SEL FELAKETİNİN NEDENLERİ VE ALINABİLECEK ÖNLEMLER FEKE - DEĞİRMENDERE HAVZASI ÖRNEĞİ

Transkript

1 413 SEL FELAKETİNİN NEDENLERİ VE ALINABİLECEK ÖNLEMLER FEKE - DEĞİRMENDERE HAVZASI ÖRNEĞİ Sevda Polat 1, Osman Polat 2 SUMMARY One of the most important reason of flood and torrent disasters is deforestation. People have damaged forest areas all over the world for years. Since, forests have lost its natural ecological balance and accelerated erosion has continued in these forest areas especially. The flood disaster caused two person deaths in Değirmendere catchment in Feke, in Most of the agriculture areas were damaged in this flood. İn this study covers reasons of flood disaster and accelerated erosion and planning for erosion control in unproductive forest areas in Değirmendere catchment. Wrong land using and deforestation are the most important problems in this area. Protection of forests, reforestation, and a lot of erosion control activities are planned in this catchment for stopping erosion. ÖZET Sel ve taşkın afetini meydana getiren birçok faktör olmakla beraber en önemlisi insanların doğaya yönelik doğal ekolojik dengeyi bozucu tahribatlarıdır. Tabiattaki toprak su bitki arasındaki doğal dengeyi bozucu nitelikteki müdahaleler, yanlış arazi kullanımları ve ormansızlaşma hızlandırılmış erozyona, erozyonla yıpranan araziler de sel ve taşkınlara yol açmaktadır. Ülkemizde can kayıpları ile sonuçlanan bir çok sel felaketlerinden biri de Adana ili, Feke ilçesi, Değirmendere havzasında yaşanmış, 1979 yılında 1 kişi, 2004 yılında 2 kişi hayatını kaybetmiştir. Havzada orman alanlarına yönelik olarak erozyonun önlenmesi amacıyla düzenlenen uygulama projesiyle havzada erozyonun boyutu, nedenleri ve alınması gereken tedbirler ortaya konmuştur. 1.GİRİŞ Sel ve taşkın olayları hem ülkemizde hem de dünya üzerinde sık yaşanan, insan ölümlerine ve ciddi ekonomik kayıplara yol açan afetlerdendir. Sel, bitkilerin yağışları alıkoyma ve toprağın suyu emme kapasitesinin üzerinde meydana gelen şiddetli yağış ile kar ve buzların hızlı şekilde erimesi sonucu meydana gelir [1]. Yan derelerden gelen sellerin kısa sürede ana akarsuya ulaşmasıyla vadi boyunca yatakta akan suyun 1 Or.Yük.Müh. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, P.K.18 Tarsus 2 Or.Müh. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, P.K.18 Tarsus

2 414 yükselmesi ve normal yatağına sığmayıp taşkın yatağına ve çevresindeki taşkın düzlüğüne yayılması şeklinde gerçekleşen olaya ise taşkın denilmektedir [2]. Aslında sel, doğanın kendi dengesini koruma mekanizması sınırları içinde kaldığı sürece, normal bir hidrometeorolojik olay olarak kabul edilmektedir. Ancak çeşitli nedenlerle doğanın dengesinin bozulmasına bağlı olarak ortaya çıkan olumsuzlukların da etkisiyle bu olay, zaman zaman bir afete dönüşebilmektedir [3]. Sel afetini meydana getiren bir çok etken olmakla birlikte en önemlisi, insanların doğal ekolojik dengeyi bozan tahribatlarıdır. Tabiattaki toprak su bitki arasındaki doğal dengeyi bozucu nitelikteki müdahaleler; ormansızlaşma, yanlış arazi kullanımları hızlandırılmış erozyona [4], erozyonla yıpranan araziler de dolaylı olarak sel ve taşkına yol açmaktadır. Ülkemizde 1910 yılında Tokat Behzat deresinin taşması ile 2000 e yakın insanımız ölmüştür. 13 Temmuz 1995 günü Isparta / Senirkent in güneyinde yer alan Kapıdağ üzerine düşen dakikalık şiddetli bir yağış; bir çamur seline, bu çamur seli de 74 kişinin ölümüne yol açmıştır [5]. Ülkemizde görülen doğal afetler içinde sel, depremden sonra en büyük can ve mal kayıplarının görüldüğü doğa olayıdır ve her yıl bu afetten kaynaklanan kaybın ABD doları olduğu hesaplanmıştır [3]. Türkiye de kaydedilmiş en yüksek iki yağış değeri; 1971 de Kemer de kaydedilen 469,9mm lik yağış, diğeri de 1955 de Zonguldak ta kaydedilen 438.8mm lik yağıştır. Havzanın tümü ormanlarla kaplı olan Kemer de en küçük bir zararla karşılaşılmamasına rağmen, ormanlarını kaybetmiş ve arazi kullanımında her türlü çarpıklığın yaşandığı Zonguldak ta büyük felaketle karşılaşılmıştır [5]. Bu ifadelerden de anlaşıldığı gibi sel felaketinin yaşanmasında en önemli etken ormansızlaşma ve erozyondur. Ülkemizde orman alanlarındaki erozyonu durdurmaya yönelik olarak etkili çalışmalar yapan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Genel Müdürlüğü (AGM) yılları arasında hektar ağaçlandırma, hektar erozyon kontrol çalışması yapmıştır [6]. Can kayıpları ile sonuçlanan bir çok sel ve taşkın afetlerinden birisi de Adana ili Feke ilçesi Değirmendere havzasında yaşanmış ve 1979 yılındaki sel felaketinde 1 kişi, 2004 yılı Temmuz ayında ki sel felaketinde ise 2 kişi ölmüş, hayvanlar telef olmuş, evler ve tarım alanları çok büyük zarar görmüştür. Adana İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, AGM, Etüt-Proje Şube Müdürlüğünce 2005 yılında bu havzadaki erozyonu tespit ve durdurmaya yönelik tedbirlerin planlandığı Değirmendere Erozyon Kontrol Projesi [7] tarafımızca düzenlenmiştir. Bu bildirinin amacı; sel ve taşkın afetinin yaşandığı Değirmendere havzası nda bu afete sebep olan etkenleri çok yönlü irdeleyerek bu afeti önlemeye yönelik idari, kültürel ve mekanik tedbirlerin neler olması gerektiğini ortaya koymaktır. Bu çalışma; toplam nüfusu 1100 olan, içerisinde 3 köy ve 2 mahallenin bulunduğu Değirmendere havzasının 2255 hektarlık alandaki bozuk vasıflı orman alanlarını kapsamaktadır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmada öncelikle detaylı arazi etütleri yapılmıştır. Değirmendere havzasının topoğrafik yapısı, hidrolojik durumu, jeolojik yapısı ve toprak durumu, erozyon, taşkın ve rusubat durumu, iklim özellikleri, arazi kullanım durumu, vejetasyon örtüsü,

3 415 kadastro ve mülkiyet durumu, sosyal ve ekonomik durum, nüfus ve yerleşme durumu, tarım ve hayvancılık, orman halk ilişkileri incelenerek havzanın mevcut durumu tanımlanmıştır. Elde edilen bu materyallere ek olarak, havzayı içeren orman amenajman planı, memleket haritası, jeoloji ve toprak haritaları da materyal olarak kullanılmıştır. Toplanan tüm materyaller değerlendirilerek havzada bozuk vasıflı orman alanlarındaki erozyonun önlenmesi amacıyla alınabilecek idari, kültürel ve mekanik tedbirlerin tespit edilmesinde; AGM nün ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmalarını kapsayan tüm tamim ve emirleri ve kişisel gözlem ve tecrübelerimiz çalışma yöntemimizi oluşturmuştur. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Değirmendere Havzasında Sel Felaketinin Nedenleri 37 53'55" '55" kuzey enlemleri, 35 42'45" '50" doğu boylamları arasında yer alan Değirmendere havzası; Adana ili Feke ilçesi mülki hudutları içerisinde ve Adana Orman Bölge Müdürlüğü ne bağlı Feke Orman İşletme Müdürlüğü nün Bahçecik Orman İşletme Şefliği sorumluluk alanında kalmaktadır. AGM faaliyetlerini Orman Genel Müdürlüğü nce düzenlenen Orman Amenajman Planlarında bozuk vasıflı orman alanları olarak gösterilen sahalarda yürütmektedir. Bu nedenle bu havza için düzenlenen projede Bahçecik Orman İşletme Şefliği Amenajman Planı altlık olarak kullanılmış ve planın tespit ettiği bozuk vasıflı orman alanlarına yönelik olarak proje düzenlenmiştir. Havza içerisinde Çandırlar köyü, Hıdıruşağı ve Değirmenuşağı köyleri ile Bekirhacılı ve Karadam mahalleleri yer almaktadır. Toplam 3645,5 hektar alana sahiptir. Bunun 936 hektarı verimli orman vasfında, 454,5 hektarı tarım-yerleşim alanı ve 2255 hektarı da erozyon kontrol tedbirlerinin alınacağı bozuk veya orman toprağı vasıflı orman alanlarıdır. Bu verilerden de görüldüğü gibi havzadaki mevcut orman varlığının %70 i uzun yıllardır süregelen, özellikle tarla yapma ve yerleşme amaçlı açmalar, aşırı faydalanma ve otlatma gibi insan tahribatlarıyla doğal ekolojik dengesini kaybetmiş ve erozyona maruz kalmıştır. Bozuk orman alanlarında doğal örtü olarak; sedir, karaçam, kızılçam, meşe, yer yer göknar, ardıç ve gürgen gibi türlerle, lokal alanlarda özellikle dere kenarlarında ceviz, kavak, dişbudak gibi türler yayılış göstermektedir. Proje sahasında Akdeniz ikliminin özellikleri hakimdir. Yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlıdır. Yağışlar yükseklerde kar şeklinde olmaktadır. Bölgenin genel iklim özellikleri Sırrı Erinç in yağış müessiriyeti indisine göre irdelendiğinde; 41,69 olarak tespit edilen yağış müessiriyeti indisi bölgenin ikim tipinin Nemli vejetasyon tipinin ise Nemli Mıntıka ormanı olarak ortaya koymaktadır. Ortalama rakımı 1300 metre, ortalama meyili % arasında olan havza, dağlık ve engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Havzanın anakayası kil şistlerinin başkalaşımından oluşan fillattır. Bu anakaya yağıştan sonra suyu bünyesine alarak şişer, ancak rutubet kaybını takiben çok sıkılaşır ve parçalanarak dağılır. Ana kayasının özelliğinden dolayı erozyona karşı oldukça hassas olan bu havzada tam kapalılığa sahip verimli orman alanları altında bile erozyon görülmektedir. Bu hassas duruma ilaveten bir de yanlış insan müdahaleleri ile geçmişte verimli olan orman alanları degredasyona uğramış ve üzerindeki çok zayıf bitki örtüsü

4 416 nedeniyle toprağı erozyon tehdidine karşı koruyamaz hale gelmiştir. Havzada erozyon şiddetini artırarak devam etmektedir. Havza genelinde projeye konu olan 2255 ha sahanın 197 hektarında orta, 656,5 hektarında şiddetli, 1281,5 hektarında çok şiddetli ve 120 hektarında da çizgi ve oyuntu erozyonu olduğu tespit edilmiştir. Havzanın yaklaşık tamamı arazi kabiliyet sınıflarına göre VI. ve VII. sınıf arazilerdir [8]. Bu da havzanın arazi yetenek sınıflamasına göre orman veya mera vasfında olmasını gerekli kılmaktadır. Ancak daha önce de belirtildiği gibi bu havzada 1100 kişi yaşamaktadır. Tarım ve hayvancılıkla geçinen bu nüfus orman alanlarından açma ile edindiği tarım alanlarını kullanmakta, 2391 adet kıl keçisi ve 1500 civarında büyükbaş hayvanını bu bozuk vasıflı orman alanlarında otlatmakta ve bu yanlış arazi kullanımları erozyonu hızlandırarak sel afetine davetiye çıkarmaktadır. Bu durum şüphesiz sadece bu havzaya ait bir sonuç değildir. Havzamızın da içinde yer aldığı Feke ilçesinde tarım yapılmaması gereken VI. ve VII. sınıf arazilerin hektarında işlemeli tarım uygulanmakta ve buda toplam tarım yapılan alanların % 74 ü gibi çok büyük bir orana denk gelmektedir [9]. Çok dik ve sarp bir arazi yapısına sahip havzada köylüler meyilin biraz düştüğü yerleri tarım alanlarına çevirmiştir. Tarım alanlarının büyük bir çoğunluğu yamaç arazileri ve sırtlar üzerinde, meyilin dik olduğu V, VI ve hatta VII. sınıf arazilerde yapılmaktadır. Arazi kabiliyet sınıflamasına uygun olmayan bir şekilde normal şartlarda orman olması gereken bu dik yamaçlarda yapılan tarım kısa sürede yüzey erozyonunun artmasına, çizgi ve oyuntu erozyonunun görülmesine sebep olmuştur. Şekil 1 de havzadaki yanlış arazi kullanımı ve erozyonun boyutu görülmektedir. Örneğin en şiddetli erozyonun olduğu Derinkoyak dere ve Derin dere havzalarının üst yamaçları ve Şekil 1. Havzada orman tahripleri ve açma ile elde edilmiş tarım alanlarında erozyon

5 417 sırt kısmı orman alanlarından açma yapmak suretiyle tarım alanı olarak kullanılmıştır. Doğal denge bozulmuş ve erozyon çok hızlanmıştır. Verimli toprağın kaybolması ile terk edilen bazı tarım alanlarında erozyon hızlanarak devam etmektedir hektarlık bozuk vasıflı orman alanının yaklaşık %10 u halen hali hazırda tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Üstelik bu tarım alanlarında meyil yüksek olduğundan eş yükselti eğrilerine paralel olarak toprak işleme zor olduğundan yöre halkı toprak işlemeyi eş yükselti eğrilerine dik olarak yapmaktadır. Bu uygulama çizgi ve oyuntu erozyonunun en önemli sebebini oluşturmaktadır. Ülkemizde orman ya da mera olması gereken, uzmanların tarım arazisi olabilecek niteliklere sahip değildir dedikleri 6 milyon hektardan fazla arazide halen tarım yapılmaktadır [5, 10]. İşte Değirmendere havzasındaki tarım alanlarının çoğu bu vasıftadır. Arazi varlığı, arazi yetenek sınıflamasına göre doğru bir şekilde kullanılmayan bu havzada mülkiyet ile ilgili hiçbir çalışma yapılmamıştır. Arazi kadastrosu ve orman kadastrosunun yapılmamış olması beraberinde mülkiyet belirsizliğini yaratmaktadır. Havza içinde orman içi veya kenarı mera yoktur. Hayvanlar bozuk vasıflı orman sahalarında aşırı ve bilinçsiz bir şekilde otlatılmaktadır. Bu durum bitki örtüsünün tahribine, toprağın sıkışıp sertleşmesine, infiltre dengesinin bozulmasına ve dolayısıyla erozyona neden olmaktadır. Havzada ana dere olan Değirmendereye bağlanan ve sürekli akarsu niteliğinde olan üç 3 ana dere ve bu derelere bağlanan kuru dere vasfında 32 adet yan dere ve bunların irili ufaklı kolları mevcuttur. Yoğun rusubat taşınan bu kolların ana derelere birleşim Şekil 2. Değirmendereye bağlanan yan derelerden rusubat taşınımı

6 418 yerlerinde köy yolları tahrip olmakta, zaman zaman tamamen kapanmakta ve dere kenarlarındaki tarım alanları rusubatla kaplanmaktadır. Şekil 2 de de görüldüğü gibi gelen rusubat miktarı oldukça fazladır. Yamaçlardan, yan dere ve dereciklerden taşınan materyal dere içlerinde oyulmalara sebep olmaktadır. Buna bağlı olarak da derelerin ana derelere birleşim yerlerinde ve ulaşım yollarını kestiği yerlerde çok yoğun rusubat birikintileri oluşmaktadır. Değirmendere havzasının da içinde bulunduğu kurak ve yarı kurak bölgelerde daha sık görülen ani sellerin oluştuğu küçük havzalara bir örnek olan bu havzada; topoğrafya, zayıf bitki örtüsü ve kısa sürede çok su bırakan konvektif yağışlarla ilişkili olarak meydana gelen ani sel olayları, yerleşim birimlerinin de bulunduğu bu dar vadide daha etkili olmaktadır. Bu seller ani geliştikleri için erken uyarı şansı azalmakta, bunun içinde ani seller en öldürücü atmosfer kökenli tehlikelerin başında gelmektedir [3]. Nitekim en son 2004 yılında bu havzada yaşanan sel felaketi de böyle gerçekleşmiş ve Temmuz ayında kısa süreli ve şiddetli yağan yağmurda yağış suları erozyona uğramış topraklarca infiltre edilemediğinden yüzeysel akışa geçerek sel oluşmasına yol açmış, iki kişi sel sularında hayatını kaybetmiştir Değirmendere Havzasında Alınabilecek Erozyon Kontrol Tedbirleri Bu havzada yaşanan şiddeti erozyon ve bunun yol açtığı sel felaketinin önlemeye yönelik olarak 2005 yılında Değirmendere Erozyon Kontrol Uygulama projesi tarafımızca düzenlenmiştir. Ancak yapılan proje sadece bozuk vasıflı orman alanlarını kapsamaktadır. Çünkü Çevre ve Orman Bakanlığı nın yetki ve sorumluluğu altında bulunmayan tarım alanlarına yönelik tedbirler yasal olarak planlanamamaktadır. Bu nedenle kurum olarak 2255 hektarlık bozuk vasıflı orman alanlarında erozyonu durdurmaya yönelik çeşitli tedbirler planlanmıştır. Arazi etütleri neticesinde elde edilen veriler değerlendirilerek şu ıslah tedbirleri planlanmıştır. Öncelikle tüm sahayı hem hayvan otlatmasına hem de insan müdahalelerine karşı korumak amacıyla tüm proje sahası 75km dikenli tel çit ile koruma altına alınacaktır. Özellikle topoğrafyanın çalışma yapmayı kısıtlayacak eğime sahip olduğu yerlerle, sadece koruma ile mevcut bitki örtüsünün kendini geliştirebileceği vasıftaki toplam 488 ha saha herhangi bir işlem yapılmadan sadece koruma ile doğal örtü geliştirme sahası olarak planlanmıştır. Bu havzaya bitişik sahalarda daha önce yapılan ve başarılı olan karpelli sedir tohum ekimi için uygun ancak fidan dikimi içinse yeterli toprak derinliğine sahip olmayan sahaların çoğunlukta olduğu bu havzada 1062,5 ha sahada karpelli sedir tohum ekimi yapılacaktır. Hektara 250 kg olacak şekilde toplam 265,63 ton karpelli sedir tohum ekimi yapılacaktır. Toprak derinliğinin dikim yapmaya elverişli olduğu, havza geneline nispeten daha az şiddette erozyona maruz kalmış toplam 714 ha sahada yörenin doğal türleri olan sedir ve karaçam türleri ile ağaçlandırma çalışması yapılacaktır. 250 hektarına adet karaçam, 454 hektarına adet sedir fidanı dikilmesi planlanmıştır. Dikim çalışmaları öncesi meyilin %40 ın üzerinde olduğu 608 ha sahada işçi gücü ile gradoni tipi teras tesis edilecek, böylece eşyükselti eğrilerine paralel olarak işlenmiş olan toprağın su tutma kapasitesi artırılarak, yağış sularının yüzeysel akışa geçmesi nispeten önlenecek ve yapılacak dikimlerle de yamaç ıslahı sağlanmaya çalışılacaktır. 96 hektar sahada ise eğim ve toprak derinliği makineli toprak işlemeye müsait

7 419 olduğundan paletli traktöre bağlı üçlü riperle toprak işleme yapıldıktan sonra dikim yapılacaktır. Yapılacak ağaçlandırmanın tesisi ile öncelikle mevcut erozyonu önlemek, toprak taşınımının önüne geçerek toprağı rehabilite, araziyi restore etmek ve böylece bozulan doğal dengeyi yeniden kurmak amaçlandığından kurulacak olan orman Muhafaza Ormanı karakterinde olacaktır. Dikenli tel çit güzergahı ve tekniği, dikim yapılacak fidanların orjinleri, temin edileceği fidanlık, dikim zamanı ve tekniği, toprak işleme tekniği ve zamanı, bakım süresi ve metodu gibi ayrıntılı tüm bilgiler proje metninde verilmiş ve ilgili haritasına işlenmiştir. Proje sahası içerisinde ana köy yolunun hemen üzerinde ki yamaçlarda akıntıyı engellemek amacıyla 2 kilometrelik bir mesafede taş kordon yapılması planlanmıştır. Sürekli kullanılan bu yol, yamaçlardan gelen akıntı ve dere ağızlarındaki sürekli rusubat birikintileri ile hem çok bozulmakta hem de yolun ulaşıma kapanmasına sebep olmaktadır. Havzada en fazla rusubat taşınımının olduğu bu kısımda dereler ve yan derelerde alınacak tedbirlerin yanı sıra yolun üst kısmında taş kordon yapılarak erozyonun yol ve ulaşıma verdiği zararların önüne geçilmesi düşünülmüştür. Proje sahasında hakim anakaya yağışlarla bünyesinde oldukça fazla su tutarak şişen ve kuruyunca da dağılma özelliğinden dolayı erozyona yatkın olan fillat olduğundan normalde yamaç ıslahı çalışmaları tamamlandıktan 2-3 yıl sonra gözlemlenerek dere oyulmalarının devam ettiği tespit edildiğinde uygulanması gereken dere ıslahı tedbirlerinin, bu sahada gözlem süresi beklenmeden tesis edilmesi planlanmıştır. Anakayanın yapısından dolayı yamaç ıslahı tedbirlerinin dere ıslahı ve oyuntuların önlenmesinde yeterli olamayacağı öngörülmüştür. Proje sahasında derelerin büyük bir kısmında ve oyuntu erozyonu olan yerlerde, bu dereler ve oyuntular kuru duvar eşik tesisleri ile ıslah edilecektir. Her bir yan dere ve onun kolları için gerekli kuru duvar eşik adetleri, her bir dere boyu ve derenin ortalama eğimi, denge meyili ve eşik yüksekliğine bağlı olarak hesaplanmış ve proje metninde belirtilerek ilgili haritasında da gösterilmiştir. Yeterli taşın bulunmadığı lokal bir alanda çuvallı sedde ile dere ıslahı sağlanmaya çalışılacaktır. Sentetik çuvallara doldurulmuş çakıl ve kum malzemesi ile azami 80cm yükseklikte yığınlarla oyuntu tahkimi sağlanacaktır. Sahada yan dere ıslahı için; 8390 adet kuru duvar eşik, 298 adet çuvallı sedde tesis edilmesi planlanmıştır. Her bir tesisin arkasına 1 adet olmak üzere 8688 adet yalancı akasya fidanı dikilecektir. Bu tedbirlerin yanı sıra bu sahanın korunması 7 yıl süreyle havza içindeki köy tüzel kişiliklerince yapılacaktır ve buda köy tüzel kişiliklerine ormanlarını korurken ek gelir de sağlayacaktır. Projede koruma için hesaplanan miktar ,00 YTL dir. Bu projenin toplam maliyeti 2005 yılı AGM birim fiyatlarına göre ,23 YTL dir. 4.SONUÇ Değirmendere havzasında; yanlış arazi kullanımı, halkın ormanlar üzerindeki kaçak kesim, otlatma, açma gibi olumsuz etkileri, mevcut ormanlarda ekolojik dengenin bozularak erozyon oluşumuna yol açmıştır. Şiddetli erozyon altındaki sahalar şiddetli

8 420 yağışlarda suyu tutamamakta ve yağışın nerdeyse tamamı yüzeysel akışa geçmekte bu da sel felaketine yol açmaktadır. Havzada bozuk vasıflı orman alanlarının kaybettiği ekolojik dengeyi yavaş yavaş yeniden sağlayabilmesi, erozyonun hızını keserek verdiği zararların azaltılması, sel felaketleri nedeniyle can ve mal tehdidi altında yaşayan yöre insanlarının bir daha aynı acıları yaşamaması için düzenlenen erozyon kontrol projesinde öncelikle erozyonu durdurmaya yönelik tedbirler planlanmış ve arazinin en uygun kabiliyet sınıfına göre değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Ancak havza içerisinde kalan 454,5 hektarlık tarım ve yerleşim alanlarının da büyük kısmı şiddetli erozyon tehdidi altındadır. Bu sahalarda da acilen erozyon kontrol tedbirlerinin alınması gerekmektedir. Kurumlar arası koordinasyonla eş zamanlı olarak tarım alanlarında da alınacak tedbirlerle havzada erozyon minimuma indirilebilecek ve yöre halkının bilinçlendirilmesiyle bu havzada bir daha can ve mal kaybı yaşanmaması sağlanabilecektir. Bu durum havza bazında ve ilgili tüm kamu kurumları ve yöre halkının da katılımıyla çalışmanın gerekliliğini işaret etmektedir. Bu havzada sadece orman alanlarına yönelik olarak alınacak tedbirler yeterli olmayacaktır. Ülkemizde toprak varlığının en yaşamsal sorununu oluşturan erozyonun azaltılıp, önlenmeye çalışılması, erozyonun yaygın ve yoğun bir şekilde tarım arazilerinde de yaşandığı bilinciyle tarım üretici kesiminin de etkin katılımcılığını ön geren bir arazi kullanım stratejisi oluşturulmalıdır. Erozyon kontrolünde havza bazında yaklaşım geçerli kılınmalı, sorun çözücü kültürel ve bitkisel önlemler alınmalıdır [11]. Sel ve taşkın olaylarının önlenebilmesi için can ve mal kaybına sebep olan bu afetlerin temelinde ormansızlaşma ve onun ardından yaşanan erozyon olayının yatmakta ve dolayısıyla yanlış arazi kullanımlarının olduğu bilinmektedir. Çünkü yağışlarla yaşanan sel ve taşkın olayları doğal dengelerinin yerli yerinde olduğu havzalarda önemli zararlar vermemektedir [5]. Çölleşmeyle mücadele Türkiye ulusal eylem programında da [12] belirtildiği gibi toprak ve su muhafazasında amaç, yağmur damlasını düştüğü yerde ve toprağı oluştuğu yerde tutabilmektedir. Bunun için alınması gereken en önemli toprak koruma önlemlerinde ilk sırayı arazilerin doğal nitelik ve yeteneklerine uygun olarak kullanılması almaktadır. Değirmendere havzasında olduğu gibi orman ve mera olması gereken özellikle VI. ve VII. sınıf arazilerde tarım yapılmaması ve böyle sahalarda her geçen gün şiddetini artırarak devam eden erozyonun önlenebilmesi için gerekli tedbirlerin bir an önce alınması ülkemizdeki sel ve taşkın afetlerinin azaltılmasında en önemli katkıyı sağlayacaktır. KAYNAKLAR 1. Atalay, İ.,(2004), Doğa Bilimleri Sözlüğü, ss.388, İzmir. 2. Görcelioğlu, E., (2003), Sel ve Çığ Kontrolü, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın no: 4415, O.F. Yayın no: 473, ss.16-22, İstanbul. 3. Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş., (2002), Doğal Afetler ve Türkiye, ss , Ankara. 4. Anonim, (1999), Erozyon Kontrolü Uygulamalarında Dikkate Alınacak Hususlar, Tamim no:14, AGM Yayınları, ss.6, Ankara. 5. Günay, T., (1997), Orman Ormansızlaşma Toprak Erozyon, TEMA Vakfı Yayın no:1, ss. 148, İstanbul. 6. Anonim, (2007),

9 Anonim, (2005), Değirmendere Erozyon Kontrol Uygulama Projesi, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Etüt- Proje Şube Müdürlüğü, Adana. 8. Anonim, (1996), Adana İli Arazi Varlığı, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 9. Karabaş, A. N., (1997), Tükiye nin Erozyon Sorunu ve Adana nın Yeri Kongresi, Çağrılı Bildiriler, Proje Tasarımları Önlem ve Öneriler Kitabı, ss.35, Adana. 10. Sarı, M., (2000), Arazi Kullanımı ve Erozyon İlişkisi, Erozyonla Mücadele, TEMA Eğitim Semineri Notları, ss.77, İstanbul. 11. Anonim, (2007), Doğal Kaynaklar ve Çevre Sorunları Çalıştayı Sonuç Raporu, Kasım 2006 Ulusal Tarım Kurultayı, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, ss.268, Adana. 12. Anonim, (2005), Çölleşme İle Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayınları No: 250, ss.32, Ankara.