere TL ödenmiştir. Ġstenilen: Yapı AŞ nin yevmiye kayıtlarını düzenleyiniz. 1) tarihindeki ihracat işlemi. FiĢ Tarihi 01/10/ 2011 Detay Borç Alacak 120 ALICILAR HESABI Yurt dışı alıcılar hesabı Hollanda Beta şirketi 601 YURT DIġI SATIġLAR Açıklama 0122 nolu fatura ile Beta firmasına mısır satış kaydı. ( = TL) 2) İhracat Bedelinin tahsil kaydı. FiĢ Tarihi: 15/12/2011 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu ve Hesap Adı Detay Borç Alacak KAMBĠYO ZARARLARI 102 BANKALAR HS Akbank YP Tevdiat HS Vadesiz Tevdiat HS 120 ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar AB Ülkeleri Alıcıları Hollanda Açıklama $ TOPLAM Yapı AŞ nin ihracat bedelinin Akbank a transfer edilmesi kaydı. 3) Gümrük Müşavirliğine yapılan ödemenin yevmiye kaydı. FiĢ Tarihi 01/10/ 2011 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak PAZARLAMA VE SATIġ GĠD. HS ĠND. KDV VER. ÇEK VE ÖD. EMĠR. HS 3.4. KABUL KREDĠLĠ ÖDEME / (Acceptance Credit) Alıcının mal bedelini belli bir vadede ödemesini taahhüt eden ve bu ödemeye ilişkin bir poliçenin araç olduğu ödeme biçimidir. Bir başka ifade ile kabul kredisi ile satılan malın bedelinin poliçeye bağlandığı vadede satıcıya ödendiği bir ödeme biçimidir. Bu kredi vesaik ile birlikte ibraz edilen poliçenin ithalatçı veya buna

16 362 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ ilaveten ithalatçının bankası tarafından kabul edilmek suretiyle kullanılır. Kabul kredili ödemede alıcı ve satıcıya bankalar aracılık ederler ve bu işlemden komisyon alırlar. Satıcının düzenlediği poliçe sadece alıcı tarafından kabul edilmiģ ise trade acceptance vardır. Poliçenin bir banka tarafından kabul edilmesi öngörülebilir. Bu durumda banka poliçeyi kabul eder veya ithalatçının kabulüne aval verebilir. Buna banker s acceptance denilmektedir. Bu ödeme şeklinde vadeli alım yapmak isteyen ithalatçıya karşı ihracatçı, poliçeye bankanın kabul veya aval vermesiyle kendini garanti altına almış olmaktadır. Kabul kredili ödemenin üç çeşidi vardır. I) Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme: Mal mukabili işlemlerde ithalatçı önce malı çeker sonra mevzuatta belirlenen sürede mal bedelini öder. Bu işlemde ise ödeme yapması gereken süre içerisinde poliçe kabul edilecek poliçe vadesinde ise ödeme yapılacaktır. Böylece süre açısından ithalatçıya ikinci bir finansman kolaylığı yaratılmaktadır. II) Kabul Kredili Akreditifli Ödeme: İhracatçının küşat mektubuna uygun vesaiki bankaya ibraz ettiğinde mal bedelini tahsil etmeyip banka tarafından kabul edilmiş poliçenin vadesinde ödeneceğini taahhüt altına alan bir ödeme biçimidir. Poliçe vesaik ekine ilave edilerek, teyitli akreditifte teyit bankası adına, teyitsiz akreditifte ise genellikle amir banka adına düzenlenir. III) Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme: Bu ödeme şeklinde malların alıcıya gönderilmesinden sonra bankanın mal bedelini tahsil etmesi yerine poliçeyi alıcıya kabul ettirdikten veya bu kabule kendisinin de avalını verdikten sonra vesaiki alıcıya teslim edip daha sonra poliçe vadesinde mal bedelinin ihracatçıya ödendiği ödeme şeklidir Kabul Kredili Ödemede ĠĢlem AkıĢı ve Tarafları

17 Ferudun KAYA Kredili Ödeme ġeklinde Ġhracatın MuhasebeleĢtirilmesi Örnek: Türker AŞ nin İtalya da yerleşik bir firma ile ihracat faaliyetleri şöyledir. 1. Türker AŞ tarihinde İtalya da yerleşik bir firmaya Euro tutarında ürünün kredili ihracatı için gerekli yasal işlemleri tamamlamış ve 10/10/2010 tarihinde faturayı düzenlenmiştir. İhracata konu olan ürünün fiili ihracat tarihi 10/10/2010 dır. Gümrük çıkış beyannamesinin düzenlendiği tarihteki (10/10/2010) döviz kuru 1 Euro = 1.65 TL dir tarihinde Türker AŞ VUK un 280. maddesi gereği bilanço gününde 1 Euro = 1,67 TL kuru üzerinden senetsiz alacaklarını değerleme işlemine tabi tutmuştur tarihinde ihraç konusu olan ürünün bedeline Türker AŞ Euro faiz tahakkuk ettirmiştir. (1 Euro = 1,67 TL dir.) tarihinde (1 Euro=1,65 TL kuru üzerinden) yurt dışı alıcılarından olan alacak, Akbank ta bulunan döviz tevdiat hesabına yatırıldığı ekstrede gözlenmiştir tarihinde Türker AŞ nin talimatı üzerine Akbank bakiyeyi (1 Euro =1,65 TL kuru üzerinden) vadeli tevdiat hesabına virman etmiştir. Ġstenilen: Türker AŞ nin yevmiye kayıtlarını düzenleyiniz. 1. Türker AŞ nin tarihinde İtalya ya yerleşik bir işletmeye Euro luk işlenmemiş deri faturası düzenlemiştir. TÜRKER Aġ Mahsup FiĢi FiĢ Tarihi: Borç Alacak 150. ĠLK MADDE VE MALZEME Yoldaki Stoklar Ve Tedarik Giderleri Maliyet Bedeli 150. ĠLK MADDE VE MALZEME İlk Madde Stokları Maliyet Ham Deri Bedeli Açıklama nolu fatura ile bir şirkete Euro luk ham deri ithalatına ait faturanın düzenlenmesinden sonraki kayıt İhracat gerçekleşecek ham derinin fiili ihracatının tarihinde gerçekleşmesinden sonraki kayıt şu şekildedir. FiĢ Tarihi: 10/10/2010 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu ve Hesap Adı Borç Alacak ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar AB Ülkeleri Alıcıları İtalya Açıklama 601 YURT DIġI SATIġLAR HS İtalya ya Ham deri ihracatı için nolu gümrük çıkış belgesinin düzenlendiğindeki kaydı. 1,65 X = TL

18 364 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ tarihinde 1 Euro = 1,67 TL olması halinde dönem sonunda değerleme işlemleri şu şekildedir. FiĢ Tarihi: 31/12/ 2010 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu ve Hesap Adı Detay Borç Alacak 120 ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar AB Ülkeleri Alıcıları İtalya 601 YURT DIġI SATIġLAR HS İhracat Kur Farkı Gelirleri Açıklama ( ) = 0.02 x = /12/2010 tarihinde (dönem sonunda) alıcılar hesabındaki Euro luk bakiyenin 1,670 Euro dan VUK un 280. maddesine göre değerleme kaydı. (1,670 1,650) = 0.02 x = 4.000) Türker AŞ ihracat konusu ürünün bedelinin zamanında ödenmemesi nedeni ile ithalatçı firmaya Euro luk faiz tahakkuk etmiştir. TÜRKER Aġ Mahsup FiĢi FiĢ Tarihi: 10/01/2011 Kaynak Program: Muhasebe FiĢ Sıra No: Yevmiye FiĢ No: Hesap Kodu ve Hesap Adı Detay Borç Alacak ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar AB Ülkeleri Alıcıları İtalya 642 FAĠZ GELĠRLERĠ HS Y.Dışı Ticari Alacaklardan Alın Faiz Açıklama TOPLAM Türker AŞ 10/12/2010 tarihinde ihraç ettiği ürünün bedelinin gecikmesi nedeniyle alıcılar üzerine Euro faiz işlettirmiştir. 4. Türker AŞ nin yurt dışındaki müşterisi borcunu Akbank taki vadesiz tevdiat hesabına transfer kaydı aşağıdaki gibidir. FiĢ Tarihi: 20/01/2011 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu ve Hesap Adı Detay Borç Alacak KAMBĠYO ZARARLARI 102 BANKALAR HS Akbank YP Tevdiat HS Vadesiz Tevdiat HS 120 ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar AB Ülkeleri Alıcıları İtalya Açıklama TOPLAM Türker AŞ nin yurt dışı müşterilerine borcunu 20/01/..tarihinde ihracatçı firmanın banka hesabı olan Akbank a transfer etmesi kaydı = TL

19 Ferudun KAYA Türker AŞ nin Döviz Tevdiat hesabında bulunan Euro nun vadeli tevdiat hesabına aktarılması kaydı aşağıdaki gibidir. FiĢ Tarihi: 20/01/2011 Kaynak Program: Muhasebe Hesap Kodu ve Hesap Adı Detay Borç Alacak BANKALAR HS Akbank Yabancı Paralı Tevdiat HS YP. Vadeli Tevdiat HS Euro 102 BANKALAR HS Akbank Yabancı Paralı Tevdiat HS YP. Vadesiz Tevdiat HS Euro HS Açıklama TOPLAM Türker AŞ nin Akbank ta bulunan vadesiz tevdiat hesabını vadeli tevdiat hesabına çevirmesi kaydı KONSĠNYE ĠHRACAT - KONSĠNYASYON (Consignations) Satışı sonradan yapılmak üzere ithalatçılara, komisyonculara, ihracatçının yurt dışındaki şube temsilciliklerine mal gönderilmesi şeklinde yapılan ihracat biçimidir. Satılmak üzere gönderilen malları teslim alan kişi veya kuruluşlar malı rayiç değerinden satar, komisyon vb. giderleri satış gelirinden düşer ve kalan tutarı yetkili banka aracılığıyla döviz cinsinden ihracatçıya transfer eder. Bu ödeme biçimi genellikle yeni üretimi yapılan, pazara yeni sürülen ve ya tanıtım ihtiyacı duyulan ürünlerde benimsenir. Bu ödeme biçiminin baģlıca özellikleri Ģunlardır. Güvene dayalı bir ödeme yöntemdir. Dış pazarda, satışta kesinlik olmaması nedeniyle daha çok risk söz konusudur. Beklemeden doğan zararlar ihracatçı hesabına kaydedilir. Ayrıca malın satılıncaya kadar her an için satıcıya, alacak ve satış masrafları dikkate alınmaksızın, geri gönderilmesi ihtimali vardır. İhracatçının malı, kontrolü olmaksızın ülke dışında politik nedenlerle kambiyo kısıtlamalarından ve hatta iklim sebebiyle doğacak riskler altındadır. Bu durumda, satıcının elinde bir kambiyo senedi bulunmadığı gibi, alıcının kusurlarından doğacak zararını karşılayacak bir garantisi de bulunmamaktadır. Konsinye satış açık hesaptakiyle hemen hemen aynıdır. Konsinye satışların riskli oluşu, uygulamada müşterek hesap denilen ve konsinye satışları kısmen garanti altına alan yeni bir satış şeklini doğurmuştur. Bu şekilde yapılan ihracat yine konsinye olmakla birlikte, konsinyatör tarafından

20 366 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ ihracatçıya asgari bir satış fiyatı garanti edilir ve bu fiyatla satış fiyatı arasındaki farkın giderler düşüldükten sonra kalan kısmı ihracatçı ile alıcı (konsinyatör) arasında paylaşılır. Konsinye ve müşterek hesap yoluyla yapılan ihracat genellikle, bir piyasaya ilk defa giren ve tanıtılmak üzere gönderilen mallar ile niteliği itibariyle satışı uzun süren, çürüyebilir ve bozulabilen malları kapsamaz. Konsinye ihracat talepleri ihracatçı birliklerine yapılır. Konsinye ihraç izinlerinin süresi 90 gündür. Konsinye olarak gönderilen malların fiili ihraç tarihinden itibaren 1 (bir) yıl içinde satılması gerekmektedir Konsinye SatıĢ ġeklinde Ġhracat ĠĢlemlerinin MuhasebeleĢtirilmesi Konsinye SatıĢ: Ürün bedelinin, ithalatçı tarafından ürünün satışı gerçekleştikçe kısım kısım ödenmesi şeklindedir. Satış işlemine aracılık eden dağıtım kanalı üyesine konsinyatör denir. Piyasaya yeni giren ürünleri, pazarda tutundurabilmek ve pazar payını artırabilmek için konsinye satış yöntemi tercih edilir. Bu yöntem uluslar arası pazarlara açılmak isteyen işletmelerinde benimsediği yöntemler arasındadır. Konsinye satıģ yöntemi aģağıdaki Ģekilde gerçekleģtirilir. Satışa konu olan ürünler yurt içindeki ve/veya yurt dışındaki satışa aracılık eden firmaya (konsinyatöre) sevk edilir. Satışa sunulan ürünler konsinyatör işletme tarafından alıcı bulunana kadar sergilenir (depolanır). NOT: Mülkiyeti üretici işletmeye aittir. Üretici işletmenin stoklarından çıkmasından itibaren tanzim hesaplarında veya ilgili stok hesaplarında alt hesap olarak izlenmesi tavsiye edilir. İhracat kapsamındaki konsinye ürünlerin satışı gümrük çıkışından itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekir. Satışa sunulan ürünlere alıcı bulunmasından sonra üretici (ihracatçı veya imalatçı işletme) konsinyatör işletme adına fatura düzenler. Konsinye satışa konu olan ürünün bedeli konsinyatör tarafından imalatçı veya ihracatçı işletmeye anlaşmalar süresince ödenir. Konsinye satış neticesinde konsinyatör işletme (satışa aracılık eden işletme) konsinye ticaret sözleşmesinde belirtilen komisyon bedelini imalatçı veya ihracatçı firmaya fatura düzenleyerek tahsil eder. (Bilgilendirme: İmalatçı veya ihracatçı bu komisyon bedelini 760 PAZARLAMA SATIġ VE DAĞITIM GĠDERLERĠ hesabına borç kaydeder. Dönem Sonlarında ise gider hesaplarına yansıtır.) İmalatçı veya ihracatçı firma ürünün satış faturasını düzenlediği tarih itibarı ile muhasebeleştirir ve ilgili stok hesaplarından düşer. Konsinye satışlarında, imalatçı ya da ihracatçı firmanın düzenlediği fatura tarihi aynı zamanda fiili ihracat tarihi olarak kabul edilir. (Faturanın düzenlendiği günkü TCMB kuru yabancı paralı satışlarda esas alınır.) Şayet Konsinye ürün yurt dışındaki konsinyatörler aracılığı ile gerçekleşmiş ise bu konsinyatörlerin aracılık hizmet bedeli için düzenlemiş oldukları faturaların tutarı Katma Değer Vergisine tabi değildir.

21 Ferudun KAYA 367 Örnek: ONUR AŞ ofis koltuğu üretimine başlamıştır. Bu ofis koltuklarını yurt içi ve yurt dışında pazarlamayı hedeflemektedir. Bu amaçla İspanya pazarında boşluk bulmuştur. Ofis koltuklarının konsinye ihracatı konusunda İspanya da yerleşik Vox firması ile sözleşme imzalamış ve sonra da gerekli işlemleri tamamlamıştır. 1. Maliyeti TL olan koltuklardan 1 tanesini Euro dan satılmak üzere Vox firmasına tarihinde Haydarpaşa gümrüğünden adet sevkiyatı gerçekleştirmiştir. (1 Euro = 2.20 TL dir.) tarihinde Konsinyatör Vox firması koltuklardan 50 tanesinin satıldığını Onur AŞ ye bildirmiştir. Onur AŞ bu satılan koltuklar için fatura düzenlemiştir. (1 Euro= 2.20 TL) 3. Aynı gün sözleşme gereği konsinye satışa aracılık eden Vox firması her koltuğun satışından 20.- Euro olmak üzere 50 koltuk için toplam Euro luk (1 Euro=2.20 TL kuru üzerinden) komisyon bedeli faturası düzenlemiştir. Onur AŞ de İş Bankası nda bulunan döviz tevdiat hesabından fatura bedelini transfer etmiştir tarihinde Euro luk satış faturası düzenlenen koltukların bedelinin İş Bankası na geldiği banka ihbarı sonucu anlaşılmıştır. (1 Euro=2.40 TL kuru üzerinden) Onur AŞ de tarihinde bankaya gelen tutarın döviz tevdiat hesaplarına aktarılması talimatını vermiştir. Banka 100 Euro işlem ücreti keserek bakiyeyi Onur AŞ nin hesaplarına işlemiştir. 1. ONUR Aġ Mahsup FiĢi FiĢ Tarihi 01/10/2010 Kaynak Program Muhasebe Hesap Kodu Hesap Adı Detay Borç Alacak MAMÜLLER Yurt dışı konsinye mamuller Ofis Koltuğu (deri) MAMÜLLER Stoktaki mamuller Ofis koltuğu (deri) Açıklama TOPLAM Vox firmasına konsinye satış için sevkıyatı gerçekleştirilen koltukların stok çıkış kaydı. (1.000 adet x 150 Euro dan= euro x 2.20 TL= TL dir) 2. ONUR Aġ Mahsup FiĢi FiĢ Tarihi: 15/10/2010 Hesap Kodu Hesap Adı Detay Borç Alacak 120 ALICILAR HS Yurt dışı alıcılar İspanya Vox Firması 601 YURT DIġI SATIġLAR HS İspanya Vox Firması Konsinye Koltuk Satışı Açıklama Konsinye bırakılan koltuklardan 50 tanesi 150 Euro dan (1 Euro = 2.20 TL kuru üzerinden) konsinyatör tarafından satılmıştır. Bunun üzerine Onur AŞ fatura düzenleyerek Vox firmasına gönderilmiştir. ONUR Aġ

22 368 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ FiĢ Tarihi: 15/10/2010 Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak SATILAN MAMÜLLER MALĠYETĠ İspanya Vox Firması Konsinye koltuk satışı MAMÜLLER HS Yurt dışı konsinye mamuller Ofis Koltuğu (deri) İspanya TOPLAM Açıklama Konsinye olarak İspanya ya sevkıyatı gerçekleştirilen koltukların maliyet hesaplarına 150 TL maliyet bedeli ile devredilmesi kaydı. (50 x 150.TL = TL) 3. ONUR Aġ Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak 760 PAZARLAMA SATIġ VE DAĞ. GĠDERLERĠ Komisyon Giderleri Yurt dışı komisyon gideri Konsinye satış komisyon gideri 102 BANKALAR HS T. İş Bankası Döviz Tevdiat Hs. Açıklama İspanya daki konsiye bırakılan koltukların satışına aracılık eden Vox firmasına ödenen komisyonun muhasebeleştirilmesi. (50 adet x 20 Euro dan= Euro) x 2.20= TL 4. FiĢ Tarihi: 25/11/2010 Hesap Kodu Hesap Adı Borç Alacak Açıklama BANKALAR HS T. İş Bankası Döviz Tevdiat Hs. (150x50 adet=7.500 Euro-100=7.400 E) (7.400x2.40= TL) PAZARLAMA SATIġ VE DAĞ. GĠDERLERĠ Komisyon Gideri Banka işlem gideri T. İş Bankası (100.- x 2.40= 2.40TL) ALICILAR HS Yurt dışı alıcılar İspanya Vox Firması YURT DIġI SATIġLAR HS İhracat kur farkı geliri Euro TOPLAM Konsinye olarak sevk edilen koltukların bedeli (1 Euro=2.40 TL kuru üzerinden) ONUR AŞ nin bankasına transferinin muhasebeleştirilmesi, T. İş Bankası 100.-Euro komisyon kestikten sonra bakiyeyi işletmenin döviz tevdiat hesabına aktarmıştır. Not: Konsinyetörden alınan hizmetten yurt dışında yararlanıldığı için ödenen komisyon bedelleri için KDV hesaplanmaz.

23 Ferudun KAYA 369 Eğitim, meyvenin kendisi değil, ilgi ağacından meyve toplamaya yarayan bir merdivendir AÇIK HESAP ÖDEME ġeklġnde ĠHRACAT Bernard Shaw İhracatçı firma tarafından malın gönderilmesinden sonra,vade ( gün) bitimine kadar, ithalatçı tarafından ödeme vaadi veya garantisi veren belge vermeksizin teminata bağlanmış ödeme şeklidir. 184 Açık hesap ödeme Ģeklinde aģağıdaki süreç izlenir: İthalatçı firma ile ihracatçı firma vade üzerinde anlaştıkları bir sözleşme imzalarlar. Dış ticarete konu malı, ihracatçı firma, ithalatçı firmanın ülkesine gönderir. İthalatçı firma ihracatçının gönderdiği vesaikler ile malı gümrükten çeker. İthalatçı firma vade sonunda malın bedelini ihracatçının bankası üzerinden ihracatçıya öder. Bu ödeme şeklinde ithalatçı firma için caziptir ve risk minimumdur. İhracatçı firma açısından risk yüksektir. İthalatçı firma mal bedelini vadesinde ödemeyip ihracatçının göndermiş olduğu poliçeyi kabul eder ise o zaman ödeme şekli kabul kredili mal mukabili şekline dönmüş olur. Uygulama: Derya Anonim Şirketi Fransa daki Next Firması ile Euro Tutarında halı ihracatı konusunda sözleşme imzalamışlardır tarihinde yasal işlemler tamamlanmış ve fatura düzenlenerek sevkiyat Haydarpaşa gümrüğünden sevkiyat yapılmıştır. Fiili ihracat tarihinde açık hesap ödeme şeklinde gerçekleşmiştir (1 Euro = 2 TL kuru üzerinden). Ġstenilen: Açık hesap şeklinde yapılan ihracat kaydını muhasebeleştiriniz. TÜMER Aġ Mahsup FiĢi FiĢ Tarihi: 01/11/2011 Kaynak Program Muhasebe Hesap Kodu Hesap Adı Detay Borç Alacak 120 ALICILAR HS Yurt Dışı Alıcılar W Firması 601 YURT DIġI SATIġLAR HS İplik TOPLAM Açıklama İhracat kaydı TL = MEGEP, (2008). Muhasebe ve Finansman İhracat Kayıtları,Ankara, ss program_modul/modul_pdf/344mv0042.pdf, [Erişim: ].

24 370 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ AKREDĠTĠF (Letter Of Credit-L/C) 185 Yurt dışı alımlarda ihracatçı ile ithalatçının birbirlerine yeterince güvenmediği durumlarda, araya uluslararası güvene sahip bankalar girmektedir. Bankalarda akreditif biçiminde bu işlemleri takip etmektedir. Akreditif hem ithalatçıyı hem de ihracatçıyı koruyan bir işlemdir. Akreditif, uluslararası ödemelerde; Vesikalı Kredi, Kredi Mektubu, Vesikalı Kredi Mektubu, Ticari Kredi Mektubu gibi aynı anlama gelen çeşitli deyimlerle kullanılmaktadır. Akreditif; ihracat bedelinin ödenmesi konusunda, ithalatçının ve ihracatçının sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmelerinden sonra ve buna dair belgeleri ibraz etmeleri koşulu ile ödemenin yapılabileceğine ilişkin ithalatçının bankası tarafından düzenlenen bir tür yazılı teminattır. 186 Şartlı bir ödeme taahhüdü olarak tanımlanabilir. İthalatçı (amir), bankasından (amir banka-issuing bank) ihracatçı (lehtar-beneficiary) lehine bir akreditif açmasını (küşat mektubu) ve ihracatçının ülkesindeki bankası (muhabir banka-negotiating bank) aracılığıyla haberdar edilmesini ister. İhracatçı akreditifte belirtilen şartlara uygun olarak ve belirtilen süre içinde malların yüklendiğine dair gerekli belgeleri (vesaikleri) doğru, eksiksiz, kurallara uygun ve kredinin geçerlilik süresi içerisinde bankasına sunar. Banka ihracatçı tarafından kendisine sunulan bu belgeleri inceleyerek sözleşme şartlarına uyulup uyulmadığını araştırır. Banka belgeleri inceledikten sonra, sözleşmeye uygun bulunan bu belgeleri ithalatçının bankasına (amir bankaya) gönderir. Amir banka akreditif şartlarına uygunluğu inceledikten sonra ihracata konu olan mal bedelini ihracatçının bankasına transfer eder. Uluslararası platformda akreditife ilişkin düzenleyici kararlar, 1919 yılında ticari hayatta liberalizasyonu sağlamak, iş dünyası için ortak bir politika tespit etmek amacıyla kurulan ve merkezi Paris te bulunan Milletlerarası Ticaret Odası (MTO- ICC) nca alınmaktadır. MTO tamamen özerk nitelikli bir kuruluş olup, resmi bir niteliği yoktur. Bir başka deyişle, MTO nun aldığı kararlar tavsiye niteliğindedir. MTO akreditifler hakkında uygulanmak üzere yeknesak kurallar tespit etmiştir. Bu kurallar, ilk defa MTO nun 1933 yılında Viyana da toplanan 7. Kongre sinde kabul edilmiş ve daha sonra 1951, 1962, 1974 ve 1983 de gözden geçirilmiştir. MTO nun 1993 de gözden geçirerek 500 sayılı broşür ile uygulamaya koyduğu kurallar bugün de geçerlidir. 500 sayılı broşürde yer alan kurallar emredici nitelikte olmayıp, taraflar arasında başka türlü anlaşma olmayan hallerde uygulanır. Diğer bir ifadeyle 500 sayılı kuralların uygulanmasında, sözleşme serbestîsi ilkesi hâkimdir. Akreditif işleminde birbirinden farklı üç sözleşme vardır. Bunlar; 1. İthalatçı ile ihracatçı arasında yapılan bir satış sözleşmesi, 2. Akreditifin açılması için ithalatçı ile amir banka arasında akreditif açtırma teklif mektubu kullanılarak düzenlenen bir sözleşme, Kaya, Ferudun, (2011). Dış Ticaret ve Finansmanı, Beta Yayıncılık, İstanbul: 2011, ss Yaser Gürsoy (2005), Dış Ticaret İşlemleri, Bursa: Ekin Kitabevi, ss

25 Ferudun KAYA İthalatçı ile ihracatçı arasında alım-satımı kararlaştırılan malla ilgili ödemenin yapılmasına ilişkin sözleşmedir. Milletlerarası Ticaret Odası (MTO) tarafından düzenlenen yeknesak kurallar genel kabul görmüş kurallar olup en son düzenleme 1 Temmuz 2007 tarihli 600 No lu yayınla getirilmiştir Akreditif ĠĢleminin Özellikleri Uluslararası ticarette en sık kullanılan ödeme şeklidir. Akreditif hem ihracatçıyı, hem de ithalatçıyı koruyan bir işlemdir. Akreditif, ithalatçının verdiği talimat doğrultusunda, ithalatçının çalıştığı bankanın belirli bir meblağa kadar ve belirli bir vade için istenilen koşulların yerine getirilmesi ve ihracatçı tarafından ihraç edilen malların ihracına ilişkin belgelerin ibrazı karşılığında ihracatçıya ödeme yapılacağını taahhüt etmesidir. İthalatçı firma, kendi bankasına verdiği emirle ithal edeceği malın karşılığını ihracatçı firmanın bankasına, mal ihraç edildiği takdirde ödemeyi taahhüt ettiğini bir kredi mektubu ile bildirir. Bu kredi mektubu akreditiftir. Bu sistem, diğer ödeme yöntemlerine göre daha pahalı olmasına rağmen, en güvenilir olanıdır. Hem satıcıya hem de alıcıya çeşitli faydaları vardır. Mal bedelinin banka taahhüdünde olması, transfer riskinin büyük ölçüde ortadan kalkması, satıcı ve alıcının kredi imkânı elde etmesi, gerekli koşulların yerine getirilmesinin bankaca sağlanması bu faydalar arasındadır. Akreditifte bankalar ve belgeler üzerinden işlem yaparlar. Çünkü akreditif işlemleri mallarla ilgili olmayıp yapılacak hizmet ve işlerle ilgilidir. Akreditifler dayandırıldıkları satış sözleşmelerinden veya diğer sözleşmelerden ayrı işlemlerdir. Akreditif sözleģmesi ile ilgili bir örnek: Beta Dış Ticaret Şirketi Kanada'ya ihracat yapmayı düşünmektedir firma Meksikalı alıcının kredi alabilirliliği ve iş hayatı hakkında son derece kısıtlı bilgiye sahiptir. Ayrıca alıcının ülkesindeki ithalat düzenlemeleri hükümet tarafından her an değişikliklere uğrayabilmektedir. Bu durumda ihracatçı ödemenin akreditifle yapılması ve kredinin Türkiye deki bir banka tarafından teyit edilmesi konusunda ısrarlı olabilir. Beta A.Ş. böylece kendisini alıcının herhangi bir negatif davranışına ve politik risklere karşı garanti altına almış olur. Öte yandan ithalatçı malların yüklenip sevkiyatın yapılmakta olduğunu gösteren belgeleri satıcı sunmadan, ödemenin yapılmayacağını bilmenin güveni içinde olacaktır. Fakat mal kalitesinin yeterliliği konusunda, ithalatçının herhangi bir garantisi bulunmayacaktır. Çünkü bankaların yükümlülüğü, ihracatçının verdiği belgelerin akreditif koşullarıyla uygun olup olmadığını ödemeden önce saptamaktır, ilgili satış sözleşmesine uygun olup olmadığını incelemek görevi değildir. Bu dörtlü ilişki aşağıdaki şekilde gösterilebilir.

26 372 ULUSLARARASI TİCARET İŞLEMLERİ ve MUHASEBESİ Akreditifli Ödemede ĠĢlem AkıĢı ĠHRACATÇI (LEHDAR) AKREDĠTĠF ĠġLEMLERĠ < SatıĢ AnlaĢması (1) > > (5) Mallar (11) > ĠTHALATÇI (AMĠR) Belgeler(7) Para (10) Kredi (2) Başvurusu İhbar (4) Para(6) Belgeler (10) MUHABĠR (TEYĠT EDEN) BANKA Belgeler (8) > <---- Kredi (3) <---- Para (9) AMĠR BANKA 1. İhracatçı ve ithalatçı (alıcı ile satıcı) arasında akreditifle ödemeyi gerekli kılan bir malın alım-satımı için satış sözleşmesi yapar. Bu sözleşmede malın cinsi, vasıfları, miktarı, fiyatı, döviz cinsi, malların sevki, satış şekli ve ödeme şekli (akreditif sözleşmesidir) yer alır. 2. İthalatçı amir bankaya ihracatçı lehine kredi açması için talimat verir. Akreditif metninde, ihracatçıya, ancak malları sevk ettiğini tevsik eden belgeleri muhabir bankaya sunmasından sonra ödemenin yapılabileceği hükmü bulunur. 3. Amir banka ihracatçının ülkesindeki bir bankadan krediyi ihracatçıya ihbar etmesini veya teyit etmesini ister. Kısaca ithalatçının bankası akreditifi ihracatçının ülkesindeki muhabir bankaya iletir. İthalatçının bankasının hazırladığı akreditif metnine küģat mektubu denilmektedir. Muhabir bankadan, ihracatçıya akreditifin açıldığını ve ödeme için hangi belgelerin gerekli olduğunu bildirmesi istenir. 4. Muhabir banka ihracatçıya krediyi ihbar eder veya teyit eder. Muhabir banka akreditifin koşullarını inceler ve akreditif metninin bir suretini ihracatçıya bildirir. Dolayısıyla muhabir banka ihracatçıya krediyi ihbar eder veya teyit eder. 5. İhracatçı, akreditif şartlarını yerine getirebileceğine inandığı an artık malları yükleme ve gönderme durumuna gelmiştir. 6. İhracatçı, yüklemeyi belgeleyen belgeleri kredinin bulunduğu bankaya sunar. Bu banka akreditif kurallarınca belirtilen teyit eden banka veya ödemeyi ve poliçeyi kabul eden muhabir banka olabilir. 7. Banka belgelerin akreditif şartlarına uygunluğunu kontrol ettikten sonra kredi, belgeler sözleşme koşullarına uygun bulunursa akreditif bedeli (mal bedeli) ihracatçıya ödenir veya gerekiyorsa ihracatçının tanzim edeceği poliçeyi kabul eder veya ciro eder. Akreditif ciroyu içermekte ise banka rucü etmeden (dönüş hakkı olmadan) ödemeyi yapar. Eğer akreditif teyit edilmemişse rücu (dönüş) söz konusu olur. Uygun bulunmadığı takdirde ihracatçıdan gerekli düzeltmeleri yapmasını ister. Akreditif ciroyu içermekte ise banka bu işi rücu etmeden yapar.

27 Ferudun KAYA Muhabir banka belgeleri ve varsa ciro edilmiş poliçeyi ithalatçının bankasına (amir bankaya) gönderir. 9. Amir banka belgelerin akreditife uygunluğunu kontrol ettikten sonra, a. Eğer ihracatçı dokümanları direkt olarak amir bankaya yolladı ise ihracatçıya veya fonun bulunduğu muhabir bankaya ödemeyi yapar. b. Daha önce kararlaştırıldığı şekilde muhabir bankaya veya teyit eden bankaya ya da poliçeyi kabul eden veya ciro eden herhangi bir bankaya geri ödeme yapar. 10. Amir banka tarafından belgelerin akreditife uygunluğu tespit edildikten sonra akreditif miktarının daha önce yapılan anlaşma şartları çerçevesinde ödenmesi için belgeler ithalatçıya sunulur. İthalatçının komisyon dâhil akreditif bedelinin tamamını bankasına ödemesinden sonra banka malların mülkiyetini ithalatçıya devreder. 11. İthalatçı malları teslim edecek olan nakliyeciye taşıma belgelerini gönderir. İthalat konusu işlemlere ilişkin vesaiki alan ithalatçı gümrük idaresine müracaat ederek işlemleri ikmal eder ve mallarını teslim alır Akreditifli Ödemede Taraflar 187 1) Amir (Appliant for the credit): Malların ithalatçısı (alıcısı) ve akreditif bedelini ilk talepte ödeyecek kişidir. 2) Amir Banka (Açan Banka/Issuing/Opening Bank): İthalatçının bankası olup, ihracatçı lehine akreditifi açan bankadır. Küşat mektubunun amir banka tarafından muhabir bankaya gönderilmesiyle akreditif açılmış olur. İhracatçı akreditif vadesi içinde istenilen koşulları yerine getirirse ve bunlar ile ilgili belgelerin incelenmesi sonucu akreditif şartlarına uygunluğu durumunda ödeme yapmakla yükümlüdür. 3) Muhabir Banka (Ġhbar Bankası/Advising Bank): İthalat konusu malların bedelini ödeyen bankadır. Bir başka ifade ile akreditif açıldığının ithalatçıya ihbar edildiği, teyit edildiği ve ihracatçıya ödemenin yapıldığı bankadır. Söz konusu banka, sadece akreditifin açıldığına ilişkin bilgiyi satıcıya bildirimde bulunursa ihbar bankası adını alır. İhbar bankasının ihracatçıya karşı ödeme konusunda herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Yalnızca ihracatçını akreditif sözleşmesinde istenen belgeleri eksiksiz olarak kendisine ulaştırılıp ulaştırılmadığını denetler. Ayrıca gerekli belgelerin ibrazı halinde ödemede bulunacağına ilişkin kendi taahhüdünü de ekleyerek satıcıya bildirimde bulunursa teyit bankası-confirming bank olarak adlandırılır. 4) Lehtar: Lehine akreditif açılan ihracatçı (satıcı) lehtar olarak tanımlanır. 188 Akreditif konusu malların gönderilmesine ilişkin belgeleri aracı bankaya ibraz eder. Aracı bankanın belge incelemesinden sonra ihracat bedelini tahsil eder Alptekin Güney (2007). Banka İşlemleri, İstanbul: Beta Yayınları, s Kızıl ve Sogur, 1995:54.