EYUPSULTAN SEMPOZYUMU

Transkript

1 E Y Ü P S U L T A. N S E M PO Z YU M U IV TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU IV TEBLiGLER Türkiye Diyanet Vakfı İsHim Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Dem. No: f Tas. No: '3S6.ıLıı,, '-!U.S EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ Tel: (0212) Fax: (O 212)

2 T. A R i H K. Ü L T ü R Ü V E S A N A T Y L A EYÜP BELEDiYE Sİ KÜLTÜR YAYINLARI 13 GENEL YÖNEfİM: OSMANSAK YA YlN SORUMLUSU: İRFAN ÇALIŞAN GRAFiK TASARlM: Y AZIEVi İLETiŞiM HİZMETLERİ FiLM ÇlKlŞ: KO MBİ BASH SEÇİL OFSET CİLT BAYINDIR BASlLDI GI YER, İSTANBUL BASKITARiHi>'. KASIM 2Öo :.ı:: - Eyüpsultan Senıpozyııınu kitabında kullanılan, tebliğ sahiplerine ait olanlar dışındaki görsel malzemeler Eyüp Belediyesi, Kazını Zaim ve Yazıevi İletişim Hizmetleri arşivlerine aittir.. Kitaptaki tüm yazıların ve görsel malzemelerin yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yayınlanamat ve kullanılamaz.

3 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A STANBUL-EYÜPSULTAN CAFER PAfiA TÜRBES KAZISI VE B TK SEL BEZEMEL MEZAR TAfiLARI ÜZER NE Z Prof. Dr. H. ÖRCÜN BARIfiTA 1942 Adana da do du. Liseyi Ankara T.E.D. de bitirdi. Ankara Üniversitesi Sanat Tarihi bölümünden mezun oldu de Sanat Tarihi profesörü oldu y l ndan itibaren Gazi Üniversitesi Mesleki Yayg n E itim Fakültesi Dekan olarak görev yapmaktad r. Ulusal ve uluslararas birçok toplant ya kat lan ve yay nlanm fl eserleri de bulunan Bar flta, 1997 den bu yana Ankara Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kurulu Baflkanl n yürütmektedir. 252

4 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V 253 stanbul un fethinden bafllayarak Osmanl mparatorluk Dönemi tafl iflçili ini kronolojik olarak bir sistematik içinde izlememize olanak sa layan Eyüpsultan türbe, hazire ve mezarl klar n n Türk Sanat tarihinde önemli bir yeri vard r. Bu mezarlar bezeyen tafllar giderek bir atelyeye dönüflen ve örnekleri stanbul d fl na da ulaflan parçalar yla Eyüpsultan daki ustalar n hem fonetik hem plastik sanatlar alanlar nda ulaflt klar düzeyin belgeleridir. Bir grubu bilinen bir grubu bilinmeyen bu mezar tafllar Osmanl mparatorluk Dönemi Kültürünü yans tan ilginç görsellerdir. Burada amac m z Eyüpsultan Caferpafla Türbesi nde iki yaz sürdürülen kaz konusunda genel bilgiler verdikten ve bir de erlendirme yapt ktan sonra bu türbede bulunan bitkisel bezemeli mezar tafllar n tan tmak ve bunlar üzerinde yer alan Özlem Çal taraf ndan ve onun denetiminde çizilen süsleme temalar n sergilemektir. Bu yolla hem bir sempozyum kitapç na Eyüpsultan da yap lm fl bir kaz - n n bulgular n aktarmak hem çizimlerle yeni yap lan mezar tafllar na bir baflvuru katalo u sunmak hem de bütün kaz süresince bizlere katk sa layan Eyüpsultan Belediyesine teflekkür etmektir. Caferpafla Türbesi Kaz s ile ilgili genel bilgiler Türbe, stanbul ili, Eyüpsultan ilçesinde, Halid Bin Zeyd Caddesi ile Zal Pafla Caddesi nin kesiflti i köfledeki adada yer almaktad r (Foto raf:1). Yap da ve tarihleri aras nda, stanbul Türbeler Müzesi Müdürü Erman Güven in baflkanl nda, Prof. Dr. H. Örcün Bar flta n n bilimsel sorumlulu u alt nda kaz yap lm flt r. Kaz ya heyet üyeleri olarak Prof. Dr. Hakk Acun, Doç. Dr. Halit Çal, Yrd. Doç. Dr. Mehmet brahimgil, Uzman Didem Demiralp, Arfl. Gör. Muhammed Görür, Arfl. Gör. Nurflen Özkul, Arfl. Gör. H. Kamil Biçici, Arfl. Gör. Murat Çerkez, Arfl. Gör. Hakan Çetin, Arfl. Gör. Özlem Çal, Arfl. Gör. Candafl Keskin kat lm flt r. Ayr ca Eyüpsultan Belediyesi taraf ndan sa lanan bir grup iflçi de kaz çal flmalar na katk da bulunmufltur. Türbe, do u-bat yönünde dikdörtgen planl d r (Çizim:1). Bu dikdörtgenin güneydo u köflesi d fltan pahlanm flt r. Kuzey duvar n n bat ucu da yine d fltan güneye hafif e imlidir. Buraya medresenin avlu kap s yerlefltirilmifltir. Güneybat köflesi yap - n n organik bir uzant s olarak türbe Foto raf: 1 Cafer Pafla Türbesi genel görünüm. Çizim:1

5 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto raf: 2 Cafer Pafla Türbesi kaz öncesi genel görünüm. Foto raf: 3 Cafer Pafla Türbesi kaz çal flmalar. Foto raf: 4 Cafer Pafla Türbesi ilk temizlik sonras genel görünüm. 254 avlusunun kap kuruluflu fleklinde düzenlenmifltir. Güneyindeki avlusunun güney ve do u duvarlar yenilenmifltir. Türbenin girifli güney cephesinin ortas ndad r. Yap n n, kap s üzerindeki kitabesinde ebced hesab yla düflülen tarihine göre H. 995/M tarihinde Sokullu Mehmet Pafla n n damad Cafer Pafla taraf ndan yapt r ld anlafl lmaktad r. Yap da infla malzemesi olarak kuzey ve do u duvarlar nda moloz tafl ve tu la, güney duvarlar nda ise kesme tafl ve tu ladan oluflan almafl k duvar tekni i uygulanm flt r. Sadece bat duvar n d fl yüzü kesme tafl kaplamad r. Kuzey cephenin ortas ndaki pencere sonradan kapat lm flt r. Do u cephesinde, alttakiler dikdörtgen, üsttekiler sivri kemerli olmak üzere üçer pencere vard r. Bat cephesindeki alt ve üstteki dörder pencerede de ayn düzenleme görülür. Cephenin kuzey ucuna medrese avlusunun, güney ucuna da türbe avlusunun kap lar yerlefltirilmifltir. Medresenin kap s daha küçüktür. Her ikisi de dikdörtgen kurulufllu olan kap lar bas k kemerlidir. Güney cephesinin ortas ndaki kap kuruluflu cepheden taflk nd r. D fl biçimlenifli dikdörtgen olan taç kap cephe boyunca yükselmektedir. Sivri kemerli nifl içindeki kap aç kl bas k kemerlidir. Kemerin hemen üzerinde önceden de inilen kitabe vard r. Taç kap n n do usunda altta üç dikdörtgen, üstte köflelerindekinin üstünde olmak üzere iki sivri kemerli pencere bulunmaktad r. Kap n n bat - s nda, ayn biçimde altta ve üstte ikifler pencere yer almaktad r. ç mekan n kuzey duvar nda d fltan kapat lm fl olan pencere bir nifle dönüflmüfltür. ki yan nda birer dikdörtgen nifl daha vard r. Do u duvar nda ortadaki pencerenin iki yan nda kafl kemerli birer nifl bulunmaktad r. Güney duvar nda ise, kap n n bat s nda yedi kenarl bir mihrap nifli görülmektedir. Bat duvar d fl yüzüyle ayn d r. Türbenin bugünkü durumu yap n n onar mlar geçirdi ini göstermektedir. Özellikle kuzey duvar n n üst k sm yeniden yap lm flt r. Do u ve güney duvarlar nda da üst pencerelerin kemer üzengi seviyelerinden yukar kalan k - s mlar onar lm flt r. Güney duvar n üst k s mlar ndaki yenilenme özellikle vurgulanm flt r. Do u ve güney duvarlarda, alt s ra pencerelerinin iç ve d fl söveleri, bat duvar n n ise iç söveleri, içinde demir kullan larak ve orijinaline benzetilmeye çal fl larak yeniden yap lm flt r. Orijinal sövelerden sadece bat duvardaki pencelerin d fl söveleri kalm flt r. Kültür Bakanl ve Vak flar Genel Müdürlü ünde bu onar mlarla ilgili bilgi bulunamam flt r. Çevrede oturanlardan 1950 li ve 1970 li y llarda yap da onar mlar yap ld ö renilmifltir. Yap yla ilgili temel problemlerin bafl nda, bu haliyle bir türbe olarak m yap ld veya var olan bir binan n son-

6 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V radan m türbeye çevrildi i gelmektedir. Ölçüleri, plan yan s ra do u duvar n bezeyen a z aç k biçiminde nifller ve üst seviyede bu kadar büyük ve bol penceresiyle 16. yüzy ldaki al fl lageldik türbelerden oldukça farkl l k arzetmektedir. Pertev Pafla Türbesi nde oldu u gibi etraf yüksek duvarlarla çevrili ve üzerleri aç k hazireler vard r. Cafer Pafla Türbesi nin de bugün üzeri aç kt r. Süheyl Ünver taraf ndan y l nda yap - lan bir çizimde yap n n üstü k rma çat ile örtülü olarak gösterilmifltir 1. Perspektif hatalar olan bu çizim yap n n üstünün örtülü olabilece ini akla getirmektedir. Ancak önceden belirtildi i gibi yap lan onar mlar s ras nda çat ile ilgili olabilecek veriler günümüze ulaflmad ndan bu konuda hüküm vermek olanaks zd r. Türbedeki 21, 25, 26 envanter numaral örnekler 1584, 22 envanter numaral örnek ise 1586 tarihlidir. Bu tarihler yap n n kitabesinden daha erken tarihlidir. Türbeye sonradan da yerlefltirilmifl olabilecek bu mezar tafllar yap n n sonradan türbeye çevrilmifl oldu- u ihtimalini akla getirmektedir. Baha Tanman, yap n n asl n n tekke veya tevhidhane olabilece ini belirtmektedir 2. Buna karfl n yap n n kitabesinde aç kça türbe ifadesi görülmektedir. Yay nlarda türbe ile ilgili bilgiler son derece az ve yetersizdir 3. Bütün bu problemlerin çözümü için bir kaz yap lmas gerekmifltir. Bu nedenle 1997 y l nda kaz ya bafllanm fl, önce yap n n içindeki otlar ve türbeye dökülmüfl olan çöpler temizlenmifltir (Foto raf: 2-4). Türbenin zemini, rölöve için belirlenen kotuna göre -115 ile -125 cm. aras nda de iflen dalgal yüzeye sahipti. Yap n n içi mezar tafllar yla dolu oldu u için düzenli bir kaz da olmas gerekti i gibi bütün alan karelere bölünüp grid düzeni uygulanamam flt r. Türbenin do u k sm nispeten daha bofl oldu u için, yaklafl k olarak 13, 14 ve 15 envanter numaral mezarlar n do u kenarlar boyunca uzanan bir hat ile bu hatt n do usunda kalan alan -140 kotuna kadar indirilmifltir. Bu alanda kuzeydo u köfleye yak n yerde -125 kotunda iki kapak tafl ortaya ç kar lm flt r. 255 Bu bölümdeki kaz sonunda, 22 envanter numaral sembolik lahit d fl nda kalan 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27 envanter numaral bafl tafllar ; 24 envanter numaral ayak tafl ile ve 34 envanter numaral sembolik lahit k sa kenarlar n n zemine sonradan dikildi i anlafl lm flt r (Foto raf: 5). Türbe hakk nda genel bir fikir edinmek için, iç mekan n kuzeydo u, güneydo u, kuzeybat, güneybat köflelerinde ve eflik önünde küçük birer sondaj yap lm flt r. Bu sondajlarda kuzeydo u ve güneydo- u köflelerde -160, güneybat köflede - 147, kuzeybat köflede -151 kotunda tu la döflemeye rastlan lm flt r (Foto raf: 6). 13 envanter numaral mezar ile kap aras nda kalan eflik önünde de kotunda tu la döfleme bulunmufltur. Kuzey duvar n ortas ndaki iki sondajda da-180 kotuna inildi i halde döflemeye rastlanmam flt r. Bu geliflmeler sembolik lahitler ve kapakl mezar tafllar n n zemini ile tu la döfleme aras nda bir toprak tabakas bulundu unu ortaya koymufltur. Bu geliflme, Cafer Pafla n n sembolik lahiti d fl ndakilerin buraya sonradan konul- Foto raf: 5 Cafer Pafla Türbesi mezar tafllar n n genel görünümü. Foto raf: 6 Cafer Pafla Türbesi güneydo u köfledeki tu la döfleme 1 Sevdi im stanbul, stanbul 1996, stanbul Büyükflehir Belediyesi Yay n, s M. Baha Tanman, Cafer Pafla Türbesi, Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, C.2, stanbul 1994, s T. Ömer Tahao lu, stanbul da Osmanl Türbeleri nin Tipolojisi (Yay nlanmam fl Doktora Tezi); Y. Demiriz, Eyüp te Türbeler, Ankara 1989, s ; A. B. Turnal ve E. Yücel, stanbul da Az Bilinen Baz Tekkelerin Yerlerine Dair Ön Araflt rma, Türk Dünyas Araflt rmalar, 70 (1991), s ; A. B. Turnal, Cafer Pafla Tekkesi, Türkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C. 6, stanbul 1992, s. 555; M. N. Haskan, Eyüp Tarihi, stanbul 1993, s ,

7 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto raf: 7 Cafer Pafla Türbesi, 1-2 envanter numaral mezar tafllar n n aras nda yap lan çal flmalarda ortaya ç kan mezar hücresi. Foto raf: 8 Cafer Pafla Türbesi, avluda yap lan çal flmalardan bir görünüm. du unu düflündürmüfltür. Bu yüzden Cafer Pafla n n 9 envanter numaral sembolik lahitinin zeminle ba lant s araflt r lm flt r. 9 ve 10 envanter numaral lahitlerin aras kaz lm fl ve burada kotunda kapak tafllar na rastlanm flt r. Bu tafllar kald r ld nda, -251 kotuna kadar inen yanlar moloz tafl örgülü bir boflluk ortaya ç kar lm flt r. Bu bofllu un iki lahit aras ndaki boflluk oldu u anlafl lm flt r. Buradaki temizlik çal flmas devam ederken mihrap önünde -162 kotunda harçl bir zemine ulafl lm flt r. Avlu kap s n n güney ucunda yap - lan bir sondajda, kap dan kuzeydo u yönüne, yola do ru giden bir duvar kal nt s görülmüfltür y l nda 1997 y l kaz çal flmalar n n ç kard problemler çözülmeye çal fl lm flt r. Güneybat köflede tu la zemin -148, güneydo u köflede ise kotunda idi. Öncelikle bunun nedeni tespit edilmek istenmifltir. Bunun için, iç mekan kuzey-güney yönünde ikiye bölen hatt n do usunda kalan k - s mda 1997 y l nda aç a ç kar lan tu la zeminin devam n aramak üzere çal flmalar bafllanm flt r kotunda bu alandaki tu la zeminin sadece do u duvar önünde güneyden kuzeye küçük 256 parçalar halinde kald anlafl lm flt r. Kot bu kadar düflürülünce envanter numaral, sonradan konulmufl mezar tafllar kald r lm flt r. Buradaki kaz s ras nda alan n güney k sm nda, güney duvar n bat ya do ru ikinci penceresinin önünde üst üste iki mezar tafl bulunmufltur kotundaki 46 envanter numaral bafl tafl Cafer Pafla n n k z Fat ma Han m a aittir ve H. 1016/ M.1607 tarihlidir. Üzerindeki silindirik bafl tafl (47 envanter numaral ) kitabesizdir ve -125 kotundad r. Bunlar n do- usunda -126 kotunda takke biçiminde bir bafll k (48 envanter numaral ) ortaya ç km flt r. Eserin temel problemi olan orijinal kullan m n ö renmek için, Cafer Pafla n n sembolik lahitinin zemin ba lant s 1997 y l nda k smen araflt r lm fl ve bir ba lant olmad görülmüfltü. Kesin sonuca ulaflmak için lahit kaidesinin güney kenar n n do usu ve 8 envanter numaral sembolik lahit ile aras ndaki bofllu un bat yar s kaz lm flt r. Sonuçta Cafer Pafla n n sembolik lahiti ile tu la zemin aras nda bir iliflki olmad anlafl lm flt r. Sembolik lahitin alt nda muhtemelen cesedin bulundu u bir boflluk vard r. Bu bofllu un kapak tafllar ile lahit kaidesi aras nda 30 cm. lik bir toprak tabakas görülmüfltür. Di er mezarlar n durumunu da daha aç k olarak görebilmek için bat duvar boyunca, duvar ve mezar aras nda kalan k s mda kaz ya devam edilmifltir. 1-4 envanter numaral mezarlarla bat duvar aras nda kalan yüzey ve 8 envanter numaral mezar ile kuzey duvar aras nda kalan alan, 1997 y l nda köflelerde bulunan tu la zemin seviyesine indirilmifltir. Bu alanda güneybat köflede 1-2 envanter numaral mezarlar n bat s nda -151 ve kuzeybat köflede -152 kotunda yer yer tu la döfleme kal nt lar görülmüfltür. Tu la döflemenin 2 envanter numaral sembolik lahitin alt na do ru gitti i belirlenmifltir. 1 ve 2 envanter numaral mezarlar n aras kaz ld nda topra n hemen birkaç cm. alt nda kapak tafllar aç a ç kar lm flt r. Bu tafllardan bir tanesi kald r lm fl ve içinde rastgele yerlefltirilmifl cesetler bulunan bir bofllukla karfl lafl lm flt r (Foto raf: 7).

8 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Ayr ca, 7 envanter numaral mezar tafl - n n topra a sonradan oturtuldu u anlafl lm flt r. çeride, kap n n önü temizlenmifl ve döfleme tu lalar n n 13 envanter numaral mezar n alt na gitti i belirlenmifltir. Avluda yap n n güney duvar boyunca 150 cm. geniflli inde, kap önü tafl döflemesinin do usunda ve bat s nda iki alan kaz lm flt r kotuna inildi i halde döflemeye rastlanmam flt r (Foto raf: 8). Kaz çal flmalar sonunda zemin tesviye edilmifl, son durum foto raf, slayt ve çizimlerle belgelenmifltir (Foto raf: 9-10). Ancak iki y ll k kaz çal flmalar sonunda yap yla ilgili problemler tam olarak çözelememifltir. Yap n n örtüsüyle ilgili bir bilgiye ulafl lamam flt r. Bu nedenle bugünkü haliyle bir örtüsünün olmad görüflü a rl k kazanm flt r. Cafer Pafla n nkiyle beraber bütün mezarlarla tu la döfleme aras nda cm.lik bir toprak tabakas oldu u anlafl lm flt r. Büyük bir olas l kla sonradan haz rlanm fl kitabedeki, Cafer Pafla nn bu türbeyi yapt rd bilgisiyle bu verilen ba daflmamaktad r. Kitabede yap - n n Cafer Pafla ya ait türbe oldu u belirtilmesine ra men türbeye ait baz mezarlar n zeminle iliflkisinin bulunmay fl düflündürücüdür. Bu durum daha sonraki yüzy llarda yap lan, belli bir sistematikten yoksun onar mlardan da kaynaklanm fl ve onar mlar s ras nda baz mezarlar n zeminle iliflkisi kopar lm fl oldu unu akla getirmektedir. Kesin bir sonuç elde etmek için yap daki bütün mezarlar n yerinden kald r lmas gerekmektedir. Bu da bugünkü flartlarla mümkün de ildir. Cafer Pafla türbesi mezar tafllar n n de erlendirmesi Türbe de yer alan mezar tafllar na gelince; yap n n içinde 1997 y l nda kaz ya baflland nda otuzdört mezar tafl vard kaz çal flmalar sonunda türbenin kuzeydo u köflesinde; topra a yerlefltirilmifl durumda iki kapak tafl (Env. No:35, 36) ve toprakla herhangi bir ba lant s olmayan bir sembolik lahit uzun kenar (Env. No:37) ortaya ç kar lm flt. Ayr ca kuzeydo u köfleye y lm fl durumda toplam onbir parça olan mezar tafl, sembolik lahit parçalar ve bafll klar tespit edilmiflti de ise yap n n içinde, güneydo u köflede dolgu toprak kald r l rken üç mezar tafl (Env. no:46, 47, 48) daha ortaya ç km flt r. Böylece mezar tafl say s ellibire yükselmifltir. Yap lan çal flmalar bitimindeki topra a dikili olan otuzalt mezar tafl n n türlerine göre da l m flu flekilde s ralanmaktad r: I- Bafl ve ayak tafll kapak tafllar : 1, 2, 3, 4, 13, 18 envanter numaral örnekler. II- Bafl ve ayak tafls z kapak tafllar : 35, 36 envanter numaral örnekler. III- Bafl tafllar : 5, 6, 12, 16, 17, 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 33 envanter numaral örnekler. IV- Ayak tafllar : 7, 24 envanter numaral örnekler. V- Sembolik lahitler: 8, 9, 10, 11, 14, 15, 22 envanter numaral örnekler. VI- Sembolik lahit k sa kenarlar : 28, 29, 30, 31, 32, 34 envanter numaral örnekler. Topra a dikili olmayan mezar tafllar - n n türlerine göre da l m ise flöyledir. I- Mezar tafl bafll klar : 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 48 envanter numaral örnekler. II- Bafl tafllar : 46, 47 envanter numaral örnekler. Foto raf: 9 Cafer Pafla Türbesi kaz sonras genel görünüm. Foto raf: 10 Cafer Pafla Türbesi, kaz sonras avludan genel görünüm. 257

9 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 258 III- Ayak tafllar : 45, 49 envanter numaral örnekler. IV- Sembolik lahit uzun kenarlar : 37, 50, 51 envanter numaral örnekler. Bu mezar tafllar ndan yirmibiri kitabeli-tarihli, dördü kitabeli-tarihsiz, yirmialt s ise kitabesiz ve tarihsizdir. Kitabeli örneklerin yirmisi dikili durumda, bir tanesi ise güneydo u köfledeki çal flmalar s ras nda -139 kotunda ele geçmifltir. Kitabeler bafl tafl, ayak tafl ya da lahitlerin uzun yan kenarlar ndad r. Ço u sülüs hatla yaz lm flken, 2, 4, 10, 16, 18, 19, 20, 23, 33 envanter numaral örnekler talik hatla ifllenmifltir. Kitabeli-tarihli örneklerde (Env. No: 1, 2,3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 12, 13, 16, 17, 18, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 46) kitabeler bafl tafl ve sembolik lahitlerin uzun kenarlar n n üzerinde, kitabeli-tarihsiz örneklerde (Env. No: 8, 19, 20, 33) kitabeler bafl tafllar üzerindedir. 11, 14, 15, 24, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 48, 49, 50, 51 envanter numaral örneklerde kitabe ve tarih bulunmamaktad r. Mezar tafllar tarihlerine göre flöyle da lmaktad r. 16. yüzy ldan yedi örnek: 6, 7, 9, 21, 22, 25, 27 envanter numaral örnekler. 17. yüzy ldan üç örnek: 8, 10, 46 envanter numaral örnekler. 18. yüzy ldan dört örnek: 5, 12, 13, 26 envanter numaral örnekler. 19. yüzy ldan yedi örnek: 1, 2, 3, 4, 16, 17, 23 envanter numaral örnekler. 20. yüzy ldan bir örnek: 18 envanter numaral örnek. Mezar tafllar ve sembolik lahitlerde malzeme olarak mermer, teknik olarak ise oyma kullan lm flt r. Cafer Pafla Türbesi ndeki mezar tafllar nda zengin bir bezeme program göze çarpmaktad r. Bezeme türlerini; geometrik, yaz l, bitkisel ve bitkiselnesneli bezeme olmak üzere bafll ca dört grupta toplamak mümkündür. Konumuzu oluflturan mezar tafllar ; bitkisel ve bitkisel-nesneli bezemeli mezar tafllar d r. Türbedeki toplam ellibir mezar tafl ndan ondokuzunda bitkisel, bitkiselnesneli bezemeye rastlanmaktad r. Üç örnekte geometrik bezeme (Env. No: 17, 19, 20) görülürken, yirmidört örnekte de yaz l bezeme (Env. No: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 12, 13, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 33, 46) yer almaktad r. Onalt örnekte ise (Env. No: 7, 12, 14, 24, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 47, 48, 49) bezeme yoktur. Bunlar aras nda bitkisel bezemeli mezar tafllar nda süslemeyi oluflturan motifler; selvi (Env. No:1), hurma a ac (Env. No: 2, 4), rozet biçiminde çiçek (Env. No: 9, 11, 50, 51), k vr k dallar (Env. No: 2, 4), palmet (Env. No: 8, 50, 51), rumi (Env. No: 8, 50, 51), lale (Env. No: 8, 45), gonca gül (Env. No: 8), nar, süsen, nergis, karanfil, sümbül, buhur-u meryem (Env. No: 8) fleklinde s ralanmaktad r. Bitkisel-nesneli bezemeli mezar tafllar nda nesneli bezeme grubunu ayakl vazolar oluflturmaktad r. Bir örnekte ise (Env. No:8) inci s ras dikkat çekmektedir. 15, 22, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 37 envanter numaral mezar tafllar nda bitkisel bezemeyi oluflturan çiçekler ayakl birer vazodan ç kmaktad r. Bu grubun bitkisel bezeme örneklerini ise; nergis, rumi, palmet, k vr k dallar, selvi, lale, karanfil, sümbül, rozet, buhur-u meryem, gonca gül v.b. çiçekler oluflturmaktad r. Özellikle 10 envanter numaral Hatice Han m n mezar tafl gerek kompozisyon gerekse bitkisel bezeme aç s ndan ilgi çekici bir örnektir. Bu mezar tafl nda süsleme sembolik lahitin ve ayak tafl n n bütün yüzlerine yay lm flt r. Sembolik lahitin uzun kenarlar nda rumi ve k vr k dallar oluflan Timur benekleri göze çarpmaktad r. Bunlar n aralar nda ise buhur-u meryemler ve yine rumilerden oluflan çark- felekler yer almaktad r. Ayn düzenleme k sa yan yüzlerde de görülmektedir. Yaln z burada ortada yine bitkisel bezemelerden oluflan büyük bir dairesel motif, bunun dört köflesinde birer benek, yanlar nda birer çark- felek, alt ve üstünde ise birbirine bakar vaziyette birer buhur-u meryem görülmektedir.

10 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Ayak tafl n n ön ve arka yüzlerinde palmet, rumi, nergis, yaprak ve k vr k dallardan oluflan grift bir kompozisyon dikkat çekmektedir. Ayak tafl n n çevresi stilize edilmifl yapraklar n zigzaglar yaparak yerlefltirildi i ince bir bordürle kuflat lm flt r. Bafl tafl n n boynunda ise bir s ra inci dikkat çekmektedir. Benzer bir durum 8 envanter numaral sfendiyar Bey in sembolik lahti için sözkonusudur. Bu örnekte de sembolik lahtin bütün yüzeyi lale, süsen, karanfil, nergis, nar, gül goncas, küpe, rozet çiçe i v.b. gibi çiçekler yan s ra c k vr ml dallar ve yapraklarla bezenmifltir. 15, 22, 28, 29, 30, 31, 32, 34 ve 37 envanter numaral örneklerde gerek motifler, gerekse kompozisyon birbirlerine son derece benzemektedir. Özellikle 15 ve 22 envanter numaral örneklerde sembolik lahitlerin her yüzünde benzer düzenlemeler gözlenmektedir. Bu örneklerin uzun kenarlar nda; üç rozet ve bunlar n yanlar nda ayakl vazolardan ç kan lale, karanfil, nergis ve sümbül tasvirleri kompozisyonun ana flemas n oluflturmaktad r. Bu lahitlerin k sa kenarlar nda ise ortada bir rozet ve bunun iki yan nda yine ayakl birer vazodan ç kan çiçek tasvirleri görülmektedir. 15 envanter numaral örne in Bat yüzünde di erlerinden farkl bir bezeme kompozisyonu hakimdir. Burada vazoda çiçekler yerine, gövdesi taranm fl birer selvi a ac vard r. Bu a açlar n çevresinde asma yapraklar ndan oluflan sarmafl klar yer almaktad r. Bunlar n birinde üzüm salk m fark edilmektedir. 28, 29, 30, 31, 32 ve 34 envanter numaral sembolik lahit k sa kenarlar nda da ayn flekilde; ortada bir rozet, yanlarda ise vazodan ç kan çiçek (lale, karanfil, nergis, küpe, gonca gül) motifleri göze çarpmaktad r. Ayr ca 28 envanter numaral örne- in her iki yan taraf nda, 31 envanter numaral örne in kuzey yan taraf nda gövdeleri taranm fl selvi a ac motifleri görülmektedir envanter numaral örne in kuzey yan kenar nda yar m bir rozet göze çarpmaktad r. 30 envanter numaral mezar tafl n n kenarlar ndan birinde vazodan ç kan karanfil, di erlerinde lale motifleri bulunmaktad r. 32 envanter numaral örne in bir kenar nda vazodan ç kan nergis tasvirleri görülürken di er kenar nda bezeme yoktur. 34 envanter numaral mezar tafl n n yan yüzlerinde ise herhangi bir bezeme söz konusu de ildir. Kaz çal flmalar sonunda ortaya ç - kart lan 37 envanter numaral bir sembolik lahit uzun kenar nda yine rozet ve ayakl vazodan ç kan çiçek (lale, nergis) tasvirleri görülmektedir. Konular n biçimlendiriliflinde yüzy llar n üsluplar geçerlidir. Klasik dönem örneklerinde do adan stilize edilerek sunulmufl, antinaturalist yaklafl ml çiçekler bulunmaktad r. Do adan ar nd r larak yans t lm fl çiçeklerde titiz gözlemler arac l yla oluflturulmufl biçimlendirmeler vard r. Geç dönem örneklerinde ise antinaturalist yaklafl m n yer yer abart lm fl çizgilerle süslendi i ve daha gerçekçi izlenimlerin yans t ld görülmektedir. Türbede yer alan mezar tafllar nda görülen süsleme program ; vazodan ç - kan çiçekleriyle, lale, nergis, sümbül, palmet, rumi, hurma, selvi, gül, çark felek v.b. motifleriyle Türk süsleme sanat n n küçük bir katalo u niteli indedir. Sözkonusu bütün mezar tafllar Özlem Çal ve onun denetiminde bir grup ö renci taraf ndan 1/1 ölçe inde çizilerek Türk plastik sanatlar literatürüne kazand r lmak istenmifltir (Çizim:2-23). Yap lan çal flmalar sonunda bak ms z bir vaziyetteyken temizlenip, foto raf, slayt ve çizimlerle belgelenen Türbe, ilgisizlikten kurtulmufl, onar l p yaflat lmas için gerekli zeminin haz rlanmas na çaba harcanm flt r. Böylelikle gerek mimari özellikleri gerekse mezar tafl süslemeleriyle birlikte Cafer Pafla Türbesi nin sa lam verilere dayanarak Türk Sanat Tarihi içerisinde hak etti i yeri almas amaçlanm flt r.

11 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto raf: 11 1 Nolu örnek (Env. No:1) Çizim:2 Ölçüler En Boy Yükseklik Çap Kaide 114 cm. 227 cm. 8 cm. - Kapak Tafl 75 cm. 17 cm. 17 cm. - Bafl Tafl cm. 34 cm. Ayak Tafl cm. 28 cm. Foto raf: 12 2 Nolu örnek (Env. No:2) Çizim: 3 Ölçüler En Boy Yükseklik Kal nl k Kapak Tafl 109 cm. 211 cm. 5 cm. - Bafl Tafl 37 cm cm. 11 cm. Ayak Tafl 30 cm cm. 26 cm. örnekler Örnek No: 1 Envanter No: 1 Foto raf No: 11 / Çizim No: 2 Türü: Bafl ve ayak tafll kapak tafl. Bugünkü Durumu: Sa lam. Tarihi: H. 1289/M Mezar n Kime Ait Oldu u: fieyh brahim Ataullah Efendi nin han m Dervifle Fatma Han m a aittir. Kitabesi: Tarikat- aliyye-i Sa diyye meflayihinden H z r zade hafidi merhum Efl-fleyhu l-hac brahim Ata ullah Efendinin muhtereme-i halilesi Merhume dervifle Fat ma Han m, Ruhiçün fatiha, Sene H fia ban. Malzeme: Mermer Teknik: Oyma. Form: Kaideli, bafl ve ayak tafl silindirik, kapak tafl. Genel Tan m: Alçak, dikdörtgen bir kaide üzerinde, iki profilli kapak tafl ile bafl ve ayak tafllar yer almaktad r. Kapak tafl n n ortas nda küçük, oval bir aç kl k bulunmaktad r. Bafl ve ayak tafl silindirik gövdeli olup, afla ya do ru daralmaktad r. Bafl tafl n n bat yüzünde Sülüs hatl, yatay yönde geliflen sekiz sat r yaz görülmektedir. Ayak tafl n n bat yüzüne ise bir selvi a ac ifllenmifltir. Seçilen Konu: Bitkisel ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Bezeme sadece ayak tafl n n bat yüzünde görülmektedir. Burada ucu kuzeze do ru k vr lm fl bir selvi a ac yer almaktad r. Selvinin gövdesi belirli aral klarla yerlefltirilen ve laleye benzeyen üçer dilimle hareketlendirilmifltir. Örnek No: 2 Envanter No: 2 Foto raf no: 12 / Çizim No: 3 Türü: Bafl ve ayak tafll kapak tafl. 260

12 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Kaz da Bulundu u yer ve Tabakas :. Bugünkü Durumu: Sa lam. Tarihi: H. 1287/M. 1871/72 Mezar n Kime Ait Oldu u: fieyh Süleyman Avni Efendi ye aittir. Kitabesi: Hüve l-hayyu la yemut Merhum ve magfur el-muhtaç la rahmeti rabbihi l-gafur Tarikat- aliyye-i Sa diyye Meflayihinden efl-fleyh El-Hac Süleyman Avni Efendi el-k r m ruhiçün R zaen-lillahi Teala fatiha, Sene 1287, Fi 24 zil-kade Malzeme: Mermer Teknik: Oyma Form: Kaidesiz, bafl ve ayak tafl bulunan kapak tafl. Genel Tan m: Kaidesiz bir kapak tafl üzerinde bafl ve ayak tafl yer almaktad r. Kapak tafl nda içi toprak dolu dikdörtgen bir aç kl k bulunmaktad r. Bafl tafl kavuklu olup, bat yüzünde Talik hatl, diagonal yönde geliflen dokuz sat r yaz vard r. Yaz lar e ik dikdörtgen fleritler halinde düzenlenmifl olup, en üstteki Hüvel Baki ve en alttaki tarih ibaresi oval kartufllar fleklinde ifllenmifltir. Seçilen Konu: Bitkisel ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Ayak tafl n n bat yüzüne, yüzeyin tamam n kaplayan bir hurma a ac ifllenmifltir. A ac n dallar ve meyveleri gövdenin iki yan na simetrik olarak yerlefltirilmifltir. Alt k s mda afla do ru sarkan onar taneli iki hurma hevengi bulunmaktad r. Hurma hevenklerinin ucunda afla do ru uzanan ince k vr k dallar vard r. Gövdenin ortas nda yukar do ru yükselen, üçer meyve taneli küçük birer hevenk yer almaktad r. Gövde yukar do ru kal n dallarla devam etmekte ve en üstte befl dilimli iri bir yaprakla sonuçlanmaktad r. 261 Ölçüler En Boy Yükseklik Kal nl k Kapak Tafl 53 cm. 146 cm. 18 cm. - Bafl Tafl 31 cm cm. 14 cm. Ayak Tafl 31 cm cm. 8 cm. Örnek No: 3 Envanter No: 4 Foto raf No: 13 / Çizim No: 4 Türü: Bafl ve ayak tafll kapak tafl. nceleme Tarihi : Temmuz 1997 Bugünkü Durumu: Sa lam Tarihi: H. 1285/M Mezar n Kime Ait Oldu u: Sadi Tarikat fleyhlerinden Salih S rr Efendi ye aittir. Kitabesi: Hüve l Tarikat- aliyye-i Sa diyyeden Sütlice dergah flerifi fleyhi Süleyman S dk Efendi Merhumun hulefalar ndan dar- bekaya Tarikat Sa diyye üzere meflihat Vaz na mütevakk f olan merhum Ve magfurun-leh efl-fleyh el-hac Salih S rr Efendinin ruhuna fatiha, Sene 1285 Fi zil-hicce Malzeme: Mermer Teknik: Oyma Form: Kaidesiz, bafl ve ayak tafl bulunan kapak tafl. Foto raf: 13 3 Nolu örnek (Env. No:4) Çizim: 4

13 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto raf: 14 4 Nolu örnek (Env. No:8) Bat kenar. Foto raf: 15 4 Nolu örnek (Env. No:8) Güney kenar. Genel Tan m: Kaidesiz, iki profilli kapak tafl üzerinde bafl ve ayak tafl yer almaktad r. Bafl tafl kavuklu, dikdörtgen levha fleklinde olup, bat yüzünde Talik hatl, yatay yönde geliflen dokuz sat r yaz bulunmaktad r. Sat rlar yatay dikdörtgen fleritler halinde düzenlenmifl ve sadece alt sat r oval kartufl fleklindedir. Tepelik k sm sivri kemer formlu ayak tafl, afla ya do ru daralmaktad r. Bat yüzüne stilize edilmifl bir hurma a ac ifllenmifltir. Seçilen Konu: Bitkisel ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Ayak tafl n n bat yüzünde iki farkl kompozisyon bulunmaktad r. lki, tafl n tepelik k sm na kadar uzanan stilize hurma a ac ndan oluflmufltur. A ac n dal ve meyveleri gövdenin iki yan na simetrik olarak yerlefltirilmifltir. A ac n iki yan nda afla do ru sarkan alt flar taneli birer hurma havengi bulunmaktad r. Hurmalar n aras nda afla ya do ru uzanan k vr k dallar görülmektedir. Gövde k vr k dallarla yukar do ru devam etmekte ve en üstte üç dilimli palmete benzeyen bir yaprakla sonuçlanmaktad r. kinci kompozisyon, buket halinde düzenlenmifl iri çiçek ve yapraklar n sa dan sola do ru tepeli i taçland racak flekilde yerlefltirilmesiyle oluflmufltur. Yüksek kabartma olarak yap lan çiçekler kurdelelerle birlefltirilerek buket haline getirilmifltir. Tepeli in ortas na da iri bir çiçek yerlefltirilmifltir. Örnek No: 4 Envanter No: 8 Foto raf No: / Çizim No: 5-6 Türü: Sembolik lahit. Bugünkü Durumu: Sa lam olmakla birlikte, lahitin alt ve üst k s mlar ndaki kartufllarda yer alan yaz lar n baz lar tahrip olmufltur. Tarihi: 17. yy.a ait oldu u düflünülebilir. Mezar n Kime Ait Oldu u: Cafer Pafla n n o lu sfandiyar Bey e aittir. Kitabesi: Bafl tafl ön yüzü: Lailahe illallah Muhammedu n-resulullah Küllü hafliyin leke illa vechehu lehu l-hakim Ve ileyhi turce un sadaka llahü l-azim Ve belega resuluhu el-kerimü l-muhtar El-merhum magfur se d fleh d sfendiyar bin Ca fer Pafla ruhiçun fatiha Bafl tafl arka yüzü: Bismillahirrahmanirrahim (Fatiha suresi bulunuyor). Ayak tafl : Kad intekale el-merhum el-magfur Es-se d efl-flehid-el-muhtaç 262

14 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V 263 la rahmeti l-lahi te ala sfendiyar Bey bn-i Ca fer Pafla fi flehri muharrem elharam Fi sene seb a ve elf Min hicreti n-nebiyyu llahu aleyhi efdalu t-tehiyye Lahitin kenarlar nda: Kuzey yan kenarda Ayete l Kürsi yaz l olup, güney, do- u ve bat kenarlardaki kitabeler okunamam flt r. Malzeme: Mermer. Teknik: Oyma. Form: Kaideli, kapak tafll, bafl ve ayak tafl silindirik, üstü aç k sembolik lahit. Genel Tan m: Alçak kaide üzerinde düz kenarl kapak tafl yer almaktad r. Kapak tafl n n üzerinde, altta ve üstte ikifler profilli silmeyle kuflat lm fl üstü aç k bir lahit bulunmaktad r. Silmelerden sonra, altta ve üstte kartufllar içerisinde Sülüs hatla yaz lan Ayet el-kürsi görülmektedir. Lahitin dört yüzüne de bitkisel süsleme ifllenmifltir. Bafl ve ayak tafllar silindirik olup afla do ru daralmaktad r. Bafl tafl n n bat yönündeki, Sülüs hatl, yatay yönde geliflen alt sat r yaz n n üzerinde palmet ve rumilerden oluflan bitkisel bezemeli bir bordür yer almaktad r. Do u yüzünde ise yine Sülüs hatl, yatay yönde geliflen alt sat r yaz vard r. Do u ve bat yüzlerdeki bu yaz fleritleri ayn yatay eksende de- ildirler. Ayak tafl n n bat yüzünde enli, Sülüs, hatl, yatay alt sat r, do u yüzünde ise daha dar yatay dikdörtgen fleritler halinde yedi sat r yaz bulunmaktad r. Bu yaz fleritlerinin üzerinde de ayak tafl n çevreleyen palmet ve rumilerden oluflan bordür yer almaktad r. Seçilen Konu: Bitkisel ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Süsleme, sembolik lahitin dört yüzü ile bafl ve ayak tafllar nda yaz fleritlerinin üzerindeki bordürlerde bulunmaktad r. Lahitin dört yüzünde iki farkl çiçek demetinin dönüflümlü yerlefltirilmesinden oluflan bir kompozisyon vard r. Bu düzenleme kesintisiz olarak bütün yüzlerde devam etmektedir. Birinci demet ayn kökten ç kan, t rt ll, iri yaprakl dallar aras nda yerlefltirilen nar, süsen, lale, gül goncas, nergis ve karanfillerden oluflmaktad r. kinci demette narlar n yerini merkezde nergis, yanlarda ise gonca güller almaktad r. Bu demette laleler di er demetten farkl olarak daha büyük ve içe dönük olarak ifllenmifltir. Dallar n aras nda sümbüller de dikkat çekmektedir. Bafl ve ayak tafllar n n üzerindeki bordürlerde rumilerin çerçeve oluflturdu u, bir ters bir düz palmetlerden oluflan bitkisel bezeme görülmektedir. Çizim: 5 Çizim: 6 Ölçüler En Boy Yükseklik Çap Kaide 128 cm. 257 cm. 5 cm. - Kapak Tafl 94 cm. 119 cm. 19 cm. - Lahit 61 cm. 189 cm. 65 cm. - Bafl Tafl cm. 35 cm. Ayak Tafl cm. 29 cm.

15 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto raf: 16 5 Nolu örnek (Env. No:9) Do u kenar. Foto raf: 17 5 Nolu örnek (Env. No:9) Güney kenar. Çizim: 7 Çizim: 8 Örnek No: 5 Envanter No: 9 Foto raf No:16-17 / Çizim No: 7-8 Türü: Sembolik lahit Bugünkü Durumu: Sa lam, fakat bafl ve ayak tafllar çimento harc ile sabitlefltirilirken baz tahripler yap lm flt r. Tarihi: H. 995/M Mezar n Kime Ait Oldu u: Kanuni Sultan Süleyman, Sultan II. Selim ve Sultan III. Murat devirlerinde vezirlik yapm fl olan Cafer Pafla ya aittir. Kitabesi: Lahitin bat yan yüzündeki kitabe: Vezir-i hamis ol Ca fer Pafla Bu dehr içre görüp üç padiflah düp Sultan Süleyman Hana hidmet Selim Hana irince sürdü cah Ölçüler En Boy Yükseklik Çap Kaide 159 cm. 318 cm. 20 cm. - Kapak Tafl 121 cm. 278 cm cm. - Lahit 80 cm. 135 cm. 81 cm. - Bafl Tafl cm. 33 cm. Ayak Tafl cm. 32 cm. rüflüp ba dehu Sultan Murad a Murad na iriflmedi kemah Ederken alemi seyr ü temafla Adem iklimine erifldi rah Bir eksükli Beyan dedi tarih- Be hiflt ola makam- ya ilahi Bafl tafl kitabesi: Ya hayyu La ilahe illa llah Muhammeden-Resulullah Malzeme: Mermer Teknik: Oyma Form: Kaideli, kapak tafll, bafl ve ayak tafl silindirik, üstü aç k sembolik lahit. Genel Tan m: Alçak kaide üzerinde düz kenarl kapak tafl yer almaktad r. Kapak tafl n n üzerinde, altta ve üstte ikifler profilli silmeyle kuflat lm fl üstü aç k bir lahit bulunmaktad r. Do u ve bat yüzleri üçgen al nl kl lahit üzerinde, afla ya do ru daralan silindirik bafl ve ayak tafllar yer alm flt r. Sembolik lahitin bat yüzünde her fleritte ikifler kartufl içine yerlefltirilen, Sülüs hatl, yatay yönde geliflen befl sat r yaz vard r. Lahitin di er yüzlerinde rozetler görülmektedir. Bafl tafl n n bat yüzüne dikey yerlefltirilmifl bir kartufl içerisine Sülüs hatl dört sat r Kelime-i Tevhid ifllenmifltir. Ayak tafl bezemesizdir. Seçilen Konu: Bitkisel ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Süsleme, sembolik lahitin kuzey, güney ve do u yüzlerinde görülmektedir. Kuzey ve güney yüzlere göbekleri farkl üçer rozet simetrik olarak yerlefltirilmifltir. Do u yüzüne ise sadece merkeze bir rozet ifllenmifltir. Kuzey ve güney yüzlerde eksende bulunan rozetler ile do u yüzdeki rozet, d fla taflk n yuvarlak göbekten ç - kan oniki sivri yapraktan ve dört kademeden oluflmufltur. Kuzey ve güney yüzlerde yanlardaki rozetler ise yine d fla taflk n, alt kollu y ld z biçimindeki göbekten ç kan, bir ve ikinci kademeleri alt, üç, dört ve beflinci kademeleri oniki yuvarlak yapraktan meydana gelmifltir. 264

16 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Örnek No: 6 Envanter No: 10 Foto raf No: / Çizim No: 9-10 Türü: Sembolik lahit. Türbe içinde, toprak üstünde yer almaktad r. Bugünkü Durumu: Sa lam olmakla birlikte, ayak tafl n n do u yüzünün alt k sm ndaki kabartmalar tahrip olmufl, bu k s mlar çimento ile s vanm flt r. Tarihi: H. 1013/M Mezar n Kime Ait Oldu u: Dervifl Mehmet Bey in k z Hatice ye aittir. Kitabesi: Bafl tafl kitabesi: Bat yüzü: Ya Allah Ya Muhammed A r lar k ld böyle iflte De irmenler yürür kanl yafla A layacak ifller geldi bafl na Ya ben a lamay p kimler a las n Ah el-mevt El-Ma sume Hatice Binti Dervifl Mehmet Bey F gurre camiziye l-üla, Sene 1013 Güney yüzü: Hasan Hüseyin Ya ben a lamay p kimler a las n... Görmez oldum nazl güzel yüzünü Katta böyle yaz lm fl yaz Ya ben a lamay p kimler a las n Y llar oldu güller bitti Bülbüller eriflti öttü Benim güllerim bitmeden yetti Ya ben a lamay p kimler a las n Ah el-fi Lahitin kuzey kenar n n alt bordürü: Sultan olanlar-taht cihana- Terk eylediler-tac- figan Lahitin di er kenar bordürlerindeki yaz - lar okunamam flt r. Malzeme: Mermer Teknik: Oyma Form: Kaideli, kapak tafll, bafl ve ayak tafl olan, üstü aç k sembolik lahit. Genel Tan m: Alçak bir kaide üzerinde, kenarlar inci dizisi ile çevrelenmifl kapak tafl yer almaktad r. Kapak tafl n n üzerinde ise do u ve bat yüzleri üçgen al nl kl üstü aç k lahit bulunmaktad r. Sembolik lahitin dört yüzü, içinde yaz lar n yer ald kartufllar ile iki Timur bene i motifinin dönüflümlü yerlefltirilmesiyle oluflan çerçeveyle s n rland r lm flt r. Bütün yüzler Timur benekleri ile bitkisel motiflerin birlikte kullan ld yo un bezeme program na sahiptir. Bafl tafl kare gövdelidir. Gövdenin üst k sm önce sekizgene dönüflmekte, daha sonra da silindirik bir boyunla sonuçlanmaktad r. Bafl tafl n n bat yüzünde befl s ra diagonal, üç s ra yatay fleritler halinde Talik hatl yaz bulunmaktad r. Ayr ca en üstte iki sat r yaz vard r. Do u yüzünde üstte yatay yönde geliflen iki, altta diagonal yönde geliflen sekiz, güney yüzde üstte yine yatay iki, altta diagonal on sat r yaz fleridi vard r. Üstte kafl kemer fleklinde taçland r lm fl ayak tafl ise tamamen bitkisel bezemelidir. Seçilen Konu: Bitkisel, nesneli ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Süsleme, lahitin ve ayak tafl n n bütün yüzlerinde, bafl tafl n n üst k sm nda görülmektedir. Lahitin kuzey ve güney yüzlerinde üç Timur bene i ile büyük bir bene in dönüflümlü yerlefltirilmesinden oluflan simetrik bir düzenleme bulunmaktad r. Bunlar n aras na üstte ve altta, göbekleri nergis çiçe i fleklinde Foto raf: 18 6 Nolu örnek (Env. No:10) Bat kenar. Foto raf: 19 6 Nolu örnek (Env. No:10) Kuzey kenar. Çizim: 9 Çizim: 10 Ölçüler En Boy Yükseklik Kal nl k Kaide 95 cm. 208 cm. 5 cm. - Kapak Tafl 75 cm. 190 cm. 11 cm. - Lahit 53.5 cm cm. - Bafl Tafl 11 cm cm. 11 cm. Ayak Tafl 28 cm cm. 8 cm. 265

17 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto raf: 20 7 Nolu örnek (Env. No:11) Kuzey-bat kenarlar. Çizim: 11 Ölçüler En Boy Yükseklik Kaide 101 cm. 244 cm. 15 cm. Lahit 74.5 cm. 215 cm. yan 43 cm. ön 52 cm. olan ve dört rumiden oluflan çark felek biçimindeki motifler ile z t yönlere bakan kal n sapl, ikifler buhur-u meryem yerlefltirilmifltir. Merkezdeki büyük bene in üzerine, büyük bir palmet ile onun iki taraf na rumiler ve k vr k dallar ifllenmifltir. Di er büyük iki bene in üzerinde ise sadece sivri yaprakl, üç dilimli küçük bir çiçek görülmektedir. Büyük beneklerin içi palmet, rumi ve k vr k dallarla dolgulanm flt r. Çevreleri t fleklinde düzenlenmifl küçük palmetlerle kuflat lm flt r. Üç benek motiflerinde ise her bene in içine rumilerle yine küçük üç benek motifi yerlefltirilmifltir. Do u ve bat yüzlerde ise ayn motiflerin farkl düzenlemesiyle oluflturulmufl tasar mlar vard r. Merkezde büyük bir Timur bene i ve bu bene in çapraz köflelerinde küçük birer benek yer almaktad r. Büyük bene in alt nda ve üstündeki ikifler buhur-u meryem aras nda sivri uçlu üç yaprakl birer çiçek ve sadece üstte bir nergis çiçe i bulunmaktad r. Büyük bene in her iki yan na rumilerden oluflan birer çark felek ifllenmifltir. Bafl tafl nda, boyunda bir s ra inci dizisi vard r. Boyuna geçiflte oluflturulan sekizgenin çapraz köflelerinde birer küçük palmet 266 yer almaktad r. Ayak tafl n n çevresi stilize yapraklar n zigzaglar yaparak yerlefltirildi i ince bir bordürle kuflat lm flt r. Tafl n her iki yüzündeki palmet, rumi, yaprak ve k vr k dallardan oluflan girift bir kompozisyon dikkat çekmektedir. Birbiriyle ba lant l büyük palmetlerin aralar na birer nergis çiçe i yerlefltirilmifltir. Ayak tafl n n yanlar ise rumili iki k vr k dal n oluflturdu u, zencere e benzer bir bordürle bezelidir. Örnek No: 7 Envanter No: 11 Foto raf No: 20 / Çizim No: 11 Türü: Sembolik Lahit Türbe içinde, toprak üstünde yer almakatad r. nceleme Tarihi : Temmuz 1997 Bugünkü Durumu: Bafl ve ayak tafllar yoktur, do u yüzünde küçük k r klar oluflmufltur. Tarihi: 16. yy.a ait oldu u düflünülebilir. Mezar n Kime Ait Oldu u: - Kitabesi: - Malzeme: Mermer. Teknik: Oyma. Form: Kaideli, bafl ve ayak tafl mevcut olmayan, üstü aç k sembolik lahit. Genel Tan m: Alçak kaide üzerinde, do- u ve bat yüzleri üçgen al nl kl, üstü aç k sembolik lahit yer almaktad r. Lahitin dört yüzünde, merkezde birer rozet bulunmaktad r. Do u ve bat yüzündeki üçgen al nl kl tafllar n üzerinde, bafl ve ayak tafllar n n yerlefltirildi i dikdörtgen yuvalar görülmektedir. Seçilen Konu: Bitkisel bezeme vard r. Kompozisyon: Süsleme sembolik lahitin dört yüzüne, simetrik olarak yerlefltirilmifltir. Çok yal n süsleme program yla bezenmifl lahitin her yüzünde merkezde birer rozet bulunmaktad r. Rozetlerin büyüklükleri ayn d r. Biçimleri ise kuzey yüzdeki farkl, do u, bat ve güney yüzdekiler benzerdir. Rozetler, d fla taflk n yuvarlak bir göbekten geliflen dokuz sivri yapraktan sonra, üç aflamada yine dokuzar yapra n kayd r larak yerleflti-

18 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V rilmesiyle oluflturulmufltur. Kuzey yüzündeki rozetin yuvarlak göbe ini çark felek biçiminde düzenlenmifl dokuz yaprak çevrelemektedir. Örnek No: 8 Envanter No: 15 Foto raf No: / Çizim No: Türü: Sembolik lahit. Bugünkü Durumu: Bafl ve ayak tafllar yoktur. Tarihi:16. yy.a ait oldu u düflünülebilir. Mezar n Kime Ait Oldu u: - Kitabesi: - Malzeme: Mermer. Teknik: Oyma. Form: Kaideli, kapak tafll, üstü aç k sembolik lahit. Genel Tan m: Alçak kaide üzerinde düz kenarl bir kapak tafl yer almaktad r. Kapak tafl n n üzerinde, altta ve üstte ikifler profilli silmeyle kuflat lm fl, üstü aç k sembolik lahit bulunmaktad r. Lahitin do u ve bat yüzlerindeki üçgen al nl kl tafllar n üzerinde bafl ve ayak tafllar n n yerlefltirildi i yuvalar vard r. Lahitin silmelerinden bafllayarak üst kenarlar rumi ve palmetlerden oluflan frizle çevrelenmifltir. Lahitin dört yüzü de rozet ve vazoda çiçeklerden oluflan bitkisel bezemelidir. Seçilen Konu: Bitkisel ve nesneli bezeme vard r. Kompozisyon: Lahitin dört yüzünde, vazolu çiçek motifleri ile rozetlerin dönüflümlü yerlefltirilmesinden oluflan, simetrik düzenleme görülmektedir. Vazolardaki çiçek motifleri ve rozetler her yüzde birbirinden farkl d r. Lahitin do u yüzünde, ortada büyük bir rozet ile onun iki yan nda ayakl vazo içinden ç kan birer selvi a ac yer almaktad r. Sa daki selvi a ac n n gövdesi yatay zigzaglarla taranm flt r. Ayr ca selvinin çevresi ince sarmafl k dallar yla 267 sar lm flt r. Soldaki selvi a ac n n gövdesi yine ayn flekilde taranm fl, a ac n iki yan nda, altta, afla ya do ru sarkan birer üzüm salk m ile yukar daki birer asma yapra dikkat çekmektedir. Bat yüzünde, merkezde büyük bir rozet ve onun iki yan na yerlefltirilen ayakl vazodan ç kan lale motifleri görülmektedir. Vazodan ç kan ve iki uzun büyük yapra n yer ald ince dal üst k s mda ikiye ayr larak birer lale ile sonuçlanm flt r. Kuzey yan yüzünde ise üç rozet motifi ile vazoda çiçekler dönüflümlü olarak yerlefltirilmifltir. Ortadaki rozet di erlerinden daha büyük ve farkl düzenlenmifltir. Rozet, d fla taflk n yuvarlak bir göbekten ç kan oniki sivri yapraktan sonra üç kademede geliflmifltir. Yanlardaki rozetler benzer biçim ve boyuttad r. Bunlar n ortas, yuvarlak göbe in çevresine çark felek biçiminde üst üste, e imli yerlefltirilen yapraklardan oluflmufltur. Rozetler aras nda ayakl vazodan ç kan ve farkl yönlere bakan, ince birer dal üzerinde sümbül Foto raf: 21 8 Nolu örnek (Env. No:15) Bat -güney kenarlar. Foto raf: 22 8 Nolu örnek (Env. No:15) Do u kenar. Çizim: 12 Çizim: 13 Ölçüler En Boy Yükseklik Kaide 94.5 cm cm. - Kapak Tafl 76.5 cm. 191 cm cm. Lahit 50.5 cm. 169 cm. yan 53 cm. ön 64.5 cm.

19 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Ölçüler En Boy Yükseklik Çap Kaide 95 cm. 179 cm. 12 cm. - Lahit 50 cm. 149 cm. yan 50 cm. ön 56 cm. - Bafl Tafl cm. 20 cm. Foto raf: 23 9 Nolu örnek (Env. No:22) Kuzey-bat kenarlar. Foto raf: 24 9 Nolu örnek (Env. No:22) Do u kenar. Çizim: 14 Çizim: 15 ve gonca gül yer almaktad r. Gonca gülle sonuçlanan dal üzerindeki gülün küçük yapraklar ayr nt l biçimde ifllenmifltir. Ayn yüzde, sol köflede vazodan ç kan lale motifleri bulunmaktad r. Bu yüzün sa köflesi, bezemesiz, düz b rak lm flt r. Güney yan yüzünde düzenleme ayn olmakla birlikte, rozetler ve çiçek motifleri farkl d r. Ortadaki rozet yine daha büyük ve di er iki rozetten farkl biçimdedir. Rozetlerin aras ndaki vazolarda, farkl iki çiçek köflelere yerlefltirilenlerde ise tek çiçek motifleri görülmektedir. Ayakl vazolar n ilkinde, farkl yönlere bakan, sivri, küçük yaprakl ve tomurcuklu karanfil ile nergis, di erlerinde ise gonca gül ile nergis çiçekleri yer almaktad r. Köflelerde ise, vazolar içine yerlefltirilmifl, sa da nergis, solda lale motifleri ifllenmifltir. Örnek No: 9 Envanter No: 22 Foto raf No: / Çizim No: Türü: Sembolik Lahit. Bugünkü Durumu: Ayak tafl yoktur. Lahitin çevresindeki palmet-rumi frizi yer yer k r lm fl, buralar çimentoyla s - vanm flt r. Tarihi: H. 994/ M Mezar n Kime Ait Oldu u: - Kitabesi: bni Pafla eyledi azm canan Dedi tarihin Nihadi na-tevan Bu Mehmed uçup cennet kuflu Add na uçtu bülbül eyledi, Sene 994 Malzeme: Mermer. Teknik: Oyma. Form: Kaideli, silindirik bafl tafll, üstü aç k sembolik lahit. Genel Tan m: Alçak, düz kenarl kaide üzerinde, altta ve üstte ikifler profilli silme ile s n rland r lm fl üstü aç k lahit bulunmaktad r. Lahitin do u ve bat yüzleri üçgen al nl kl d r. Lahitin dört kenar rumi ve palmetlerden oluflan frizle kuflat lm flt r. Bafl tafl silindirik formda, ayak tafl ise yoktur. Ayak tafl - n n oturdu u yuvan n izleri lahit üzerinde görülmektedir.

20 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Seçilen Konu: Bitkisel, nesneli ve yaz l bezeme vard r. Kompozisyon: Sembolik lahitin dört yüzünde vazolu çiçek motifleri ile rozetlerin dönüflümlü yerlefltirilmesinden oluflan, simetrik düzenleme görülmektedir. Vazolardaki çiçekler ve rozetler her yüzde birbirinden farkl d r. Lahitin do u yüzünde merkezde büyük bir rozet, onun iki yan nda ayakl vazo içinden ç kan çiçekler yer almaktad r. Yuvarlak göbe i d fla taflk n rozetin, bir yöne do ru hafif e imli yuvarlak yapraklar üst üste gelecek flekilde yerlefltirildikten sonra, üç kademede tamamlanm flt r. Ayakl vazolardan ç kan ve farkl yönlere bakan çiçeklerden, ortadaki rozete do ru yönelenler, küçük yapraklar yla gonca güldür. Vazodaki di er çiçekler ise uzun, büyük yaprakl lale motifleridir. Bat yüzünde de benzer düzenleme görülmektedir. Sadece rozetin orta k sm farkl olarak befl sivri yapraktan oluflmufltur. Rozetin iki yan ndaki ayakl vazolardan sa dakinde farkl yönlere bakan iki lale, soldakinde ise rozete do ru bakan tomurcuklu karanfil ve lale bulunmaktad r. Kuzey yan yüzde ise üç rozet motifi ile vazoda çiçekler dönüflümlü olarak yerlefltirilmifltir. Merkezdeki rozetin ortas on iri yaprakl olup, üç aflamada tamamlanm flt r. Yanlardaki rozetler bat yüzdeki rozete benzemektedir. Rozetler aras ndaki ayakl vazolarda farkl ikifler, köflelerde ise tek çiçek motifi görülmektedir. Farkl yönlere bakan çiçeklerden orta rozete do ru yönelenler lale, yan rozetlere do ru olanlar ise biri küçük, Ölçüler En Yükseklik Kal nl k Lahitin k sa yan kenar 46.5 cm. 56 cm. 21 cm. sivri yaprakl, tomurcuklu karanfil, di- eri küçük yaprakl gonca güldür. Köflelerde, sa da, tek dal n yukar da ikiye ayr lmas yla oluflan iki lale, solda iki karanfil vazolar içinde tasvir edilmifltir. Güney yan yüzünde düzenleme ayn sadece rozetler ve çiçekler farkl d r. Merkezdeki rozet, d fla taflk n yuvarlak göbek çevresine yerlefltirilen oniki sivri yapraktan geliflmifl, di er iki rozetin ortas çark felek biçiminde düzenlenmifltir. Rozetlerin aras nda, ayakl vazolar içinde ortadaki rozete do ru bakanlar lale ile nergis, yan rozetlere do ru bakanlar ise gonca güldür. Köflelerde, solda herhangi bir bezeme yap lmam fl, sa da ise vazo içinde lale motifleri görülmektedir. Örnek No: 10 Envanter No: 28 Foto raf No: 25 / Çizim No: 16 Türü: Sembolik lahite ait k sa yan kenar. Bugünkü Durumu: Sa lam görünmekle birlikte, üçgen al nl kla, palmet-rumi frizinde k r klar var. Tarihi: 16. yy.a ait oldu u düflünülebilir. Foto raf: Nolu örnek (Env. No:28) Çizim:

21 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Ölçüler En Yükseklik Kal nl k Lahitin k sa yan kenar 45 cm. 57 cm cm. Foto raf: Nolu örnek (Env. No:29) Çizim: 17 Mezar n Kime Ait Oldu u: - Kitabesi: - Malzeme: Mermer. Teknik : Oyma. Form : Sembolik lahite ait üçgen al nl kl k sa yan kenar. Genel Tan m: Lahite ait k sa kenar üçgen al nl kl olup, altta ve üstte, düz ve iç bükey ikifler profilli silmeyle çerçevelenmifltir. Üçgen al nl k ile yan k - s mlar rumi ve palmetlerden oluflan frizle kuflat lm flt r. Tafl n ön ve yan yüzleri bitkisel bezemelidir. Seçilen Konu: Bitkisel ve nesneli bezeme vard r. Kompozisyon: Ön yüzünde eksende bir rozet, onun iki yan nda vazodan ç - kan çiçeklerle simetrik bir düzenleme görülmektedir. Yan yüzlerde ise simetrik birer selvi a ac yer almaktad r. Eksendeki rozet, d fla taflk n yuvarlak bir göbekten ç kan çark felek fleklinde düzenlenmifl on yaprak ile üç kademeden oluflmufltur. Rozetin iki yan nda ayakl vazodan ç kan, iki büyük ve uzun yapra n yer ald ince dal, üstte ikiye ayr larak birer lale ile sonuçlanmaktad r. Tafl n yan yüzlerindeki selvi a açlar - n n gövdesi yatay zigzaglarla taranm flt r. Örnek No: 11 Envanter No: 29 Foto raf No: 26 / Çizim No: 17 Türü: Sembolik lahite ait k sa yan kenar. Bugünkü Durumu: Sa lam. Tarihi: 16. Yüzy la ait oldu u düflünülebilir. Mezar n Kime Ait Oldu u: - Kitabesi: - Malzeme: Mermer. Teknik: Oyma. Form: Sembolik lahite ait üçgen al nl kl k sa yan kenar. Genel Tan m: Lahite ait k sa kenar üçgen al nl kl olup, altta ve üstte düz ve iç bükey ikifler profilli silmeyle çerçevelenmifltir. Üçgen al nl k ile yan k - s mlar rumi ve palmetlerden oluflan 270