Türk Dünyası Ortak İletişim Dili. Prof. Dr. Gülzura JUMAKUNOVA Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Öğretim Üyesi, Türkiye

Transkript

1 Türk Dünyası Ortak İletişim Dili Prof. Dr. Gülzura JUMAKUNOVA Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Öğretim Üyesi, Türkiye Geçen yüzyılın 90 lu yıllarında Sovyetler Birliğinin dağılması ve beş Türk Cumhuriyetinin bağımsızlığına kavuşmasıyla Türk Dünyası olgusu hem uluslararası arenada, hem de Türklerin kendi aralarında inkâr edilmeyecek vaka olarak ortaya konulmuştur. Bu olayı takip eden süreç içerisinde daha çok Türkiye Cumhuriyeti nin tek taraflı büyük çabaları sayesinde Türk toplulukları arasında siyasi, ekonomi, kültürel alanlarda iletişim sağlanmaya çalışıldı. Seneye 20. yılını dolduracak bu süreçte neredeyse sıfır noktasında olan ilişkilerde mutlaka belli bir yere gelindiği tartışılmaz. Daha çok tanışma, kaynaşma safhasında olan bu ilişkilerin seviyeli ve planlı şekilde yürütülmesi için bu birliğin adının konulması ve belli kurumlaşmaya, iç entegrasyona gidilmesinin farkına varılması bile büyük ilerleme sayılır. Bu açıdan geçen 2009 yılının 3 Ekiminde Azerbaycan ın Nahçıvan şehrinde yapılan 9.Türkçe Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirvesinin kararları Türk Dünyası ilişkilerinin stratejik planlaması, niyet belirleme açısından büyük önem arz etmiştir. Orada Türk İşbirliği Konseyinin, Türk Aksakallar Konseyinin ve Türk Akademisinin kurulmasına ilişkin kararlar alınmıştır. Söz konusu Zirvenin devamı niteliğinde bu yıl İstanbul da yapılan 10. Türkçe Konuşan Devletler Zirvesinden Türk Konseyi Genel Sekreterliğinin kurulmasının yanı sıra alınan çok önemli bir karar da, Türk Dünyası iletişim dilinin Türkiye Türkçesi olacağına dair karardır. Kararın çok yerinde ve zamanında alındığında, gerekliliğinde şüphe yoktur. Zaten bu 20 yıllık süreç içerisinde yapılan önemli bilimsel, kültürel toplantıların dinamiğine bakılırsa, Türkiye Türkçesinin giderek diğer Türk toplumları tarafından öğrenildiği, benimsendiği Türkçe sunulan bildirilerin giderek artmasından, hatta onu ortak iletişim dili olarak görmek istedikleri belirtilen tekliflerden de açıkça görülmekteydi. Böylece Türkiye Türkçesinin bir iletişim dili olarak seçilmesi bir dayatma yolu ile değil, Türkler arasındaki 20 yıllık bir entegrasyon sürecinin doğal akışı ve gereksinimi olarak ortaya konulmuştur. Burada bir küçük parantez açarak bu dilin neden bildirgede İstanbul Türkçesi denildiğine anlam veremediğimizi de belirtmeliyiz. Hatırlanacağı üzere Osmanlı yerine Türkiye Türkçesi adı verilen bir edebî dilin oluşturulması aşamasında, daha merkezi ve

2 entelektüel kesimin konuştuğu ağız olarak İstanbul ağzının seçilmesi dışında literatürde böyle bir kavram yoktur. Türk Dünyasının iletişim dilinin Türkiye Türkçesi olarak seçilmesi gibi onun kendi ismi ile ya da Anadolu Türkçesi olarak anılmasının hiç sakınacak tarafı yoktur. Mesele şimdi ortak iletişim dili olarak seçilen dilin faaliyet ortamlarını belirlemek, onu hem bilimsel, hem pratik açıdan geliştirmenin, güçlendirmenin yollarını aramak; bu amaçta çalışmalar yapacak kurumları tayin etmek ve görevlendirmektir. Bu tür işler, ancak Türk Dünyasının dille ilgili kurumlarının meseleye ciddi yaklaşımı, koordineli işbirliği ve o kurumların resmî düzeyde desteklenmeleri ile mümkün olacaktır. Türk Dünyası için bir iletişim dili neden gerekli? Ve neden bu dil Türkiye Türkçesi olmalı? Türk Dünyasının entegrasyonundan söz edecek olursak ve buna tam güvenimiz varsa bu soruların cevabını verme cesaretini de kendimizde bulmalıyız. Bu kadar büyük coğrafyaya ve bu kadar kalabalık nüfusa sahip bir toplumun kendi içinden ve aynı kökten gelen bir dile iç iletişim ve dış temsil için imkân tanıması kadar doğal bir şey olamaz. Nedenlerine gelince: 1) Türk Dünyası ilişkilerinin giderek artacağı ne kadar kesinse, ona bir ortak iletişim aracının gerekliliği de o kadar kesindir; 2) O iletişim dilinin günümüzde genel Türkçenin %40 lık kesiminin iletişim dili olan Rusça ile sınırlı kalmayacağı, İngilizce yanında Türkiye Türkçesinin giderek artmakta olan öğrenilme eğilimi ile de görülmektedir. 3)Türkçenin öğrenilmesi Türkiye nin uluslararası arenadaki itibarının, siyasi, ekonomik, askeri gücünün artmakta olmasının yanı sıra, ülkede dış Türkler için yapılan lisans, lisans üstü eğitim projeleri, yurt dışındaki eğitim kuruluşları, müzik, sinema gibi sosyokültürel alanlarda, ticaret, inşaat ve diğer yatırım projelerinin başarısı ile de açıklanabilir. 4) Türkiye Türkçesi şuan sahip olduğu % 43 lük oranına % 25 lik orana sahip Azerice de eklendiğinde (Bakınız, Türk dilleri konuşma oranı tablosuna) Türk Dünyası içinde büyük bir konuşan kitlesine sahip olduğu; 700 yıllık devlet dili tecrübesine sahip bir dilin mirasçısı, toplumun bütün dil ihtiyacını karşılayabilecek fonksiyonel açıdan gelişmiş ve oturmuş bir dil olması da göz ardı edilmeyecek hususlardır; 5) uluslar arası literatürde eskiden beri Genel Türkçenin esas temsilcisi olarak en çok araştırılmaya tabii tutulmuş ve dünya dillerinin çoğu ile çeviri sözlükleri, gramerleri olan bir dil olması onu teorik ve pratik yönden işlenmiş bir dil olarak örnek alınmasını gerekli kılıyor. Peki, Türkiye Türkçesi bu vasıfları ile bu büyük coğrafyanın iletişim dili olmaya hazır mı? Hazır değilse ne tür desteğe ihtiyacı var? Soruyu Astana da kurulmaya çalışılan Türk Akademisine büyük bir görev düşer diyerek yanıtlayabiliriz. Bu hususta zamanında Sovyetler Birliğinde denenen ve başarılı da

3 olunan bazı tecrübelerden, metotlardan da yararlanılması gerekir. Örneğin, bir iletişim dili olması istenilen dil ile ulusal diller arasında yapılan çeşitli amaçtaki sözlükler. Bunlar edebi dilin akademik sözlükleri olduğu gibi terimler, eşanlamlılar, zıt anlamlılar, deyimler, yalancı eşdeğerler sözlükleri, konuşma kılavuzları gibi karşılıklı etkileşim sağlayacak yayınlar olabilir. Edebi, ilmi kitapların çevrilmesi, ortak dergilerin yayımlanması da önemlidir. Çünkü birçok dilin atar damarı olmaya aday bir dilin kılcal damarlarını da diğer diller oluşturur ve her zaman onu besler. Türk Dünyasında yok olmaya yüz tutmuş birçok dil var. Ortak iletişim dilinin bu dillere büyük yardımı olacaktır. Türk dili ile ulusal diller arasındaki çeşitli amaçlı sözlüklerin yapılması bu dillerin sözvarlığının tam olarak ortaya çıkarılmasına ve fonksiyonel yapısının genişlemesine yol açacaktır. Eğitimde Türk üniversiteleri arasında lisans öğrenci değişimi, mastır, doktora tezlerinin savunulması ve ilkelerinde denklik meselesinin çözüme kavuşması ile ortak ders programlarının uygulanması da birçok engeli ortadan kaldıracaktır. Fırsattan yararlanarak, son yıllarda sıkça dile getirilmeye başlayan bir siyasî terim üzerinde, Türkçe Konuşan Ülkeler terimi üzerine durmak istiyorum. Türkçe Konuşan Ülkeler genelde Türkiye, Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan, belki ilerisi için Türkmenistan ve Özbekistan için kullanılmaktadır. Bu terimin neden Türk Cumhuriyetleri ya da Türk ülkeleri terimine tercih edildiği anlaşılmış değil. Adı geçen ülkeler resmi adını o ülkelerin Türk kökenli nüfusunun adından almış ülkeler. Yani kendisi Türk olmayıp, sadece dili Türkçe olan ülkeler değil. Türk dili de İngiliz, İspanyol, Fransız, Alman dilleri gibi farklı dili konuşan ülkelere yayılmış da değil. Zaten kendimiz bile doğru dürüst konuşmadığımız dillerimizi başkalar neden konuşsun? O halde eski Sovyetler zamanında bir Sovyet halkı üst kimliği altında alt kimlik olarak tyurkoyazıçnıye narodı (Türkçe konuşan halklar) diye Türk kimliğini unutturmaya yönelik kullanılan terimin bugün neden canlandırılıp günümüz siyasi terminolojisine sokulduğu bilinmemektedir. Dün aynı konuyu benim bu bildirimden bağımsız olarak bir Azerbaycanlı milletvekili de dile getirdi. Demek bu terimden rahatsız olanlar sayıca az olmasa gerek. Ben bu konuyu bir dil uzmanı olarak dile getiriyorum ve bu terimin belli bir perde arkası yoksa kullanıma çok yanlış sokulduğu ve sakıncalı olduğu kanaatindeyim. Türk kavramı sadece dil ile indirgenmeyecek kadar tarih, inanç, kültür gibi birçok ortak unsurları kapsayan geniş kavramdır. Türkçe konuşan halklar ya da ülkeler demekle Türklüğümüzü inkâr etmiş olmuyor muyuz? Değerli Türk Forumu katılımcıları, TASAM ın iki gündür devam etmekte olan ve Türk Dünyası ilişkilerini kurumlaşmaya, örgütlenmeye sevk edecek atılımlar beklentisi içinde yaptığı bu etkinliğin bu oturumu Kültürel Farklılıklardan Kültürel Diyaloga adını taşıyor.

4 Kültürel farlılıklarımızın mozaiği içinde diyalogların karşılıklı yarar sağlayacak, Türk Dünyasının geleceğine ışık tutacak nitelikler kazanmasını dileyerek sözlerime son veriyorum.

5 Tablo -1