Gr_1 1) En çok kullanılan jeomorfolojik indis uygulamalarından 3 tanesinin isimlerini yazınız.

Transkript

1 Gr_1 1) En çok kullanılan jeomorfolojik indis uygulamalarından 3 tanesinin isimlerini yazınız. 1. Akarsu Uzunluk - Gradyan İndeksi *SL=(ΔH/ΔL)L 2. Vadi Tabanı Genişliği-Vadi Yüksekliği Oran 3. Drenaj Havzası Asimetris 2) Jeomorfolojik indisler genellikle hangi çalışmalarda kullanılır? Tektonik ve yer şekli gelişimi, dolayısıyla jeomorfolojik süreçler arasındaki ilişkileri ortaya çıkarak bu tür çalışmalar Tektonik Jeomorfoloji çalışmaları içinde değerlendirilir ve aktif tektonik araştırmalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Gr_2 1) Genişleme rejimine özgü yüzey şekilleri nelerdir? İçlerinden bir tanesini şekil ile açıklayınız. Türkiye den ve Dünya dan birer örnek veriniz. 1. OKYANUS ORTASI SIRTLARI 2. KITASAL RİFTLER VE GRABEN SİSTEMLER 3. ÇEK-AYIR HAVZALA Ölü Deniz Çek- Ayır Havzası Kuzey Anadolu Fayı (KAF) BOYUNCA UZANAN ÇEK-AYIR HAVZALARI 2) Graben sistemleri kaça ayrılır. Şekil ile açıklayınız. Riftler kendi içlerinde mekanizma (pasif ve aktif rift) ve geometri (simetrik ve asimetrik rift) olarak ikiye ayrılırlar.

2 Aktif ve pasif rift sistemleri. Aktif riftler volkanik faaliyetlerin tetiklemesiyle oluşurlar. Simetrik ve asimetrik rift sistemlerinin blok diyagramları Gr_3 1) Vadilerin jeolojik önemini kısaca açıklayın Vadiler jeolojik açıdan çok önemli oluşumlardır. Jeolojide temel prensip kıta kabuğunun görünen kısmından çok yer altı ve yer üstü arasındaki ilişkilerin kurulabilmesidir. Ve jeoloji mühendisleri ile yerbilimleri üzerine çalışan mühendisler bu ilişkiyi kurabilmek ve üç boyutlu düşünebilmek için bazı yol göstericiler kullanmalıdır. Jeofizik gibi kompleks yöntemler dışında kullanılan en önemli ve ilk akla gelen yöntem vadilerin yorumlanmasıdır. Vadilerin ilk kullanımı harita alım tekniklerinde ve harita yorumlama da V kuralı dediğimiz kural ile birlikte kullanımıdır. Bu kural sayesinde tabaka konumları ve eğimleri belirlenebilir. Vadilerin diğer bir kullanımı ise dere yataklarında aşınmış birimler arasında tabakaların konumlarının ve istiflerin gözlenebilmesidir. Arazi çalışmalarında ilk olarak akarsular tarafından aşındırılmış vadilerin incelenmesi bölge jeolojisi ve istifi hakkında çok önemli bilgiler verebilir. Vadiler ayrıca plaka tektoniği ve aktif tektonik alanında yapılan fayların yaşlandırma ve atım analızlerinde hendek çalışmalarının yapılmasını kolaylaştırmakta hatta doğal olarak hendek görevi görmektedir

3 2) Yarma vadiyi tanımlayın ve oluşma şekillerinden üçünü açıklayın İlk eğime ve tabakaların meyiline uymayan vadilere yarma vadi denir. 1) Akarsuların geri geri oymasıyla oluşan yarma vadiler: Bu tip vadiler küçük ölçülüdür. Yamaçtan aşağı inen akarsuyun su kütlesi (P) noktasına doğru artacağından aşındırması da artacaktır. (P) noktası kaide seviyesinden itibaren aşınma geri geri olacaktır ve nihayet denk eğri oluşacaktır ve akarsu sırtın içine gömülecektir. 2) Taşma ile oluşan yarma vadiler: Su ile dolu bir çanak (bir göl) ele alınırsa, buradan çıkan bir akarsu (ayak) bulunsun. Ayak adı verilen bu akarsu, yatağını yavaş yavaş derinleştirdikçe gölün suyu da boşalmaya başlar ki, göl çanağı ile daha aşağıdaki yerel kaide seviyesi arasında bir yarma vadi oluşur 3) Antesedans yarma vadiler: Buradaki anlamı, akarsu içinde yarma vadiyi oluşturduğu dağdan daha eskidir. 4) Epijenik yarma vadiler: Yumuşak tabakaların bulunduğu bir yerde eğim güderek akan bir akarsu, vadisi içinde gömülürken altta sert bir kütleye rastlarsa, oyulmanın devamı boyunca burayı yarar ve sonra bu sert kısmın etrafındaki yumuşak kütle süprülür gider, sert kütle sivrilir kalır. Gr_ 4 1. Ülkemizde buzulların etkisiyle oluşan sirk çanaklarının daha çok dağlarımızın kuzey kesimlerinde yer almasının nedeni nedir? Bakıdan dolayı ülkemizde Kuzeye bakan yamaçlar daha az Güneş görmektedir. Bunun sonunca buzullaşma Kuzeye bakan yamaçlarda yoğunlaşmıştır. 2. Şekilde belirtilen boşluklara buzul çökellerine bağlı gelişen yapıları yazını ve yapıları bağlı oldukları oluşum kökenine göre ayırınız. TİL kökenli olanlar; Morenler (moraines) ve Drumlin. TABAKALANMIŞ SÜRÜNTÜ kökenli olanlar; Yıkanma düzlüğü (selinti ovası) Kame, Esker, Kattle Lake.

4 Gr_5 1-)Dönemli ve dönemsiz terasların kesitlerini çizerek kısaca açıklayınız. Dönemli (Paired) Teraslar: Aynı yükseklikte karşılıklı kenarları olan teraslara dönemli teraslar denir. Akarsuyun derine aşındırmasından kaynaklı akarsu yatağının her iki tarafında da eş yükseklikler oluşur. Dönemli teraslar nehir gençleşmesinden kaynaklanır. Dönemsiz (Unpaired) Teraslar: Bu tip teraslarda akarsu, havzanın bir tarafının yanal ve derine aşınması, diğer tarafının aşınmaya olan dirençli olması ile oluşur, geriye aşınmaya dayanıklı olan teras kalır. Akarsuyun yönünün değişmesiyle dönemsiz teraslar oluşur.

5 2-)Flüviyal terasların oluşum şekillerini açıklayınız. 1.Erozyon ile - Yanal erozyon ve depolanma ile basamak oluşumu - Nokta barların alüvyon örtü tutması; değişken kalınlıklar 2.Depolanma ile - Vadi dolgusunun aşınmayan yüzeylerinin meydana getirdiği Basamaklar Değişik kalınlıklarda örtü alüvyon birikimi Gr_6 1) Sayısal yükseklik modelinde kullanılan analizler nelerdir? akarsu/vadi drenaj alanları ve profilleri, bu vadilere ait hipsometri (alan/yükseklik) eğri ve integral değerleri (HI); drenaj havzası asimetrisi(af); dağ cephesi eğrilik oranı (Smf indeksi);vadi tabanı genişliğinin vadi yüksekliğine oranı(vf ) indeksi enine profil analizleri, ve vadi tabanı genişliğinin vadi yüksekliğine oranı (Vf indeksi) hesaplamaları, bakı ve eğim analizleri, vadi yoğunluğu ve yükselti frekans analizleri, Nisbi Rölyef (Relative Relief) hesaplamalarıdır. 2) sayısal yükseklik modelinde kullanılan bakı analizlerini açıklayınız. Jeomorfolojide bakı özellikleri ve bakı yönü hem yer şekillerinin oluşum süreci hemde sonuçları açısından önemli bir faktördür. Bakı etkisi güneş radyasyonunu alma, hakim rüzgar ve yağış getiren hava kütlelerine bakış açısından ayrışma erozyon ve yarılma gibi olaylarda etkisini gösterir. Bitki örtüsü ve toprak oluşumu da bakı özelliklerine göre farklılık gösterir. Ayrıca yerleşmelerin dağılışı tarımsal faaliyetlerinin çeşidi ve tarımsal ürün yetişme ortamı optimizasyonu açısından bakı şartlarının önemli etkisi vardır. Bu nedenle hem yer şekillerinin bir yerden diğerine değişen karakterinin incelenmesinde, hemde yerleşme ve diğer etkinlikler gibi beşeri aktivitelerin dağılışı ile bakı şartları arasındaki ilşkinin kurulması gerekir

6 Gr_7 1) Horst ve Grabenin oluşum mekanizmasını şekil ile açıklayın. Grabenler çöküntü havzaları, horstlar ise yükselme bölgeleri olarak gelişirler. Tektonik hareketlerle sıkışma ve genişleme rejimlerine bağlı olarak olusurlar. fay hattında kırılma sonucu yukarıda kalan kısma horst, alçakta kalan kısma graben denir. 2) Sıkışma rejiminde gelişmesini beklediğiniz yapılardan beş tanesinin ismini yazıp, şeklini çizin. Antiklinaller Senklinaller Sıkışma Zonları DİKKAT! arkadaşlar sıkışma zonu soldaki şekildir. sağdaki şekil çek ayır havzasıdır. Nap, Klip ve Tektonik Pencere

7 Horst ve Grabenler Gr_ 8 Gr_9 1) doğrultu atımlı faylarda oluşan yüzey şekilleri? Çizgisel vadiler (linear valleys), ötelenmiş nehirler (offset streams), sapmış nehirler (deflected streams), basınç sırtları (pressure ridge), fay dikliği (fault scarp), bank (bench), kaynak (spring), fay gölü (sag pond) doğrultu atımlı faylarla gelişen önemli tektono-morfolojik yapılardır 2) tektonik morfolojinin önemi nedir? Tektonik jeomorfoloji aktif fayların tanınması, jeolojik yapıların oluşumu, sismik tehlike değerlendirmesi, ve dünya yüzeyinin oluşumu gibi konuları içeren uygulamaları inceleyen bir bilim dalıdır tektonik için çok önemlidir.

8 Gr_10 1-) Vadi unsurları ile vadi oluşum evrelerini açıklayınız. Dünyadan örnek veriniz. Vadi oluşumu Vadi oluşumu çizgisel akışla başlar ve akarsuyun aşındırma ve biriktirme etkilerine göre gelişir. Vadilerde izlenen jeomorfolojik oluşumlar aşınım ve birikim olmak üzere iki kategoride gelişir. Bir akarsu havzasındaki aşınım sadece yatak içerisinde gelişen kazıma olmayıp tüm drenaj havzasında, çözülme ve kütle hareketleri yoluyla oluşan malzemenin yerinden sökülüp yatağa aktarılmasını da kapsar. Aşınma esnasında akarsu yatağı boyuna ve yanal yönde biçim değiştirir. Bu biçim değiştirme esnasında oluşan yerşekilleri jeomorfolojik evrimin belirli aşamalarında farklılıklar gösterir.

9 2-) Akarsu gücünün azalması genelde hangi nedenlere bağlı olarak gelişir? Maddeleri yazınız. Herhangi bir maddeyi çizerek açıklayınız. 1. Eğim azalması. Dik topoğrafyadan düzlüklere geçiş, tektonik ve yatak uzunluklarının artması. 2. Tıkanma ve sellenme. Birikinti koni ve yelpaze setlemesi, ana nehrin yan dereyi setlemesi, kütle hareketi, volkanizma, buzul, kumul setlemesi. 3. Yayılmadan kaynaklanan güç azalması. Yüksek alandan düzlüğe geçişin yolaçtığı yayılma, taşkın yayılması, kollara ayrılma. 4. Su kütlesinin azalmasından kaynaklanan güç azalması. Buharlaşma, iklim kuraklaşması, sızma. 5. Yükün artmasına bağlı çökelme. Kaynak alanda çözülme ve kütle hareketlerinde artış, tektonik yükselme, buzullaşma, bitki örtüsünün seyrekleşmesi 6. Kapma 2)Akarsuların jenetik sınıflandırmasını yapınız. Akarsular genelde şu şekilde sınıflandırılmaktadır: a) Konsekan akarsular (Consequent stream) b) Subsekan (Subsequent) c) Obsekan (Obsequent) d) Resekan (Resequent) e) İnsekan (Insequent) f) Superimpose/Binik (Superimposed) g) Antesedan (Antecedant)

10 Gr_11 1_) Kıyı çizgisi nedir? Kaç tip kıyı vardır? Kıyı çizgisi: Deniz, göl ve akarsularda herhangi bir anda suyun kara parçasına değdiği noktaların birleşmesinden oluşan ve hava koşullarına göre değişen doğal çizgidir. enine kıyılar,boyuna kıyılar,ria tipi kıyılar,dalmaçya,limanlı,haliç tipi,fiyort tipi,resif olmak üzeree 8 adet kıyı tipi vardır 2_) Kıyıların şekillenmesinde etkili faktörler nelerdir? Kıyı Şekillenmesinde Etkili Faktörler Dalgalar Akıntılar Gel-git Akarsular Buzullar İç kuvvetler Kıyıdaki dağların uzanış biçimi Canlılar(mercanlar)(en az etkili) Rüzgarlar(dolaylı etkiye sahip) Gr_12 1-) volkanik yeryüzü şekillerinden 3 tanesini yazıp kısaca açıklayınız.

11 Lav, yanardağ patlaması sırasında dışarı çıkan erimiş kayalardır. Maar,, püskürme veya patlamayla birlikte lav ve mağmanın oluşturduğu, geniş, hafif kabarmış bir kraterdir. Krater gölü, yanardağların kraterinde suların toplanmasıyla oluşan göllere denir. KALDERALAR: volkanik kökenli, kazan şeklinde çok büyük çöküntü. Bu çöküntülerin içi su dolduğunda kaldera gölü oluşur. STRATOVOLKAN, pek çok sertleşmiş lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkandır YANARDAĞ KRATERİ: konik şekilde, hatta sıkça baca biçiminde olan, içinden magmanın çıktığı yanardağ ağzı, çöküntüsü. Genelde yanardağın zirvesinde bulunur 2-) kalderalar nasıl oluşur. Açıklayınız Kalderalar volkanik faaliyet sonucunda magma haznesindeki magmanın boşalarak dayanımsız hale gelen hazne tavanının çökmesiyle oluşur. Bu çöküntü daha sonra suyla dolarak bir göl oluşabilir 3-) maar nedir? Hangi koşullarda oluşur. Maar,, püskürme veya patlamayla birlikte lav ve mağmanın oluşturduğu, geniş, hafif kabarmış bir kraterdir. Maar tipik olarak suyla dolu ve sığkrater gölü görünümündedir. Maarlar 60 metreden 2000 metre çapa ve 10 metreden 200 metreye kadar derinliğe sahip olabilirler ve çoğunlukla doğal göldeki gibi suyla doludurlar. Çoğu maar volkanik kayaların alçak kenarında oluşmuştur. Gr_13 1) Neotektonik dönem kavramını açıklayınız. Herhangi bir bölgede, son tektonik rejim değişikliğini izleyen ve günümüzde de süren döneme Neotektonik Dönem denir. 2) Plaka tektoniğini blok diyagram çizerek levha sınırlarını üzerinde gösteriniz?

12 Gr_14 1)Akarsu gücünün azalması nelere bağlıdır?maddeler halinde yazınız.3 tanesini açıklayınız. 1. Eğim azalması: Dik topoğrafyadan düzlüklere geçiş, tektonik ve yatak uzunluklarının artması. 2. Tıkanma ve sellenme: Birikinti koni ve yelpaze setlemesi, ana nehrin yan dereyi setlemesi, kütle hareketi, volkanizma, buzul, kumul setlemesi. 3. Yayılmadan kaynaklanan güç azalması: Yüksek alandan düzlüğe geçişin yol açtığı yayılma, taşkın yayılması, kollara ayrılma. 4. Su kütlesinin azalmasından kaynaklanan güç azalması: Buharlaşma, iklim kuraklaşması, sızma. 5. Yükün artmasına bağlı çökelme: Kaynak alanda çözülme ve kütle hareketlerinde artış, tektonik yükselme, buzullaşma, bitki örtüsünün seyrekleşmesi. 6. Kapma 2)Akarsuların jenetik sınıflandırmasını yapınız. a) Konsekan akarsular (Consequent stream) b) Subsekan (Subsequent) c) Obsekan (Obsequent) d) Resekan (Resequent) e) İnsekan (Insequent) f) Superimpose/Binik (Superimposed) g) Antesedan (Antecedant) Gr_15_1-8 Türkiye de bulunan volkanik dağlardan beşini harita üzerinde gösteriniz.

13